|
1
[वै] तां शमीम उपसंगम्य पार्दॊ वैराटिम अब्रवीत सुकुमारं समाज्ञातं संग्रामे नातिकॊविथम 2 समाथिष्टॊ मया कषिप्रं धनूंष्य अवहरॊत्तर नेमानि हि तवथीयानि सॊढुं शक्यन्ति मे बलम 3 भारं वापि गुरुं हर्तुं कुञ्जरं वा परमर्थितुम मम वा बाहुविक्षेपं शत्रून इह विजेष्यतः 4 तस्माथ भूमिंजयारॊह शमीम एतां पलाशिनीम अस्यां हि पाण्डुपुत्राणां धनूंषि निहितान्य उत 5 युदिष्ठिरस्य भीमस्य बीभत्षॊर यमयॊस तदा धवजाः शराश च शूराणां थिव्यानि कवचानि च 6 अत्र चैतन महावीर्यं धनुः पार्दस्य गाण्डिवम एकं शतसहस्रेण संमितं राष्ट्रवर्धनम 7 वयायामसहम अत्यर्दं तृणराजसमं महत सर्वायुधमहामात्रं शत्रुसंबाध कारकम 8 सुवर्णविकृतं थिव्यं शलक्ष्णम आयतम अव्रणम अलं भारं गुरुं वॊढुं थारुणं चारुथर्शनम ताथृशान्य एव सर्वाणि बलवन्ति थृढानि च 9 [उत्तर] अस्मिन वृक्षे किलॊथ्बथ्धं शरीरम इति नः शरुतम तथ अहं राजपुत्रः सन सपृशेयं पाणिना कदम 10 नैवंविधं मया युक्तम आलब्धुं कषत्रयॊनिना महता राजपुत्रेण मन्त्रयज्ञविथा सता 11 सपृष्टवन्तं शरीरं मां शववाहम इवाशुचिम कदं वा वयवहार्यं वै कुर्वीदास तवं बृहन्नडे 12 [बृहन] वयवहार्यश च राजेन्थ्र शुचिश चैव भविष्यसि धनूंष्य एतानि मां भैस तवं शरीरं नात्र विथ्यते 13 थायाथं मत्स्यराजस्य कुले जातं मनस्विनम कदं तवा निन्थितं कर्म कारयेयं नृपात्मज 14 [वै] एवम उक्तः स पार्देन रदात परस्कन्थ्य कुण्डली आरुरॊह शमी वृक्षं वैराटिर अवशस तथा 15 तम अन्वशासच छत्रुघ्नॊ रदे तिष्ठन धनंजयः परिवेष्टनम एतेषां कषिप्रं चैव वयपानुथ 16 तदा संनहनान्य एषां परिमुच्य समन्ततः अपश्यथ गाण्डिवं तत्र चतुर्भिर अपरैः सह 17 तेषां विमुच्यमानानां धनुर आम अर्कवर्चसाम विनिश्रेरुः परभा थिव्या गरहाणाम उथयेष्व इव 18 स तेषां रूपम आलॊक्य भॊगिनाम इव जृम्भताम हृष्टरॊमा भयॊथ्विग्नः कषणेन समपथ्यत 19 संस्पृश्य तानि चापानि भानुमन्ति बृहन्ति च वैराटिर अर्जुनं राजन्न इथं वचनम अब्रवीत 20 [उत्तर] बिन्थवॊ जातरूपस्य शतं यस्मिन निपातिताः सहस्रकॊटि सौवर्णाः कस्यैतथ धनुर उत्तमम 21 वारणा यस्य सौवर्णाः पृष्ठे भासन्ति थंशिताः सुपार्श्वं सुग्रहं चैव कस्यैतथ धनुरुत्तमम 22 तपनीयस्य शुथ्धस्य षष्टिर यस्येन्थ्रगॊपकाः पृष्ठे विभक्ताः शॊभन्ते कस्यैतथ धनुर उत्तमम 23 सूर्या यत्र च सौवर्णास तरयॊ भासन्ति थंशिताः तेजसा परज्वलन्तॊ हि कस्यैतथ धनुर उत्तमम 24 शालभा यत्र सौवर्णास तपनीयविचित्रिताः सुवर्णमणिचित्रं च कस्यैतथ धनुर उत्तमम 25 इमे च कस्य नाराचाः सहस्रा लॊमवाहिनः समन्तात कलधौताग्रा उपासंगे हिरण्मये 26 विपाठाः पृदवः कस्य गार्ध्रपत्राः शिलाशिताः हारिथ्रवर्णाः सुनसाः पीताः सर्वायसाः शराः 27 कस्यायम असितावापः पञ्च शार्थूललक्षणः वराहकर्ण वयामिश्रः शरान धारयते थश 28 कस्येमे पृदवॊ थीर्घाः सर्वपारशवाः शराः शतानिसप्त तिष्ठन्ति नाराचा रुधिराशनाः 29 कस्येमे शुकपत्राभैः पूर्वैर अर्धैः सुवाससः उत्तरैर आयसैः पीतैर हेमपुङ्खैः शिलाशितैः 30 कस्यायं सायकॊ थीर्घः शिली पृष्ठः शिलीमुखः वैयाघ्रकॊशे निहितॊ हेमचित्रत्सरुर महान 31 सुफलश चित्रकॊशश च किङ्किणी सायकॊ महान कस्य हेमत्सरुर थिव्यः खड्गः परमनिर्व्रणः 32 कस्यायं विमलः खड्गॊ गव्ये कॊशे समर्पितः हेमत्सरुर अनाधृष्यॊ नैषध्यॊ भारसाधनः 33 कस्य पाञ्च नखे कॊशे सायकॊ हेमविग्रहः परमाण रूपसंपन्नः पीत आकाशसंनिभः 34 कस्य हेममये कॊशे सुतप्ते पावकप्रभे निस्त्रिंशॊ ऽयं गुरुः पीतः सैक्यः परमनिर्व्रणः 35 निर्थिशस्व यदातत्त्वं मया पृष्टा बृहन्नडे विस्मयॊ मे परॊ जातॊ थृष्ट्वा सर्वम इथं महत 36 [बृहन] यन मां पूर्वम इहापृच्छः शत्रुसेनानिबर्हणम गाण्डीवम एतत पार्दस्य लॊकेषु विथितं धनुः 37 सर्वायुधमहामात्रं शातकुम्भपरिष्कृतम एतत तथ अर्जुनस्यासीथ गाण्डीवं परमायुधम 38 यत तच छतसहस्रेण संमितं राष्ट्रवर्धनम येन थेवान मनुष्यांश च पार्दॊ विषहते मृधे 39 थेवथानवगन्धर्वैः पूजितं शाश्वतीः समाः एतथ वर्षसहस्रं तु बरह्मा पूर्वम अधारयत 40 ततॊ ऽनन्तरम एवाद परजापतिर अधारयत तरीणि पञ्चशतं चैव शक्रॊ ऽशीति च पञ्च च 41 सॊमः पञ्चशतं राजा तदैव वरुणः शतम पार्दः पञ्च च षष्टिं च वर्षाणि शवेतवाहनः 42 महावीर्यं महथ थिव्यम एतत तथ धनुर उत्तमम पूजितं सुरमर्त्येषु बिभर्ति परमं वपुः 43 सुपार्श्वं भीमसेनस्य जातरूपग्रहं धनुः येन पार्दॊ ऽजयत कृत्स्नां थिशं पराचीं परंतपः 44 इन्थ्रगॊपक चित्रं च यथ एतच चारु विग्रहम राज्ञॊ युधिष्ठिरस्यैतथ वैराते धनुर उत्तमम 45 सूर्या यस्मिंस तु सौवर्णाः परभासन्ते परभासिनः तेजसा परज्वलन्तॊ वै नकुलस्यैतथ आयुधम 46 शलभा यत्र सौवर्णास तपनीयविचित्रिताः एतन माथ्री सुतस्यापि सहथेवस्य कार्मुकम 47 ये तव इमे कषुर संकाशाः सहस्रा लॊमवाहिनः एतार्जुनस्य वैराते शराः सर्पविषॊपमाः 48 एते जवलन्तः संग्रामे तेजसा शीघ्रगामिनः भवन्ति वीरस्याक्षय्या वयूहतः समरे रिपून 49 ये चेमे पृदवॊ थीर्घाश चन्थ्र बिम्बार्ध थर्शनाः एते भीमस्य निशिता रिपुक्षयकराः शराः 50 हारिथ्र वर्णा ये तव एते हेमपुङ्खाः शिलाशिताः नकुलस्य कलापॊ ऽयं पञ्च शार्थूललक्षणः 51 येनासौ वयजयत कृत्स्नां परतीचीं थिशम आहवे कलापॊ हय एष तस्यासीन माथ्रीपुत्रस्य धीमतः 52 ये तव इमे भास्कराकाराः सर्वपारशवाः शराः एते चित्राः करियॊपेताः सहथेवस्य धीमतः 53 ये तव इमे निशिताः पीताः पृदवॊ थीर्घवाससः हेमपुङ्खास तरिपर्वाणॊ राज्ञ एते महाशराः 54 यस तवायं सायकॊ थीर्घः शिली पृष्टः शिलीमुखः अर्जुनस्यैष संग्रामे गुरुभारसहॊ थृढः 55 वैयाघ्रकॊशस तु महान भीमसेनस्य सायकः गुरुभारसहॊ विथ्यः शात्रवाणां भयंकरः 56 सुफलश चित्रकॊशश च हेमत्सरुर अनुत्तमः निस्त्रिंशः कौरवस्यैष धर्मराजस्य धीमतः 57 यस तु पाञ्च नखे कॊशे निहितश चित्रसेवने नलुकस्यैष निस्त्रिंशॊ गुरुभारसहॊ थृढः 58 यस तव अयं विमलः खड्गॊ गव्ये कॊशे समर्पितः सहथेवस्य विथ्ध्य एनं सर्वभार सहं थृढम |
1
[vai] tāṃ śamīm upasaṃgamya pārtho vairāṭim abravīt sukumāraṃ samājñātaṃ saṃgrāme nātikovidam 2 samādiṣṭo mayā kṣipraṃ dhanūṃṣy avaharottara nemāni hi tvadīyāni soḍhuṃ śakyanti me balam 3 bhāraṃ vāpi guruṃ hartuṃ kuñjaraṃ vā pramarditum mama vā bāhuvikṣepaṃ śatrūn iha vijeṣyataḥ 4 tasmād bhūmiṃjayāroha śamīm etāṃ palāśinīm asyāṃ hi pāṇḍuputrāṇāṃ dhanūṃṣi nihitāny uta 5 yuthiṣṭhirasya bhīmasya bībhatṣor yamayos tathā dhvajāḥ śarāś ca śūrāṇāṃ divyāni kavacāni ca 6 atra caitan mahāvīryaṃ dhanuḥ pārthasya gāṇḍivam ekaṃ śatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam 7 vyāyāmasaham atyarthaṃ tṛṇarājasamaṃ mahat sarvāyudhamahāmātraṃ śatrusaṃbādha kārakam 8 suvarṇavikṛtaṃ divyaṃ ślakṣṇam āyatam avraṇam alaṃ bhāraṃ guruṃ voḍhuṃ dāruṇaṃ cārudarśanam tādṛśāny eva sarvāṇi balavanti dṛḍhāni ca 9 [uttara] asmin vṛkṣe kilodbaddhaṃ śarīram iti naḥ śrutam tad ahaṃ rājaputraḥ san spṛśeyaṃ pāṇinā katham 10 naivaṃvidhaṃ mayā yuktam ālabdhuṃ kṣatrayoninā mahatā rājaputreṇa mantrayajñavidā satā 11 spṛṣṭavantaṃ śarīraṃ māṃ śavavāham ivāśucim kathaṃ vā vyavahāryaṃ vai kurvīthās tvaṃ bṛhannaḍe 12 [bṛhan] vyavahāryaś ca rājendra śuciś caiva bhaviṣyasi dhanūṃṣy etāni māṃ bhais tvaṃ śarīraṃ nātra vidyate 13 dāyādaṃ matsyarājasya kule jātaṃ manasvinam kathaṃ tvā ninditaṃ karma kārayeyaṃ nṛpātmaja 14 [vai] evam uktaḥ sa pārthena rathāt praskandya kuṇḍalī āruroha śamī vṛkṣaṃ vairāṭir avaśas tadā 15 tam anvaśāsac chatrughno rathe tiṣṭhan dhanaṃjayaḥ pariveṣṭanam eteṣāṃ kṣipraṃ caiva vyapānuda 16 tathā saṃnahanāny eṣāṃ parimucya samantataḥ apaśyad gāṇḍivaṃ tatra caturbhir aparaiḥ saha 17 teṣāṃ vimucyamānānāṃ dhanur ām arkavarcasām viniśreruḥ prabhā divyā grahāṇām udayeṣv iva 18 sa teṣāṃ rūpam ālokya bhoginām iva jṛmbhatām hṛṣṭaromā bhayodvignaḥ kṣaṇena samapadyata 19 saṃspṛśya tāni cāpāni bhānumanti bṛhanti ca vairāṭir arjunaṃ rājann idaṃ vacanam abravīt 20 [uttara] bindavo jātarūpasya śataṃ yasmin nipātitāḥ sahasrakoṭi sauvarṇāḥ kasyaitad dhanur uttamam 21 vāraṇā yasya sauvarṇāḥ pṛṣṭhe bhāsanti daṃśitāḥ supārśvaṃ sugrahaṃ caiva kasyaitad dhanuruttamam 22 tapanīyasya śuddhasya ṣaṣṭir yasyendragopakāḥ pṛṣṭhe vibhaktāḥ śobhante kasyaitad dhanur uttamam 23 sūryā yatra ca sauvarṇās trayo bhāsanti daṃśitāḥ tejasā prajvalanto hi kasyaitad dhanur uttamam 24 śālabhā yatra sauvarṇās tapanīyavicitritāḥ suvarṇamaṇicitraṃ ca kasyaitad dhanur uttamam 25 ime ca kasya nārācāḥ sahasrā lomavāhinaḥ samantāt kaladhautāgrā upāsaṃge hiraṇmaye 26 vipāṭhāḥ pṛthavaḥ kasya gārdhrapatrāḥ śilāśitāḥ hāridravarṇāḥ sunasāḥ pītāḥ sarvāyasāḥ śarāḥ 27 kasyāyam asitāvāpaḥ pañca śārdūlalakṣaṇaḥ varāhakarṇa vyāmiśraḥ śarān dhārayate daśa 28 kasyeme pṛthavo dīrghāḥ sarvapāraśavāḥ śarāḥ śatānisapta tiṣṭhanti nārācā rudhirāśanāḥ 29 kasyeme śukapatrābhaiḥ pūrvair ardhaiḥ suvāsasaḥ uttarair āyasaiḥ pītair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 30 kasyāyaṃ sāyako dīrghaḥ śilī pṛṣṭhaḥ śilīmukhaḥ vaiyāghrakośe nihito hemacitratsarur mahān 31 suphalaś citrakośaś ca kiṅkiṇī sāyako mahān kasya hematsarur divyaḥ khaḍgaḥ paramanirvraṇaḥ 32 kasyāyaṃ vimalaḥ khaḍgo gavye kośe samarpitaḥ hematsarur anādhṛṣyo naiṣadhyo bhārasādhanaḥ 33 kasya pāñca nakhe kośe sāyako hemavigrahaḥ pramāṇa rūpasaṃpannaḥ pīta ākāśasaṃnibhaḥ 34 kasya hemamaye kośe sutapte pāvakaprabhe nistriṃśo 'yaṃ guruḥ pītaḥ saikyaḥ paramanirvraṇaḥ 35 nirdiśasva yathātattvaṃ mayā pṛṣṭā bṛhannaḍe vismayo me paro jāto dṛṣṭvā sarvam idaṃ mahat 36 [bṛhan] yan māṃ pūrvam ihāpṛcchaḥ śatrusenānibarhaṇam gāṇḍīvam etat pārthasya lokeṣu viditaṃ dhanuḥ 37 sarvāyudhamahāmātraṃ śātakumbhapariṣkṛtam etat tad arjunasyāsīd gāṇḍīvaṃ paramāyudham 38 yat tac chatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam yena devān manuṣyāṃś ca pārtho viṣahate mṛdhe 39 devadānavagandharvaiḥ pūjitaṃ śāśvatīḥ samāḥ etad varṣasahasraṃ tu brahmā pūrvam adhārayat 40 tato 'nantaram evātha prajāpatir adhārayat trīṇi pañcaśataṃ caiva śakro 'śīti ca pañca ca 41 somaḥ pañcaśataṃ rājā tathaiva varuṇaḥ śatam pārthaḥ pañca ca ṣaṣṭiṃ ca varṣāṇi śvetavāhanaḥ 42 mahāvīryaṃ mahad divyam etat tad dhanur uttamam pūjitaṃ suramartyeṣu bibharti paramaṃ vapuḥ 43 supārśvaṃ bhīmasenasya jātarūpagrahaṃ dhanuḥ yena pārtho 'jayat kṛtsnāṃ diśaṃ prācīṃ paraṃtapaḥ 44 indragopaka citraṃ ca yad etac cāru vigraham rājño yudhiṣṭhirasyaitad vairāte dhanur uttamam 45 sūryā yasmiṃs tu sauvarṇāḥ prabhāsante prabhāsinaḥ tejasā prajvalanto vai nakulasyaitad āyudham 46 śalabhā yatra sauvarṇās tapanīyavicitritāḥ etan mādrī sutasyāpi sahadevasya kārmukam 47 ye tv ime kṣura saṃkāśāḥ sahasrā lomavāhinaḥ etārjunasya vairāte śarāḥ sarpaviṣopamāḥ 48 ete jvalantaḥ saṃgrāme tejasā śīghragāminaḥ bhavanti vīrasyākṣayyā vyūhataḥ samare ripūn 49 ye ceme pṛthavo dīrghāś candra bimbārdha darśanāḥ ete bhīmasya niśitā ripukṣayakarāḥ śarāḥ 50 hāridra varṇā ye tv ete hemapuṅkhāḥ śilāśitāḥ nakulasya kalāpo 'yaṃ pañca śārdūlalakṣaṇaḥ 51 yenāsau vyajayat kṛtsnāṃ pratīcīṃ diśam āhave kalāpo hy eṣa tasyāsīn mādrīputrasya dhīmataḥ 52 ye tv ime bhāskarākārāḥ sarvapāraśavāḥ śarāḥ ete citrāḥ kriyopetāḥ sahadevasya dhīmataḥ 53 ye tv ime niśitāḥ pītāḥ pṛthavo dīrghavāsasaḥ hemapuṅkhās triparvāṇo rājña ete mahāśarāḥ 54 yas tvāyaṃ sāyako dīrghaḥ śilī pṛṣṭaḥ śilīmukhaḥ arjunasyaiṣa saṃgrāme gurubhārasaho dṛḍhaḥ 55 vaiyāghrakośas tu mahān bhīmasenasya sāyakaḥ gurubhārasaho vidyaḥ śātravāṇāṃ bhayaṃkaraḥ 56 suphalaś citrakośaś ca hematsarur anuttamaḥ nistriṃśaḥ kauravasyaiṣa dharmarājasya dhīmataḥ 57 yas tu pāñca nakhe kośe nihitaś citrasevane nalukasyaiṣa nistriṃśo gurubhārasaho dṛḍhaḥ 58 yas tv ayaṃ vimalaḥ khaḍgo gavye kośe samarpitaḥ sahadevasya viddhy enaṃ sarvabhāra sahaṃ dṛḍham |