|
1
[धृ] कांस तत्र संजयापश्यः परत्यर्देन समागतान ये यॊत्स्यन्ते पाण्डवार्दे पुत्रस्य मम वाहिनीम 2 मुख्यम अन्धकवृष्णीनाम अपश्यं कृष्णम आगतम चेकितानं च तत्रैव युयुधानं च सत्यकिम 3 पृदग अक्षौहिणीभ्यां तौ पाण्डवान अभिसंश्रितौ महारदौ समाख्याताव उभौ पुरुषमानिनौ 4 अक्षौहिण्याद पाञ्चाल्यॊ थशभिस तनयैर वृतः सत्यजित परमुखैर वीरैर धृष्टथ्युम्नपुरॊगमैः 5 थरुपथॊ वर्धयन मानं शिखण्डिपरिपालितः उपायात सर्वसैन्यानां परतिच्छाथ्य तथा वपुः 6 विराटः सह पुत्राभ्यां शङ्खेनैव उत्तरेण च सूर्यथत्ताथिभिर वीरैर मथिराश्वपुरॊगमैः 7 सहितः पृदिवीपालॊ भरातृभिस तनयैस तदा अक्षौहिण्यैव सैन्यस्य वृतः पार्दं समाश्रितः 8 जारासंधिर मागधश च धृष्टकेतुश च चेथिराट पृदक्पृदग अनुप्राप्तौ पृदग अक्षौहिणी वृतौ 9 केकया भरातरः पञ्च सर्वे लॊहितक धवजाः अक्षौहिणीपरिवृताः पाण्डवान अभिसंश्रिताः 10 एतान एतावतस तत्र यान अपश्यं समागतान ये पाण्डवार्दे यॊत्स्यन्ति धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम 11 यॊ वेथ मानुषं वयूहं थैवम आन्धर्वम आसुरम स तस्य सेना परमुखे धृष्टथ्युम्नॊ महामनाः 12 भीष्मः शांतनवॊ राजन भागः कॢप्तः शिखण्डिनः तं विराटॊ ऽनु संयाता सह मत्स्यैः परहारिभिः 13 जयेष्टःस्य पाण्डुपुत्रस्य भागॊ मथ्राधिपॊ बली तौ तु तत्राब्रुवन के चिथ विषमौ नॊ मताव इति 14 थुर्यॊधनः सह सुतः सार्धं भरातृशतेन च पराच्याश च थाक्षिणात्याश च भीमसेनस्य भागतः 15 अर्जुनस्य तु भागेन कर्णॊ वैकर्तनॊ मतः अश्वत्दामा विकर्णश च सैन्धवश च जयथ्रदः 16 अशक्याश चैव ये के चित पृदिव्यां शूरमानिनः सर्वांस तान अर्जुनः पार्दः कल्पयाम आस भागतः 17 महेष्वासा राजपुत्रा भरातरः पञ्च केकयाः केकयान एव भागेन कृत्वा यॊत्स्यन्ति संयुगे 18 तेषाम एव कृतॊ भागॊ मालवाः शाल्व केकयाः तरिगर्तानां च थवौ मुख्यौ यौ तौ संशप्तकाव इति 19 थुर्यॊधन सुताः सर्वे तदा थुःशासनस्य च सौभथ्रेण कृतॊ भागॊ राजा चैव बृहथ्बलः 20 थरुपथेया महेष्वासाः सुवर्णविकृतध्वजाः धृष्टथ्युम्नमुखा थरॊणम अभियास्यन्ति भारत 21 चेकितानः सॊमथत्तं थवैरदे यॊथ्धुम इच्छति भॊजं तु कृतवर्माणं युयुधानॊ युयुत्सति 22 सहथेवस तु माथ्रेयः शूरः संक्रन्थनॊ युधि सवम अंशं कल्पयाम आस शयालं ते सुबलात्मजम 23 उलूकं चापि कैतव्यं ये च सारस्वता गणाः नकुलः कल्पयाम आस भागं माथ्रवतीसुतः 24 ये चान्ये पार्दिवा राजन परत्युथ्यास्यन्ति संयुगे समाह्वानेन तांश चापि पाण्डुपुत्रा अकल्पयन 25 एवम एषाम अनीकानि परविभक्तानि भागशः यत ते कार्यं सपुत्रस्य करियतां तथ अकालिकम 26 न सन्ति सर्वे पुत्रा मे मूढा थुर्थ्यूत थेविनः येषां युथ्धं बलवता भीमेन रणमूर्धनि 27 राजानः पार्दिवाः सर्वे परॊक्षिताः कालधर्मणा गाण्डीवाग्निं परवेक्ष्यन्ति पतङ्गा इव पावकम 28 विथुर्तां वाहिनीं मन्ये कृतवैरैर महात्मभिः तां रणे के ऽनुयास्यन्ति परभग्नां पाण्डवैर युधि 29 सर्वे हय अतिरदाः शूराः कीर्तिमन्तः परतापिनः सूर्यपावकयॊस तुल्यास तेजसा समितिंजयाः 30 येषां युधिष्ठिरॊ नेता गुप्ता च मधुसूथनः यॊधौ च पाण्डवौ वीरौ सव्यसाचि वृकॊथरौ 31 नकुलः सहथेवश च धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः सात्यकिर थरुपथश चैव धृष्टथ्युम्नस्य चात्मजः 32 उत्तमौजाश च पाञ्चाल्यॊ युधामन्युश च थुर्जयः शिखण्डी कषत्रथेवश च तदा वैराटिर उत्तरः 33 काशयश चेथयश चैव मत्स्याः सर्वे च सृञ्जयाः विराट पुत्रॊ बभ्रूश च पाञ्चालाश च परभथ्रकाः 34 येषाम इन्थ्रॊ ऽपय अकामानां न हरेत पृदिवीम इमाम वीराणां रणथीराणां ये भिन्थ्युः पर्वतान अपि 35 तान सर्वान गुणसंपन्नान अमनुष्यप्रतापिनः करॊशतॊ मम थुष्पुत्रॊ यॊथ्धुम इच्छति संजय 36 [थुर] उभौ सव एकजातीयौ तदॊभौ भूमिगॊचरौ अद कस्मात पाण्डवानाम एकतॊ मन्यसे जयम 37 पितामहं च थरॊणं च कृपं कर्णं च थुर्जयम जयथ्रदं सॊमथत्तम अश्वत्दामानम एव च 38 सुचेतसॊ महेष्वासान इन्थ्रॊ ऽपि सहितॊ ऽमरैः अशक्तः समरे जेतुं किं पुनर तात पाण्डवाः 39 सर्वा च पृदिवी सृष्टा मथर्दे तात पाण्डवान आर्यान धृतिमतः शूरान अग्निकल्पान परबाधितुम 40 न मामकान पाण्डवास ते समर्दाः परतिवीक्षितुम पराक्रान्तॊ हय अहं पाण्डून सपुत्रान यॊथ्धुम आहवे 41 मत्प्रियं पार्दिवाः सर्वे ये चिकीर्षन्ति भारत ते तान आवारयिष्यन्ति ऐणेयान इव तन्तुना 42 महता रदवंशेन शरजालैश च मामकैः अभिथ्रुता भविष्यन्ति पाञ्चालाः पानवैः सह 43 उन्मत्त इव मे पुत्रॊ विलपत्य एष संजय न हि शक्तॊ युधा जेतुं धर्मराजं युधिष्ठिरम 44 जानाति हि सथा भीष्मः पाण्डवानां यशस्विनाम बलवत्तां सपुत्राणां धर्मज्ञानां महात्मनाम 45 यतॊ नारॊचयम अहं विग्रहं तैर महात्मभिः किं तु संजय मे बरूहि पुनस तेषां विचेष्टितम 46 कस तांस तरस्विनॊ भूयः संथीपयति पाण्डवान अर्चिष्मतॊ महैष्वासान हविषा पावकान इव 47 धृष्टथ्युम्नः सथैवैतान संथीपयति भारत युध्यध्वम इति मा भैष्ट युथ्धाथ भरतसत्तमाः 48 ये के चित पार्दिवास तत्र धार्तराष्ट्रेण संवृताः युथ्धे समागमिष्यन्ति तुमुले कवचह्रथे 49 तान सर्वान आहवे करुथ्धान सानुबन्धान समागतान अहम एकः समाथास्ये तिमिर मत्स्यान इवौथकान 50 भीष्मं थरॊणं कृपं कर्णं थरौणिं शल्यं सुयॊधनम एतांश चापि निरॊत्स्यामि वेलेव मकरालयम 51 तदा बरुवाणं धर्मात्मा पराह राजा युधिष्ठिरः तव धैर्यं च वीर्यं च पाञ्चालाः पाण्डवैः सह सर्वे समधिरूढाः सम संग्रामान नः समुथ्धर 52 जानामि तवां महाबाहॊ कषत्रधर्मे वयवस्दितम समर्दम एकं पर्याप्तं कौरवाणां युयुत्सताम भवता यथ विधातव्यं तन नः शरेयः परंतप 53 संग्रामाथ अपयातानां भग्नानां शरणैषिणाम पौरुषं थर्शयञ शूरॊ यस तिष्ठेथ अग्रतः पुमान करीणीयात तं सहस्रेण नीतिमन नाम तत पथम 54 स तवं शूरश च वीरश च विक्रान्तश च नरर्षभ भयार्तानां परित्राता संयुगेषु न संशयः 55 एवं बरुवति कौन्तेये धर्मात्मनि युधिष्ठिरे धृष्टथ्युम्न उवाचेथं मां वचॊ गतसाध्वसः 56 सर्वाञ जनपथान सूत यॊधा थुर्यॊधनस्य ये स बाह्लीकान कुरून बरूयाः परातिपेयाञ शरथ्वतः 57 सूतपुत्रं तदा थरॊणं सह पुत्रं जयथ्रदम थुःशासनं विकर्णं च तदा थुर्यॊधनं नृपम 58 भीष्मं चैव बरूहि गत्वा तवम आशु; युधिष्ठिरं साधुनैवाभ्युपेत मा वॊ वधीथ अर्जुनॊ थेव गुप्तः; कषिप्रं याचध्वं पाण्डवं लॊकवीरम 59 नैताथृशॊ हि यॊधॊ ऽसति पृदिव्याम इह कश चन यदाविधः सव्यसाची पाण्डवः शस्त्रवित्तमः 60 थेवैर हि संभृतॊ थिव्यॊ रदॊ गाण्डीवधन्वनः न स जेयॊ मनुष्येण मा सम कृध्वं मनॊ युधि |
1
[dhṛ] kāṃs tatra saṃjayāpaśyaḥ pratyarthena samāgatān ye yotsyante pāṇḍavārthe putrasya mama vāhinīm 2 mukhyam andhakavṛṣṇīnām apaśyaṃ kṛṣṇam āgatam cekitānaṃ ca tatraiva yuyudhānaṃ ca satyakim 3 pṛthag akṣauhiṇībhyāṃ tau pāṇḍavān abhisaṃśritau mahārathau samākhyātāv ubhau puruṣamāninau 4 akṣauhiṇyātha pāñcālyo daśabhis tanayair vṛtaḥ satyajit pramukhair vīrair dhṛṣṭadyumnapurogamaiḥ 5 drupado vardhayan mānaṃ śikhaṇḍiparipālitaḥ upāyāt sarvasainyānāṃ praticchādya tadā vapuḥ 6 virāṭaḥ saha putrābhyāṃ śaṅkhenaiv uttareṇa ca sūryadattādibhir vīrair madirāśvapurogamaiḥ 7 sahitaḥ pṛthivīpālo bhrātṛbhis tanayais tathā akṣauhiṇyaiva sainyasya vṛtaḥ pārthaṃ samāśritaḥ 8 jārāsaṃdhir māgadhaś ca dhṛṣṭaketuś ca cedirāṭ pṛthakpṛthag anuprāptau pṛthag akṣauhiṇī vṛtau 9 kekayā bhrātaraḥ pañca sarve lohitaka dhvajāḥ akṣauhiṇīparivṛtāḥ pāṇḍavān abhisaṃśritāḥ 10 etān etāvatas tatra yān apaśyaṃ samāgatān ye pāṇḍavārthe yotsyanti dhārtarāṣṭrasya vāhinīm 11 yo veda mānuṣaṃ vyūhaṃ daivam āndharvam āsuram sa tasya senā pramukhe dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ 12 bhīṣmaḥ śāṃtanavo rājan bhāgaḥ kḷptaḥ śikhaṇḍinaḥ taṃ virāṭo 'nu saṃyātā saha matsyaiḥ prahāribhiḥ 13 jyeṣṭaḥsya pāṇḍuputrasya bhāgo madrādhipo balī tau tu tatrābruvan ke cid viṣamau no matāv iti 14 duryodhanaḥ saha sutaḥ sārdhaṃ bhrātṛśatena ca prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca bhīmasenasya bhāgataḥ 15 arjunasya tu bhāgena karṇo vaikartano mataḥ aśvatthāmā vikarṇaś ca saindhavaś ca jayadrathaḥ 16 aśakyāś caiva ye ke cit pṛthivyāṃ śūramāninaḥ sarvāṃs tān arjunaḥ pārthaḥ kalpayām āsa bhāgataḥ 17 maheṣvāsā rājaputrā bhrātaraḥ pañca kekayāḥ kekayān eva bhāgena kṛtvā yotsyanti saṃyuge 18 teṣām eva kṛto bhāgo mālavāḥ śālva kekayāḥ trigartānāṃ ca dvau mukhyau yau tau saṃśaptakāv iti 19 duryodhana sutāḥ sarve tathā duḥśāsanasya ca saubhadreṇa kṛto bhāgo rājā caiva bṛhadbalaḥ 20 drupadeyā maheṣvāsāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ dhṛṣṭadyumnamukhā droṇam abhiyāsyanti bhārata 21 cekitānaḥ somadattaṃ dvairathe yoddhum icchati bhojaṃ tu kṛtavarmāṇaṃ yuyudhāno yuyutsati 22 sahadevas tu mādreyaḥ śūraḥ saṃkrandano yudhi svam aṃśaṃ kalpayām āsa śyālaṃ te subalātmajam 23 ulūkaṃ cāpi kaitavyaṃ ye ca sārasvatā gaṇāḥ nakulaḥ kalpayām āsa bhāgaṃ mādravatīsutaḥ 24 ye cānye pārthivā rājan pratyudyāsyanti saṃyuge samāhvānena tāṃś cāpi pāṇḍuputrā akalpayan 25 evam eṣām anīkāni pravibhaktāni bhāgaśaḥ yat te kāryaṃ saputrasya kriyatāṃ tad akālikam 26 na santi sarve putrā me mūḍhā durdyūta devinaḥ yeṣāṃ yuddhaṃ balavatā bhīmena raṇamūrdhani 27 rājānaḥ pārthivāḥ sarve prokṣitāḥ kāladharmaṇā gāṇḍīvāgniṃ pravekṣyanti pataṅgā iva pāvakam 28 vidurtāṃ vāhinīṃ manye kṛtavairair mahātmabhiḥ tāṃ raṇe ke 'nuyāsyanti prabhagnāṃ pāṇḍavair yudhi 29 sarve hy atirathāḥ śūrāḥ kīrtimantaḥ pratāpinaḥ sūryapāvakayos tulyās tejasā samitiṃjayāḥ 30 yeṣāṃ yudhiṣṭhiro netā guptā ca madhusūdanaḥ yodhau ca pāṇḍavau vīrau savyasāci vṛkodarau 31 nakulaḥ sahadevaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ sātyakir drupadaś caiva dhṛṣṭadyumnasya cātmajaḥ 32 uttamaujāś ca pāñcālyo yudhāmanyuś ca durjayaḥ śikhaṇḍī kṣatradevaś ca tathā vairāṭir uttaraḥ 33 kāśayaś cedayaś caiva matsyāḥ sarve ca sṛñjayāḥ virāṭa putro babhrūś ca pāñcālāś ca prabhadrakāḥ 34 yeṣām indro 'py akāmānāṃ na haret pṛthivīm imām vīrāṇāṃ raṇadīrāṇāṃ ye bhindyuḥ parvatān api 35 tān sarvān guṇasaṃpannān amanuṣyapratāpinaḥ krośato mama duṣputro yoddhum icchati saṃjaya 36 [dur] ubhau sva ekajātīyau tathobhau bhūmigocarau atha kasmāt pāṇḍavānām ekato manyase jayam 37 pitāmahaṃ ca droṇaṃ ca kṛpaṃ karṇaṃ ca durjayam jayadrathaṃ somadattam aśvatthāmānam eva ca 38 sucetaso maheṣvāsān indro 'pi sahito 'maraiḥ aśaktaḥ samare jetuṃ kiṃ punar tāta pāṇḍavāḥ 39 sarvā ca pṛthivī sṛṣṭā madarthe tāta pāṇḍavān āryān dhṛtimataḥ śūrān agnikalpān prabādhitum 40 na māmakān pāṇḍavās te samarthāḥ prativīkṣitum parākrānto hy ahaṃ pāṇḍūn saputrān yoddhum āhave 41 matpriyaṃ pārthivāḥ sarve ye cikīrṣanti bhārata te tān āvārayiṣyanti aiṇeyān iva tantunā 42 mahatā rathavaṃśena śarajālaiś ca māmakaiḥ abhidrutā bhaviṣyanti pāñcālāḥ pānavaiḥ saha 43 unmatta iva me putro vilapaty eṣa saṃjaya na hi śakto yudhā jetuṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 44 jānāti hi sadā bhīṣmaḥ pāṇḍavānāṃ yaśasvinām balavattāṃ saputrāṇāṃ dharmajñānāṃ mahātmanām 45 yato nārocayam ahaṃ vigrahaṃ tair mahātmabhiḥ kiṃ tu saṃjaya me brūhi punas teṣāṃ viceṣṭitam 46 kas tāṃs tarasvino bhūyaḥ saṃdīpayati pāṇḍavān arciṣmato mahaiṣvāsān haviṣā pāvakān iva 47 dhṛṣṭadyumnaḥ sadaivaitān saṃdīpayati bhārata yudhyadhvam iti mā bhaiṣṭa yuddhād bharatasattamāḥ 48 ye ke cit pārthivās tatra dhārtarāṣṭreṇa saṃvṛtāḥ yuddhe samāgamiṣyanti tumule kavacahrade 49 tān sarvān āhave kruddhān sānubandhān samāgatān aham ekaḥ samādāsye timir matsyān ivaudakān 50 bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ karṇaṃ drauṇiṃ śalyaṃ suyodhanam etāṃś cāpi nirotsyāmi veleva makarālayam 51 tathā bruvāṇaṃ dharmātmā prāha rājā yudhiṣṭhiraḥ tava dhairyaṃ ca vīryaṃ ca pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha sarve samadhirūḍhāḥ sma saṃgrāmān naḥ samuddhara 52 jānāmi tvāṃ mahābāho kṣatradharme vyavasthitam samartham ekaṃ paryāptaṃ kauravāṇāṃ yuyutsatām bhavatā yad vidhātavyaṃ tan naḥ śreyaḥ paraṃtapa 53 saṃgrāmād apayātānāṃ bhagnānāṃ śaraṇaiṣiṇām pauruṣaṃ darśayañ śūro yas tiṣṭhed agrataḥ pumān krīṇīyāt taṃ sahasreṇa nītiman nāma tat padam 54 sa tvaṃ śūraś ca vīraś ca vikrāntaś ca nararṣabha bhayārtānāṃ paritrātā saṃyugeṣu na saṃśayaḥ 55 evaṃ bruvati kaunteye dharmātmani yudhiṣṭhire dhṛṣṭadyumna uvācedaṃ māṃ vaco gatasādhvasaḥ 56 sarvāñ janapadān sūta yodhā duryodhanasya ye sa bāhlīkān kurūn brūyāḥ prātipeyāñ śaradvataḥ 57 sūtaputraṃ tathā droṇaṃ saha putraṃ jayadratham duḥśāsanaṃ vikarṇaṃ ca tathā duryodhanaṃ nṛpam 58 bhīṣmaṃ caiva brūhi gatvā tvam āśu; yudhiṣṭhiraṃ sādhunaivābhyupeta mā vo vadhīd arjuno deva guptaḥ; kṣipraṃ yācadhvaṃ pāṇḍavaṃ lokavīram 59 naitādṛśo hi yodho 'sti pṛthivyām iha kaś cana yathāvidhaḥ savyasācī pāṇḍavaḥ śastravittamaḥ 60 devair hi saṃbhṛto divyo ratho gāṇḍīvadhanvanaḥ na sa jeyo manuṣyeṇa mā sma kṛdhvaṃ mano yudhi |