|
1
[वा] जातस्य भारते वंशे तदा कुन्त्याः सुतस्य च या वै युक्ता मतिः सेयम अर्जुनेन परथर्शिता 2 न मृत्यॊः समयं विथ्म रात्रौ वा यथि वा थिवा न चापि कं चिथ अमरम अयुथ्धेनापि शुश्रुमः 3 एतावथ एव पुरुषैः कार्यं हृथयतॊषणम नयेन विधिथृष्टेन यथ उपक्रमते परान 4 सुनयस्यानपायस्य संयुगे परमः करमः संशयॊ जायते साम्ये साम्यं च न भवेथ थवयॊः 5 ते वयं नयम आस्दाय शत्रुथेहसमीपगाः कदम अन्तं न गच्छेम वृक्षस्येव नथीरयाः पररन्ध्रे पराक्रान्ताः सवरन्ध्रावरणे सदिताः 6 वयूढानीकैर अनुबलैर नॊपेयाथ बलवत्तरम इति बुथ्धिमतां नीतिस तन ममापीह रॊचते 7 अनवथ्या हय असंबुथ्धाः परविष्टाः शत्रुसथ्म तत शत्रुथेहम उपाक्रम्य तं कामं पराप्नुयामहे 8 एकॊ हय एव शरियं नित्यं बिभर्ति पुरुषर्षभ अन्तरात्मेव भूतानां तत कषये वै बलक्षयः 9 अद चेत तं निहत्याजौ शेषेणाभिसमागताः पराप्नुयाम ततः सवर्गं जञातित्राण परायनाः 10 [य] कृष्ण कॊ ऽयं जरासंधः किं वीर्यः किं पराक्रमः यस तवां सपृष्ट्वाग्निसथृशं न थग्धः शलभॊ यदा 11 [क] शृणु राजञ जरासंधॊ यथ वीर्यॊ यत पराक्रमः यदा चॊपेक्षितॊ ऽसमाभिर बहुशः कृतविप्रियः 12 अक्षौहिणीनां तिसृणाम आसीत समरथर्पितः राजा बृहथ्रदॊ नाम मगधाधिपतिः पतिः 13 रूपवान वीर्यसंपन्नः शरीमान अतुलविक्रमः नित्यं थीक्षा कृश तनुः शतक्रतुर इवापरः 14 तेजसा सूर्यसथृशः कषमया पृदिवीसमः यमान्तकसमः कॊपे शरिया वैश्रवणॊपमः 15 तस्याभिजन संयुक्तैर गुणैर भरतसत्तम वयाप्तेयं पृदिवी सर्वा सूर्यस्येव गभस्तिभिः 16 स काशिराजस्य सुते यमजे भरतर्षभ उपयेमे महावीर्यॊ रूपथ्रविण संमते 17 तयॊश चकार समयं मिदः स पुरुषर्षभः नातिवर्तिष्य इत्य एवं पत्नीभ्यां संनिधौ तथा 18 स ताभ्यां शुशुभे राजा पत्नीभ्यां मनुजाधिप परियाभ्याम अनुरूपाभ्यां करेणुभ्याम इव थविपः 19 तयॊर मध्यगतश चापि रराज वसुधाधिपः गङ्गायमुनयॊर मध्ये मूर्तिमान इव सागरः 20 विषयेषु निमग्नस्य तस्य यौवनम अत्यगात न च वंशकरः पुत्रस तस्याजायत कश चन 21 मङ्गलैर बहुभिर हॊमैः पुत्र कामाभिर इष्टिभिः नाससाथ नृपश्रेष्ठः पुत्रं कुलविवर्धनम 22 अद काक्षीवतः पुत्रं गौतमस्य महात्मनः शुश्राव तपसि शरान्तम उथारं चण्डकौशिकम 23 यथृच्छयागतं तं तु वृक्षमूलम उपाश्रितम पत्नीभ्यां सहितॊ राजा सर्वरत्नैर अतॊषयत 24 तम अब्रवीत सत्यधृतिः सत्यवाग ऋषिसत्तमः परितुष्टॊ ऽसमि ते राजन वरं वरय सुव्रत 25 ततः सभार्यः परनटस तम उवाच बृहथ्रदः पुत्रथर्शननैराश्याथ बाष्पगथ्गथया गिरा 26 [ब] भगवन राज्यम उत्सृज्य परस्दितस्य तपॊवनम किं वरेणाल्प भाग्यस्य किं राज्येनाप्रजस्य मे 27 [क] एतच छरुत्वा मुनिर धयानम अगमत कषुभितेन्थ्रियः तस्यैव चाम्र वृक्षस्य छायायां समुपाविशत 28 तस्यॊपविष्टस्य मुनेर उत्सङ्गे निपपात ह अवातम अशुकाथष्टम एकम आम्रफलं किल 29 तत परगृह्य मुनिश्रेष्ठॊ हृथयेनाभिमन्त्र्य च राज्ञे थथाव अप्रतिमं पुत्रसंप्राप्ति कारकम 30 उवाच च महाप्राज्ञस तं राजानं महामुनिः गच्छ राजन कृतार्दॊ ऽसि निवर्त मनुजाधिप 31 यदा समयम आज्ञाय तथा स नृपसत्तमः थवाभ्याम एकं फलं पराथात पत्नीभ्यां भरतर्षभ 32 ते तथ आम्रं थविधाकृत्वा भक्षयाम आसतुः शुभे भावित्वाथ अपि चार्दस्य सत्यवाक्यात तदा मुनेः 33 तयॊः समभवथ गर्भः फलप्राशन संभवः ते च थृष्ट्वा नरपतिः परां मुथम अवाप ह 34 अद काले महाप्राज्ञ यदा समयम आगते परजायेताम उभे राजञ शरीरशकले तथा 35 एकाक्षिबाहुचरणे अर्धॊथर मुखस्फिजे थृष्ट्वा शरीरशकले परवेपाते उभे भृशम 36 उथ्विग्ने सह संमन्त्र्य ते भगिन्यौ तथाबले सजीवे पराणिशकले तत्यजाते सुथुःखिते 37 तयॊर धात्र्यौ सुसंवीते कृत्वा ते गर्भसंप्लवे निर्गम्यान्तः पुरथ्वारात समुत्सृज्याशु जग्मतुः 38 ते चतुष्पद निक्षिप्ते जरा नामाद राक्षसी जग्राह मनुजव्याघ्रमांसशॊणितभॊजना 39 कर्तुकामा सुखवहे शकले सा तु राक्षसी संघट्टयाम आस तथा विधानबलचॊथिता 40 ते समानीत मात्रे तु शकले पुरुषर्षभ एकमूर्ति कृते वीरः कुमारः समपथ्यत 41 ततः सा राक्षसी राजन विस्मयॊत्फुल्ललॊचना न शशाक समुथ्वॊधुं वज्रसार मयं शिशुम 42 बालस ताम्रतलं मुष्टिं कृत्वा चास्ये निधाय सः पराक्रॊशथ अतिसंरम्भात सतॊय इव तॊयथः 43 तेन शब्थेन संभ्रान्तः सहसान्तः पुरे जनः निर्जगाम नरव्याघ्र राज्ञा सह परंतप 44 ते चाबले परिग्लाने पयः पूर्णपयॊधरे निराशे पुत्रलाभाय सहसैवाभ्यगच्छताम 45 अद थृष्ट्वा तदा भूते राजानं चेष्ट संततिम तं च बालं सुबलिनं चिन्तयाम आस राक्षसी 46 नार्हामि विषये राज्ञॊ वसन्ती पुत्रगृथ्धिनः बालं पुत्रम उपाथातुं मेघलेखेव भास्करम 47 सा कृत्वा मानुषं रूपम उवाच मनुजाधिपम बृहथ्रदसुतस ते ऽयं मथ्थत्तः परतिगृह्यताम 48 तव पत्नी थवये जातॊ थविजातिवरशासनात धात्री जनपरित्यक्तॊ ममायं परिरक्षितः 49 ततस ते भरतश्रेष्ठ काशिराजसुते शुभे तं बालम अभिपत्याशु परस्नवैर अभिषिञ्चताम 50 ततः स राजा संहृष्टः सर्वं तथ उपलभ्य च अपृच्छन नवहेमाभां राक्षसीं ताम अराक्षसीम 51 का तवं कमलगर्भाभे मम पुत्र परथायिनी कामया बरूहि कल्याणि थेवता परतिभासि मे |
1
[vā] jātasya bhārate vaṃśe tathā kuntyāḥ sutasya ca yā vai yuktā matiḥ seyam arjunena pradarśitā 2 na mṛtyoḥ samayaṃ vidma rātrau vā yadi vā divā na cāpi kaṃ cid amaram ayuddhenāpi śuśrumaḥ 3 etāvad eva puruṣaiḥ kāryaṃ hṛdayatoṣaṇam nayena vidhidṛṣṭena yad upakramate parān 4 sunayasyānapāyasya saṃyuge paramaḥ kramaḥ saṃśayo jāyate sāmye sāmyaṃ ca na bhaved dvayoḥ 5 te vayaṃ nayam āsthāya śatrudehasamīpagāḥ katham antaṃ na gacchema vṛkṣasyeva nadīrayāḥ pararandhre parākrāntāḥ svarandhrāvaraṇe sthitāḥ 6 vyūḍhānīkair anubalair nopeyād balavattaram iti buddhimatāṃ nītis tan mamāpīha rocate 7 anavadyā hy asaṃbuddhāḥ praviṣṭāḥ śatrusadma tat śatrudeham upākramya taṃ kāmaṃ prāpnuyāmahe 8 eko hy eva śriyaṃ nityaṃ bibharti puruṣarṣabha antarātmeva bhūtānāṃ tat kṣaye vai balakṣayaḥ 9 atha cet taṃ nihatyājau śeṣeṇābhisamāgatāḥ prāpnuyāma tataḥ svargaṃ jñātitrāṇa parāyanāḥ 10 [y] kṛṣṇa ko 'yaṃ jarāsaṃdhaḥ kiṃ vīryaḥ kiṃ parākramaḥ yas tvāṃ spṛṣṭvāgnisadṛśaṃ na dagdhaḥ śalabho yathā 11 [k] śṛṇu rājañ jarāsaṃdho yad vīryo yat parākramaḥ yathā copekṣito 'smābhir bahuśaḥ kṛtavipriyaḥ 12 akṣauhiṇīnāṃ tisṛṇām āsīt samaradarpitaḥ rājā bṛhadratho nāma magadhādhipatiḥ patiḥ 13 rūpavān vīryasaṃpannaḥ śrīmān atulavikramaḥ nityaṃ dīkṣā kṛśa tanuḥ śatakratur ivāparaḥ 14 tejasā sūryasadṛśaḥ kṣamayā pṛthivīsamaḥ yamāntakasamaḥ kope śriyā vaiśravaṇopamaḥ 15 tasyābhijana saṃyuktair guṇair bharatasattama vyāpteyaṃ pṛthivī sarvā sūryasyeva gabhastibhiḥ 16 sa kāśirājasya sute yamaje bharatarṣabha upayeme mahāvīryo rūpadraviṇa saṃmate 17 tayoś cakāra samayaṃ mithaḥ sa puruṣarṣabhaḥ nātivartiṣya ity evaṃ patnībhyāṃ saṃnidhau tadā 18 sa tābhyāṃ śuśubhe rājā patnībhyāṃ manujādhipa priyābhyām anurūpābhyāṃ kareṇubhyām iva dvipaḥ 19 tayor madhyagataś cāpi rarāja vasudhādhipaḥ gaṅgāyamunayor madhye mūrtimān iva sāgaraḥ 20 viṣayeṣu nimagnasya tasya yauvanam atyagāt na ca vaṃśakaraḥ putras tasyājāyata kaś cana 21 maṅgalair bahubhir homaiḥ putra kāmābhir iṣṭibhiḥ nāsasāda nṛpaśreṣṭhaḥ putraṃ kulavivardhanam 22 atha kākṣīvataḥ putraṃ gautamasya mahātmanaḥ śuśrāva tapasi śrāntam udāraṃ caṇḍakauśikam 23 yadṛcchayāgataṃ taṃ tu vṛkṣamūlam upāśritam patnībhyāṃ sahito rājā sarvaratnair atoṣayat 24 tam abravīt satyadhṛtiḥ satyavāg ṛṣisattamaḥ parituṣṭo 'smi te rājan varaṃ varaya suvrata 25 tataḥ sabhāryaḥ pranaṭas tam uvāca bṛhadrathaḥ putradarśananairāśyād bāṣpagadgadayā girā 26 [b] bhagavan rājyam utsṛjya prasthitasya tapovanam kiṃ vareṇālpa bhāgyasya kiṃ rājyenāprajasya me 27 [k] etac chrutvā munir dhyānam agamat kṣubhitendriyaḥ tasyaiva cāmra vṛkṣasya chāyāyāṃ samupāviśat 28 tasyopaviṣṭasya muner utsaṅge nipapāta ha avātam aśukādaṣṭam ekam āmraphalaṃ kila 29 tat pragṛhya muniśreṣṭho hṛdayenābhimantrya ca rājñe dadāv apratimaṃ putrasaṃprāpti kārakam 30 uvāca ca mahāprājñas taṃ rājānaṃ mahāmuniḥ gaccha rājan kṛtārtho 'si nivarta manujādhipa 31 yathā samayam ājñāya tadā sa nṛpasattamaḥ dvābhyām ekaṃ phalaṃ prādāt patnībhyāṃ bharatarṣabha 32 te tad āmraṃ dvidhākṛtvā bhakṣayām āsatuḥ śubhe bhāvitvād api cārthasya satyavākyāt tathā muneḥ 33 tayoḥ samabhavad garbhaḥ phalaprāśana saṃbhavaḥ te ca dṛṣṭvā narapatiḥ parāṃ mudam avāpa ha 34 atha kāle mahāprājña yathā samayam āgate prajāyetām ubhe rājañ śarīraśakale tadā 35 ekākṣibāhucaraṇe ardhodara mukhasphije dṛṣṭvā śarīraśakale pravepāte ubhe bhṛśam 36 udvigne saha saṃmantrya te bhaginyau tadābale sajīve prāṇiśakale tatyajāte suduḥkhite 37 tayor dhātryau susaṃvīte kṛtvā te garbhasaṃplave nirgamyāntaḥ puradvārāt samutsṛjyāśu jagmatuḥ 38 te catuṣpatha nikṣipte jarā nāmātha rākṣasī jagrāha manujavyāghramāṃsaśoṇitabhojanā 39 kartukāmā sukhavahe śakale sā tu rākṣasī saṃghaṭṭayām āsa tadā vidhānabalacoditā 40 te samānīta mātre tu śakale puruṣarṣabha ekamūrti kṛte vīraḥ kumāraḥ samapadyata 41 tataḥ sā rākṣasī rājan vismayotphullalocanā na śaśāka samudvodhuṃ vajrasāra mayaṃ śiśum 42 bālas tāmratalaṃ muṣṭiṃ kṛtvā cāsye nidhāya saḥ prākrośad atisaṃrambhāt satoya iva toyadaḥ 43 tena śabdena saṃbhrāntaḥ sahasāntaḥ pure janaḥ nirjagāma naravyāghra rājñā saha paraṃtapa 44 te cābale pariglāne payaḥ pūrṇapayodhare nirāśe putralābhāya sahasaivābhyagacchatām 45 atha dṛṣṭvā tathā bhūte rājānaṃ ceṣṭa saṃtatim taṃ ca bālaṃ subalinaṃ cintayām āsa rākṣasī 46 nārhāmi viṣaye rājño vasantī putragṛddhinaḥ bālaṃ putram upādātuṃ meghalekheva bhāskaram 47 sā kṛtvā mānuṣaṃ rūpam uvāca manujādhipam bṛhadrathasutas te 'yaṃ maddattaḥ pratigṛhyatām 48 tava patnī dvaye jāto dvijātivaraśāsanāt dhātrī janaparityakto mamāyaṃ parirakṣitaḥ 49 tatas te bharataśreṣṭha kāśirājasute śubhe taṃ bālam abhipatyāśu prasnavair abhiṣiñcatām 50 tataḥ sa rājā saṃhṛṣṭaḥ sarvaṃ tad upalabhya ca apṛcchan navahemābhāṃ rākṣasīṃ tām arākṣasīm 51 kā tvaṃ kamalagarbhābhe mama putra pradāyinī kāmayā brūhi kalyāṇi devatā pratibhāsi me |