|
1
[वयास] पुरा वै नैमिषारण्ये थेवाः सत्रम उपासते तत्र वैवस्वतॊ राजञ शामित्रम अकरॊत तथा 2 ततॊ यमॊ थीक्षितस तत्र राजन; नामारयत किं चिथ अपि परजाभ्यः ततः परजास ता बहुला बभूवुः; कालातिपातान मरणात परहीणाः 3 ततस तु शक्रॊ वरुणः कुबेरः; साध्या रुथ्रा वसवश चाश्विनौ च परणेतारं भुवनस्य परजापतिं; समाजग्मुस तत्र थेवास तदान्ये 4 ततॊ ऽबरुवँल लॊकगुरुं समेता; भयं नस तीव्रं मानुषाणां विवृथ्ध्या तस्माथ भयाथ उथ्विजन्तः सुखेप्सवः; परयाम सर्वे शरणं भवन्तम 5 [बरह्मा] किं वॊ भयं मानुषेभ्यॊ यूयं सर्वे यथामराः मा वॊ मर्त्यसकाशाथ वै भयं भवतु कर्हि चित 6 [थेवाह] मर्त्या हय अमर्त्याः संवृत्ता न विशेषॊ ऽसति कश चन अविशेषाथ उथ्विजन्तॊ विशेषार्दम इहागताः 7 [बरह्मा] वैवस्वतॊ वयापृतः सत्र हेतॊस; तेन तव इमे न मरियन्ते मनुष्याः तस्मिन्न एकाग्रे कृतसर्वकार्ये; तत एषां भवितैवान्त कालः 8 वैवस्वतस्यापि तनुर विभूता; वीर्येण युष्माकम उत परयुक्ता सैषाम अन्तॊ भविता हय अन्तकाले; तनुर हि वीर्यं भविता नरेषु 9 [वयास] ततस तु ते पूर्वज थेववाक्यं; शरुत्वा थेवा यत्र थेवा यजन्ते समासीनास ते समेता महाबला; भागी रद्यां थथृशुः पुण्डरीकम 10 थृष्ट्वा च तथ विस्मितास ते बभूवुस; तेषाम इन्थ्रस तत्र शूरॊ जगाम सॊ ऽपश्यथ यॊषाम अद पावकप्रभां; यत्र गङ्गा सततं संप्रसूता 11 सा तत्र यॊषा रुथती जलार्दिनी; गङ्गां थेवीं वयवगाह्यावतिष्ठत तस्याश्रु बिन्थुः पतितॊ जले वै; तत पथ्मम आसीथ अद तत्र काञ्चनम 12 तथ अथ्भुतं परेक्ष्य वज्री तथानीम; अपृच्छत तां यॊषितम अन्तिकाथ वै का तवं कदं रॊथिषि कस्य हेतॊर; वाक्यं तद्यं कामयेह बरवीहि 13 [सत्री] तवं वेत्स्यसे माम इह यास्मि शक्र; यथर्दं चाहं रॊथिमि मन्थभाग्या आगच्छ राजन पुरतॊ ऽहं गमिष्ये; थरष्टासि तथ रॊथिमि यत्कृते ऽहम 14 [वयास] तां गच्छन्तीम अन्वगच्छत तथानीं; सॊ ऽपश्यथ आरात तरुणं थर्शनीयम सिंहासनस्दं युवती सहायं करीडन्तम; अक्षैर गिरिराजमूर्ध्नि 15 तम अब्रवीथ थेवराजॊ ममेथं; तवं विथ्धि विश्वं भुवनं वशे सदितम ईशॊ ऽहम अस्मीति समन्युर अब्रवीथ; थृष्ट्वा तम अक्षैः सुभृशं परमत्तम 16 करुथ्धं तु शक्रं परसमीक्ष्य थेवॊ; जहास शक्रं च शनैर उथैक्षत संस्तम्भितॊ ऽभूथ अद थेवराजस; तेनॊक्षितः सदाणुर इवावतस्दे 17 यथा तु पर्याप्तम इहास्य करीडया; तथा थेवीं रुथतीं ताम उवाच आनीयताम एष यतॊ ऽहम आरान; मैनं थर्पः पुनर अप्य आविशेत 18 ततः शक्रः सपृष्टमात्रस तया तु; सरस्तैर अङ्गैः पतितॊ ऽभूथ धरण्याम तम अब्रवीथ भगवान उग्रतेजा; मैवं पुनः शक्र कृदाः कदं चित 19 विवर्तयैनं च महाथ्रिराजं; बलं च वीर्यं च तवाप्रमेयम विवृत्य चैवाविश मध्यम अस्य; यत्रासते तवथ्विधाः सूर्यभासः 20 स तथ विवृत्य शिखरं महागिरेस; तुल्यथ्युतींश चतुरॊ ऽनयान थथर्श स तान अभिप्रेक्ष्य बभूव थुःखितः; कच चिन नाहं भविता वै यदेमे 21 ततॊ थेवॊ गिरिशॊ वज्रपाणिं; विवृत्य नेत्रे कुपितॊ ऽभयुवाच थरीम एतां परविश तवं शतक्रतॊ; यन मां बाल्याथ अवमंस्दाः पुरस्तात 22 उक्तस तव एवं विभुना थेवराजः; परवेपमानॊ भृशम एवाभिषङ्गात सरस्तैर अङ्गैर अनिलेनेव नुन्नम; अश्वत्द पात्रं गिरिराजमूर्ध्नि 23 स पराञ्जलिर विनतेनाननेन; परवेपमानः सहसैवम उक्तः उवाच चेथं बहुरूपम उग्रं; थरष्टा शेषस्य भगवंस तवं भवाथ्य 24 तम अब्रवीथ उग्रधन्वा परहस्य; नैवं शीलाः शेषम इहाप्नुवन्ति एते ऽपय एवं भवितारः पुरस्तात; तस्माथ एतां थरिम आविश्य शेध्वम 25 शेषॊ ऽपय एवं भविता नॊ न संशयॊ; यॊनिं सर्वे मानुषीम आविशध्वम तत्र यूयं कर्मकृत्वाविषह्यं; बहून अन्यान निधनं परापयित्वा 26 आगन्तारः पुनर एवेन्थ्र लॊकं; सवकर्मणा पूर्वजितं महार्हम सर्वं मया भाषितम एतथ एवं; कर्तव्यम अन्यथ विविधार्दवच च 27 [पूर्वैन्थ्राह] गमिष्यामॊ मानुषं थेवलॊकाथ; थुराधरॊ विहितॊ यत्र मॊक्षः थेवास तव अस्मान आथधीरञ जनन्यां; धर्मॊ वायुर मघवान अश्विनौ च 28 [वयास] एतच छरुत्वा वज्रपाणिर वचस तु; थेव शरेष्ठं पुनर एवेथम आह वीर्येणाहं पुरुषं कार्यहेतॊर; थथ्याम एषां पञ्चमं मत्प्रसूतम 29 तेषां कामं भगवान उग्रधन्वा; पराथाथ इष्टं सन्निसर्गाथ यदॊक्तम तां चाप्य एषां यॊषितं लॊककान्तां; शरियं भार्यां वयथधान मानुषेषु 30 तैर एव सार्धं तु ततः स थेवॊ; जगाम नारायणम अप्रमेयम स चापि तथ वयथधात सर्वम एव; ततः सर्वे संबभूवुर धरण्याम 31 स चापि केशौ हरिर उथ्बबर्ह; शुक्लम एकम अपरं चापि कृष्णम तौ चापि केशौ विशतां यथूनां; कुले सदिरौ रॊहिणीं थेवकीं च तयॊर एकॊ बलथेवॊ बभूव; कृष्णॊ थवितीयः केशवः संबभूव 32 ये ते पूर्वं शक्र रूपा निरुथ्धास; तस्यां थर्यां पर्वतस्यॊत्तरस्य इहैव ते पाण्डवा वीर्यवन्तः; शक्रस्यांशः पाण्डवः सव्यसाची 33 एवम एते पाण्डवाः संबभूवुर; ये ते राजन पूर्वम इन्थ्रा बभूवुः लक्ष्मीश चैषां पूर्वम एवॊपथिष्टा; भार्यां यैषा थरौपथी थिव्यरूपा 34 कदं हि सत्री कर्मणॊ ऽनते महीतलात; समुत्दिष्ठेथ अन्यतॊ थैवयॊगात यस्या रूपं सॊमसूर्यप्रकाशं; गन्धश चाग्र्यः करॊशमात्रात परवाति 35 इथं चान्यत परीतिपूर्वं नरेन्थ्र; थथामि ते वरम अत्यथ्भुतं च थिव्यं चक्षुः पश्य कुन्तीसुतांस तवं; पुण्यैर थिव्यैः पूर्वथेहैर उपेतान 36 [वै] ततॊ वयासः परमॊथारकर्मा; शुचिर विप्रस तपसा तस्य राज्ञः चक्रुर थिव्यं परथथौ तान स सर्वान; राजापश्यत पूर्वथेहैर यदावत 37 ततॊ थिव्यान हेमकिरीट मालिनः; शक्र परख्यान पावकाथित्यवर्णान बथ्धापीढांश चारुरूपांश च यूनॊ; वयूढॊरस्कांस तालमात्रान थथर्श 38 थिव्यैर वस्त्रैर अरजॊभिः सुवर्णैर; माल्यैश चाग्र्यैः शॊभमानान अतीव साक्षात तर्यक्षान वसवॊ वाद थिव्यान; आथित्यान वा सर्वगुणॊपपन्नान तान पूर्वेन्थ्रान एवम ईक्ष्याभिरूपान; परीतॊ राजा थरुपथॊ विस्मितश च 39 थिव्यां मायां ताम अवाप्याप्रमेयां; तां चैवाग्र्यां शरियम इव रूपिणीं च यॊग्यां तेषां रूपतेजॊ यशॊभिः; पत्नीम ऋथ्धां थृष्टवान पार्दिवेन्थ्रः 40 स तथ थृष्ट्वा महथ आश्चर्यरूपं; जग्राह पाथौ सत्यवत्याः सुतस्य नैतच चित्रं परमर्षे तवयीति; परसन्नचेताः स उवाच चैनम 41 [वयास] आसीत तपॊवने का चिथ ऋषेः कन्या महात्मनः नाध्यगच्छत पतिं सा तु कन्या रूपवती सती 42 तॊषयाम आस तपसा सा किलॊग्रेण शंकरम ताम उवाचेश्वरः परीतॊ वृणु कामम इति सवयम 43 सैवम उक्ताब्रवीत कन्या थेवं वरथम ईश्वरम पतिं सर्वगुणॊपेतम इच्छामीति पुनः पुनः 44 थथौ तस्मै स थेवेशस तं वरं परीतिमांस तथा पञ्च ते पतयः शरेष्ठा भविष्यन्तीति शंकरः 45 सा परसाथयती थेवम इथं भूयॊ ऽभयभाषत एकं पतिं गुणॊपेतं तवत्तॊ ऽरहामीति वै तथा तां थेवथेवः परीतात्मा पुनः पराह शुभं वचः 46 पञ्च कृत्वस तवया उक्तः पतिं थेहीत्य अहं पुनः तत तदा भविता भथ्रे तव तथ भथ्रम अस्तु ते थेहम अन्यं गतायास ते यदॊक्तं तथ भविष्यति 47 थरुपथैषा हि सा जज्ञे सुता ते थेवरूपिणी पञ्चानां विहिता पत्नी कृष्णा पार्षत्य अनिन्थिता 48 सवर्गश्रीः पाण्डवार्दाय समुत्पन्ना महामखे सेह तप्त्वा तपॊ घॊरं थुहितृत्वं तवागता 49 सैषा थेवी रुचिरा थेव जुष्टा; पञ्चानाम एका सवकृतेन कर्मणा सृष्टा सवयं थेवपत्नी सवयम्भुवा; शरुत्वा राजन थरुपथेष्टं कुरुष्व |
1
[vyāsa] purā vai naimiṣāraṇye devāḥ satram upāsate tatra vaivasvato rājañ śāmitram akarot tadā 2 tato yamo dīkṣitas tatra rājan; nāmārayat kiṃ cid api prajābhyaḥ tataḥ prajās tā bahulā babhūvuḥ; kālātipātān maraṇāt prahīṇāḥ 3 tatas tu śakro varuṇaḥ kuberaḥ; sādhyā rudrā vasavaś cāśvinau ca praṇetāraṃ bhuvanasya prajāpatiṃ; samājagmus tatra devās tathānye 4 tato 'bruvaṁl lokaguruṃ sametā; bhayaṃ nas tīvraṃ mānuṣāṇāṃ vivṛddhyā tasmād bhayād udvijantaḥ sukhepsavaḥ; prayāma sarve śaraṇaṃ bhavantam 5 [brahmā] kiṃ vo bhayaṃ mānuṣebhyo yūyaṃ sarve yadāmarāḥ mā vo martyasakāśād vai bhayaṃ bhavatu karhi cit 6 [devāh] martyā hy amartyāḥ saṃvṛttā na viśeṣo 'sti kaś cana aviśeṣād udvijanto viśeṣārtham ihāgatāḥ 7 [brahmā] vaivasvato vyāpṛtaḥ satra hetos; tena tv ime na mriyante manuṣyāḥ tasminn ekāgre kṛtasarvakārye; tata eṣāṃ bhavitaivānta kālaḥ 8 vaivasvatasyāpi tanur vibhūtā; vīryeṇa yuṣmākam uta prayuktā saiṣām anto bhavitā hy antakāle; tanur hi vīryaṃ bhavitā nareṣu 9 [vyāsa] tatas tu te pūrvaja devavākyaṃ; śrutvā devā yatra devā yajante samāsīnās te sametā mahābalā; bhāgī rathyāṃ dadṛśuḥ puṇḍarīkam 10 dṛṣṭvā ca tad vismitās te babhūvus; teṣām indras tatra śūro jagāma so 'paśyad yoṣām atha pāvakaprabhāṃ; yatra gaṅgā satataṃ saṃprasūtā 11 sā tatra yoṣā rudatī jalārthinī; gaṅgāṃ devīṃ vyavagāhyāvatiṣṭhat tasyāśru binduḥ patito jale vai; tat padmam āsīd atha tatra kāñcanam 12 tad adbhutaṃ prekṣya vajrī tadānīm; apṛcchat tāṃ yoṣitam antikād vai kā tvaṃ kathaṃ rodiṣi kasya hetor; vākyaṃ tathyaṃ kāmayeha bravīhi 13 [strī] tvaṃ vetsyase mām iha yāsmi śakra; yadarthaṃ cāhaṃ rodimi mandabhāgyā āgaccha rājan purato 'haṃ gamiṣye; draṣṭāsi tad rodimi yatkṛte 'ham 14 [vyāsa] tāṃ gacchantīm anvagacchat tadānīṃ; so 'paśyad ārāt taruṇaṃ darśanīyam siṃhāsanasthaṃ yuvatī sahāyaṃ krīḍantam; akṣair girirājamūrdhni 15 tam abravīd devarājo mamedaṃ; tvaṃ viddhi viśvaṃ bhuvanaṃ vaśe sthitam īśo 'ham asmīti samanyur abravīd; dṛṣṭvā tam akṣaiḥ subhṛśaṃ pramattam 16 kruddhaṃ tu śakraṃ prasamīkṣya devo; jahāsa śakraṃ ca śanair udaikṣata saṃstambhito 'bhūd atha devarājas; tenokṣitaḥ sthāṇur ivāvatasthe 17 yadā tu paryāptam ihāsya krīḍayā; tadā devīṃ rudatīṃ tām uvāca ānīyatām eṣa yato 'ham ārān; mainaṃ darpaḥ punar apy āviśeta 18 tataḥ śakraḥ spṛṣṭamātras tayā tu; srastair aṅgaiḥ patito 'bhūd dharaṇyām tam abravīd bhagavān ugratejā; maivaṃ punaḥ śakra kṛthāḥ kathaṃ cit 19 vivartayainaṃ ca mahādrirājaṃ; balaṃ ca vīryaṃ ca tavāprameyam vivṛtya caivāviśa madhyam asya; yatrāsate tvadvidhāḥ sūryabhāsaḥ 20 sa tad vivṛtya śikharaṃ mahāgires; tulyadyutīṃś caturo 'nyān dadarśa sa tān abhiprekṣya babhūva duḥkhitaḥ; kac cin nāhaṃ bhavitā vai yatheme 21 tato devo giriśo vajrapāṇiṃ; vivṛtya netre kupito 'bhyuvāca darīm etāṃ praviśa tvaṃ śatakrato; yan māṃ bālyād avamaṃsthāḥ purastāt 22 uktas tv evaṃ vibhunā devarājaḥ; pravepamāno bhṛśam evābhiṣaṅgāt srastair aṅgair anileneva nunnam; aśvattha pātraṃ girirājamūrdhni 23 sa prāñjalir vinatenānanena; pravepamānaḥ sahasaivam uktaḥ uvāca cedaṃ bahurūpam ugraṃ; draṣṭā śeṣasya bhagavaṃs tvaṃ bhavādya 24 tam abravīd ugradhanvā prahasya; naivaṃ śīlāḥ śeṣam ihāpnuvanti ete 'py evaṃ bhavitāraḥ purastāt; tasmād etāṃ darim āviśya śedhvam 25 śeṣo 'py evaṃ bhavitā no na saṃśayo; yoniṃ sarve mānuṣīm āviśadhvam tatra yūyaṃ karmakṛtvāviṣahyaṃ; bahūn anyān nidhanaṃ prāpayitvā 26 āgantāraḥ punar evendra lokaṃ; svakarmaṇā pūrvajitaṃ mahārham sarvaṃ mayā bhāṣitam etad evaṃ; kartavyam anyad vividhārthavac ca 27 [pūrvaindrāh] gamiṣyāmo mānuṣaṃ devalokād; durādharo vihito yatra mokṣaḥ devās tv asmān ādadhīrañ jananyāṃ; dharmo vāyur maghavān aśvinau ca 28 [vyāsa] etac chrutvā vajrapāṇir vacas tu; deva śreṣṭhaṃ punar evedam āha vīryeṇāhaṃ puruṣaṃ kāryahetor; dadyām eṣāṃ pañcamaṃ matprasūtam 29 teṣāṃ kāmaṃ bhagavān ugradhanvā; prādād iṣṭaṃ sannisargād yathoktam tāṃ cāpy eṣāṃ yoṣitaṃ lokakāntāṃ; śriyaṃ bhāryāṃ vyadadhān mānuṣeṣu 30 tair eva sārdhaṃ tu tataḥ sa devo; jagāma nārāyaṇam aprameyam sa cāpi tad vyadadhāt sarvam eva; tataḥ sarve saṃbabhūvur dharaṇyām 31 sa cāpi keśau harir udbabarha; śuklam ekam aparaṃ cāpi kṛṣṇam tau cāpi keśau viśatāṃ yadūnāṃ; kule sthirau rohiṇīṃ devakīṃ ca tayor eko baladevo babhūva; kṛṣṇo dvitīyaḥ keśavaḥ saṃbabhūva 32 ye te pūrvaṃ śakra rūpā niruddhās; tasyāṃ daryāṃ parvatasyottarasya ihaiva te pāṇḍavā vīryavantaḥ; śakrasyāṃśaḥ pāṇḍavaḥ savyasācī 33 evam ete pāṇḍavāḥ saṃbabhūvur; ye te rājan pūrvam indrā babhūvuḥ lakṣmīś caiṣāṃ pūrvam evopadiṣṭā; bhāryāṃ yaiṣā draupadī divyarūpā 34 kathaṃ hi strī karmaṇo 'nte mahītalāt; samutthiṣṭhed anyato daivayogāt yasyā rūpaṃ somasūryaprakāśaṃ; gandhaś cāgryaḥ krośamātrāt pravāti 35 idaṃ cānyat prītipūrvaṃ narendra; dadāmi te varam atyadbhutaṃ ca divyaṃ cakṣuḥ paśya kuntīsutāṃs tvaṃ; puṇyair divyaiḥ pūrvadehair upetān 36 [vai] tato vyāsaḥ paramodārakarmā; śucir vipras tapasā tasya rājñaḥ cakrur divyaṃ pradadau tān sa sarvān; rājāpaśyat pūrvadehair yathāvat 37 tato divyān hemakirīṭa mālinaḥ; śakra prakhyān pāvakādityavarṇān baddhāpīḍhāṃś cārurūpāṃś ca yūno; vyūḍhoraskāṃs tālamātrān dadarśa 38 divyair vastrair arajobhiḥ suvarṇair; mālyaiś cāgryaiḥ śobhamānān atīva sākṣāt tryakṣān vasavo vātha divyān; ādityān vā sarvaguṇopapannān tān pūrvendrān evam īkṣyābhirūpān; prīto rājā drupado vismitaś ca 39 divyāṃ māyāṃ tām avāpyāprameyāṃ; tāṃ caivāgryāṃ śriyam iva rūpiṇīṃ ca yogyāṃ teṣāṃ rūpatejo yaśobhiḥ; patnīm ṛddhāṃ dṛṣṭavān pārthivendraḥ 40 sa tad dṛṣṭvā mahad āścaryarūpaṃ; jagrāha pādau satyavatyāḥ sutasya naitac citraṃ paramarṣe tvayīti; prasannacetāḥ sa uvāca cainam 41 [vyāsa] āsīt tapovane kā cid ṛṣeḥ kanyā mahātmanaḥ nādhyagacchat patiṃ sā tu kanyā rūpavatī satī 42 toṣayām āsa tapasā sā kilogreṇa śaṃkaram tām uvāceśvaraḥ prīto vṛṇu kāmam iti svayam 43 saivam uktābravīt kanyā devaṃ varadam īśvaram patiṃ sarvaguṇopetam icchāmīti punaḥ punaḥ 44 dadau tasmai sa deveśas taṃ varaṃ prītimāṃs tadā pañca te patayaḥ śreṣṭhā bhaviṣyantīti śaṃkaraḥ 45 sā prasādayatī devam idaṃ bhūyo 'bhyabhāṣata ekaṃ patiṃ guṇopetaṃ tvatto 'rhāmīti vai tadā tāṃ devadevaḥ prītātmā punaḥ prāha śubhaṃ vacaḥ 46 pañca kṛtvas tvayā uktaḥ patiṃ dehīty ahaṃ punaḥ tat tathā bhavitā bhadre tava tad bhadram astu te deham anyaṃ gatāyās te yathoktaṃ tad bhaviṣyati 47 drupadaiṣā hi sā jajñe sutā te devarūpiṇī pañcānāṃ vihitā patnī kṛṣṇā pārṣaty aninditā 48 svargaśrīḥ pāṇḍavārthāya samutpannā mahāmakhe seha taptvā tapo ghoraṃ duhitṛtvaṃ tavāgatā 49 saiṣā devī rucirā deva juṣṭā; pañcānām ekā svakṛtena karmaṇā sṛṣṭā svayaṃ devapatnī svayambhuvā; śrutvā rājan drupadeṣṭaṃ kuruṣva |