Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 3 Index  Previous  Next 

Book 3 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 3
Chapter 282

  1 [मार्क]
      एतस्मिन्न एव काले तु थयुमत्सेनॊ महावने
      लब्धचक्षुः परसन्नात्मा थृष्ट्या सर्वं थथर्श ह
  2 स सर्वान आश्रमान गत्वा शैब्यया सह भार्यया
      पुत्र हेतॊः पराम आर्तिं जगाम मनुजर्षभ
  3 ताव आश्रमान नथीश चैव वनानि च सरांसि च
      तांस तान थेशान विचिन्वन्तौ थम्पती परिजग्मतुः
  4 शरुत्वा शब्थं तु यत किं चिथ उन्मुखौ सुत शङ्कया
      सावित्री सहितॊ ऽभयेति सत्यवान इत्य अधावताम
  5 भिन्नैश च परुषैः पाथैः सव्रणैः शॊणितौक्षितैः
      कुशकण्टकविथ्धाङ्गाव उन्मत्ताव इव धावतः
  6 ततॊ ऽभिसृत्य तैर विप्रैः सर्वैर आश्रमवासिभिः
      परिवार्य समाश्वास्य समानीतौ सवम आश्रमम
  7 तत्र भार्या सहायः स वृतॊ वृथ्धैर तपॊधनैः
      आश्वासितॊ विचित्रार्दैः पूर्वराज्ञां कदाश्रयैः
  8 ततस तौ पुनर आश्वस्तौ वृथ्धौ पुत्र थिथृक्षया
      बाल्ये वृत्तानि पुत्रस्य समरन्तौ भृशथुःखितौ
  9 पुनर उक्त्वा च करुणां वाचं तौ शॊककर्शितौ
      हा पुत्र हा साध्वि वधूः कवासि कवासीत्य अरॊथताम
  10 [सुवर्चस]
     यदास्य भार्या सावित्री तपसा च थमेन च
     आचारेण च संयुक्ता तदा जीवति सत्यवान
 11 [गौतम]
     वेथाः साङ्गा मयाधीतास तपॊ मे संचितं महत
     कौमारं बरह्मचर्यं मे गुरवॊ ऽगनिश च तॊषिताः
 12 समाहितेन चीर्णानि सर्वाण्य एव वरतानि मे
     वायुभक्षॊपवासश च कुशलानि च यानि मे
 13 अनेन तपसा वेथ्मि सर्वं परिचिकीर्षितम
     सत्यम एतन निबॊध तवं धरियते सत्यवान इति
 14 [षिस्य]
     उपाध्यायस्य मे वक्त्राथ यदा वाक्यं विनिःसृतम
     नैतज जातु भवेन मिद्या तदा जीवति सत्यवान
 15 [रसयह]
     यदास्य भार्या सावित्री सर्वैर एव सुलक्षणैः
     अवैधव्य करैर युक्ता तदा जीवति सत्यवान
 16 [भारथ्वाज]
     यदास्य भार्या सावित्री तपसा च थमेन च
     आचारेण च संयुक्ता तदा जीवति सत्यवान
 17 [थाल्भ्य]
     यदाथृष्टिः परवृत्ता ते सावित्र्याश च यदा वरतम
     गताहारम अकृत्वा च तदा जीवति सत्यवान
 18 [माण्डव्य]
     यदा वथन्ति शान्तायां थिशि वै मृगपक्षिणः
     पार्दिवी च परवृत्तिस ते तदा जीवति सत्यवान
 19 [धौम्य]
     सर्वैर गुणैर उपेतस ते यदा पुत्रॊ जनप्रियः
     थीर्घायुर लक्षणॊपेतस तदा जीवति सत्यवान
 20 [मार्क]
     एवम आश्वासितस तैस तु सत्यवाग्भिस तपस्विभिः
     तांस तान विगणयन्न अर्दान अवस्दित इवाभवत
 21 ततॊ मुहूर्तात सावित्री भर्त्रा सत्यवता सह
     आजगामाश्रमं रात्रौ परहृष्टा परविवेश ह
 22 [बराह्मणाह]
     पुत्रेण संगतं तवाथ्य चक्षुर मन्तं निरीक्ष्य च
     सर्वे वयं वै पृच्छामॊ वृथ्धिं ते पृदिवीपते
 23 समागमेन पुत्रस्य सावित्र्या थर्शनेन च
     चक्षुषॊ चात्मनॊ लाभात तरिभिर थिष्ट्या विवर्धसे
 24 सर्वैर अस्माभिर उक्तं यत तदा तन नात्र संशयः
     भूयॊ भूयॊ च वृत्दिस ते कषिप्रम एव भविष्यति
 25 [मार्क]
     ततॊ ऽगनिं तत्र संज्वाल्य थविजास ते सर्व एव हि
     उपासां चक्रिरे पार्द थयुमत्सेनं महीपतिम
 26 शैब्या च सत्यवांश चैव सावित्री चैकतः सदिताः
     सर्वैस तैर अभ्यनुज्ञाता विशॊकाः समुपाविशन
 27 ततॊ राज्ञा सहासीनाः सर्वे ते वनवासिनः
     जातकौतूहलाः पार्द पप्रच्छुर नृपतेः सुतम
 28 पराग एव नागतं कस्मात सभार्येण तवया विभॊ
     विरात्रे चागतं कस्मात कॊ ऽनुबन्धश च ते ऽभवत
 29 संतापितः पिता माता वयं चैव नृपात्मज
     नाकस्माथ इति जानीमस तत सर्वं वक्तुम अर्हसि
 30 [सत्यवान]
     पित्राहम अभ्यनुज्ञातः सावित्री सहितॊ गतः
     अद मे ऽभूच छिरॊथुःखं वने काष्ठानि भिन्थतः
 31 सुप्तश चाहं वेथनया चिरम इत्य उपलक्षये
     तावत कालं च न मया सुप्त पूर्वं कथा चन
 32 सर्वेषाम एव भवतां संतापॊ मा भवेथ इति
     अतॊ विरात्रागमनं नान्यथ अस्तीह कारणम
 33 [गौतम]
     अकस्माच चक्षुर अः पराप्तिर थयुमत्सेनस्य ते पितुः
     नास्य तवं कारणं वेत्द सावित्री वक्तुम अर्हति
 34 शरॊतुम इच्छामि सावित्रि तवं हि वेत्द परावरम
     तवां हि जानामि सावित्रि सावित्रीम इव तेजसा
 35 तवम अत्र हेतुं जानीषे तस्मात सत्यं निरुच्यताम
     रहस्यं यथि ते नास्ति किं चिथ अत्र वथस्व नः
 36 [सावित्री]
     एवम एतथ यदा वेत्द संकल्पॊ नान्यदा हि वः
     न च किं चिथ रहस्यं मे शरूयतां तद्यम अत्र यत
 37 मृत्युर मे भर्तुर आख्यातॊ नारथेन महात्मना
     स चाथ्य थिवसः पराप्तस ततॊ नैनं जहाम्य अहम
 38 सुप्तं चैनं यमः साक्षाथ उपागच्छत सकिंकरः
     स एनम अनयथ बथ्ध्वा थिशं पितृनिषेविताम
 39 अस्तौषं तम अहं थेवं सत्येन वचसा विभुम
     पञ्च वै तेन मे थत्ता वराः शृणुत तान मम
 40 चक्षुर ई च सवराज्यं च थवौ वरौ शवशुरस्य मे
     लब्धं पितुः पुत्रशतं पुत्राणाम आत्मनः शतम
 41 चतुर्वर्ष शतायुर मे भर्ता लब्धश च सत्यवान
     भर्तुर हि जीवितार्दं तु मया चीर्णं सदिरं वरतम
 42 एतत सत्यं मयाख्यातं कारणं विस्तरेण वः
     यदावृत्तं सुखॊथर्कम इथं थुःखं महन मम
 43 [रसयह]
     निमज्जमानं वयसनैर अभिथ्रुतं; कुलं नरेन्थ्रस्य तमॊ मये हरथे
     तवया सुशीले धृतधर्मपुण्यया; समुथ्धृतं साध्वि पुनः कुलीनया
 44 [मार्क]
     तदा परशस्य हय अभिपूज्य चैव ते; वरस्त्रियं ताम ऋषयः समागताः
     नरेन्थ्रम आमन्थ्र्य सपुत्रम अञ्जसा; शिवेन जग्मुर मुथिताः सवम आलयम
 1 [मार्क]
      तस्यां रात्र्यां वयतीतायाम उथिते सूर्यमण्डले
  1 [mārk]
      etasminn eva kāle tu dyumatseno mahāvane
      labdhacakṣuḥ prasannātmā dṛṣṭyā sarvaṃ dadarśa ha
  2 sa sarvān āśramān gatvā śaibyayā saha bhāryayā
      putra hetoḥ parām ārtiṃ jagāma manujarṣabha
  3 tāv āśramān nadīś caiva vanāni ca sarāṃsi ca
      tāṃs tān deśān vicinvantau dampatī parijagmatuḥ
  4 śrutvā śabdaṃ tu yat kiṃ cid unmukhau suta śaṅkayā
      sāvitrī sahito 'bhyeti satyavān ity adhāvatām
  5 bhinnaiś ca paruṣaiḥ pādaiḥ savraṇaiḥ śoṇitaukṣitaiḥ
      kuśakaṇṭakaviddhāṅgāv unmattāv iva dhāvataḥ
  6 tato 'bhisṛtya tair vipraiḥ sarvair āśramavāsibhiḥ
      parivārya samāśvāsya samānītau svam āśramam
  7 tatra bhāryā sahāyaḥ sa vṛto vṛddhair tapodhanaiḥ
      āśvāsito vicitrārthaiḥ pūrvarājñāṃ kathāśrayaiḥ
  8 tatas tau punar āśvastau vṛddhau putra didṛkṣayā
      bālye vṛttāni putrasya smarantau bhṛśaduḥkhitau
  9 punar uktvā ca karuṇāṃ vācaṃ tau śokakarśitau
      hā putra hā sādhvi vadhūḥ kvāsi kvāsīty arodatām
  10 [suvarcas]
     yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca
     ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān
 11 [gautama]
     vedāḥ sāṅgā mayādhītās tapo me saṃcitaṃ mahat
     kaumāraṃ brahmacaryaṃ me guravo 'gniś ca toṣitāḥ
 12 samāhitena cīrṇāni sarvāṇy eva vratāni me
     vāyubhakṣopavāsaś ca kuśalāni ca yāni me
 13 anena tapasā vedmi sarvaṃ paricikīrṣitam
     satyam etan nibodha tvaṃ dhriyate satyavān iti
 14 [ṣisya]
     upādhyāyasya me vaktrād yathā vākyaṃ viniḥsṛtam
     naitaj jātu bhaven mithyā tathā jīvati satyavān
 15 [rsayah]
     yathāsya bhāryā sāvitrī sarvair eva sulakṣaṇaiḥ
     avaidhavya karair yuktā tathā jīvati satyavān
 16 [bhāradvāja]
     yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca
     ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān
 17 [dālbhya]
     yathādṛṣṭiḥ pravṛttā te sāvitryāś ca yathā vratam
     gatāhāram akṛtvā ca tathā jīvati satyavān
 18 [māṇḍavya]
     yathā vadanti śāntāyāṃ diśi vai mṛgapakṣiṇaḥ
     pārthivī ca pravṛttis te tathā jīvati satyavān
 19 [dhaumya]
     sarvair guṇair upetas te yathā putro janapriyaḥ
     dīrghāyur lakṣaṇopetas tathā jīvati satyavān
 20 [mārk]
     evam āśvāsitas tais tu satyavāgbhis tapasvibhiḥ
     tāṃs tān vigaṇayann arthān avasthita ivābhavat
 21 tato muhūrtāt sāvitrī bhartrā satyavatā saha
     ājagāmāśramaṃ rātrau prahṛṣṭā praviveśa ha
 22 [brāhmaṇāh]
     putreṇa saṃgataṃ tvādya cakṣur mantaṃ nirīkṣya ca
     sarve vayaṃ vai pṛcchāmo vṛddhiṃ te pṛthivīpate
 23 samāgamena putrasya sāvitryā darśanena ca
     cakṣuṣo cātmano lābhāt tribhir diṣṭyā vivardhase
 24 sarvair asmābhir uktaṃ yat tathā tan nātra saṃśayaḥ
     bhūyo bhūyo ca vṛtthis te kṣipram eva bhaviṣyati
 25 [mārk]
     tato 'gniṃ tatra saṃjvālya dvijās te sarva eva hi
     upāsāṃ cakrire pārtha dyumatsenaṃ mahīpatim
 26 śaibyā ca satyavāṃś caiva sāvitrī caikataḥ sthitāḥ
     sarvais tair abhyanujñātā viśokāḥ samupāviśan
 27 tato rājñā sahāsīnāḥ sarve te vanavāsinaḥ
     jātakautūhalāḥ pārtha papracchur nṛpateḥ sutam
 28 prāg eva nāgataṃ kasmāt sabhāryeṇa tvayā vibho
     virātre cāgataṃ kasmāt ko 'nubandhaś ca te 'bhavat
 29 saṃtāpitaḥ pitā mātā vayaṃ caiva nṛpātmaja
     nākasmād iti jānīmas tat sarvaṃ vaktum arhasi
 30 [satyavān]
     pitrāham abhyanujñātaḥ sāvitrī sahito gataḥ
     atha me 'bhūc chiroduḥkhaṃ vane kāṣṭhāni bhindataḥ
 31 suptaś cāhaṃ vedanayā ciram ity upalakṣaye
     tāvat kālaṃ ca na mayā supta pūrvaṃ kadā cana
 32 sarveṣām eva bhavatāṃ saṃtāpo mā bhaved iti
     ato virātrāgamanaṃ nānyad astīha kāraṇam
 33 [gautama]
     akasmāc cakṣur aḥ prāptir dyumatsenasya te pituḥ
     nāsya tvaṃ kāraṇaṃ vettha sāvitrī vaktum arhati
 34 śrotum icchāmi sāvitri tvaṃ hi vettha parāvaram
     tvāṃ hi jānāmi sāvitri sāvitrīm iva tejasā
 35 tvam atra hetuṃ jānīṣe tasmāt satyaṃ nirucyatām
     rahasyaṃ yadi te nāsti kiṃ cid atra vadasva naḥ
 36 [sāvitrī]
     evam etad yathā vettha saṃkalpo nānyathā hi vaḥ
     na ca kiṃ cid rahasyaṃ me śrūyatāṃ tathyam atra yat
 37 mṛtyur me bhartur ākhyāto nāradena mahātmanā
     sa cādya divasaḥ prāptas tato nainaṃ jahāmy aham
 38 suptaṃ cainaṃ yamaḥ sākṣād upāgacchat sakiṃkaraḥ
     sa enam anayad baddhvā diśaṃ pitṛniṣevitām
 39 astauṣaṃ tam ahaṃ devaṃ satyena vacasā vibhum
     pañca vai tena me dattā varāḥ śṛṇuta tān mama
 40 cakṣur ī ca svarājyaṃ ca dvau varau śvaśurasya me
     labdhaṃ pituḥ putraśataṃ putrāṇām ātmanaḥ śatam
 41 caturvarṣa śatāyur me bhartā labdhaś ca satyavān
     bhartur hi jīvitārthaṃ tu mayā cīrṇaṃ sthiraṃ vratam
 42 etat satyaṃ mayākhyātaṃ kāraṇaṃ vistareṇa vaḥ
     yathāvṛttaṃ sukhodarkam idaṃ duḥkhaṃ mahan mama
 43 [rsayah]
     nimajjamānaṃ vyasanair abhidrutaṃ; kulaṃ narendrasya tamo maye hrade
     tvayā suśīle dhṛtadharmapuṇyayā; samuddhṛtaṃ sādhvi punaḥ kulīnayā
 44 [mārk]
     tathā praśasya hy abhipūjya caiva te; varastriyaṃ tām ṛṣayaḥ samāgatāḥ
     narendram āmandrya saputram añjasā; śivena jagmur muditāḥ svam ālayam
 1 [mārk]
      tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyām udite sūryamaṇḍale


Next: Chapter 283