|
1
[स] ततॊ ऽभरशिखराकारैर गिरिशृङ्गैर अलंकृतम मन्थरं पर्वत वरं लता जालसमावृतम 2 नानाविहगसंघुष्टं नाना थंष्ट्रि समाकुलम किंनरैर अप्सरॊभिश च थेवैर अपि च सेवितम 3 एकाथश सहस्राणि यॊजनानां समुच्छ्रितम अधॊ भूमेः सहस्रेषु तावत्स्व एव परतिष्ठितम 4 तम उथ्धर्तुं न शक्ता वै सर्वे थेवगणास तथा विष्णुम आसीनम अभ्येत्य बरह्माणं चेथम अब्रुवन 5 भवन्ताव अत्र कुरुतां बुथ्धिं नैःश्रेयसीं पराम मन्थरॊथ्धरणे यत्नः करियतां च हिताय नः 6 तदेति चाब्रवीथ विष्णुर बरह्मणा सह भार्गव ततॊ ऽनन्तः समुत्दाय बरह्मणा परिचॊथितः नारायणेन चाप्य उक्तस तस्मिन कर्मणि वीर्यवान 7 अद पर्वतराजानं तम अनन्तॊ महाबलः उज्जहार बलाथ बरह्मन सवनं सवनौकसम 8 ततस तेन सुराः सार्धं समुथ्रम उपतस्दिरे तम ऊचुर अमृतार्दाय निर्मदिष्यामहे जलम 9 अपां पतिर अदॊवाच ममाप्य अंशॊ भवेत ततः सॊढास्मि विपुलं मर्थं मन्थरभ्रमणाथ इति 10 ऊचुश च कूर्मराजानम अकूपारं सुरासुराः गिरेर अधिष्ठानम अस्य भवान भवितुम अर्हति 11 कूर्मेण तु तदेत्य उक्त्वा पृष्ठम अस्य समर्पितम तस्य शैलस्य चाग्रं वै यन्त्रेणेन्थ्रॊ ऽभयपीडयत 12 मन्दानं मन्थरं कृत्वा तदा नेत्रं च वासुकिम थेवा मदितुम आरब्धाः समुथ्रं निधिम अम्भसाम अमृतार्दिनस ततॊ बरह्मन सहिता थैत्यथानवाः 13 एकम अन्तम उपाश्लिष्टा नागराज्ञॊ महासुराः विबुधाः सहिताः सर्वे यतः पुच्छं ततः सदिताः 14 अनन्तॊ भगवान थेवॊ यतॊ नारायणस ततः शिर उथ्यम्य नागस्य पुनः पुनर अवाक्षिपत 15 वासुकेर अद नागस्य सहसाक्षिप्यतः सुरैः सधूमाः सार्चिषॊ वाता निष्पेतुर असकृन मुखात 16 ते धूमसंघाः संभूता मेघसंघाः सविथ्युतः अभ्यवर्षन सुरगणाञ शरमसंताप कर्शितान 17 तस्माच च गिरिकूटाग्रात परच्युताः पुष्पवृष्टयः सुरासुरगणान माल्यैः सर्वतः समवाकिरन 18 बभूवात्र महाघॊषॊ महामेघरवॊपमः उथधेर मद्यमानस्य मन्थरेण सुरासुरैः 19 तत्र नाना जलचरा विनिष्पिष्टा महाथ्रिणा विलयं समुपाजग्मुः शतशॊ लवणाम्भसि 20 वारुणानि च भूतानि विविधानि महीधरः पातालतलवासीनि विलयं समुपानयत 21 तस्मिंश च भराम्यमाणे ऽथरौ संघृष्यन्तः परस्परम नयपतन पतगॊपेताः पर्वताग्रान महाथ्रुमाः 22 तेषां संघर्षजश चाग्निर अर्चिर्भिः परज्वलन मुहुः विथ्युथ्भिर इव नीलाभ्रम आवृणॊन मन्थरं गिरिम 23 थथाह कुञ्जरांश चैव सिंहांश चैव विनिःसृतान विगतासूनि सर्वाणि सत्त्वानि विविधानि च 24 तम अग्निम अमर शरेष्ठः परथहन्तं ततस ततः वारिणा मेघजेनेन्थ्रः शमयाम आस सर्वतः 25 ततॊ नानाविधास तत्र सुस्रुवुः सागराम्भसि महाथ्रुमाणां निर्यासा बहवश चौषधी रसाः 26 तेषाम अमृतवीर्याणां रसानां पयसैव च अमरत्वं सुरा जग्मुः काञ्चनस्य च निःस्रवात 27 अद तस्य समुथ्रस्य तज जातम उथकं पयः रसॊत्तमैर विमिश्रं च ततः कषीराथ अभूथ घृतम 28 ततॊ बरह्माणम आसीनं थेवा वरथम अब्रुवन शरान्ताः सम सुभृशं बरह्मन नॊथ्भवत्य अमृतं च तत 29 ऋते नारायणं थेवं थैत्या नागॊत्तमास तदा चिरारब्धम इथं चापि सागरस्यापि मन्दनम 30 ततॊ नारायणं थेवं बरह्मा वचनम अब्रवीत विधत्स्वैषां बलं विष्णॊ भवान अत्र परायणम 31 [विस्णु] बलं थथामि सर्वेषां कर्मैतथ ये समास्दिताः कषॊभ्यतां कलशः सर्वैर मन्थरः परिवर्त्यताम 32 [सूत] नारायण वचः शरुत्वा बलिनस ते महॊथधेः तत पयः सहिता भूयश चक्रिरे भृशम आकुलम 33 ततः शतसहस्रांशुः समान इव सागरात परसन्नभाः समुत्पन्नः सॊमः शीतांशुर उज्ज्वलः 34 शरीर अनन्तरम उत्पन्ना घृतात पाण्डुरवासिनी सुरा थेवी समुत्पन्ना तुरगः पाण्डुरस तदा 35 कौस्तुभश च मणिर थिव्य उत्पन्नॊ ऽमृतसंभवः मरीचिविकचः शरीमान नारायण उरॊगतः 36 शरीः सुरा चैव सॊमश च तुरगश च मनॊजवः यतॊ थेवास ततॊ जग्मुर आथित्यपदम आश्रिताः 37 धन्वन्तरिस ततॊ थेवॊ वपुष्मान उथतिष्ठत शवेतं कमण्डलुं बिभ्रथ अमृतं यत्र तिष्ठति 38 एतथ अत्यथ्भुतं थृष्ट्वा थानवानां समुत्दितः अमृतार्दे महान नाथॊ ममेथम इति जल्पताम 39 ततॊ नारायणॊ मायाम आस्दितॊ मॊहिनीं परभुः सत्री रूपम अथ्भुतं कृत्वा थानवान अभिसंश्रितः 40 ततस तथ अमृतं तस्यै थथुस ते मूढचेतसः सत्रियै थानव थैतेयाः सर्वे तथ्गतमानसाः |
1
[s] tato 'bhraśikharākārair giriśṛṅgair alaṃkṛtam mandaraṃ parvata varaṃ latā jālasamāvṛtam 2 nānāvihagasaṃghuṣṭaṃ nānā daṃṣṭri samākulam kiṃnarair apsarobhiś ca devair api ca sevitam 3 ekādaśa sahasrāṇi yojanānāṃ samucchritam adho bhūmeḥ sahasreṣu tāvatsv eva pratiṣṭhitam 4 tam uddhartuṃ na śaktā vai sarve devagaṇās tadā viṣṇum āsīnam abhyetya brahmāṇaṃ cedam abruvan 5 bhavantāv atra kurutāṃ buddhiṃ naiḥśreyasīṃ parām mandaroddharaṇe yatnaḥ kriyatāṃ ca hitāya naḥ 6 tatheti cābravīd viṣṇur brahmaṇā saha bhārgava tato 'nantaḥ samutthāya brahmaṇā paricoditaḥ nārāyaṇena cāpy uktas tasmin karmaṇi vīryavān 7 atha parvatarājānaṃ tam ananto mahābalaḥ ujjahāra balād brahman savanaṃ savanaukasam 8 tatas tena surāḥ sārdhaṃ samudram upatasthire tam ūcur amṛtārthāya nirmathiṣyāmahe jalam 9 apāṃ patir athovāca mamāpy aṃśo bhavet tataḥ soḍhāsmi vipulaṃ mardaṃ mandarabhramaṇād iti 10 ūcuś ca kūrmarājānam akūpāraṃ surāsurāḥ girer adhiṣṭhānam asya bhavān bhavitum arhati 11 kūrmeṇa tu tathety uktvā pṛṣṭham asya samarpitam tasya śailasya cāgraṃ vai yantreṇendro 'bhyapīḍayat 12 manthānaṃ mandaraṃ kṛtvā tathā netraṃ ca vāsukim devā mathitum ārabdhāḥ samudraṃ nidhim ambhasām amṛtārthinas tato brahman sahitā daityadānavāḥ 13 ekam antam upāśliṣṭā nāgarājño mahāsurāḥ vibudhāḥ sahitāḥ sarve yataḥ pucchaṃ tataḥ sthitāḥ 14 ananto bhagavān devo yato nārāyaṇas tataḥ śira udyamya nāgasya punaḥ punar avākṣipat 15 vāsuker atha nāgasya sahasākṣipyataḥ suraiḥ sadhūmāḥ sārciṣo vātā niṣpetur asakṛn mukhāt 16 te dhūmasaṃghāḥ saṃbhūtā meghasaṃghāḥ savidyutaḥ abhyavarṣan suragaṇāñ śramasaṃtāpa karśitān 17 tasmāc ca girikūṭāgrāt pracyutāḥ puṣpavṛṣṭayaḥ surāsuragaṇān mālyaiḥ sarvataḥ samavākiran 18 babhūvātra mahāghoṣo mahāmegharavopamaḥ udadher mathyamānasya mandareṇa surāsuraiḥ 19 tatra nānā jalacarā viniṣpiṣṭā mahādriṇā vilayaṃ samupājagmuḥ śataśo lavaṇāmbhasi 20 vāruṇāni ca bhūtāni vividhāni mahīdharaḥ pātālatalavāsīni vilayaṃ samupānayat 21 tasmiṃś ca bhrāmyamāṇe 'drau saṃghṛṣyantaḥ parasparam nyapatan patagopetāḥ parvatāgrān mahādrumāḥ 22 teṣāṃ saṃgharṣajaś cāgnir arcirbhiḥ prajvalan muhuḥ vidyudbhir iva nīlābhram āvṛṇon mandaraṃ girim 23 dadāha kuñjarāṃś caiva siṃhāṃś caiva viniḥsṛtān vigatāsūni sarvāṇi sattvāni vividhāni ca 24 tam agnim amara śreṣṭhaḥ pradahantaṃ tatas tataḥ vāriṇā meghajenendraḥ śamayām āsa sarvataḥ 25 tato nānāvidhās tatra susruvuḥ sāgarāmbhasi mahādrumāṇāṃ niryāsā bahavaś cauṣadhī rasāḥ 26 teṣām amṛtavīryāṇāṃ rasānāṃ payasaiva ca amaratvaṃ surā jagmuḥ kāñcanasya ca niḥsravāt 27 atha tasya samudrasya taj jātam udakaṃ payaḥ rasottamair vimiśraṃ ca tataḥ kṣīrād abhūd ghṛtam 28 tato brahmāṇam āsīnaṃ devā varadam abruvan śrāntāḥ sma subhṛśaṃ brahman nodbhavaty amṛtaṃ ca tat 29 ṛte nārāyaṇaṃ devaṃ daityā nāgottamās tathā cirārabdham idaṃ cāpi sāgarasyāpi manthanam 30 tato nārāyaṇaṃ devaṃ brahmā vacanam abravīt vidhatsvaiṣāṃ balaṃ viṣṇo bhavān atra parāyaṇam 31 [visṇu] balaṃ dadāmi sarveṣāṃ karmaitad ye samāsthitāḥ kṣobhyatāṃ kalaśaḥ sarvair mandaraḥ parivartyatām 32 [sūta] nārāyaṇa vacaḥ śrutvā balinas te mahodadheḥ tat payaḥ sahitā bhūyaś cakrire bhṛśam ākulam 33 tataḥ śatasahasrāṃśuḥ samāna iva sāgarāt prasannabhāḥ samutpannaḥ somaḥ śītāṃśur ujjvalaḥ 34 śrīr anantaram utpannā ghṛtāt pāṇḍuravāsinī surā devī samutpannā turagaḥ pāṇḍuras tathā 35 kaustubhaś ca maṇir divya utpanno 'mṛtasaṃbhavaḥ marīcivikacaḥ śrīmān nārāyaṇa urogataḥ 36 śrīḥ surā caiva somaś ca turagaś ca manojavaḥ yato devās tato jagmur ādityapatham āśritāḥ 37 dhanvantaris tato devo vapuṣmān udatiṣṭhata śvetaṃ kamaṇḍaluṃ bibhrad amṛtaṃ yatra tiṣṭhati 38 etad atyadbhutaṃ dṛṣṭvā dānavānāṃ samutthitaḥ amṛtārthe mahān nādo mamedam iti jalpatām 39 tato nārāyaṇo māyām āsthito mohinīṃ prabhuḥ strī rūpam adbhutaṃ kṛtvā dānavān abhisaṃśritaḥ 40 tatas tad amṛtaṃ tasyai dadus te mūḍhacetasaḥ striyai dānava daiteyāḥ sarve tadgatamānasāḥ |