|
1
[व] ततः परहस्य थाशार्हः करॊधपर्याकुलेक्षणः थुर्यॊधनम इथं वाक्यम अब्रवीत कुरुसंसथि 2 लप्स्यसे वीरशयनं कामम एतथ अवाप्स्यसि सदिरॊ भव सहामात्यॊ विमर्थॊ भविता महान 3 यच च वं मन्यसे मूढ न मे कश चिथ वयतिक्रमः पाण्डवेष्व इति तत सर्वं निबॊधत नराधिपाः 4 शरिया संतप्यमानेन पाण्डवानां महात्मनाम तवया थुर्मन्त्रितं थयूतं सौबलेन च भारत 5 कदं च जञातयस तात शरेयांसः साधु संमताः तदान्याय्यम उपस्दातुं जिह्मेनाजिह्म चारिणः 6 अक्षथ्यूतं महाप्राज्ञ सताम अरति नाशनम असतां तत्र जायन्ते भेथाश च वयसनानि च 7 तथ इथं वयसनं घॊरं तवया थयूतमुखं कृतम असमीक्ष्य सथ आचारैः सार्धं पापानुबन्धनैः 8 कश चान्यॊ जञातिभार्यां वै विप्रकर्तुं तदार्हति आनीय च सभां वक्तुं यदॊक्ता थरौपथी तवया 9 कुलीना शीलसंपन्ना पराणेभ्यॊ ऽपि गरीयसी महिषी पाण्डुपुत्राणां तदा विनिकृता तवया 10 जानन्ति कुरवः सर्वे यदॊक्ताः कुरुसंसथि थुःशासनेन कौन्तेयाः परव्रजन्तः परंतपाः 11 सम्यग्वृत्तेष्व अलुब्धेषु सततं धर्मचारिषु सवेषु बन्धुषु कः साधुश चरेथ एवम असांप्रतम 12 नृशंसानाम अनार्याणां परुषाणां च भाषणम कर्ण थुःशासनाभ्यां च तवया च बहुशः कृतम 13 सह मात्रा परथग्धुं तान बालकान वारणावते आस्दितः परमं यत्नं न समृथ्धं च तत तव 14 ऊषुश च सुचिरं कालं परच्छन्नाः पाण्डवास तथा मात्रा सहैक चक्रायां बराह्मणस्य निवेशने 15 विषेण सर्पबन्धैर्श च यतिताः पाण्डवास तवयाः सर्वॊपायैर विनाशाय न समृथ्धं च तत तव 16 एवं बुथ्धिः पाण्डवेषु मिद्यावृत्दिः सथा भवान कदं ते नापराधॊ ऽसति पाण्डवेषु महात्मसु 17 कृत्वा बहून्य अकार्याणि पाण्डवेषु नृशंसवत मिद्यावृत्तिर अनार्यः सन्न अथ्य विप्रतिपथ्यसे 18 माता पितृभ्यां भीष्मेण थरॊणेन विथुरेण च शाम्येति मुहुर उक्तॊ ऽसि न च शाम्यसि पार्दिव 19 शमे हि सुमहान अर्दस तव पार्दस्य चॊभयॊः न च रॊचयसे राजन किम अन्यथ बुथ्धिलाभवात 20 न शर्म पराप्स्यसे राजन्न उत्क्रम्य सुहृथां वचः अधर्म्यम अयशस्यं च करियते पार्दिव तवया 21 एवं बरुवति थाशार्हे थुर्यॊधनम अमर्षणम थुःशासन इथं वाक्यम अब्रवीत कुरुसंसथि 22 न चेत संधास्यसे राजन सवेन कामेन पाण्डवैः बथ्ध्वा किल तवां थास्यन्ति कुन्तीपुत्राय कौरवाः 23 वैकर्तनं तवां च मां च तरीन एतान मनुजर्षभ पाण्डवेभ्यः परथास्यन्ति भीष्मॊ थरॊणः पिता च ते 24 भरातुर एतथ वचः शरुत्वा धार्तराष्ट्रः सुयॊधनः करुथ्धः परातिष्ठतॊत्दाय महानाग इव शवसन 25 विथुरं धृतराष्ट्रं च महाराजं च बाह्लिकम कृपं च सॊमथत्तं च भीष्मं थरॊणं जनार्थनम 26 सर्वान एतान अनाथृत्य थुर्मतिर निरपत्रपः अशिष्टवथ अमर्याथॊ मानी मान्यावमानिता 27 तं परस्दितम अभिप्रेक्ष्य भरातरॊ मनुजर्षभम अनुजग्मुः सहामात्या राजानश चापि सर्वशः 28 सभायाम उत्दितं करुथ्धं परस्दितं भरातृभिः सह थुर्यॊधनम अभिप्रेष्क्य भीष्मः शांतनवॊ ऽबरवीत 29 धर्मार्दाव अभिसंत्यज्य संरम्भं यॊ ऽनुमन्यते हसन्ति वयसने तस्य थुर्हृथॊ नचिराथ इव 30 थूरात्मा राजपुत्रायं धार्तराष्ट्रॊ नुपायवित मिद्याभिमानी राज्यस्य करॊधलॊभ वशानुगः 31 कालपक्वम इथं मन्ये सर्वक्षत्रं जनार्थन सर्वे हय अनुसृता मॊहात पार्दिवाः सह मन्त्रिभिः 32 भीष्मस्यादवचः शरुत्वा थाशार्हः पुष्करेक्षणः भीष्मथ्रॊणमुखान सर्वान अभ्यभाषत वीर्यवान 33 सर्वेषां कुरुवृथ्धानां महान अयम अतिक्रमः परसह्य मन्थम ऐश्वर्ये न नियच्छत यन नृपम 34 तत्र कार्यम अहं मन्ये पराप्तकालम अरिंथमाः करियमाणे भवेच छरेयस तत सर्वं शृणुतानघाः 35 परत्यक्षम एतथ भवतां यथ वक्ष्यामि हितं वचः भवताम आनुकूल्येन यथि रॊचेत भारताः 36 भॊजराजस्य वृथ्धस्य थुराचारॊ हय अनात्मवान जीवतः पितुर ऐश्वर्यं हृत्वा मन्युवशं गतः 37 उग्रसेनसुतः कंसः परित्यक्तः स बान्धवैः जञातीनां हितकामेन मया शस्तॊ महामृधे 38 आहुकः पुनर अस्माभिर जञातिभिश चापि सत्कृतः उग्रसेनः कृतॊ राजा भॊजराजन्यवर्धनः 39 कंसम एकं परित्यज्य कुलार्दे सर्वयाथवाः संभूय सुखम एधन्ते भारतान्धकवृष्णयः 40 अपि चाप्य अवथथ राजन परमेष्ठी परजापतिः वयूढे थेवासुरे युथ्धे ऽभयुथ्यतेष्व आयुधेषु च 41 थवैधी भूतेषु लॊकेषु विनश्यत्सु च भारत अब्रवीत सृष्टिमान थेवॊ भगवाँल लॊकभावनः 42 पराभविष्यन्त्य असुरा थैतेया थानवैः सह आथित्या वसवॊ रुथ्रा भविष्यन्ति थिवौकसः 43 थेवासुरमनुष्याश च गन्धर्वॊरगराक्षसाः अस्मिन युथ्धे सुसंयत्ता हनिष्यन्ति परस्परम 44 इति मत्वाब्रवीथ धर्मं परमेष्ठी परजापतिः वरुणाय परयच्छैतान बथ्ध्वा थैतेय थानवान 45 एवम उक्तस ततॊ धर्मॊ नियॊगात परमेष्ठिनः वरुणाय थथौ सर्वान बथ्ध्वा थैत्येय थानवान 46 तान बथ्ध्वा धर्मपाशैश च सवैश च पाशैर जलेश्वरः वरुणः सागरे यत्तॊ नित्यं रक्षति थानवान 47 तदा थुर्यॊधनं कर्णं शकुनिं चापि सौबलम बथ्ध्वा थुःशासनं चापि पाण्डवेभ्यः परयच्छत 48 तयजेत कुलार्दे पुरुषं गरामस्यार्दे कुलं तयजेत गरामं जनपथस्यार्दे आत्मार्दे पृदिवीं तयजेत 49 राजन थुर्यॊधनं बथ्ध्वा ततः संशाम्य पाण्डवैः तवत्कृते न विनश्येयुः कषत्रियाः कषत्रियर्षभ |
1
[v] tataḥ prahasya dāśārhaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ duryodhanam idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi 2 lapsyase vīraśayanaṃ kāmam etad avāpsyasi sthiro bhava sahāmātyo vimardo bhavitā mahān 3 yac ca vaṃ manyase mūḍha na me kaś cid vyatikramaḥ pāṇḍaveṣv iti tat sarvaṃ nibodhata narādhipāḥ 4 śriyā saṃtapyamānena pāṇḍavānāṃ mahātmanām tvayā durmantritaṃ dyūtaṃ saubalena ca bhārata 5 kathaṃ ca jñātayas tāta śreyāṃsaḥ sādhu saṃmatāḥ tathānyāyyam upasthātuṃ jihmenājihma cāriṇaḥ 6 akṣadyūtaṃ mahāprājña satām arati nāśanam asatāṃ tatra jāyante bhedāś ca vyasanāni ca 7 tad idaṃ vyasanaṃ ghoraṃ tvayā dyūtamukhaṃ kṛtam asamīkṣya sad ācāraiḥ sārdhaṃ pāpānubandhanaiḥ 8 kaś cānyo jñātibhāryāṃ vai viprakartuṃ tathārhati ānīya ca sabhāṃ vaktuṃ yathoktā draupadī tvayā 9 kulīnā śīlasaṃpannā prāṇebhyo 'pi garīyasī mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ tathā vinikṛtā tvayā 10 jānanti kuravaḥ sarve yathoktāḥ kurusaṃsadi duḥśāsanena kaunteyāḥ pravrajantaḥ paraṃtapāḥ 11 samyagvṛtteṣv alubdheṣu satataṃ dharmacāriṣu sveṣu bandhuṣu kaḥ sādhuś cared evam asāṃpratam 12 nṛśaṃsānām anāryāṇāṃ paruṣāṇāṃ ca bhāṣaṇam karṇa duḥśāsanābhyāṃ ca tvayā ca bahuśaḥ kṛtam 13 saha mātrā pradagdhuṃ tān bālakān vāraṇāvate āsthitaḥ paramaṃ yatnaṃ na samṛddhaṃ ca tat tava 14 ūṣuś ca suciraṃ kālaṃ pracchannāḥ pāṇḍavās tadā mātrā sahaika cakrāyāṃ brāhmaṇasya niveśane 15 viṣeṇa sarpabandhairś ca yatitāḥ pāṇḍavās tvayāḥ sarvopāyair vināśāya na samṛddhaṃ ca tat tava 16 evaṃ buddhiḥ pāṇḍaveṣu mithyāvṛtthiḥ sadā bhavān kathaṃ te nāparādho 'sti pāṇḍaveṣu mahātmasu 17 kṛtvā bahūny akāryāṇi pāṇḍaveṣu nṛśaṃsavat mithyāvṛttir anāryaḥ sann adya vipratipadyase 18 mātā pitṛbhyāṃ bhīṣmeṇa droṇena vidureṇa ca śāmyeti muhur ukto 'si na ca śāmyasi pārthiva 19 śame hi sumahān arthas tava pārthasya cobhayoḥ na ca rocayase rājan kim anyad buddhilābhavāt 20 na śarma prāpsyase rājann utkramya suhṛdāṃ vacaḥ adharmyam ayaśasyaṃ ca kriyate pārthiva tvayā 21 evaṃ bruvati dāśārhe duryodhanam amarṣaṇam duḥśāsana idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi 22 na cet saṃdhāsyase rājan svena kāmena pāṇḍavaiḥ baddhvā kila tvāṃ dāsyanti kuntīputrāya kauravāḥ 23 vaikartanaṃ tvāṃ ca māṃ ca trīn etān manujarṣabha pāṇḍavebhyaḥ pradāsyanti bhīṣmo droṇaḥ pitā ca te 24 bhrātur etad vacaḥ śrutvā dhārtarāṣṭraḥ suyodhanaḥ kruddhaḥ prātiṣṭhatotthāya mahānāga iva śvasan 25 viduraṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca mahārājaṃ ca bāhlikam kṛpaṃ ca somadattaṃ ca bhīṣmaṃ droṇaṃ janārdanam 26 sarvān etān anādṛtya durmatir nirapatrapaḥ aśiṣṭavad amaryādo mānī mānyāvamānitā 27 taṃ prasthitam abhiprekṣya bhrātaro manujarṣabham anujagmuḥ sahāmātyā rājānaś cāpi sarvaśaḥ 28 sabhāyām utthitaṃ kruddhaṃ prasthitaṃ bhrātṛbhiḥ saha duryodhanam abhipreṣkya bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt 29 dharmārthāv abhisaṃtyajya saṃrambhaṃ yo 'numanyate hasanti vyasane tasya durhṛdo nacirād iva 30 dūrātmā rājaputrāyaṃ dhārtarāṣṭro nupāyavit mithyābhimānī rājyasya krodhalobha vaśānugaḥ 31 kālapakvam idaṃ manye sarvakṣatraṃ janārdana sarve hy anusṛtā mohāt pārthivāḥ saha mantribhiḥ 32 bhīṣmasyāthavacaḥ śrutvā dāśārhaḥ puṣkarekṣaṇaḥ bhīṣmadroṇamukhān sarvān abhyabhāṣata vīryavān 33 sarveṣāṃ kuruvṛddhānāṃ mahān ayam atikramaḥ prasahya mandam aiśvarye na niyacchata yan nṛpam 34 tatra kāryam ahaṃ manye prāptakālam ariṃdamāḥ kriyamāṇe bhavec chreyas tat sarvaṃ śṛṇutānaghāḥ 35 pratyakṣam etad bhavatāṃ yad vakṣyāmi hitaṃ vacaḥ bhavatām ānukūlyena yadi roceta bhāratāḥ 36 bhojarājasya vṛddhasya durācāro hy anātmavān jīvataḥ pitur aiśvaryaṃ hṛtvā manyuvaśaṃ gataḥ 37 ugrasenasutaḥ kaṃsaḥ parityaktaḥ sa bāndhavaiḥ jñātīnāṃ hitakāmena mayā śasto mahāmṛdhe 38 āhukaḥ punar asmābhir jñātibhiś cāpi satkṛtaḥ ugrasenaḥ kṛto rājā bhojarājanyavardhanaḥ 39 kaṃsam ekaṃ parityajya kulārthe sarvayādavāḥ saṃbhūya sukham edhante bhāratāndhakavṛṣṇayaḥ 40 api cāpy avadad rājan parameṣṭhī prajāpatiḥ vyūḍhe devāsure yuddhe 'bhyudyateṣv āyudheṣu ca 41 dvaidhī bhūteṣu lokeṣu vinaśyatsu ca bhārata abravīt sṛṣṭimān devo bhagavāṁl lokabhāvanaḥ 42 parābhaviṣyanty asurā daiteyā dānavaiḥ saha ādityā vasavo rudrā bhaviṣyanti divaukasaḥ 43 devāsuramanuṣyāś ca gandharvoragarākṣasāḥ asmin yuddhe susaṃyattā haniṣyanti parasparam 44 iti matvābravīd dharmaṃ parameṣṭhī prajāpatiḥ varuṇāya prayacchaitān baddhvā daiteya dānavān 45 evam uktas tato dharmo niyogāt parameṣṭhinaḥ varuṇāya dadau sarvān baddhvā daityeya dānavān 46 tān baddhvā dharmapāśaiś ca svaiś ca pāśair jaleśvaraḥ varuṇaḥ sāgare yatto nityaṃ rakṣati dānavān 47 tathā duryodhanaṃ karṇaṃ śakuniṃ cāpi saubalam baddhvā duḥśāsanaṃ cāpi pāṇḍavebhyaḥ prayacchata 48 tyajet kulārthe puruṣaṃ grāmasyārthe kulaṃ tyajet grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet 49 rājan duryodhanaṃ baddhvā tataḥ saṃśāmya pāṇḍavaiḥ tvatkṛte na vinaśyeyuḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha |