|
1
थुर्यॊधन उवाच किमर्दं भरतश्रेष्ठ न हन्यास तवं शिखण्डिनम उथ्यतेषुम अदॊ थृष्ट्वा समरेष्व आततायिनम 2 पूर्वम उक्त्वा महाबाहॊ पाण्डवान सह सॊमकैः वधिष्यामीति गाङ्गेय तन मे बरूहि पितामह 3 भीष्म उवाच शृणु थुर्यॊधन कदां सहैभिर वसुधाधिपैः यथर्दं युधि संप्रेक्ष्य नाहं हन्यां शिखण्डिनम 4 महाराजॊ मम पिता शंतनुर भरतर्षभः थिष्टान्तं पराप धर्मात्मा समये पुरुषर्षभ 5 ततॊ ऽहं भरतश्रेष्ठ परतिज्ञां परिपालयन चित्राङ्गथं भरातरं वै महाराज्ये ऽभयषेचयम 6 तस्मिंश च निधनं पराप्ते सत्यवत्या मते सदितः विचित्रवीर्यं राजानम अभ्यषिञ्चं यदाविधि 7 मयाभिषिक्तॊ राजेन्थ्र यवीयान अपि धर्मतः विचित्रवीर्यॊ धर्मात्मा माम एव समुथैक्षत 8 तस्य थारक्रियां तात चिकीर्षुर अहम अप्य उत अनुरूपाथ इव कुलाथ इति चिन्त्य मनॊ थधे 9 तदाश्रौषं महाबाहॊ तिस्रः कन्याः सवयंवरे रूपेणाप्रतिमाः सर्वाः काशिराजसुतास तथा अम्बा चैवाम्बिका चैव तदैवाम्बालिकापरा 10 राजानश च समाहूताः पृदिव्यां भरतर्षभ अम्बा जयेष्ठाभवत तासाम अम्बिका तव अद मध्यमा अम्बालिका च राजेन्थ्र राजकन्या यवीयसी 11 सॊ ऽहम एकरदेनैव गतः काशिपतेः पुरीम अपश्यं ता महाबाहॊ तिस्रः कन्याः सवलंकृताः राज्ञश चैव समावृत्तान पार्दिवान पृदिवीपते 12 ततॊ ऽहं तान नृपान सर्वान आहूय समरे सदितान रदम आरॊपयां चक्रे कन्यास ता भरतर्षभ 13 वीर्यशुल्काश च ता जञात्वा समारॊप्य रदं तथा अवॊचं पार्दिवान सर्वान अहं तत्र समागतान भीष्मः शांतनवः कन्या हरतीति पुनः पुनः 14 ते यतध्वं परं शक्त्या सर्वे मॊक्षाय पार्दिवाः परसह्य हि नयाम्य एष मिषतां वॊ नराधिपाः 15 ततस ते पृदिवीपालाः समुत्पेतुर उथायुधाः यॊगॊ यॊग इति करुथ्धाः सारदींश चाप्य अचॊथयन 16 ते रदैर मेघसंकाशैर गजैश च गजयॊधिनः पृष्ठ्यैश चाश्वैर महीपालाः समुत्पेतुर उथायुधाः 17 ततस ते मां महीपालाः सर्व एव विशां पते रदव्रातेन महता सर्वतः पर्यवारयन 18 तान अहं शरवर्षेण महता परत्यवारयम सर्वान नृपांश चाप्य अजयं थेवराड इव थानवान 19 तेषाम आतपतां चित्रान धवजान हेमपरिष्कृतान एकैकेन हि बाणेन भूमौ पातितवान अहम 20 हयांश चैषां गजांश चैव सारदींश चाप्य अहं रणे अपातयं शरैर थीप्तैः परहसन पुरुषर्षभ 21 ते निवृत्ताश च भग्नाश च थृष्ट्वा तल लाघवं मम अदाहं हास्तिनपुरम आयां जित्वा महीक्षितः 22 अतॊ ऽहं ताश च कन्या वै भरातुर अर्दाय भारत तच च कर्म महाबाहॊ सत्यवत्यै नयवेथयम |
1
duryodhana uvāca kimarthaṃ bharataśreṣṭha na hanyās tvaṃ śikhaṇḍinam udyateṣum atho dṛṣṭvā samareṣv ātatāyinam 2 pūrvam uktvā mahābāho pāṇḍavān saha somakaiḥ vadhiṣyāmīti gāṅgeya tan me brūhi pitāmaha 3 bhīṣma uvāca śṛṇu duryodhana kathāṃ sahaibhir vasudhādhipaiḥ yadarthaṃ yudhi saṃprekṣya nāhaṃ hanyāṃ śikhaṇḍinam 4 mahārājo mama pitā śaṃtanur bharatarṣabhaḥ diṣṭāntaṃ prāpa dharmātmā samaye puruṣarṣabha 5 tato 'haṃ bharataśreṣṭha pratijñāṃ paripālayan citrāṅgadaṃ bhrātaraṃ vai mahārājye 'bhyaṣecayam 6 tasmiṃś ca nidhanaṃ prāpte satyavatyā mate sthitaḥ vicitravīryaṃ rājānam abhyaṣiñcaṃ yathāvidhi 7 mayābhiṣikto rājendra yavīyān api dharmataḥ vicitravīryo dharmātmā mām eva samudaikṣata 8 tasya dārakriyāṃ tāta cikīrṣur aham apy uta anurūpād iva kulād iti cintya mano dadhe 9 tathāśrauṣaṃ mahābāho tisraḥ kanyāḥ svayaṃvare rūpeṇāpratimāḥ sarvāḥ kāśirājasutās tadā ambā caivāmbikā caiva tathaivāmbālikāparā 10 rājānaś ca samāhūtāḥ pṛthivyāṃ bharatarṣabha ambā jyeṣṭhābhavat tāsām ambikā tv atha madhyamā ambālikā ca rājendra rājakanyā yavīyasī 11 so 'ham ekarathenaiva gataḥ kāśipateḥ purīm apaśyaṃ tā mahābāho tisraḥ kanyāḥ svalaṃkṛtāḥ rājñaś caiva samāvṛttān pārthivān pṛthivīpate 12 tato 'haṃ tān nṛpān sarvān āhūya samare sthitān ratham āropayāṃ cakre kanyās tā bharatarṣabha 13 vīryaśulkāś ca tā jñātvā samāropya rathaṃ tadā avocaṃ pārthivān sarvān ahaṃ tatra samāgatān bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ kanyā haratīti punaḥ punaḥ 14 te yatadhvaṃ paraṃ śaktyā sarve mokṣāya pārthivāḥ prasahya hi nayāmy eṣa miṣatāṃ vo narādhipāḥ 15 tatas te pṛthivīpālāḥ samutpetur udāyudhāḥ yogo yoga iti kruddhāḥ sārathīṃś cāpy acodayan 16 te rathair meghasaṃkāśair gajaiś ca gajayodhinaḥ pṛṣṭhyaiś cāśvair mahīpālāḥ samutpetur udāyudhāḥ 17 tatas te māṃ mahīpālāḥ sarva eva viśāṃ pate rathavrātena mahatā sarvataḥ paryavārayan 18 tān ahaṃ śaravarṣeṇa mahatā pratyavārayam sarvān nṛpāṃś cāpy ajayaṃ devarāḍ iva dānavān 19 teṣām ātapatāṃ citrān dhvajān hemapariṣkṛtān ekaikena hi bāṇena bhūmau pātitavān aham 20 hayāṃś caiṣāṃ gajāṃś caiva sārathīṃś cāpy ahaṃ raṇe apātayaṃ śarair dīptaiḥ prahasan puruṣarṣabha 21 te nivṛttāś ca bhagnāś ca dṛṣṭvā tal lāghavaṃ mama athāhaṃ hāstinapuram āyāṃ jitvā mahīkṣitaḥ 22 ato 'haṃ tāś ca kanyā vai bhrātur arthāya bhārata tac ca karma mahābāho satyavatyai nyavedayam |