|
1
[थरुपथ] एवम एतन महाप्राज्ञ यदात्द विथुराथ्य माम ममापि परमॊ हर्षः संबन्धे ऽसमिन कृते विभॊ 2 गमनं चापि युक्तं सयाथ गृहम एषां महात्मनाम न तु तावन मया युक्तम एतथ वक्तुं सवयं गिरा 3 यथा तु मन्यते वीरः कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः भीमसेनार्जुनौ चैव यमौ च पुरुषर्षभौ 4 राम कृष्णौ च धर्मज्ञौ तथा गच्छन्तु पाण्डवाः एतौ हि पुरुषव्याघाव एषां परियहिते रतौ 5 [य] परवन्तॊ वयं राजंस तवयि सर्वे सहानुगाः यदा वक्ष्यसि नः परीत्या करिष्यामस तदा वयम 6 [वै] ततॊ ऽबरवीथ वासुथेवॊ गमनं मम रॊचते यदा वा मन्यते राजा थरुपथः सर्वधर्मवित 7 [थरुपथ] यदैव मन्यते वीरॊ थाशार्हः पुरुषॊत्तमः पराप्तकालं महाबाहुः सा बुथ्धिर निश्चिता मम 8 यदैव हि महाभागाः कौन्तेया मम सांप्रतम तदैव वासुथेवस्य पाण्डुपुत्रा न संशयः 9 न तथ धयायति कौन्तेयॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः यथ एषां पुरुषव्याघ्रः शरेयॊ धयायति केशवः 10 [वै] ततस ते समनुज्ञाता थरुपथेन महात्मना पाण्डवाश चैव कृष्णश च विथुरश च महामतिः 11 आथाय थरौपथीं कृष्णां कुन्तीं चैव यशस्विनीम सविहारं सुखं जग्मुर नगरं नागसाह्वयम 12 शरुत्वा चॊपस्दितान वीरान धृतराष्ट्रॊ ऽपि कौरवः परतिग्रहाय पाण्डूनां परेषयाम आस कौरवान 13 विकर्णं च महेष्वासं चित्रसेनं च भारत थरॊणं च परमेष्वासं गौतमं कृपम एव च 14 तैस ते परिवृता वीराः शॊभमाना महारदाः नगरं हास्तिनपुरं शनैः परविविशुस तथा 15 कौतूहलेन नगरं थीर्यमाणम इवाभवत यत्र ते पुरुषव्याघ्राः शॊकथुःखविनाशनाः 16 तत उच्चावचा वाचः परियाः परियचिकीर्षुभिः उथीरिता अशृण्वंस ते पाण्डवा हृथयंगमाः 17 अयं स पुरुषव्याघ्रः पुनर आयाति धर्मवित यॊ नः सवान इव थायाथान धर्मेण परिरक्षति 18 अथ्य पाण्डुर महाराजॊ वनाथ इव वनप्रियः आगतः परियम अस्माकं चिकीर्षुर नात्र संशयः 19 किं नु नाथ्य कृतं तावत सर्वेषां नः परं परियम यन नः कुन्तीसुता वीरा भर्तारः पुनरागताः 20 यथि थत्तं यथि हुतं विथ्यते यथि नस तपः तेन तिष्ठन्तु नगरे पाण्डवाः शरथां शतम 21 ततस ते धृतराष्ट्रस्य भीष्मस्य च महात्मनः अन्येषां च तथ अर्हाणां चक्रुः पाथाभिवन्थनम 22 कृत्वा तु कुशलप्रश्नं सर्वेण नगरेण ते समाविशन्त वेश्मानि धृतराष्ट्रस्य शासनात 23 विश्रान्तास ते महात्मानः कं चित कालं महाबलाः आहूता धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च 24 [धृ] भरातृभिः सह कौन्तेय निबॊधेथं वचॊ मम पुनर वॊ विग्रहॊ मा भूत खाण्डव परस्दम आविश 25 न च वॊ वसतस तत्र कश चिच छक्तः परबाधितुम संरक्ष्यमाणान पार्देन तरिथशान इव वज्रिणा अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्दम आविश 26 [वै] परतिगृह्य तु तथ वाक्यं नृपं सर्वे परणम्य च परतस्दिरे ततॊ घॊरं वनं तन मनुजर्षभाः अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्दम आविशन 27 ततस ते पाण्डवास तत्र गत्वा कृष्ण पुरॊगमाः मण्डयां चक्रिरे तथ वै पुरं सवर्गवथ अच्युताः 28 ततः पुण्ये शिवे थेशे शान्तिं कृत्वा महारदाः नगरं मापयाम आसुर थवैपायन पुरॊगमाः 29 सागरप्रतिरूपाभिः परिखाभिर अलंकृतम पराकरेण च संपन्नं थिवम आवृत्य तिष्ठता 30 पाण्डुराभ्रप्रकाशेन हिमराशि निभेन च शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यदा 31 थविपक्षगरुड परख्यैर थवारैर घॊरप्रथर्शनैः गुप्तम अभ्रचय परख्यैर गॊपुरैर मन्थरॊपमैः 32 विविधैर अतिनिर्विथ्धैः शस्त्रॊपेतैः सुसंवृतैः शक्तिभिश चावृतं तथ धि थविजिह्वैर इव पन्नगैः तल्पैश चाभ्यासिकैर युक्तं शुशुभे यॊधरक्षितम 33 तीक्ष्णाङ्कुश शतघ्नीभिर यन्त्रजालैश च शॊभितम आयसैश च महाचक्रैः शुशुभे तत पुरॊत्तमम 34 सुविभक्तमहारद्यं थेवता बाध वर्जितम विरॊचमानं विविधैः पाण्डुरैर भवनॊत्तमैः 35 तन्त्रिविष्टप संकाशम इन्थ्रप्रस्दं वयरॊचत मेघविन्थम इवाकाशे वृथ्धं विथ्युत समावृतम 36 तत्र रम्ये शुभे थेशे कौरवस्य निवेशनम शुशुभे धनसंपूर्णं धनाध्यक्षक्षयॊपमम 37 तत्रागच्छन थविजा राजन सर्ववेथविथां वराः निवासं रॊचयन्ति सम सर्वभाषाविथस तदा 38 वणिजश चाभ्ययुस तत्र थेशे थिग्भ्यॊ धनार्दिनः सर्वशिल्पविथश चैव वासायाभ्यागमंस तथा 39 उथ्यानानि च रम्याणि नगरस्य समन्ततः आम्रैर आम्रातकैर नीपैर अशॊकैश चम्पकैस तदा 40 पुंनागैर नागपुष्पैश च लकुचैः पनसैस तदा शालतालकथम्बैश च बकुलैश च सकेतकैः 41 मनॊहरैः पुष्पितैश च फलभारावनामितैः पराचीनामलकैर लॊध्रैर अङ्कॊलैश च सुपुष्पितैः 42 जम्बूभिः पाटलाभिश च कुब्जकैर अतिमुक्तकैः करवीरैः पारिजातैर अन्यैश च विविधैर थरुमैः 43 नित्यपुष्पफलॊपेतैर नानाथ्विज गणायुतम मत्तबर्हिण संघुष्टं कॊकिलैश च सथा मथैः 44 गृहैर आथर्शविमलैर विविधैश च लतागृहैः मनॊहरैश चित्रगृहैस तदा जगति पर्वतैः वापीभिर विविधाभिश च पूर्णाभिः परमाम्भसा 45 सरॊभिर अतिरम्यैश च पथ्मॊत्पलसुगन्धिभिः हंसकारण्डव युतैश चक्रवाकॊपशॊभितैः 46 रम्याश च विविधास तत्र पुष्करिण्यॊ वनावृताः तडागानि च रम्याणि बृहन्ति च महान्ति च 47 तेषां पुण्यजनॊपेतं राष्ट्रम आवसतां महत पाण्डवानां महाराज शश्वत परीतिर अवर्धत 48 तत्र भीष्मेण राज्ञा च धर्मप्रणयने कृते पाण्डवाः समपथ्यन्त खाण्डव परस्दवासिनः 49 पञ्चभिस तैर महेष्वासैर इन्थ्रकल्पैः समन्वितम शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यदा 50 तान निवेश्य ततॊ वीरॊ रामेण सह केशवः ययौ थवारवतीं राजन पाण्डवानुमते तथा |
1
[drupada] evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām mamāpi paramo harṣaḥ saṃbandhe 'smin kṛte vibho 2 gamanaṃ cāpi yuktaṃ syād gṛham eṣāṃ mahātmanām na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṃ svayaṃ girā 3 yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau 4 rāma kṛṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ etau hi puruṣavyāghāv eṣāṃ priyahite ratau 5 [y] paravanto vayaṃ rājaṃs tvayi sarve sahānugāḥ yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam 6 [vai] tato 'bravīd vāsudevo gamanaṃ mama rocate yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit 7 [drupada] yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ prāptakālaṃ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama 8 yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṃpratam tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṃśayaḥ 9 na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ yad eṣāṃ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ 10 [vai] tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā pāṇḍavāś caiva kṛṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ 11 ādāya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kuntīṃ caiva yaśasvinīm savihāraṃ sukhaṃ jagmur nagaraṃ nāgasāhvayam 12 śrutvā copasthitān vīrān dhṛtarāṣṭro 'pi kauravaḥ pratigrahāya pāṇḍūnāṃ preṣayām āsa kauravān 13 vikarṇaṃ ca maheṣvāsaṃ citrasenaṃ ca bhārata droṇaṃ ca parameṣvāsaṃ gautamaṃ kṛpam eva ca 14 tais te parivṛtā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ nagaraṃ hāstinapuraṃ śanaiḥ praviviśus tadā 15 kautūhalena nagaraṃ dīryamāṇam ivābhavat yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ 16 tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ udīritā aśṛṇvaṃs te pāṇḍavā hṛdayaṃgamāḥ 17 ayaṃ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati 18 adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ āgataḥ priyam asmākaṃ cikīrṣur nātra saṃśayaḥ 19 kiṃ nu nādya kṛtaṃ tāvat sarveṣāṃ naḥ paraṃ priyam yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ 20 yadi dattaṃ yadi hutaṃ vidyate yadi nas tapaḥ tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṃ śatam 21 tatas te dhṛtarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ anyeṣāṃ ca tad arhāṇāṃ cakruḥ pādābhivandanam 22 kṛtvā tu kuśalapraśnaṃ sarveṇa nagareṇa te samāviśanta veśmāni dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt 23 viśrāntās te mahātmānaḥ kaṃ cit kālaṃ mahābalāḥ āhūtā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca 24 [dhṛ] bhrātṛbhiḥ saha kaunteya nibodhedaṃ vaco mama punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍava prastham āviśa 25 na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum saṃrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśa 26 [vai] pratigṛhya tu tad vākyaṃ nṛpaṃ sarve praṇamya ca pratasthire tato ghoraṃ vanaṃ tan manujarṣabhāḥ ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśan 27 tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kṛṣṇa purogamāḥ maṇḍayāṃ cakrire tad vai puraṃ svargavad acyutāḥ 28 tataḥ puṇye śive deśe śāntiṃ kṛtvā mahārathāḥ nagaraṃ māpayām āsur dvaipāyana purogamāḥ 29 sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṃkṛtam prākareṇa ca saṃpannaṃ divam āvṛtya tiṣṭhatā 30 pāṇḍurābhraprakāśena himarāśi nibhena ca śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā 31 dvipakṣagaruḍa prakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ guptam abhracaya prakhyair gopurair mandaropamaiḥ 32 vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṃvṛtaiḥ śaktibhiś cāvṛtaṃ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ talpaiś cābhyāsikair yuktaṃ śuśubhe yodharakṣitam 33 tīkṣṇāṅkuśa śataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam 34 suvibhaktamahārathyaṃ devatā bādha varjitam virocamānaṃ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ 35 tantriviṣṭapa saṃkāśam indraprasthaṃ vyarocata meghavindam ivākāśe vṛddhaṃ vidyut samāvṛtam 36 tatra ramye śubhe deśe kauravasya niveśanam śuśubhe dhanasaṃpūrṇaṃ dhanādhyakṣakṣayopamam 37 tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṃ varāḥ nivāsaṃ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā 38 vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṃs tadā 39 udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā 40 puṃnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā śālatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ 41 manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ 42 jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ 43 nityapuṣpaphalopetair nānādvija gaṇāyutam mattabarhiṇa saṃghuṣṭaṃ kokilaiś ca sadā madaiḥ 44 gṛhair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgṛhaiḥ manoharaiś citragṛhais tathā jagati parvataiḥ vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā 45 sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ haṃsakāraṇḍava yutaiś cakravākopaśobhitaiḥ 46 ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvṛtāḥ taḍāgāni ca ramyāṇi bṛhanti ca mahānti ca 47 teṣāṃ puṇyajanopetaṃ rāṣṭram āvasatāṃ mahat pāṇḍavānāṃ mahārāja śaśvat prītir avardhata 48 tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kṛte pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍava prasthavāsinaḥ 49 pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā 50 tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ yayau dvāravatīṃ rājan pāṇḍavānumate tadā |