Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 3 Index  Previous  Next 

Book 3 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 3
Chapter 198

  1 [मार्क]
      चिन्तयित्वा तथ आश्चर्यं सत्रिया परॊक्तम अशेषतः
      विनिन्थन स थविजॊ ऽऽतमानम आगः कृत इवाबभौ
  2 चिन्तयानः स धर्मस्य सूक्ष्मां गतिम अदाब्रवीत
      शरथ्थधानेन भाव्यं वै गच्छामि मिदिलाम अहम
  3 कृतात्मा धर्मवित तस्यां वयाधॊ निवसते किल
      तं गच्छाम्य अहम अथ्यैव धर्मं परष्टुं तपॊधनम
  4 इति संचिन्त्य मनसा शरथ्थधानः सत्रिया वचः
      बलाका परत्ययेनासौ धर्म्यैश च वचनैः शुभैः
      संप्रतस्दे स मिदिलां कौतूहलसमन्वितः
  5 अतिक्रामन्न अरण्यानि गरामांश च नगराणि च
      ततॊ जगाम मिदिलां जनकेन सुरक्षिताम
  6 धर्मसेतु समाकीर्णां यज्ञॊत्सव वतीं शुभाम
      गॊपुराट्टालकवतीं गृहप्राकारशॊभिताम
  7 परविश्य स पुरीं रम्यां विमानैर बहुभिर वृताम
      पण्यैश च बहुभिर युक्तां सुविभक्तमहापदाम
  8 अश्वै रदैस तदा नागैर यानैश च बहुभिर वृताम
      हृष्टपुष्ट जनाकीर्णां नित्यॊत्सव समाकुलाम
  9 सॊ ऽपश्यथ बहु वृत्तान्तां बराह्मणः समतिक्रमन
      धर्मव्याधम अपृच्छच च स चास्य कदितॊ थविजैः
  10 अपश्यत तत्र गत्वा तं सूना मध्ये वयवस्दितम
     मार्गमाहिष मांसानि विक्रीणन्तं तपस्विनम
     आकुलत्वात तु करेतॄणाम एकान्ते संस्दितॊ थविजः
 11 स तु जञात्वा थविजं पराप्तं सहसा संभ्रमॊत्दितः
     आजगाम यतॊ विप्रः सदित एकान्त आसने
 12 [वयाध]
     अभिवाथये तवा भगवन सवागतं ते थविजॊत्तम
     अहं वयाधस तु भथ्रं ते किं करॊमि परशाधि माम
 13 एकपत्न्या यथ उक्तॊ ऽसि गच्छ तवं मिदिलाम इति
     जानाम्य एतथ अहं सर्वं यथर्दं तवम इहागतः
 14 [मार्क]
     शरुत्वा तु तस्य तथ वाक्यं स विप्रॊ भृशहर्षितः
     थवितीयम इथम आश्चर्यम इत्य अचिन्तयत थविजः
 15 अथेशस्दं हि ते सदानम इति वयाधॊ ऽबरवीथ थविजम
     गृहं गच्छाव भगवन यथि रॊचयसे ऽनघ
 16 बाढम इत्य एव संहृष्टॊ विप्रॊ वचनम अब्रवीत
     अग्रतस तु थविजं कृत्वा स जगाम गरहान परति
 17 परविश्य च गृहं रम्यम आसनेनाभिपूजितः
     पाथ्यम आचमनीयं च परतिगृह्य थविजॊत्तमः
 18 ततः सुखॊपविष्टस तं वयाधं वचनम अब्रवीत
     कर्मैतथ वै न सथृशं भवतः परतिभाति मे
     अनुतप्ये भृशं तात तव घॊरेण कर्मणा
 19 [वयाध]
     कुलॊचितम इथं कर्म पितृपैतामहं मम
     वर्तमानस्य मे धर्मे सवे मन्युं मा कृदा थविज
 20 धात्रा तु विहितं पूर्वं कर्म सवं पालयाम्य अहम
     परयत्नाच च गुरू वृथ्धौ शुश्रूषे ऽहं थविजॊत्तम
 21 सत्यं वथे नाभ्यसूये यदाशक्ति थथामि च
     थेवतातिदिभृत्यानाम अवशिष्टेन वर्तये
 22 न कुत्सयाम्य अहं किं चिन न गर्हे बलवत्तरम
     कृतम अन्वेति कर्तारं पुरा कर्म थविजॊत्तम
 23 कृषिगॊरक्ष्य वाणिज्यम इह लॊकस्य जीवनम
     थण्डनीतिस तरयी विथ्या तेन लॊका भवन्त्य उत
 24 कर्म शूथ्रे कृषिर वैश्ये संग्रामः कषत्रिये समृतः
     बरह्मचर्यं तपॊ मन्त्राः सत्यं च बराह्मणे सथा
 25 राजा परशास्ति धर्मेण सवकर्म निरताः परजाः
     विकर्माणश च ये के चित तान युनक्ति सवकर्मसु
 26 भेतव्यं हि सथा राज्ञां परजानाम अधिपा हि ते
     मारयन्ति विकर्मस्दं लुब्धा मृगम इवेषुभिः
 27 जनकस्येह विप्रर्षे विकर्मस्दॊ न विथ्यते
     सवकर्म निरता वर्णाश चत्वारापि थविजॊत्तम
 28 स एष जनकॊ राजा थुर्वृत्तम अपि चेत सुतम
     थण्ड्यं थण्डे निक्षिपति तदा न गलाति धार्मिकम
 29 सुयुक्तचारॊ नृपतिः सर्वं धर्मेण पश्यति
     शरीश च राज्यं च थण्डश च कषत्रियाणां थविजॊत्तम
 30 राजानॊ हि सवधर्मेण शरियम इच्छन्ति भूयसीम
     सर्वेषाम एव वर्णानां तराता राजा भवत्य उत
 31 परेण हि हतान बरह्मन वराहमहिषान अहम
     न सवयं हन्मि विप्रर्षे विक्रीणामि सथा तव अहम
 32 न भक्षयामि मांसानि ऋतुगामी तदा हय अहम
     सथॊपवासी च तदा नक्तभॊजी तदा थविज
 33 अशीलश चापि पुरुषॊ भूत्वा भवति शीलवान
     पराणि हिंसा रतश चापि भवते धार्मिकः पुनः
 34 वयभिचारान नरेन्थ्राणां धर्मः संकीर्यते महान
     अधर्मॊ वर्धते चापि संकीर्यन्ते तदा परजाः
 35 उरुण्डा वामनाः कुब्जाः सदूलशीर्षास तदैव च
     कलीबाश चान्धाश च जायन्ते बधिरा लम्बचूचुकाः
     पार्दिवानाम अधर्मत्वात परजानाम अभवः सथा
 36 स एष राजा जनकः सर्वं धर्मेण पश्यति
     अनुगृह्णन परजाः सर्वाः सवधर्मनिरताः सथा
 37 ये चैव मां परशंसन्ति ये च निन्थन्ति मानवाः
     सर्वान सुपरिणीतेन कर्मणा तॊषयाम्य अहम
 38 ये जीवन्ति सवधर्मेण संभुञ्जन्ते च पार्दिवाः
     न किं चिथ उपजीवन्ति थक्षा उत्दान शीलिनः
 39 शक्त्यान्न थानं सततं तितिक्षा धर्मनित्यता
     यदार्हं परतिपूजा च सर्वभूतेषु वै थया
     तयागान नान्यत्र मर्त्यानां गुणास तिष्ठन्ति पूरुषे
 40 मृषावाथं परिहरेत कुर्यात परियम अयाचितः
     न च कामान न संरम्भान न थवेषाथ धर्मम उत्सृजेत
 41 परिये नातिभृशं हृष्येथ अप्रिये न च संज्वरेत
     न मुह्येथ अर्दकृच्छ्रेषु न च धर्मं परित्यजेत
 42 कर्म चेत किं चिथ अन्यत सयाथ इतरन न समाचरेत
     यत कल्याणम अभिध्यायेत तत्रात्मानं नियॊजयेत
 43 न पापं परति पापः सयात साधुर एव सथा भवेत
     आत्मनैव हतः पापॊ यः पापं कर्तुम इच्छति
 44 कर्म चैतथ असाधूनां वृजिनानाम असाधुवत
     न धर्मॊ ऽसतीति मन्वानाः शुचीन अवहसन्ति ये
     अश्रथ्थधाना धर्मस्य ते नश्यन्ति न संशयः
 45 महाथृतिर इवाध्मातः पापॊ भवति नित्यथा
     मूढानाम अवलिप्तानाम असारं भाषितं भवेत
     थर्शयत्य अन्तरात्मानं थिवा रूपम इवांशुमान
 46 न लॊके राजते मूर्खः केवलात्म परशंसया
     अपि चेह मृजा हीनः कृतविथ्यः परकाशते
 47 अब्रुवन कस्य चिन निन्थाम आत्मपूजाम अवर्णयन
     न कश चिथ गुणसंपन्नः परकाशॊ भुवि थृश्यते
 48 विकर्मणा तप्यमानः पापाथ विपरिमुच्यते
     नैतत कुर्यां पुनर इति थवितीयात परिमुच्यते
 49 कर्मणा येन तेनेह पापाथ थविज वरॊत्तम
     एवं शरुतिर इयं बरह्मन धर्मेषु परिथृश्यते
 50 पापान्य अबुथ्ध्वेह पुरा कृतानि; पराग धर्मशीलॊ विनिहन्ति पश्चात
     धर्मॊ बरह्मन नुथते पूरुषाणां; यत कुर्वते पापम इह परमाथात
 51 पापं कृत्वा हि मन्येत नाहम अस्मीति पूरुषः
     चिकीर्षेथ एव कल्याणं शरथ्थधानॊ ऽनसूयकः
 52 वसनस्येव छिथ्राणि साधूनां विवृणॊति यः
     पापं चेत पुरुषः कृत्वा कल्याणम अभिपथ्यते
     मुच्यते सर्वपापेभ्यॊ महाभ्रैर इव चन्थ्रमाः
 53 यदाथित्यः समुथ्यन वै तमॊ सर्वं वयपॊहति
     एवं कल्याणम आतिष्ठन सर्वपापैः परमुच्यते
 54 पापानां विथ्ध्य अधिष्ठानं लॊभम एव थविजॊत्तम
     लुब्धाः पापं वयवस्यन्ति नरा नातिबहु शरुताः
     अधर्मा धर्मरूपेण तृणैः कूपा इवावृताः
 55 तेषां थमः पवित्राणि परलापा धर्मसंश्रिताः
     सर्वं हि विथ्यते तेषु शिष्टाचारः सुथुर्लभः
 56 [मार्क]
     स तु विप्रॊ महाप्राज्ञॊ धर्मव्याधम अपृच्छत
     शिष्टाचारं कदम अहं विथ्याम इति नरॊत्तम
     एतन महामते वयाध परब्रवीहि यदातदम
 57 [वयाध]
     यज्ञॊ थानं तपॊ वेथाः सत्यं च थविजसत्तम
     पञ्चैतानि पवित्राणि शिष्टाचारेषु नित्यथा
 58 कामक्रॊधौ वशे कृत्वा थम्भं लॊभम अनार्जवम
     धर्म इत्य एव संतुष्टास ते शिष्टाः शिष्टसंमताः
 59 न तेषां विथ्यते ऽवृत्तं यज्ञस्वाध्यायशीलिनाम
     आचार पालनं चैव थवितीयं शिष्टलक्षणम
 60 गुरुशुश्रूषणं सत्यम अक्रॊधॊ थानम एव च
     एतच चतुष्टयं बरह्मञ शिष्टाचारेषु नित्यथा
 61 शिष्टाचारे मनॊ कृत्वा परतिष्ठाप्य च सर्वशः
     याम अयं लभते तुष्टिं सा न शक्या हय अतॊ ऽनयदा
 62 वेथस्यॊपनिषत सत्यं सत्यस्यॊपनिषथ थमः
     थमस्यॊपनिषत तयागः शिष्टाचारेषु नित्यथा
 63 ये तु धर्मम असूयन्ते बुथ्धिमॊहान्विता नराः
     अपदा गच्छतां तेषाम अनुयातापि पीड्यते
 64 ये तु शिष्टाः सुनियताः शरुतित्यागपरायणाः
     धर्म्यं पन्दानम आरूढाः सत्यधर्मपरायणाः
 65 नियच्छन्ति परां बुथ्धिं शिष्टाचारान्विता नराः
     उपाध्याय मते युक्ताः सदित्या धर्मार्दथर्शिनः
 66 नास्तिकान भिन्नमर्याथान करूरान पापमतौ सदितान
     तयज ताञ जञानम आश्रित्य धार्मिकान उपसेव्य च
 67 काललॊभ गरहाकीर्णां पञ्चेन्थ्रिय जलां नथीम
     नावं धृतिमयीं कृत्वा जन्म थुर्गाणि संतर
 68 करमेण संचितॊ धर्मॊ बुथ्धियॊगमयॊ महान
     शिष्टाचारे भवेत साधू रागः शुक्लेव वाससि
 69 अहिंसा सत्यवचनं सर्वभूतहितं परम
     अहिंसा परमॊ धर्मः स च सत्ये परतिष्ठितः
     सत्ये कृत्वा परतिष्ठां तु परवर्तन्ते परवृत्तयः
 70 सत्यम एव गरीयस तु शिष्टाचार निषेवितम
     आचारश च सतां धर्मः सन्तश चाचार लक्षणः
 71 यॊ यदा परकृतिर जन्तुः सवां सवां परकृतिम अश्नुते
     पापात्मा करॊधकामाथीन थॊषान आप्नॊत्य अनात्मवान
 72 आरम्भॊ नयाययुक्तॊ यः स हि धर्म इति समृतः
     अनाचारस तव अधर्मेति एतच छिष्टानुशासनम
 73 अक्रुध्यन्तॊ ऽनसूयन्तॊ निरहंकार मत्सराः
     ऋजवः शम संपन्नाः शिष्टाचारा भवन्ति ते
 74 तरैविथ्य वृथ्धाः शुचयश वृत्तवन्तॊ मनस्विनः
     गुरुशुश्रूषवॊ थान्ताः शिष्टाचारा भवन्त्य उत
 75 तेषाम अथीनसत्त्वानां थुष्कराचार कर्मणाम
     सवैः कर्मभिः सत्कृतानां घॊरत्वं संप्रणश्यति
 76 तं सथ आचारम आश्चर्यं पुराणं शाश्वतं धरुवम
     धर्मं धर्मेण पश्यन्तः सवर्गं यान्ति मनीषिणः
 77 आस्तिका मानहीनाश च थविजातिजनपूजकाः
     शरुतवृत्तॊपसंपन्नास ते सन्तः सवर्गगामिनः
 78 वेथॊक्तः परमॊ धर्मॊ धर्मशास्त्रेषु चापरः
     शिष्टाचीर्णश च शिष्टानां तरिविधं धर्मलक्षणम
 79 पारणं चापि विथ्यानां तीर्दानाम अवगाहनम
     कषमा सत्यार्जवं शौचं शिष्टाचार निथर्शनम
 80 सर्वभूतथयावन्तॊ अहिंसा निरताः सथा
     परुषं न परभाषन्ते सथा सन्तॊ थविज परियाः
 81 शुभानाम अशुभानां च कर्मणां फलसंचये
     विपाकम अभिजानन्ति ते शिष्टाः शिष्टसंमताः
 82 नयायॊपेता गुणॊपेताः सर्वलॊकहितैषिणः
     सन्तः सवर्गजितः शुक्लाः संनिविष्टाश च सत्पदे
 83 थातारः संविभक्तारॊ थीनानुग्रह कारिणः
     सर्वभूतथयावन्तस ते शिष्टाः शिष्टसंमताः
 84 सर्वपूज्याः शरुतधनास तदैव च तपस्विनः
     थाननित्याः सुखाँल लॊकान आप्नुवन्तीह च शरियम
 85 पीडया च कलत्रस्य भृत्यानां च समाहिताः
     अतिशक्त्या परयच्छन्ति सन्तः सथ्भिः समागताः
 86 लॊकयात्रां च पश्यन्तॊ धर्मम आत्महितानि च
     एवं सन्तॊ वर्तमाना एधन्ते शाश्वतीः समाः
 87 अहिंसा सत्यवचनम आनृशंस्यम अदार्जवम
     अथ्रॊहॊ नातिमानश च हरीस तितिक्षा थमः शमः
 88 धीमन्तॊ धृतिमन्तश च भूतानाम अनुकम्पकाः
     अकाम थवेषसंयुक्तास ते सन्तॊ लॊकसत्कृताः
 89 तरीण्य एव तु पथान्य आहुः सतां वृत्तम अनुत्तमम
     न थरुह्येच चैव थथ्याच च सत्यं चैव सथा वथेत
 90 सर्वत्र च थयावन्तः सन्तः करुणवेथिनः
     गच्छन्तीह सुसंतुष्टा धर्म्यं पन्दानम उत्तमम
     शिष्टाचारा महात्मानॊ येषां धर्मः सुनिश्चितः
 91 अनसूया कषमा शान्तिः संतॊषः परियवाथिता
     कामक्रॊधपरित्यागः शिष्टाचार निषेवणम
 92 कर्मणा शरुतसंपन्नं सतां मार्गम अनुत्तमम
     शिष्टाचारं निषेवन्ते नित्यं धर्मेष्व अतन्थ्रिताः
 93 परज्ञा परासाथम आरुह्य मुह्यतॊ महतॊ जनान
     परेक्षन्तॊ लॊकवृत्तानि विविधानि थविजॊत्तम
     अतिपुण्यानि पापानि तानि थविज वरॊत्तम
 94 एतत ते सर्वम आख्यातं यदा परज्ञं यदा शरुतम
     शिष्टाचार गुणान बरह्मन पुरस्कृत्य थविजर्षभ
  1 [mārk]
      cintayitvā tad āścaryaṃ striyā proktam aśeṣataḥ
      vinindan sa dvijo ''tmānam āgaḥ kṛta ivābabhau
  2 cintayānaḥ sa dharmasya sūkṣmāṃ gatim athābravīt
      śraddadhānena bhāvyaṃ vai gacchāmi mithilām aham
  3 kṛtātmā dharmavit tasyāṃ vyādho nivasate kila
      taṃ gacchāmy aham adyaiva dharmaṃ praṣṭuṃ tapodhanam
  4 iti saṃcintya manasā śraddadhānaḥ striyā vacaḥ
      balākā pratyayenāsau dharmyaiś ca vacanaiḥ śubhaiḥ
      saṃpratasthe sa mithilāṃ kautūhalasamanvitaḥ
  5 atikrāmann araṇyāni grāmāṃś ca nagarāṇi ca
      tato jagāma mithilāṃ janakena surakṣitām
  6 dharmasetu samākīrṇāṃ yajñotsava vatīṃ śubhām
      gopurāṭṭālakavatīṃ gṛhaprākāraśobhitām
  7 praviśya sa purīṃ ramyāṃ vimānair bahubhir vṛtām
      paṇyaiś ca bahubhir yuktāṃ suvibhaktamahāpathām
  8 aśvai rathais tathā nāgair yānaiś ca bahubhir vṛtām
      hṛṣṭapuṣṭa janākīrṇāṃ nityotsava samākulām
  9 so 'paśyad bahu vṛttāntāṃ brāhmaṇaḥ samatikraman
      dharmavyādham apṛcchac ca sa cāsya kathito dvijaiḥ
  10 apaśyat tatra gatvā taṃ sūnā madhye vyavasthitam
     mārgamāhiṣa māṃsāni vikrīṇantaṃ tapasvinam
     ākulatvāt tu kretṝṇām ekānte saṃsthito dvijaḥ
 11 sa tu jñātvā dvijaṃ prāptaṃ sahasā saṃbhramotthitaḥ
     ājagāma yato vipraḥ sthita ekānta āsane
 12 [vyādha]
     abhivādaye tvā bhagavan svāgataṃ te dvijottama
     ahaṃ vyādhas tu bhadraṃ te kiṃ karomi praśādhi mām
 13 ekapatnyā yad ukto 'si gaccha tvaṃ mithilām iti
     jānāmy etad ahaṃ sarvaṃ yadarthaṃ tvam ihāgataḥ
 14 [mārk]
     śrutvā tu tasya tad vākyaṃ sa vipro bhṛśaharṣitaḥ
     dvitīyam idam āścaryam ity acintayata dvijaḥ
 15 adeśasthaṃ hi te sthānam iti vyādho 'bravīd dvijam
     gṛhaṃ gacchāva bhagavan yadi rocayase 'nagha
 16 bāḍham ity eva saṃhṛṣṭo vipro vacanam abravīt
     agratas tu dvijaṃ kṛtvā sa jagāma grahān prati
 17 praviśya ca gṛhaṃ ramyam āsanenābhipūjitaḥ
     pādyam ācamanīyaṃ ca pratigṛhya dvijottamaḥ
 18 tataḥ sukhopaviṣṭas taṃ vyādhaṃ vacanam abravīt
     karmaitad vai na sadṛśaṃ bhavataḥ pratibhāti me
     anutapye bhṛśaṃ tāta tava ghoreṇa karmaṇā
 19 [vyādha]
     kulocitam idaṃ karma pitṛpaitāmahaṃ mama
     vartamānasya me dharme sve manyuṃ mā kṛthā dvija
 20 dhātrā tu vihitaṃ pūrvaṃ karma svaṃ pālayāmy aham
     prayatnāc ca gurū vṛddhau śuśrūṣe 'haṃ dvijottama
 21 satyaṃ vade nābhyasūye yathāśakti dadāmi ca
     devatātithibhṛtyānām avaśiṣṭena vartaye
 22 na kutsayāmy ahaṃ kiṃ cin na garhe balavattaram
     kṛtam anveti kartāraṃ purā karma dvijottama
 23 kṛṣigorakṣya vāṇijyam iha lokasya jīvanam
     daṇḍanītis trayī vidyā tena lokā bhavanty uta
 24 karma śūdre kṛṣir vaiśye saṃgrāmaḥ kṣatriye smṛtaḥ
     brahmacaryaṃ tapo mantrāḥ satyaṃ ca brāhmaṇe sadā
 25 rājā praśāsti dharmeṇa svakarma niratāḥ prajāḥ
     vikarmāṇaś ca ye ke cit tān yunakti svakarmasu
 26 bhetavyaṃ hi sadā rājñāṃ prajānām adhipā hi te
     mārayanti vikarmasthaṃ lubdhā mṛgam iveṣubhiḥ
 27 janakasyeha viprarṣe vikarmastho na vidyate
     svakarma niratā varṇāś catvārāpi dvijottama
 28 sa eṣa janako rājā durvṛttam api cet sutam
     daṇḍyaṃ daṇḍe nikṣipati tathā na glāti dhārmikam
 29 suyuktacāro nṛpatiḥ sarvaṃ dharmeṇa paśyati
     śrīś ca rājyaṃ ca daṇḍaś ca kṣatriyāṇāṃ dvijottama
 30 rājāno hi svadharmeṇa śriyam icchanti bhūyasīm
     sarveṣām eva varṇānāṃ trātā rājā bhavaty uta
 31 pareṇa hi hatān brahman varāhamahiṣān aham
     na svayaṃ hanmi viprarṣe vikrīṇāmi sadā tv aham
 32 na bhakṣayāmi māṃsāni ṛtugāmī tathā hy aham
     sadopavāsī ca tathā naktabhojī tathā dvija
 33 aśīlaś cāpi puruṣo bhūtvā bhavati śīlavān
     prāṇi hiṃsā rataś cāpi bhavate dhārmikaḥ punaḥ
 34 vyabhicārān narendrāṇāṃ dharmaḥ saṃkīryate mahān
     adharmo vardhate cāpi saṃkīryante tathā prajāḥ
 35 uruṇḍā vāmanāḥ kubjāḥ sthūlaśīrṣās tathaiva ca
     klībāś cāndhāś ca jāyante badhirā lambacūcukāḥ
     pārthivānām adharmatvāt prajānām abhavaḥ sadā
 36 sa eṣa rājā janakaḥ sarvaṃ dharmeṇa paśyati
     anugṛhṇan prajāḥ sarvāḥ svadharmaniratāḥ sadā
 37 ye caiva māṃ praśaṃsanti ye ca nindanti mānavāḥ
     sarvān supariṇītena karmaṇā toṣayāmy aham
 38 ye jīvanti svadharmeṇa saṃbhuñjante ca pārthivāḥ
     na kiṃ cid upajīvanti dakṣā utthāna śīlinaḥ
 39 śaktyānna dānaṃ satataṃ titikṣā dharmanityatā
     yathārhaṃ pratipūjā ca sarvabhūteṣu vai dayā
     tyāgān nānyatra martyānāṃ guṇās tiṣṭhanti pūruṣe
 40 mṛṣāvādaṃ pariharet kuryāt priyam ayācitaḥ
     na ca kāmān na saṃrambhān na dveṣād dharmam utsṛjet
 41 priye nātibhṛśaṃ hṛṣyed apriye na ca saṃjvaret
     na muhyed arthakṛcchreṣu na ca dharmaṃ parityajet
 42 karma cet kiṃ cid anyat syād itaran na samācaret
     yat kalyāṇam abhidhyāyet tatrātmānaṃ niyojayet
 43 na pāpaṃ prati pāpaḥ syāt sādhur eva sadā bhavet
     ātmanaiva hataḥ pāpo yaḥ pāpaṃ kartum icchati
 44 karma caitad asādhūnāṃ vṛjinānām asādhuvat
     na dharmo 'stīti manvānāḥ śucīn avahasanti ye
     aśraddadhānā dharmasya te naśyanti na saṃśayaḥ
 45 mahādṛtir ivādhmātaḥ pāpo bhavati nityadā
     mūḍhānām avaliptānām asāraṃ bhāṣitaṃ bhavet
     darśayaty antarātmānaṃ divā rūpam ivāṃśumān
 46 na loke rājate mūrkhaḥ kevalātma praśaṃsayā
     api ceha mṛjā hīnaḥ kṛtavidyaḥ prakāśate
 47 abruvan kasya cin nindām ātmapūjām avarṇayan
     na kaś cid guṇasaṃpannaḥ prakāśo bhuvi dṛśyate
 48 vikarmaṇā tapyamānaḥ pāpād viparimucyate
     naitat kuryāṃ punar iti dvitīyāt parimucyate
 49 karmaṇā yena teneha pāpād dvija varottama
     evaṃ śrutir iyaṃ brahman dharmeṣu paridṛśyate
 50 pāpāny abuddhveha purā kṛtāni; prāg dharmaśīlo vinihanti paścāt
     dharmo brahman nudate pūruṣāṇāṃ; yat kurvate pāpam iha pramādāt
 51 pāpaṃ kṛtvā hi manyeta nāham asmīti pūruṣaḥ
     cikīrṣed eva kalyāṇaṃ śraddadhāno 'nasūyakaḥ
 52 vasanasyeva chidrāṇi sādhūnāṃ vivṛṇoti yaḥ
     pāpaṃ cet puruṣaḥ kṛtvā kalyāṇam abhipadyate
     mucyate sarvapāpebhyo mahābhrair iva candramāḥ
 53 yathādityaḥ samudyan vai tamo sarvaṃ vyapohati
     evaṃ kalyāṇam ātiṣṭhan sarvapāpaiḥ pramucyate
 54 pāpānāṃ viddhy adhiṣṭhānaṃ lobham eva dvijottama
     lubdhāḥ pāpaṃ vyavasyanti narā nātibahu śrutāḥ
     adharmā dharmarūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ
 55 teṣāṃ damaḥ pavitrāṇi pralāpā dharmasaṃśritāḥ
     sarvaṃ hi vidyate teṣu śiṣṭācāraḥ sudurlabhaḥ
 56 [mārk]
     sa tu vipro mahāprājño dharmavyādham apṛcchata
     śiṣṭācāraṃ katham ahaṃ vidyām iti narottama
     etan mahāmate vyādha prabravīhi yathātatham
 57 [vyādha]
     yajño dānaṃ tapo vedāḥ satyaṃ ca dvijasattama
     pañcaitāni pavitrāṇi śiṣṭācāreṣu nityadā
 58 kāmakrodhau vaśe kṛtvā dambhaṃ lobham anārjavam
     dharma ity eva saṃtuṣṭās te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ
 59 na teṣāṃ vidyate 'vṛttaṃ yajñasvādhyāyaśīlinām
     ācāra pālanaṃ caiva dvitīyaṃ śiṣṭalakṣaṇam
 60 guruśuśrūṣaṇaṃ satyam akrodho dānam eva ca
     etac catuṣṭayaṃ brahmañ śiṣṭācāreṣu nityadā
 61 śiṣṭācāre mano kṛtvā pratiṣṭhāpya ca sarvaśaḥ
     yām ayaṃ labhate tuṣṭiṃ sā na śakyā hy ato 'nyathā
 62 vedasyopaniṣat satyaṃ satyasyopaniṣad damaḥ
     damasyopaniṣat tyāgaḥ śiṣṭācāreṣu nityadā
 63 ye tu dharmam asūyante buddhimohānvitā narāḥ
     apathā gacchatāṃ teṣām anuyātāpi pīḍyate
 64 ye tu śiṣṭāḥ suniyatāḥ śrutityāgaparāyaṇāḥ
     dharmyaṃ panthānam ārūḍhāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ
 65 niyacchanti parāṃ buddhiṃ śiṣṭācārānvitā narāḥ
     upādhyāya mate yuktāḥ sthityā dharmārthadarśinaḥ
 66 nāstikān bhinnamaryādān krūrān pāpamatau sthitān
     tyaja tāñ jñānam āśritya dhārmikān upasevya ca
 67 kālalobha grahākīrṇāṃ pañcendriya jalāṃ nadīm
     nāvaṃ dhṛtimayīṃ kṛtvā janma durgāṇi saṃtara
 68 krameṇa saṃcito dharmo buddhiyogamayo mahān
     śiṣṭācāre bhavet sādhū rāgaḥ śukleva vāsasi
 69 ahiṃsā satyavacanaṃ sarvabhūtahitaṃ param
     ahiṃsā paramo dharmaḥ sa ca satye pratiṣṭhitaḥ
     satye kṛtvā pratiṣṭhāṃ tu pravartante pravṛttayaḥ
 70 satyam eva garīyas tu śiṣṭācāra niṣevitam
     ācāraś ca satāṃ dharmaḥ santaś cācāra lakṣaṇaḥ
 71 yo yathā prakṛtir jantuḥ svāṃ svāṃ prakṛtim aśnute
     pāpātmā krodhakāmādīn doṣān āpnoty anātmavān
 72 ārambho nyāyayukto yaḥ sa hi dharma iti smṛtaḥ
     anācāras tv adharmeti etac chiṣṭānuśāsanam
 73 akrudhyanto 'nasūyanto nirahaṃkāra matsarāḥ
     ṛjavaḥ śama saṃpannāḥ śiṣṭācārā bhavanti te
 74 traividya vṛddhāḥ śucayaś vṛttavanto manasvinaḥ
     guruśuśrūṣavo dāntāḥ śiṣṭācārā bhavanty uta
 75 teṣām adīnasattvānāṃ duṣkarācāra karmaṇām
     svaiḥ karmabhiḥ satkṛtānāṃ ghoratvaṃ saṃpraṇaśyati
 76 taṃ sad ācāram āścaryaṃ purāṇaṃ śāśvataṃ dhruvam
     dharmaṃ dharmeṇa paśyantaḥ svargaṃ yānti manīṣiṇaḥ
 77 āstikā mānahīnāś ca dvijātijanapūjakāḥ
     śrutavṛttopasaṃpannās te santaḥ svargagāminaḥ
 78 vedoktaḥ paramo dharmo dharmaśāstreṣu cāparaḥ
     śiṣṭācīrṇaś ca śiṣṭānāṃ trividhaṃ dharmalakṣaṇam
 79 pāraṇaṃ cāpi vidyānāṃ tīrthānām avagāhanam
     kṣamā satyārjavaṃ śaucaṃ śiṣṭācāra nidarśanam
 80 sarvabhūtadayāvanto ahiṃsā niratāḥ sadā
     paruṣaṃ na prabhāṣante sadā santo dvija priyāḥ
 81 śubhānām aśubhānāṃ ca karmaṇāṃ phalasaṃcaye
     vipākam abhijānanti te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ
 82 nyāyopetā guṇopetāḥ sarvalokahitaiṣiṇaḥ
     santaḥ svargajitaḥ śuklāḥ saṃniviṣṭāś ca satpathe
 83 dātāraḥ saṃvibhaktāro dīnānugraha kāriṇaḥ
     sarvabhūtadayāvantas te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ
 84 sarvapūjyāḥ śrutadhanās tathaiva ca tapasvinaḥ
     dānanityāḥ sukhāṁl lokān āpnuvantīha ca śriyam
 85 pīḍayā ca kalatrasya bhṛtyānāṃ ca samāhitāḥ
     atiśaktyā prayacchanti santaḥ sadbhiḥ samāgatāḥ
 86 lokayātrāṃ ca paśyanto dharmam ātmahitāni ca
     evaṃ santo vartamānā edhante śāśvatīḥ samāḥ
 87 ahiṃsā satyavacanam ānṛśaṃsyam athārjavam
     adroho nātimānaś ca hrīs titikṣā damaḥ śamaḥ
 88 dhīmanto dhṛtimantaś ca bhūtānām anukampakāḥ
     akāma dveṣasaṃyuktās te santo lokasatkṛtāḥ
 89 trīṇy eva tu padāny āhuḥ satāṃ vṛttam anuttamam
     na druhyec caiva dadyāc ca satyaṃ caiva sadā vadet
 90 sarvatra ca dayāvantaḥ santaḥ karuṇavedinaḥ
     gacchantīha susaṃtuṣṭā dharmyaṃ panthānam uttamam
     śiṣṭācārā mahātmāno yeṣāṃ dharmaḥ suniścitaḥ
 91 anasūyā kṣamā śāntiḥ saṃtoṣaḥ priyavāditā
     kāmakrodhaparityāgaḥ śiṣṭācāra niṣevaṇam
 92 karmaṇā śrutasaṃpannaṃ satāṃ mārgam anuttamam
     śiṣṭācāraṃ niṣevante nityaṃ dharmeṣv atandritāḥ
 93 prajñā prāsādam āruhya muhyato mahato janān
     prekṣanto lokavṛttāni vividhāni dvijottama
     atipuṇyāni pāpāni tāni dvija varottama
 94 etat te sarvam ākhyātaṃ yathā prajñaṃ yathā śrutam
     śiṣṭācāra guṇān brahman puraskṛtya dvijarṣabha


Next: Chapter 199