|
1
[व] ततॊ राजा धृतराष्ट्रॊ मनीषी; संपूज्य वाक्यं विथुरेरितं तत सनत्सुजातं रहिते महात्मा; पप्रच्छ बुथ्धिं परमां बुभूषन 2 सनत्सुजात यथीथं शृणॊमि; मृत्युर हि नासीह तवॊपथेशम थेवासुरा हय आचरन बरह्मचर्यम; अमृत्यवे तत कतरन न सत्यम 3 [सन] अमृत्युः कर्मणा के चिन मृत्युर नास्तीति चापरे शृणु मे बरुवतॊ राजन यदैतन मा विशङ्किदाः 4 उभे सत्ये कषत्रियाथ्य परवृत्ते; मॊहॊ मृत्युः संमतॊ यः कवीनाम परमाथं वै मृत्युम अहं बरवीमि; सथाप्रमाथम अमृतत्वं बरवीमि 5 परमाथाथ वै असुराः पराभवन्न; अप्रमाथाथ बरह्मभूता भवन्ति न वै मृत्युर वयाघ्र इवात्ति जन्तून; न हय अस्य रूपम उपलभ्यते ह 6 यमं तव एके मृत्युम अतॊ ऽनयम आहुर; आत्मावसन्नम अमृतं बरह्मचर्यम पितृलॊके राज्यम अनुशास्ति थेवः; शिवः शिवानाम अशिवॊ ऽशिवानाम 7 आस्याथ एष निःसरते नराणां; करॊधः परमाथॊ मॊहरूपश च मृत्युः ते मॊहितास तथ्वशे वर्तमाना; इतः परेतास तत्र पुनः पतन्ति 8 ततस तं थेवा अनु विप्लवन्ते; अतॊ मृत्युर मरणाख्याम उपैति कर्मॊथये कर्मफलानुरागास; तत्रानु यान्ति न तरन्ति मृत्युम 9 यॊ ऽभिध्यायन्न उत्पतिष्णून निहन्याथ; अनाथरेणाप्रतिबुध्यमानः स वै मृत्युर मृत्युर इवात्ति भूत्वा; एवं विथ्वान यॊ विनिहन्ति कामान 10 कामानुसारी पुरुषः कामान अनु विनश्यति कामान वयुथस्य धुनुते यत किं चित पुरुषॊ रजः 11 तमॊ ऽपरकाशॊ भूतानां नरकॊ ऽयं परथृश्यते गृह्यन्त इव धावन्ति गच्छन्तः शवभ्रम उन्मुखाः 12 अभिध्या वै परदमं हन्ति चैनं; कामक्रॊधौ गृह्य चैनं तु पश्चात एते बालान मृत्यवे परापयन्ति; धीरास तु धैर्येण तरन्ति मृत्युम 13 अमन्यमानः कषत्रिय किं चिथ अन्यन; नाधीयते तार्ण इवास्य वयाघ्रः करॊधाल लॊभान मॊहमयान्तर आत्मा; स वै मृत्युस तवच छरीरे य एषः 14 एवं मृत्युं जायमानं विथित्वा; जञाने तिष्ठन न बिभेतीह मृत्यॊः विनश्यते विषये तस्य मृत्युर; मृत्यॊर यदा विषयं पराप्य मर्त्यः 15 ये ऽसमिन धर्मान नाचरन्तीह के चित; तदा धर्मान के चिथ इहाचरन्ति धर्मः पापेन परतिहन्यते सम; उताहॊ धर्मः परतिहन्ति पापम 16 [सन] उभयम एव तत्रॊपभुज्यते फलं; धर्मस्यैवेतरस्य च धर्मेणाधर्मं परणुथतीह विथ्वान; धर्मॊ बलीयान इति तस्य विथ्धि 17 यान इमान आहुः सवस्य धर्मस्य लॊकान; थविजातीनां पुण्यकृतां सनातनान तेषां परिक्रमान कदयन्तस ततॊ ऽनयान; नैतथ विथ्वन नैव कृतं च कर्म 18 [सन] येषां बले न विस्पर्धा बले बलवताम इव ते बराह्मणा इतः परेत्य सवर्गलॊके परकाशते 19 यत्र मन्येत भूयिष्ठं परावृषीव तृणॊलपम अन्नं पानं च बराह्मणस तज जीवन नानुसंज्वरेत 20 यत्राकदयमानस्य परयच्छत्य अशिवं भयम अतिरिक्तम इवाकुर्वन स शरेयान नेतरॊ जनः 21 यॊ वाकदयमानस्य आत्मानं नानुसंज्वरेत बरह्म सवं नॊपभुञ्जेथ वा तथन्नं संमतं सताम 22 यदा सवं वान्तम अश्नाति शवा वै नित्यम अभूतये एवं ते वान्तम अश्नन्ति सववीर्यस्यॊपजीवनात 23 नित्यम अज्ञातचर्या मे इति मन्येत बराह्मणः जञातीनां तु वसन मध्ये नैव विथ्येत किं चन 24 कॊ हय एवम अन्तरात्मानं बराह्मणॊ हन्तुम अर्हति तस्माथ धि किं चित कषत्रिय बरह्मावसति पश्यति 25 अश्रान्तः सयाथ अनाथानात संमतॊ निरुपथ्रवः शिष्टॊ न शिष्टवत स सयाथ बराह्मणॊ बरह्मवित कविः 26 अनाढ्या मानुषे वित्ते आढ्या वेथेषु ये थविजाः ते थुर्धर्षा थुष्प्रकम्प्या विथ्यात तान बरह्मणस तनुम 27 सर्वान सविष्टकृतॊ थेवान विथ्याथ य इह कश चन न समानॊ बराह्मणस्य यस्मिन परयतते सवयम 28 यम परयतमानं तु मानयन्ति स मानितः न मान्यमानॊ मन्येत नामानाथ अभिसंज्वरेत 29 विथ्वांसॊ मानयन्तीह इति मन्येत मानितः अधर्मविथुषॊ मूढा लॊकशास्त्रविशारथाः न मान्यं मानयिष्यन्ति इति मन्येथ अमानितः 30 न वै मानं च मौनं च सहितौ चरतः सथा अयं हि लॊकॊ मानस्य असौ मानस्य तथ विथुः 31 शरीः सुखस्येह संवासः सा चापि परिपन्दिनी बरह्मी सुथुर्लभा शरीर हि परज्ञा हीनेन कषत्रिय 32 थवाराणि तस्या हिवथन्ति सन्तॊ; बहुप्रकाराणि थुरावराणि सत्यार्जवे हरीर थमशौचविथ्याः; षण मानमॊहप्रतिबाधनानि |
1
[v] tato rājā dhṛtarāṣṭro manīṣī; saṃpūjya vākyaṃ vidureritaṃ tat sanatsujātaṃ rahite mahātmā; papraccha buddhiṃ paramāṃ bubhūṣan 2 sanatsujāta yadīdaṃ śṛṇomi; mṛtyur hi nāsīha tavopadeśam devāsurā hy ācaran brahmacaryam; amṛtyave tat kataran na satyam 3 [san] amṛtyuḥ karmaṇā ke cin mṛtyur nāstīti cāpare śṛṇu me bruvato rājan yathaitan mā viśaṅkithāḥ 4 ubhe satye kṣatriyādya pravṛtte; moho mṛtyuḥ saṃmato yaḥ kavīnām pramādaṃ vai mṛtyum ahaṃ bravīmi; sadāpramādam amṛtatvaṃ bravīmi 5 pramādād vai asurāḥ parābhavann; apramādād brahmabhūtā bhavanti na vai mṛtyur vyāghra ivātti jantūn; na hy asya rūpam upalabhyate ha 6 yamaṃ tv eke mṛtyum ato 'nyam āhur; ātmāvasannam amṛtaṃ brahmacaryam pitṛloke rājyam anuśāsti devaḥ; śivaḥ śivānām aśivo 'śivānām 7 āsyād eṣa niḥsarate narāṇāṃ; krodhaḥ pramādo moharūpaś ca mṛtyuḥ te mohitās tadvaśe vartamānā; itaḥ pretās tatra punaḥ patanti 8 tatas taṃ devā anu viplavante; ato mṛtyur maraṇākhyām upaiti karmodaye karmaphalānurāgās; tatrānu yānti na taranti mṛtyum 9 yo 'bhidhyāyann utpatiṣṇūn nihanyād; anādareṇāpratibudhyamānaḥ sa vai mṛtyur mṛtyur ivātti bhūtvā; evaṃ vidvān yo vinihanti kāmān 10 kāmānusārī puruṣaḥ kāmān anu vinaśyati kāmān vyudasya dhunute yat kiṃ cit puruṣo rajaḥ 11 tamo 'prakāśo bhūtānāṃ narako 'yaṃ pradṛśyate gṛhyanta iva dhāvanti gacchantaḥ śvabhram unmukhāḥ 12 abhidhyā vai prathamaṃ hanti cainaṃ; kāmakrodhau gṛhya cainaṃ tu paścāt ete bālān mṛtyave prāpayanti; dhīrās tu dhairyeṇa taranti mṛtyum 13 amanyamānaḥ kṣatriya kiṃ cid anyan; nādhīyate tārṇa ivāsya vyāghraḥ krodhāl lobhān mohamayāntar ātmā; sa vai mṛtyus tvac charīre ya eṣaḥ 14 evaṃ mṛtyuṃ jāyamānaṃ viditvā; jñāne tiṣṭhan na bibhetīha mṛtyoḥ vinaśyate viṣaye tasya mṛtyur; mṛtyor yathā viṣayaṃ prāpya martyaḥ 15 ye 'smin dharmān nācarantīha ke cit; tathā dharmān ke cid ihācaranti dharmaḥ pāpena pratihanyate sma; utāho dharmaḥ pratihanti pāpam 16 [san] ubhayam eva tatropabhujyate phalaṃ; dharmasyaivetarasya ca dharmeṇādharmaṃ praṇudatīha vidvān; dharmo balīyān iti tasya viddhi 17 yān imān āhuḥ svasya dharmasya lokān; dvijātīnāṃ puṇyakṛtāṃ sanātanān teṣāṃ parikramān kathayantas tato 'nyān; naitad vidvan naiva kṛtaṃ ca karma 18 [san] yeṣāṃ bale na vispardhā bale balavatām iva te brāhmaṇā itaḥ pretya svargaloke prakāśate 19 yatra manyeta bhūyiṣṭhaṃ prāvṛṣīva tṛṇolapam annaṃ pānaṃ ca brāhmaṇas taj jīvan nānusaṃjvaret 20 yatrākathayamānasya prayacchaty aśivaṃ bhayam atiriktam ivākurvan sa śreyān netaro janaḥ 21 yo vākathayamānasya ātmānaṃ nānusaṃjvaret brahma svaṃ nopabhuñjed vā tadannaṃ saṃmataṃ satām 22 yathā svaṃ vāntam aśnāti śvā vai nityam abhūtaye evaṃ te vāntam aśnanti svavīryasyopajīvanāt 23 nityam ajñātacaryā me iti manyeta brāhmaṇaḥ jñātīnāṃ tu vasan madhye naiva vidyeta kiṃ cana 24 ko hy evam antarātmānaṃ brāhmaṇo hantum arhati tasmād dhi kiṃ cit kṣatriya brahmāvasati paśyati 25 aśrāntaḥ syād anādānāt saṃmato nirupadravaḥ śiṣṭo na śiṣṭavat sa syād brāhmaṇo brahmavit kaviḥ 26 anāḍhyā mānuṣe vitte āḍhyā vedeṣu ye dvijāḥ te durdharṣā duṣprakampyā vidyāt tān brahmaṇas tanum 27 sarvān sviṣṭakṛto devān vidyād ya iha kaś cana na samāno brāhmaṇasya yasmin prayatate svayam 28 yama prayatamānaṃ tu mānayanti sa mānitaḥ na mānyamāno manyeta nāmānād abhisaṃjvaret 29 vidvāṃso mānayantīha iti manyeta mānitaḥ adharmaviduṣo mūḍhā lokaśāstraviśāradāḥ na mānyaṃ mānayiṣyanti iti manyed amānitaḥ 30 na vai mānaṃ ca maunaṃ ca sahitau carataḥ sadā ayaṃ hi loko mānasya asau mānasya tad viduḥ 31 śrīḥ sukhasyeha saṃvāsaḥ sā cāpi paripanthinī brahmī sudurlabhā śrīr hi prajñā hīnena kṣatriya 32 dvārāṇi tasyā hivadanti santo; bahuprakārāṇi durāvarāṇi satyārjave hrīr damaśaucavidyāḥ; ṣaṇ mānamohapratibādhanāni |