|
1
[व] तेषु तरिषु कुमारेषु जातेषु कुरुजाङ्गलम कुरवॊ ऽद कुरुक्षेत्रं तरयम एतथ अवर्धत 2 ऊर्ध्वसस्याभवथ भूमिः सस्यानि फलवन्ति च यदर्तु वर्षी पर्जन्यॊ बहुपुष्पफला थरुमाः 3 वाहनानि परहृष्टानि मुथिता मृगपक्षिणः गन्धवन्ति च माल्यानि रसवन्ति फलानि च 4 वणिग्भिश चावकीर्यन्त नगराण्य अद शिल्पिभिः शूराश च कृतविथ्याश च सन्तश च सुखिनॊ ऽभवन 5 नाभवन थस्यवः के चिन नाधर्मरुचयॊ जनाः परथेशेष्व अपि राष्ट्राणां कृतं युगम अवर्तत 6 थानक्रिया धर्मशीला यज्ञव्रतपरायणाः अन्यॊन्यप्रीतिसंयुक्ता वयवर्धन्त परजास तथा 7 मानक्रॊधविहीनाश च जना लॊभविवर्जिताः अन्यॊन्यम अभ्यवर्धन्त धर्मॊत्तरम अवर्तत 8 तन महॊथधिवत पूर्णं नगरं वै वयरॊचत थवारतॊरण निर्यूहैर युक्तम अभ्रचयॊपमैः परासाथशतसंबाधं महेन्थ्र पुरसंनिभम 9 नथीषु वनखण्डेषु वापी पल्वल सानुषु काननेषु च रम्येषु विजह्रुर मुथिता जनाः 10 उत्तरैः कुरुभिर सार्धं थक्षिणाः कुरवस तथा विस्पर्धमाना वयचरंस तदा सिथ्धर्षिचारणैः नाभवत कृपणः कश चिन नाभवन विधवाः सत्रियः 11 तस्मिञ जनपथे रम्ये बहवः कुरुभिः कृताः कूपाराम सभा वाप्यॊ बराह्मणावसदास तदा भीष्मेण शास्त्रतॊ राजन सर्वतः परिरक्षिते 12 बभूव रमणीयश च चैत्ययूप शताङ्कितः स थेशः परराष्ट्राणि परतिगृह्याभिवर्धितः भीष्मेण विहितं राष्ट्रे धर्मचक्रम अवर्तत 13 करियमाणेषु कृत्येषु कुमाराणां महात्मनाम पौरजानपथाः सर्वे बभूवुः सततॊत्सवाः 14 गृहेषु कुरुमुख्यानां पौराणां च नराधिप थीयतां भुज्यतां चेति वाचॊ ऽशरूयन्त सर्वशः 15 धृतराष्ट्रश च पाण्डुश च विथुरश च महामतिः जन्मप्रभृति भीष्मेण पुत्रवत परिपालिताः 16 संस्कारैः संस्कृतास ते तु वरताध्ययन संयुताः शरमव्यायाम कुशलाः समपथ्यन्त यौवनम 17 धनुर्वेथे ऽशवपृष्ठे च गथायुथ्धे ऽसि चर्मणि तदैव गजशिक्षायां नीतिशास्त्रे च पारगाः 18 इतिहास पुराणेषु नाना शिक्षासु चाभिभॊ वेथवेथाङ्गतत्त्वज्ञाः सर्वत्र कृतनिश्रमाः 19 पाण्डुर धनुषि विक्रान्तॊ नरेभ्यॊ ऽभयधिकॊ ऽभवत अत्य अन्यान बलवान आसीथ धृतराष्ट्रॊ महीपतिः 20 तरिषु लॊकेषु न तव आसीत कश चिथ विथुर संमितः धर्मनित्यस ततॊ राजन धर्मे च परमं गतः 21 परनष्टं शंतनॊर वंशं समीक्ष्य पुनर उथ्धृतम ततॊ निर्वचनं लॊके सर्वराष्ट्रेष्व अवर्तत 22 वीरसूनां काशिसुते थेशानां कुरुजाङ्गलम सर्वधर्मविथां भीष्मः पुराणां गजसाह्वयम 23 धृतराष्ट्रस तव अचक्षुष्ट्वाथ राज्यं न परत्यपथ्यत करणत्वाच च विथुरः पाण्डुर आसीन महीपतिः |
1
[v] teṣu triṣu kumāreṣu jāteṣu kurujāṅgalam kuravo 'tha kurukṣetraṃ trayam etad avardhata 2 ūrdhvasasyābhavad bhūmiḥ sasyāni phalavanti ca yathartu varṣī parjanyo bahupuṣpaphalā drumāḥ 3 vāhanāni prahṛṣṭāni muditā mṛgapakṣiṇaḥ gandhavanti ca mālyāni rasavanti phalāni ca 4 vaṇigbhiś cāvakīryanta nagarāṇy atha śilpibhiḥ śūrāś ca kṛtavidyāś ca santaś ca sukhino 'bhavan 5 nābhavan dasyavaḥ ke cin nādharmarucayo janāḥ pradeśeṣv api rāṣṭrāṇāṃ kṛtaṃ yugam avartata 6 dānakriyā dharmaśīlā yajñavrataparāyaṇāḥ anyonyaprītisaṃyuktā vyavardhanta prajās tadā 7 mānakrodhavihīnāś ca janā lobhavivarjitāḥ anyonyam abhyavardhanta dharmottaram avartata 8 tan mahodadhivat pūrṇaṃ nagaraṃ vai vyarocata dvāratoraṇa niryūhair yuktam abhracayopamaiḥ prāsādaśatasaṃbādhaṃ mahendra purasaṃnibham 9 nadīṣu vanakhaṇḍeṣu vāpī palvala sānuṣu kānaneṣu ca ramyeṣu vijahrur muditā janāḥ 10 uttaraiḥ kurubhir sārdhaṃ dakṣiṇāḥ kuravas tadā vispardhamānā vyacaraṃs tathā siddharṣicāraṇaiḥ nābhavat kṛpaṇaḥ kaś cin nābhavan vidhavāḥ striyaḥ 11 tasmiñ janapade ramye bahavaḥ kurubhiḥ kṛtāḥ kūpārāma sabhā vāpyo brāhmaṇāvasathās tathā bhīṣmeṇa śāstrato rājan sarvataḥ parirakṣite 12 babhūva ramaṇīyaś ca caityayūpa śatāṅkitaḥ sa deśaḥ pararāṣṭrāṇi pratigṛhyābhivardhitaḥ bhīṣmeṇa vihitaṃ rāṣṭre dharmacakram avartata 13 kriyamāṇeṣu kṛtyeṣu kumārāṇāṃ mahātmanām paurajānapadāḥ sarve babhūvuḥ satatotsavāḥ 14 gṛheṣu kurumukhyānāṃ paurāṇāṃ ca narādhipa dīyatāṃ bhujyatāṃ ceti vāco 'śrūyanta sarvaśaḥ 15 dhṛtarāṣṭraś ca pāṇḍuś ca viduraś ca mahāmatiḥ janmaprabhṛti bhīṣmeṇa putravat paripālitāḥ 16 saṃskāraiḥ saṃskṛtās te tu vratādhyayana saṃyutāḥ śramavyāyāma kuśalāḥ samapadyanta yauvanam 17 dhanurvede 'śvapṛṣṭhe ca gadāyuddhe 'si carmaṇi tathaiva gajaśikṣāyāṃ nītiśāstre ca pāragāḥ 18 itihāsa purāṇeṣu nānā śikṣāsu cābhibho vedavedāṅgatattvajñāḥ sarvatra kṛtaniśramāḥ 19 pāṇḍur dhanuṣi vikrānto narebhyo 'bhyadhiko 'bhavat aty anyān balavān āsīd dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ 20 triṣu lokeṣu na tv āsīt kaś cid vidura saṃmitaḥ dharmanityas tato rājan dharme ca paramaṃ gataḥ 21 pranaṣṭaṃ śaṃtanor vaṃśaṃ samīkṣya punar uddhṛtam tato nirvacanaṃ loke sarvarāṣṭreṣv avartata 22 vīrasūnāṃ kāśisute deśānāṃ kurujāṅgalam sarvadharmavidāṃ bhīṣmaḥ purāṇāṃ gajasāhvayam 23 dhṛtarāṣṭras tv acakṣuṣṭvād rājyaṃ na pratyapadyata karaṇatvāc ca viduraḥ pāṇḍur āsīn mahīpatiḥ |