|
1
[व] परभातायां तु शर्वर्यां तेषाम अक्लिष्टकर्मणाम वनं यियासतां विप्रास तस्दुर भिक्षा भुजॊ ऽगरतः तान उवाच ततॊ राजा कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः 2 वयं हि हृतसर्वस्वा हृतराज्या हृतश्रियः फलमूलामिषाहारा वनं यास्याम थुःखिताः 3 वनं च थॊषबहुलं बहु वयालसरीसृपम परिक्लेशश च वॊ मन्ये धरुवं तत्र भविष्यति 4 बराह्मणानां परिक्लेशॊ थैवतान्य अपि साथयेत किं पुनर माम इतॊ विप्रा निवर्तध्वं यदेष्टतः 5 [बर] गतिर या भवतां राजंस तां वयं गन्तुम उथ्यताः नार्हदास्मान परित्यक्तुं भक्तान सथ धर्मथर्शिनः 6 अनुकम्पां हि भक्तेषु थैवतान्य अपि कुर्वते विशेषतॊ बराह्मणेषु सथ आचारावलम्बिषु 7 [य] ममापि परमा भक्तिर बराह्मणेषु सथा थविजाः सहायविपरिभ्रंशस तव अयं साथयतीव माम 8 आहरेयुर हि मे ये ऽपि फलमूलमृगांस तदा त इमे शॊकजैर थुःखैर भरातरॊ मे विमॊहिताः 9 थरौपथ्या विप्रकर्षेण राज्यापहरणेन च थुःखान्वितान इमान कलेशैर नाहं यॊक्तुम इहॊत्सहे 10 [बर] अस्मत पॊषणजा चिन्ता मा भूत ते हृथि पार्दिव सवयम आहृत्य वन्यानि अनुयास्यामहे वयम 11 अनुध्यानेन जप्येन विधास्यामः शिवं तव कदाभिश चानुकूलाभिः सह रंस्यामहे वने 12 [य] एवम एतन न संथेहॊ रमेयं बराह्मणैः सह नयून भावात तु पश्यामि परत्याथेशम इवात्मनः 13 कदं थरक्ष्यामि वः सर्वान सवयम आहृत भॊजनान मथ्भक्त्या कलिश्यतॊ ऽनर्हान धिक पापान धृतराष्ट्रजान 14 [व] इत्य उक्त्वा स नृपः शॊचन निषसाथ महीतले तम अध्यात्मरतिर विथ्वाञ शौनकॊ नाम वै थविजः यॊगे सांख्ये च कुशलॊ राजानम इथम अब्रवीत 15 शॊकस्दान सहस्राणि भयस्दान शतानि च थिवसे थिवसे मूढम आविशन्ति न पण्डितम 16 न हि जञानविरुथ्धेषु बहुथॊषेषु कर्मसु शरेयॊ घातिषु सज्जन्ते बुथ्धिमन्तॊ भवथ्विधाः 17 अष्टाङ्गां बुथ्धिम आहुर यां सर्वाश्रेयॊ विघातिनीम शरुतिस्मृतिसमायुक्तां सा राजंस तवय्य अवस्दिता 18 अर्दकृच्छ्रेषु थुर्गेषु वयापत्सु सवजनस्य च शारीर मानसैर थुःखैर न सीथन्ति भवथ्विधाः 19 शरूयतां चाभिधास्यामि जनकेन यदा पुरा आत्मव्यवस्दान करा गीताः शलॊका महात्मना 20 मनॊ थेहसमुत्दाभ्यां थुःखाभ्याम अर्थितं जगत तयॊर वयास समासाभ्यां शमॊपायम इमं शृणु 21 वयाधेर अनिष्ट संस्पर्शाच छरमाथ इष्टविवर्जनात थुःखं चतुर्भिर शारीरं कारणैः संप्रवर्तते 22 तथ आशु परतिकाराच च सततं चाविचिन्तनात आधिव्याधिप्रशमनं करियायॊगथ्वयेन तु 23 मतिमन्तॊ हय अतॊ वैथ्याः शमं पराग एव कुर्वते मानसस्य परियाख्यानैः संभॊगॊपनयैर नृणाम 24 मानसेन हि थुःखेन शरीरम उपतप्यते अयः पिण्डेन तप्तेन कुम्ब्भ संस्दाम इवॊथकम 25 मानसं शमयेत तस्माज जञानेनागिम इवाम्बुना परशान्ते मानसे थुःखे शारीरम उपशाम्यति 26 मनसॊ थुःखमूलं तु सनेह इत्य उपलभ्यते सनेहात तु सज्जते जन्तुर थुःखयॊगम उपैति च 27 सनेहमूलानि थुःखानि सनेहजानि भयानि च शॊकहर्षौ तदायासः सर्वं सनेहात परवर्तते 28 सनेहत करण रागश च परजज्ञे वैषयस तदा अश्रेयस्काव उभाव एतौ पूर्वस तत्र गुरुः समृतः 29 कॊटराग्निर यदाशेषं समूलं पाथपं थहेत धर्मार्दिनं तदाल्पॊ ऽपि रागथॊषॊ विनाशयेत 30 विप्रयॊगे न तु तयागी थॊषथर्शी समागमात विरागं भजते जन्तुर निर्वैरॊ निष्परिग्रहः 31 तस्मात सनेहं सवपक्षेभ्यॊ मित्रेभ्यॊ धनसंचयात सवशरीरसमुत्दं तु जञानेन विनिवर्तयेत 32 जञानान्वितेषु मुख्येषु शास्त्रज्ञेषु कृतात्मसु न तेषु सज्जते सनेहः पथ्मपत्रेष्व इवॊथकम 33 रागाभिभूतः पुरुषः कामेन परिकृष्यते इच्छा संजायते तस्य ततस तृष्णा परवर्तते 34 तृष्णा हि सर्वपापिष्ठा नित्यॊथ्वेग करी नृणाम अधर्मबहुला चैव घॊरा पापानुबन्धिनी 35 या थुस्त्यजा थुर्मतिभिर या न जीर्यति जीर्यतः यॊ ऽसौ पराणान्तिकॊ रॊगस तां तृष्णां तयजतः सुखम 36 अनाथ्य अन्ता तु सा तृष्णा अन्तर थेहगता नृणाम विनाशयति संभूता अयॊनिज इवानलः 37 यदैधः सवसमुत्देन वह्निना नाशम ऋच्छति तदाकृतात्मा लॊभेन सहजेन विनश्यति 38 राजतः सलिलाथ अग्नेश चॊरतः सवजनाथ अपि भयम अर्दवतां नित्यं मृत्यॊः पराणभृताम इव 39 यदा हय आमिषम आकाशे पक्षिभिः शवापथैर भुवि भक्ष्यते सलिले मत्स्यैस तदा सर्वेण वित्तवान 40 अर्द एव हि केषां चिथ अनर्दॊ भविता नृणाम अर्दश्रेयसि चासक्तॊ न शरेयॊ विन्थते नरः तस्माथ अर्दागमाः सर्वे मनॊ मॊहविवर्धनाः 41 कार्पण्यं थर्पमानौ च भयम उथ्वेग एव च अर्दजानि विथुः पराज्ञा थुःखान्य एतानि थेहिनाम 42 अर्दस्यॊपार्जने थुःखं पालने च कषये तदा नाशे थुःखं वयये थुःखं घनन्ति चैवार्द कारणात 43 अर्दा थुःखं परित्यक्तुं पालिताश चापि ते ऽसुखाः थुःखेन चाधिगम्यन्ते तेषां नाशं न चिन्तयेत 44 असंतॊष परा मूढाः संतॊषं यान्ति पण्डिताः अन्तॊ नास्ति पिपासायाः संतॊषः परमं सुखम 45 तस्मात संतॊषम एवेह धनं पश्यन्ति पण्डिताः अनित्यं यौवनं रूपं जीवितं थरव्यसंचयः ऐश्वर्यं परिय संवासॊ गृध्येथ एषु न पण्डितः 46 तयजेत संचयांस तस्मात तज्जं कलेशं सहेत कः न हि संचयवान कश चिथ थृश्यते निरुपथ्रवः 47 अतश च धर्मिभिः पुम्भिर अनीहार्दः परशस्यते परक्षालनाथ धि पङ्कस्य थूराथ अस्पर्शनं वरम 48 युधिष्ठिरैवम अर्देषु न सपृहां कर्तुम अर्हसि धर्मेण यथि ते कार्यं विमुक्तेच्छॊ भवार्दतः 49 [य] नार्दॊपभॊग लिप्सार्दम इयम अर्देप्सुता मम भरणार्दं तु विप्राणां बरह्मन काङ्क्षे न लॊभतः 50 कदं हय अस्मथ्विधॊ बरह्मन वर्तमानॊ गृहाश्रमे भरणं पालनं चापि न कुर्याथ अनुयायिनाम 51 संविभागॊ हि भूतानां सर्वेषाम एव शिष्यते तदैवॊपचमानेभ्यः परथेयं गृहमेधिना 52 तृणानि भूमिर उथकं वाक चतुर्दी च सूनृता सताम एतानि गेहेषु नॊच्छिथ्यन्ते कथा चन 53 थेयम आर्तस्य शयनं सदितश्रान्तस्य चासनम तृषितस्य च पानीयं कषुधितस्य च भॊजनम 54 चक्षुर अथ्यान मनॊ थथ्याथ वाचं थथ्याच च सूनृताम परत्युथ्गम्याभिगमनं कुर्यान नयायेन चार्चनम 55 अघि हॊत्रम अनड्वांश च जञातयॊ ऽतिदिबान्धवाः पुत्रथारभृताश चैव निर्थहेयुर अपूजिताः 56 नात्मार्दं पाचयेथ अन्नं न वृदा घातयेत पशून न च तत सवयम अश्नीयाथ विधिवथ यन न निर्वपेत 57 शवभ्यश च शवपचेभ्यश च वयॊभ्यश चावपेथ भुवि वैश्वथेवं हि नामैतत सायंप्रातर विधीयते 58 विघसाशी भवेत तस्मान नित्यं चामृतभॊजनः विघसं भृत्यशेषं तु यज्ञशेषं तदामृतम 59 एतां यॊ वर्तते वृत्तिं वर्तमानॊ गृहाश्रमे तस्य धर्मं परं पराहुः कदं वा विप्र मन्यसे 60 [ष] अहॊ बत महत कष्टं विपरीतम इथं जगत येनापत्रपते साधुर असाधुस तेन तुष्यति 61 शिश्नॊथर कृते ऽपराज्ञः करॊति विघसं बहु मॊहरागसमाक्रान्त इन्थ्रियार्द वशानुगः 62 हरियते बुध्यमानॊ ऽपि नरॊ हारिभिर इन्थ्रियैः विमूढसंज्ञॊ थुष्टाश्वैर उथ्भ्रान्तैर इव सारदिः 63 षडिन्थ्रियाणि विषयं समागच्छन्ति वै यथा तथा पराथुर्भवत्य एषां पूर्वसंकल्पजं मनः 64 मनॊ यस्येन्थ्रिय गरामविषयं परति चॊथितम तस्यौत्सुक्यं संभवति परवृत्तिश चॊपजायते 65 ततः संकल्पवीर्येण कामेन विषयेषुभिः विथ्धः पतति लॊभाग्नौ जयॊतिर लॊभात पतंगवत 66 ततॊ विहारैर आहारैर मॊहितश च विशां पते महामॊहमुखे मग्ने नात्मानम अवबुध्यते 67 एवं पतति संसारे तासु तास्व इह यॊनिषु अविथ्या कर्म तृष्णाभिर भराम्यमाणॊ ऽद चक्रवत 68 बरह्माथिषु तृणान्तेषु हूतेषु परिवर्तते जले भुवि तदाकाशे जायमानः पुनः पुनः 69 अबुधानां गतिस तव एषा बुधानाम अपि मे शृणु ये धर्मे शरेयसि रता विमॊक्षरतयॊ जनाः 70 यथ इथं वेथ वचनं कुरु कर्म तयजेति च तस्माथ धर्मान इमान सर्वान नाभिमानात समाचरेत 71 इज्याध्ययन थानानि तपः सत्यं कषमा थमः अलॊभ इति मार्गॊ ऽयं धर्मस्याष्ट विधः समृतः 72 तत्र पूर्वश चतुर्वर्गः पितृयानपदे सदितः कर्तव्यम इति यत कार्यं नाभिमानात समाचरेत 73 उत्तरॊ थेव यानस तु सथ्भिर आचरितः सथा अष्टाङ्गेनैव मार्गेण विशुथ्धात्मा समाचरेत 74 सम्यक संकल्पसंबन्धात सम्यक चेन्थ्रियनिग्रहात सम्यग वरतविशेषाच च सम्यक च गुरु सेवनात 75 सम्यग आहारयॊगाच च सम्यक चाध्ययनागमात सम्यक कर्मॊपसंन्यासात सम्यक चित्तनिरॊधनात एवं कर्माणि कुर्वन्ति संसारविजिगीषवः 76 रागथ्वेषविनिर्मुक्ता ऐश्वर्यं थेवता गताः रुथ्राः साध्यास तदाथित्या वसवॊ ऽदाश्विनाव अपि यॊगैश्वर्येण संयुक्ता धारयन्ति परजा इमाः 77 तदा तवम अपि कौन्तेय शमम आस्दाय पुष्कलम तपसा सिथ्धिम अन्विच्छ यॊगसिथ्धिं च भारत 78 पितृमातृमयी सिथ्धिः पराप्ता कर्ममयी च ते तपसा सिथ्धिम अन्विच्छ कुर्वते तथ अनुग्रहात 79 सिथ्धा हि यथ यथ इच्छन्ति कुर्वते तथ अनुग्रहात तस्मात तपः समास्दाय कुरुष्वात्म मनॊरदम |
1
[v] prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ teṣām akliṣṭakarmaṇām vanaṃ yiyāsatāṃ viprās tasthur bhikṣā bhujo 'grataḥ tān uvāca tato rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ 2 vayaṃ hi hṛtasarvasvā hṛtarājyā hṛtaśriyaḥ phalamūlāmiṣāhārā vanaṃ yāsyāma duḥkhitāḥ 3 vanaṃ ca doṣabahulaṃ bahu vyālasarīsṛpam parikleśaś ca vo manye dhruvaṃ tatra bhaviṣyati 4 brāhmaṇānāṃ parikleśo daivatāny api sādayet kiṃ punar mām ito viprā nivartadhvaṃ yatheṣṭataḥ 5 [br] gatir yā bhavatāṃ rājaṃs tāṃ vayaṃ gantum udyatāḥ nārhathāsmān parityaktuṃ bhaktān sad dharmadarśinaḥ 6 anukampāṃ hi bhakteṣu daivatāny api kurvate viśeṣato brāhmaṇeṣu sad ācārāvalambiṣu 7 [y] mamāpi paramā bhaktir brāhmaṇeṣu sadā dvijāḥ sahāyaviparibhraṃśas tv ayaṃ sādayatīva mām 8 āhareyur hi me ye 'pi phalamūlamṛgāṃs tathā ta ime śokajair duḥkhair bhrātaro me vimohitāḥ 9 draupadyā viprakarṣeṇa rājyāpaharaṇena ca duḥkhānvitān imān kleśair nāhaṃ yoktum ihotsahe 10 [br] asmat poṣaṇajā cintā mā bhūt te hṛdi pārthiva svayam āhṛtya vanyāni anuyāsyāmahe vayam 11 anudhyānena japyena vidhāsyāmaḥ śivaṃ tava kathābhiś cānukūlābhiḥ saha raṃsyāmahe vane 12 [y] evam etan na saṃdeho rameyaṃ brāhmaṇaiḥ saha nyūna bhāvāt tu paśyāmi pratyādeśam ivātmanaḥ 13 kathaṃ drakṣyāmi vaḥ sarvān svayam āhṛta bhojanān madbhaktyā kliśyato 'narhān dhik pāpān dhṛtarāṣṭrajān 14 [v] ity uktvā sa nṛpaḥ śocan niṣasāda mahītale tam adhyātmaratir vidvāñ śaunako nāma vai dvijaḥ yoge sāṃkhye ca kuśalo rājānam idam abravīt 15 śokasthāna sahasrāṇi bhayasthāna śatāni ca divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam 16 na hi jñānaviruddheṣu bahudoṣeṣu karmasu śreyo ghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ 17 aṣṭāṅgāṃ buddhim āhur yāṃ sarvāśreyo vighātinīm śrutismṛtisamāyuktāṃ sā rājaṃs tvayy avasthitā 18 arthakṛcchreṣu durgeṣu vyāpatsu svajanasya ca śārīra mānasair duḥkhair na sīdanti bhavadvidhāḥ 19 śrūyatāṃ cābhidhāsyāmi janakena yathā purā ātmavyavasthāna karā gītāḥ ślokā mahātmanā 20 mano dehasamutthābhyāṃ duḥkhābhyām arditaṃ jagat tayor vyāsa samāsābhyāṃ śamopāyam imaṃ śṛṇu 21 vyādher aniṣṭa saṃsparśāc chramād iṣṭavivarjanāt duḥkhaṃ caturbhir śārīraṃ kāraṇaiḥ saṃpravartate 22 tad āśu pratikārāc ca satataṃ cāvicintanāt ādhivyādhipraśamanaṃ kriyāyogadvayena tu 23 matimanto hy ato vaidyāḥ śamaṃ prāg eva kurvate mānasasya priyākhyānaiḥ saṃbhogopanayair nṛṇām 24 mānasena hi duḥkhena śarīram upatapyate ayaḥ piṇḍena taptena kumbbha saṃsthām ivodakam 25 mānasaṃ śamayet tasmāj jñānenāgim ivāmbunā praśānte mānase duḥkhe śārīram upaśāmyati 26 manaso duḥkhamūlaṃ tu sneha ity upalabhyate snehāt tu sajjate jantur duḥkhayogam upaiti ca 27 snehamūlāni duḥkhāni snehajāni bhayāni ca śokaharṣau tathāyāsaḥ sarvaṃ snehāt pravartate 28 snehat karaṇa rāgaś ca prajajñe vaiṣayas tathā aśreyaskāv ubhāv etau pūrvas tatra guruḥ smṛtaḥ 29 koṭarāgnir yathāśeṣaṃ samūlaṃ pādapaṃ dahet dharmārthinaṃ tathālpo 'pi rāgadoṣo vināśayet 30 viprayoge na tu tyāgī doṣadarśī samāgamāt virāgaṃ bhajate jantur nirvairo niṣparigrahaḥ 31 tasmāt snehaṃ svapakṣebhyo mitrebhyo dhanasaṃcayāt svaśarīrasamutthaṃ tu jñānena vinivartayet 32 jñānānviteṣu mukhyeṣu śāstrajñeṣu kṛtātmasu na teṣu sajjate snehaḥ padmapatreṣv ivodakam 33 rāgābhibhūtaḥ puruṣaḥ kāmena parikṛṣyate icchā saṃjāyate tasya tatas tṛṣṇā pravartate 34 tṛṣṇā hi sarvapāpiṣṭhā nityodvega karī nṛṇām adharmabahulā caiva ghorā pāpānubandhinī 35 yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham 36 anādy antā tu sā tṛṣṇā antar dehagatā nṛṇām vināśayati saṃbhūtā ayonija ivānalaḥ 37 yathaidhaḥ svasamutthena vahninā nāśam ṛcchati tathākṛtātmā lobhena sahajena vinaśyati 38 rājataḥ salilād agneś corataḥ svajanād api bhayam arthavatāṃ nityaṃ mṛtyoḥ prāṇabhṛtām iva 39 yathā hy āmiṣam ākāśe pakṣibhiḥ śvāpadair bhuvi bhakṣyate salile matsyais tathā sarveṇa vittavān 40 artha eva hi keṣāṃ cid anartho bhavitā nṛṇām arthaśreyasi cāsakto na śreyo vindate naraḥ tasmād arthāgamāḥ sarve mano mohavivardhanāḥ 41 kārpaṇyaṃ darpamānau ca bhayam udvega eva ca arthajāni viduḥ prājñā duḥkhāny etāni dehinām 42 arthasyopārjane duḥkhaṃ pālane ca kṣaye tathā nāśe duḥkhaṃ vyaye duḥkhaṃ ghnanti caivārtha kāraṇāt 43 arthā duḥkhaṃ parityaktuṃ pālitāś cāpi te 'sukhāḥ duḥkhena cādhigamyante teṣāṃ nāśaṃ na cintayet 44 asaṃtoṣa parā mūḍhāḥ saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ anto nāsti pipāsāyāḥ saṃtoṣaḥ paramaṃ sukham 45 tasmāt saṃtoṣam eveha dhanaṃ paśyanti paṇḍitāḥ anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ jīvitaṃ dravyasaṃcayaḥ aiśvaryaṃ priya saṃvāso gṛdhyed eṣu na paṇḍitaḥ 46 tyajeta saṃcayāṃs tasmāt tajjaṃ kleśaṃ saheta kaḥ na hi saṃcayavān kaś cid dṛśyate nirupadravaḥ 47 ataś ca dharmibhiḥ pumbhir anīhārthaḥ praśasyate prakṣālanād dhi paṅkasya dūrād asparśanaṃ varam 48 yudhiṣṭhiraivam artheṣu na spṛhāṃ kartum arhasi dharmeṇa yadi te kāryaṃ vimukteccho bhavārthataḥ 49 [y] nārthopabhoga lipsārtham iyam arthepsutā mama bharaṇārthaṃ tu viprāṇāṃ brahman kāṅkṣe na lobhataḥ 50 kathaṃ hy asmadvidho brahman vartamāno gṛhāśrame bharaṇaṃ pālanaṃ cāpi na kuryād anuyāyinām 51 saṃvibhāgo hi bhūtānāṃ sarveṣām eva śiṣyate tathaivopacamānebhyaḥ pradeyaṃ gṛhamedhinā 52 tṛṇāni bhūmir udakaṃ vāk caturthī ca sūnṛtā satām etāni geheṣu nocchidyante kadā cana 53 deyam ārtasya śayanaṃ sthitaśrāntasya cāsanam tṛṣitasya ca pānīyaṃ kṣudhitasya ca bhojanam 54 cakṣur adyān mano dadyād vācaṃ dadyāc ca sūnṛtām pratyudgamyābhigamanaṃ kuryān nyāyena cārcanam 55 aghi hotram anaḍvāṃś ca jñātayo 'tithibāndhavāḥ putradārabhṛtāś caiva nirdaheyur apūjitāḥ 56 nātmārthaṃ pācayed annaṃ na vṛthā ghātayet paśūn na ca tat svayam aśnīyād vidhivad yan na nirvapet 57 śvabhyaś ca śvapacebhyaś ca vayobhyaś cāvaped bhuvi vaiśvadevaṃ hi nāmaitat sāyaṃprātar vidhīyate 58 vighasāśī bhavet tasmān nityaṃ cāmṛtabhojanaḥ vighasaṃ bhṛtyaśeṣaṃ tu yajñaśeṣaṃ tathāmṛtam 59 etāṃ yo vartate vṛttiṃ vartamāno gṛhāśrame tasya dharmaṃ paraṃ prāhuḥ kathaṃ vā vipra manyase 60 [ṣ] aho bata mahat kaṣṭaṃ viparītam idaṃ jagat yenāpatrapate sādhur asādhus tena tuṣyati 61 śiśnodara kṛte 'prājñaḥ karoti vighasaṃ bahu moharāgasamākrānta indriyārtha vaśānugaḥ 62 hriyate budhyamāno 'pi naro hāribhir indriyaiḥ vimūḍhasaṃjño duṣṭāśvair udbhrāntair iva sārathiḥ 63 ṣaḍindriyāṇi viṣayaṃ samāgacchanti vai yadā tadā prādurbhavaty eṣāṃ pūrvasaṃkalpajaṃ manaḥ 64 mano yasyendriya grāmaviṣayaṃ prati coditam tasyautsukyaṃ saṃbhavati pravṛttiś copajāyate 65 tataḥ saṃkalpavīryeṇa kāmena viṣayeṣubhiḥ viddhaḥ patati lobhāgnau jyotir lobhāt pataṃgavat 66 tato vihārair āhārair mohitaś ca viśāṃ pate mahāmohamukhe magne nātmānam avabudhyate 67 evaṃ patati saṃsāre tāsu tāsv iha yoniṣu avidyā karma tṛṣṇābhir bhrāmyamāṇo 'tha cakravat 68 brahmādiṣu tṛṇānteṣu hūteṣu parivartate jale bhuvi tathākāśe jāyamānaḥ punaḥ punaḥ 69 abudhānāṃ gatis tv eṣā budhānām api me śṛṇu ye dharme śreyasi ratā vimokṣaratayo janāḥ 70 yad idaṃ veda vacanaṃ kuru karma tyajeti ca tasmād dharmān imān sarvān nābhimānāt samācaret 71 ijyādhyayana dānāni tapaḥ satyaṃ kṣamā damaḥ alobha iti mārgo 'yaṃ dharmasyāṣṭa vidhaḥ smṛtaḥ 72 tatra pūrvaś caturvargaḥ pitṛyānapathe sthitaḥ kartavyam iti yat kāryaṃ nābhimānāt samācaret 73 uttaro deva yānas tu sadbhir ācaritaḥ sadā aṣṭāṅgenaiva mārgeṇa viśuddhātmā samācaret 74 samyak saṃkalpasaṃbandhāt samyak cendriyanigrahāt samyag vrataviśeṣāc ca samyak ca guru sevanāt 75 samyag āhārayogāc ca samyak cādhyayanāgamāt samyak karmopasaṃnyāsāt samyak cittanirodhanāt evaṃ karmāṇi kurvanti saṃsāravijigīṣavaḥ 76 rāgadveṣavinirmuktā aiśvaryaṃ devatā gatāḥ rudrāḥ sādhyās tathādityā vasavo 'thāśvināv api yogaiśvaryeṇa saṃyuktā dhārayanti prajā imāḥ 77 tathā tvam api kaunteya śamam āsthāya puṣkalam tapasā siddhim anviccha yogasiddhiṃ ca bhārata 78 pitṛmātṛmayī siddhiḥ prāptā karmamayī ca te tapasā siddhim anviccha kurvate tad anugrahāt 79 siddhā hi yad yad icchanti kurvate tad anugrahāt tasmāt tapaḥ samāsthāya kuruṣvātma manoratham |