|
1
[भीस्म] समुथ्यतॊ ऽयं भारॊ मे सुमहान सागरॊपमः धार्तराष्ट्रस्य संग्रामे वर्षपूगाभिचिन्तितः 2 तस्मिन्न अभ्यागते काले परतप्ते लॊमहर्षणे मिदॊ भेथॊ न मे कार्यस तेन जीवसि सूतज 3 न हय अहं नाथ्य विक्रम्य सदविरॊ ऽपि शिशॊस तव युथ्धश्रथ्धां रणे छिन्थ्यां जीवितस्य च सूतज 4 जामथग्न्येन रामेण महास्त्राणि परमुञ्चता न मे वयदाभवत का चित तवं तु मे किं करिष्यसि 5 कामं नैतत परशंसन्ति सन्तॊ ऽऽतमबलसंस्तवम वक्ष्यामि तु तवां संतप्तॊ निहीन कुलपांसन 6 समेतं पार्दिवं कषत्रं काशिराज्ञः सवयंवरे निर्जित्यैक रदेनैव यत कन्यास तरसा हृताः 7 ईथृशानां सहस्राणि विशिष्टानाम अदॊ पुनः मयैकेन निरस्तानि ससैन्यानि रणाजिरे 8 तवां पराप्य वैरपुरुषं कुरूणाम अनयॊ महान उपस्दितॊ विनाशाय यतस्व पुरुषॊ भव 9 युध्यस्व पार्दं समरे येन विस्पर्धसे सह थरक्ष्यामि तवां विनिर्मुक्तम अस्माथ युथ्धात सुथुर्मते 10 तम उवाच ततॊ राजा धार्तराष्ट्रॊ महामनाः माम अवेक्षस्व गाङ्गेय कार्यं हि महथ उथ्यतम 11 चिन्त्यताम इथम एवाग्रे मम निःश्रेयसं परम उभाव अपि भवन्तौ मे महत कर्म करिष्यतः 12 भूयश च शरॊतुम इच्छामि परेषां रदसत्तमान ये चैवातिरदास तत्र तदैव रदयूदपाः 13 बलाबलम अमित्राणां शरॊतुम इच्छामि कौरव परभातायां रजन्यां वै इथं युथ्धं भविष्यति 14 एते रदास ते संख्यातास तदैवातिरदा नृप य चाप्य अर्धरदा राजन पाण्डवानाम अतः शृणु 15 यथि कौतूहलं ते ऽथय पाण्डवानां बले नृप रदसंख्यां महाबाहॊ सहैभिर वसुधाधिपैः 16 सवयं राजा रदॊथारः पाण्डवः कुन्तिनन्थनः अग्निवत समरे तात चरिष्यति न संशयः 17 भीमसेनस तु राजेन्थ्र रदॊ ऽषट गुणसंमितः नागायुत बलॊ मानी तेजसा न स मानुषः 18 माथ्रीपुत्रौ तु रदिनौ थवाव एव पुरुषर्षभौ अश्विनाव इव रूपेण तेजसा च समन्वितौ 19 एते चमूमुखगताः समरन्तः कलेशम आत्मनः रुथ्रवत परचरिष्यन्ति तत्र मे नास्ति संशयः 20 सर्व एव महात्मानः शालस्कन्धा इवॊथ्गताः पराथेशेनाधिकाः पुम्भिर अन्यैस ते च परमाणतः 21 सिंहसंहननाः सर्वे पाण्डुपुत्रा महाबलाः चरितब्रह्म चर्याश च सर्वे चातितपस्विनः 22 हरीमन्तः पुरुषव्याघ्रा वयाघ्रा इव बलॊत्कटाः जवे परहारे संमर्थे सर्व एवातिमानुषाः सर्वे जितमहीपाला थिग जये भरतर्षभ 23 न चैषां पुरुषाः के चिथ आयुधानि गथाः शरान विषहन्ति सथा कर्तुम अधिज्यान्य अपि कौरव उथ्यन्तुं वा गथां गुर्वीं शरान वापि परकर्षितुम 24 जवे लक्ष्यस्य हरणे भॊज्ये पांसुविकर्षणे बलैर अपि भवन्तस तैः सर्व एव विशेषिताः 25 ते ते सैन्यं समासाथ्य वयाघ्रा इव बलॊत्कटाः विध्वंसयिष्यन्ति रणे मा सम तैः सह संगमः 26 एकैकशस ते संग्रामे हन्युः सर्वान महीक्षितः परत्यक्षं तव राजेन्थ्र राजसूये यदाभवत 27 थरौपथ्याश च परिक्लेशं थयूते च परुषा गिरः ते संस्मरन्तः संग्रामे विचरिष्यन्ति कालवत 28 लॊहिताक्षॊ गुडा केशॊ नारायण सहायवान उभयॊः सेनयॊर वीर रदॊ नास्तीह ताथृशः 29 न हि थेवेषु वा पूर्वं थानवेषूरगेषु वा राक्षसेष्व अद यक्षेषु नरेषु कुत एव तु 30 भूतॊ ऽद व भविष्यॊ वा रदः कश चिन मया शरुतः समायुक्तॊ महाराज यदा पार्दस्य धीमतः 31 वासुथेवश च संयन्ता यॊधा चैव धनंजयः गाण्डीवं च धनुर थिव्यं ते चाश्वा वातरंहसः 32 अभेथ्यं कवचं थिव्यम अक्षय्यौ च महेषुधी अस्त्रग्रामश च माहेन्थ्रॊ रौथ्रः कौबेर एव च 33 याम्यश च वारुणश चैव गथाश चॊग्रप्रथर्शनाः वज्राथीनि च मुख्यानि नानाप्रहरणानि वै 34 थानवानां सहस्राणि हिरण्यपुरवासिनाम हतान्य एकरदेनाजौ कस तस्य सथृशॊ रदः 35 एष हन्याथ धि संरम्भी बलवान सत्यविक्रमः तव सेनां महाबाहुः सवां चैव परिपालयन 36 अहं चैनं पत्युथियामाचार्यॊ वा धनंजयम न तृतीयॊ ऽसति राजेन्थ्र सेनयॊर उभयॊर अपि य एनं शरवर्षाणि वर्षन्तम उथियाथ रदी 37 जीमूत इव घर्मान्ते महावातसमीरितः समायुक्तस तु कौन्तेयॊ वासुथेवसहायवान तरुणश च कृती चैव जीर्णाव आवाम उभाव अपि 38 एतच छरुत्वा तु भीष्मस्य राज्ञां थध्वंसिरे तथा काञ्चनाङ्गथिनः पीना भुजाश चन्थनरूषिताः 39 मनॊभिः सह सावेगैः संस्मृत्य च पुरातनम सामर्द्यं पाण्डवेयानां यदा परत्यक्षथर्शनात |
1
[bhīsma] samudyato 'yaṃ bhāro me sumahān sāgaropamaḥ dhārtarāṣṭrasya saṃgrāme varṣapūgābhicintitaḥ 2 tasminn abhyāgate kāle pratapte lomaharṣaṇe mitho bhedo na me kāryas tena jīvasi sūtaja 3 na hy ahaṃ nādya vikramya sthaviro 'pi śiśos tava yuddhaśraddhāṃ raṇe chindyāṃ jīvitasya ca sūtaja 4 jāmadagnyena rāmeṇa mahāstrāṇi pramuñcatā na me vyathābhavat kā cit tvaṃ tu me kiṃ kariṣyasi 5 kāmaṃ naitat praśaṃsanti santo ''tmabalasaṃstavam vakṣyāmi tu tvāṃ saṃtapto nihīna kulapāṃsana 6 sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kāśirājñaḥ svayaṃvare nirjityaika rathenaiva yat kanyās tarasā hṛtāḥ 7 īdṛśānāṃ sahasrāṇi viśiṣṭānām atho punaḥ mayaikena nirastāni sasainyāni raṇājire 8 tvāṃ prāpya vairapuruṣaṃ kurūṇām anayo mahān upasthito vināśāya yatasva puruṣo bhava 9 yudhyasva pārthaṃ samare yena vispardhase saha drakṣyāmi tvāṃ vinirmuktam asmād yuddhāt sudurmate 10 tam uvāca tato rājā dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ mām avekṣasva gāṅgeya kāryaṃ hi mahad udyatam 11 cintyatām idam evāgre mama niḥśreyasaṃ param ubhāv api bhavantau me mahat karma kariṣyataḥ 12 bhūyaś ca śrotum icchāmi pareṣāṃ rathasattamān ye caivātirathās tatra tathaiva rathayūthapāḥ 13 balābalam amitrāṇāṃ śrotum icchāmi kaurava prabhātāyāṃ rajanyāṃ vai idaṃ yuddhaṃ bhaviṣyati 14 ete rathās te saṃkhyātās tathaivātirathā nṛpa ya cāpy ardharathā rājan pāṇḍavānām ataḥ śṛṇu 15 yadi kautūhalaṃ te 'dya pāṇḍavānāṃ bale nṛpa rathasaṃkhyāṃ mahābāho sahaibhir vasudhādhipaiḥ 16 svayaṃ rājā rathodāraḥ pāṇḍavaḥ kuntinandanaḥ agnivat samare tāta cariṣyati na saṃśayaḥ 17 bhīmasenas tu rājendra ratho 'ṣṭa guṇasaṃmitaḥ nāgāyuta balo mānī tejasā na sa mānuṣaḥ 18 mādrīputrau tu rathinau dvāv eva puruṣarṣabhau aśvināv iva rūpeṇa tejasā ca samanvitau 19 ete camūmukhagatāḥ smarantaḥ kleśam ātmanaḥ rudravat pracariṣyanti tatra me nāsti saṃśayaḥ 20 sarva eva mahātmānaḥ śālaskandhā ivodgatāḥ prādeśenādhikāḥ pumbhir anyais te ca pramāṇataḥ 21 siṃhasaṃhananāḥ sarve pāṇḍuputrā mahābalāḥ caritabrahma caryāś ca sarve cātitapasvinaḥ 22 hrīmantaḥ puruṣavyāghrā vyāghrā iva balotkaṭāḥ jave prahāre saṃmarde sarva evātimānuṣāḥ sarve jitamahīpālā dig jaye bharatarṣabha 23 na caiṣāṃ puruṣāḥ ke cid āyudhāni gadāḥ śarān viṣahanti sadā kartum adhijyāny api kaurava udyantuṃ vā gadāṃ gurvīṃ śarān vāpi prakarṣitum 24 jave lakṣyasya haraṇe bhojye pāṃsuvikarṣaṇe balair api bhavantas taiḥ sarva eva viśeṣitāḥ 25 te te sainyaṃ samāsādya vyāghrā iva balotkaṭāḥ vidhvaṃsayiṣyanti raṇe mā sma taiḥ saha saṃgamaḥ 26 ekaikaśas te saṃgrāme hanyuḥ sarvān mahīkṣitaḥ pratyakṣaṃ tava rājendra rājasūye yathābhavat 27 draupadyāś ca parikleśaṃ dyūte ca paruṣā giraḥ te saṃsmarantaḥ saṃgrāme vicariṣyanti kālavat 28 lohitākṣo guḍā keśo nārāyaṇa sahāyavān ubhayoḥ senayor vīra ratho nāstīha tādṛśaḥ 29 na hi deveṣu vā pūrvaṃ dānaveṣūrageṣu vā rākṣaseṣv atha yakṣeṣu nareṣu kuta eva tu 30 bhūto 'tha va bhaviṣyo vā rathaḥ kaś cin mayā śrutaḥ samāyukto mahārāja yathā pārthasya dhīmataḥ 31 vāsudevaś ca saṃyantā yodhā caiva dhanaṃjayaḥ gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ te cāśvā vātaraṃhasaḥ 32 abhedyaṃ kavacaṃ divyam akṣayyau ca maheṣudhī astragrāmaś ca māhendro raudraḥ kaubera eva ca 33 yāmyaś ca vāruṇaś caiva gadāś cograpradarśanāḥ vajrādīni ca mukhyāni nānāpraharaṇāni vai 34 dānavānāṃ sahasrāṇi hiraṇyapuravāsinām hatāny ekarathenājau kas tasya sadṛśo rathaḥ 35 eṣa hanyād dhi saṃrambhī balavān satyavikramaḥ tava senāṃ mahābāhuḥ svāṃ caiva paripālayan 36 ahaṃ cainaṃ patyudiyāmācāryo vā dhanaṃjayam na tṛtīyo 'sti rājendra senayor ubhayor api ya enaṃ śaravarṣāṇi varṣantam udiyād rathī 37 jīmūta iva gharmānte mahāvātasamīritaḥ samāyuktas tu kaunteyo vāsudevasahāyavān taruṇaś ca kṛtī caiva jīrṇāv āvām ubhāv api 38 etac chrutvā tu bhīṣmasya rājñāṃ dadhvaṃsire tadā kāñcanāṅgadinaḥ pīnā bhujāś candanarūṣitāḥ 39 manobhiḥ saha sāvegaiḥ saṃsmṛtya ca purātanam sāmarthyaṃ pāṇḍaveyānāṃ yathā pratyakṣadarśanāt |