|
1
[व] वसन थुर्यॊधनस तस्यां सभायां भरतर्षभ शनैर थथर्श तां सर्वां सभां शकुनिना सह 2 तस्यां थिव्यान अभिप्रायान थथर्श कुरुनन्थनः न थृष्टपूर्वा ये तेन नगरे नागसाह्वये 3 स कथा चित सभामध्ये धार्तराष्ट्रॊ महीपतिः सफाटिकं तलम आसाथ्य जलम इत्य अभिशङ्कया 4 सववस्त्रॊत्कर्षणं राजा कृतवान बुथ्धिमॊहितः थुर्मना विमुखश चैव परिचक्राम तां सभाम 5 ततः सफाटिकतॊयां वै सफाटिकाम्बुज शॊभिताम वापीं मत्वा सदलम इति स वासाः परापतज जले 6 जले निपतितं थृष्ट्वा किं करा जहसुर भृशम वासांसि च शुभान्य अस्मै परथथू राजशासनात 7 तदागतं तु तं थृष्ट्वा भीमसेनॊ महाबलः अर्जुनश च यमौ चॊभौ सर्वे ते पराहसंस तथा 8 नामर्षयत ततस तेषाम अवहासम अमर्षणः आकारं रक्षमाणस तु न स तान समुथैक्षत 9 पुनर वसनम उत्क्षिप्य परतरिष्यन्न इव सदलम आरुरॊह ततः सर्वे जहसुस ते पुनर जनाः 10 थवारं च विवृताकारं ललाटेन समाहनत संवृतं चेति मन्वानॊ थवारथेशाथ उपारमत 11 एवं परलम्भान विविधान पराप्य तत्र विशां पते पाण्डवेयाभ्यनुज्ञातस ततॊ थुर्यॊधनॊ नृपः 12 अप्रहृष्टेन मनसा राजसूये महाक्रतौ परेक्ष्यताम अथ्भुताम ऋथ्धिं जगाम गजसाह्वयम 13 पाण्डव शरीप्रतप्तस्य धयानग्लानस्य गच्छतः थुर्यॊधनस्य नृपतेः पापा मतिर अजायत 14 पार्दान सुमनसॊ थृष्ट्वा पार्दिवांश च वशानुगान कृत्स्नं चापिहितं लॊकम आ कुमारं कुरूथ्वह 15 महिमानं परं चापि पाण्डवानां महात्मनाम थुर्यॊधनॊ धार्तराष्ट्रॊ विवर्णः समपथ्यत 16 स तु गच्छन्न अनेकाग्रः सभाम एवानुचिन्तयन शरियं च ताम अनुपमां धर्मराजस्य धीमतः 17 परमत्तॊ धृतराष्ट्रस्य पुत्रॊ थुर्यॊधनस तथा नाभ्यभाषत सुबलजं भाषमाणं पुनः पुनः 18 अनेकाग्रं तु तं थृष्ट्वा शकुनिः परत्यभाषत थुर्यॊधन कुतॊ मूलं निःश्वसन्न इव गच्छसि 19 [थ] थृष्ट्वेमां पृदिवीं कृत्स्नां युधिष्ठिर वशानुगाम जिताम अस्त्रप्रतापेन शवेताश्वस्य महात्मनः 20 तं च यज्ञं तदा भूतं थृष्ट्वा पार्दस्य मातुल यदा शक्रस्य थेवेषु तदा भूतं महाथ्युते 21 अमर्षेण सुसंपूर्णॊ थह्यमानॊ थिवानिशम शुचि शुक्रागमे काले शुष्ये तॊयम इवाल्पकम 22 पश्य सात्वत मुख्येन शिशुपालं निपातितम न च तत्र पुमान आसीत कश चित तस्य पथानुगः 23 थह्यमाना हि राजानः पाण्डवॊत्देन वह्निना कषान्तवन्तॊ ऽपराधं तं कॊ हि तं कषन्तुम अर्हति 24 वासुथेवेन तत कर्म तदायुक्तं महत कृतम सिथ्धं च पाण्डवेयानां परतापेन महात्मनाम 25 तदा हि रत्नान्य आथाय विविधानि नृपा नृपम उपतिष्ठन्ति कौन्तेयं वैश्या इव करप्रथाः 26 शरियं तदाविधां थृष्ट्वा जवलन्तीम इव पाण्डवे अमर्षवशम आपन्नॊ थह्ये ऽहम अतदॊचितः 27 वह्निम एव परवेक्ष्यामि भक्षयिष्यामि वा विषम अपॊ वापि परवेक्ष्यामि न हि शक्ष्यामि जीवितुम 28 कॊ हि नाम पुमाँल लॊके मर्षयिष्यति सत्त्ववान सपत्नान ऋध्यतॊ थृष्ट्वा हानिम आत्मन एव च 29 सॊ ऽहं न सत्री न चाप्य अस्त्री न पुमान नापुमान अपि यॊ ऽहं तां मर्षयाम्य अथ्य ताथृशीं शरियम आगताम 30 ईश्वरत्वं पृदिव्याश च वसुमत्तां च ताथृशीम यज्ञं च ताथृशं थृष्ट्वा माथृशः कॊ न संज्वरेत 31 अशक्तश चैक एवाहं ताम आहर्तुं नृप शरियम सहायांश च न पश्यामि तेन मृत्युं विचिन्तये 32 थैवम एव परं मन्ये पौरुषं तु निरर्दकम थृष्ट्वा कुन्तीसुते शुभ्रां शरियं ताम आहृतां तदा 33 कृतॊ यत्नॊ मया पूर्वं विनाशे तस्य सौबल तच च सर्वम अतिक्रम्य सवृथ्धॊ ऽपस्व इव पङ्कजम 34 तेन थैवं परं मन्ये पौरुषं तु निरर्दकम धार्तराष्ट्रा हि हीयन्ते पार्दा वर्धन्ति नित्यशः 35 सॊ ऽहं शरियं च तां थृष्ट्वा सभां तां च तदाविधाम रक्षिभिश चावहासं तं परितप्ये यदाग्निना 36 स माम अभ्यनुजानीहि मातुलाथ्य सुथुःखितम अमर्षं च समाविष्टं धृतराष्ट्रे निवेथय |
1
[v] vasan duryodhanas tasyāṃ sabhāyāṃ bharatarṣabha śanair dadarśa tāṃ sarvāṃ sabhāṃ śakuninā saha 2 tasyāṃ divyān abhiprāyān dadarśa kurunandanaḥ na dṛṣṭapūrvā ye tena nagare nāgasāhvaye 3 sa kadā cit sabhāmadhye dhārtarāṣṭro mahīpatiḥ sphāṭikaṃ talam āsādya jalam ity abhiśaṅkayā 4 svavastrotkarṣaṇaṃ rājā kṛtavān buddhimohitaḥ durmanā vimukhaś caiva paricakrāma tāṃ sabhām 5 tataḥ sphāṭikatoyāṃ vai sphāṭikāmbuja śobhitām vāpīṃ matvā sthalam iti sa vāsāḥ prāpataj jale 6 jale nipatitaṃ dṛṣṭvā kiṃ karā jahasur bhṛśam vāsāṃsi ca śubhāny asmai pradadū rājaśāsanāt 7 tathāgataṃ tu taṃ dṛṣṭvā bhīmaseno mahābalaḥ arjunaś ca yamau cobhau sarve te prāhasaṃs tadā 8 nāmarṣayat tatas teṣām avahāsam amarṣaṇaḥ ākāraṃ rakṣamāṇas tu na sa tān samudaikṣata 9 punar vasanam utkṣipya pratariṣyann iva sthalam āruroha tataḥ sarve jahasus te punar janāḥ 10 dvāraṃ ca vivṛtākāraṃ lalāṭena samāhanat saṃvṛtaṃ ceti manvāno dvāradeśād upāramat 11 evaṃ pralambhān vividhān prāpya tatra viśāṃ pate pāṇḍaveyābhyanujñātas tato duryodhano nṛpaḥ 12 aprahṛṣṭena manasā rājasūye mahākratau prekṣyatām adbhutām ṛddhiṃ jagāma gajasāhvayam 13 pāṇḍava śrīprataptasya dhyānaglānasya gacchataḥ duryodhanasya nṛpateḥ pāpā matir ajāyata 14 pārthān sumanaso dṛṣṭvā pārthivāṃś ca vaśānugān kṛtsnaṃ cāpihitaṃ lokam ā kumāraṃ kurūdvaha 15 mahimānaṃ paraṃ cāpi pāṇḍavānāṃ mahātmanām duryodhano dhārtarāṣṭro vivarṇaḥ samapadyata 16 sa tu gacchann anekāgraḥ sabhām evānucintayan śriyaṃ ca tām anupamāṃ dharmarājasya dhīmataḥ 17 pramatto dhṛtarāṣṭrasya putro duryodhanas tadā nābhyabhāṣat subalajaṃ bhāṣamāṇaṃ punaḥ punaḥ 18 anekāgraṃ tu taṃ dṛṣṭvā śakuniḥ pratyabhāṣata duryodhana kuto mūlaṃ niḥśvasann iva gacchasi 19 [d] dṛṣṭvemāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ yudhiṣṭhira vaśānugām jitām astrapratāpena śvetāśvasya mahātmanaḥ 20 taṃ ca yajñaṃ tathā bhūtaṃ dṛṣṭvā pārthasya mātula yathā śakrasya deveṣu tathā bhūtaṃ mahādyute 21 amarṣeṇa susaṃpūrṇo dahyamāno divāniśam śuci śukrāgame kāle śuṣye toyam ivālpakam 22 paśya sātvata mukhyena śiśupālaṃ nipātitam na ca tatra pumān āsīt kaś cit tasya padānugaḥ 23 dahyamānā hi rājānaḥ pāṇḍavotthena vahninā kṣāntavanto 'parādhaṃ taṃ ko hi taṃ kṣantum arhati 24 vāsudevena tat karma tathāyuktaṃ mahat kṛtam siddhaṃ ca pāṇḍaveyānāṃ pratāpena mahātmanām 25 tathā hi ratnāny ādāya vividhāni nṛpā nṛpam upatiṣṭhanti kaunteyaṃ vaiśyā iva karapradāḥ 26 śriyaṃ tathāvidhāṃ dṛṣṭvā jvalantīm iva pāṇḍave amarṣavaśam āpanno dahye 'ham atathocitaḥ 27 vahnim eva pravekṣyāmi bhakṣayiṣyāmi vā viṣam apo vāpi pravekṣyāmi na hi śakṣyāmi jīvitum 28 ko hi nāma pumāṁl loke marṣayiṣyati sattvavān sapatnān ṛdhyato dṛṣṭvā hānim ātmana eva ca 29 so 'haṃ na strī na cāpy astrī na pumān nāpumān api yo 'haṃ tāṃ marṣayāmy adya tādṛśīṃ śriyam āgatām 30 īśvaratvaṃ pṛthivyāś ca vasumattāṃ ca tādṛśīm yajñaṃ ca tādṛśaṃ dṛṣṭvā mādṛśaḥ ko na saṃjvaret 31 aśaktaś caika evāhaṃ tām āhartuṃ nṛpa śriyam sahāyāṃś ca na paśyāmi tena mṛtyuṃ vicintaye 32 daivam eva paraṃ manye pauruṣaṃ tu nirarthakam dṛṣṭvā kuntīsute śubhrāṃ śriyaṃ tām āhṛtāṃ tathā 33 kṛto yatno mayā pūrvaṃ vināśe tasya saubala tac ca sarvam atikramya savṛddho 'psv iva paṅkajam 34 tena daivaṃ paraṃ manye pauruṣaṃ tu nirarthakam dhārtarāṣṭrā hi hīyante pārthā vardhanti nityaśaḥ 35 so 'haṃ śriyaṃ ca tāṃ dṛṣṭvā sabhāṃ tāṃ ca tathāvidhām rakṣibhiś cāvahāsaṃ taṃ paritapye yathāgninā 36 sa mām abhyanujānīhi mātulādya suduḥkhitam amarṣaṃ ca samāviṣṭaṃ dhṛtarāṣṭre nivedaya |