|
1
[व] एवम उक्त्वा ययौ वयासॊ धृतराष्ट्राय धीमते धृतराष्ट्रॊ ऽपि तच छरुत्वा धयानम एवान्वपथ्यत 2 स मुहूर्तम इव धयात्वा विनिःश्वस्य मुहुर मुहुः संजयं संशितात्मानम अपृच्छथ भरतर्षभ 3 संजयेमे महीपालाः शूरा युथ्धाभिनन्थिनः अन्यॊन्यम अभिनिघ्नन्ति शस्त्रैर उच्चावचैर अपि 4 पार्दिवाः पृदिवी हेतॊः समभित्यक्तजीविताः न च शाम्यति निघ्नन्तॊ वर्धयन्तॊ यमक्षयम 5 भैमम ऐश्वर्यम इच्छन्तॊ न मृष्यन्ते परस्परम मन्ये बहुगुणा भूमिस तन ममाचक्ष्व संजय 6 बहूनि च सहस्राणि परयुतान्य अर्बुथानि च कॊट्यश च लॊकवीराणां समेताः कुरुजाङ्गले 7 थेशानां च परीमाणं नगराणां च संजय शरॊतुम इच्छामि तत्त्वेन यत एते समागताः 8 थिव्यबुथ्धिप्रथीप्तेन युक्तस तवं जञानचक्षुषा परसाथात तस्य विप्रर्षेर वयासस्यामित तेजसः 9 [स] यदा परज्ञं महाप्राज्ञ भैमान वक्ष्यामि ते गुणान शास्त्रचक्षुर अवेक्षस्व नमस ते भरतर्षभ 10 थविविधानीह भूतानि तरसानि सदावराणि च तरसानां तरिविधा यॊनिर अण्ड सवेथजरायुजाः 11 तरसानां खलु सर्वेषां शरेष्ठा राजञ जरायुजाः जरायुजानां परवरा मानवाः पशवश च ये 12 नानारूपाणि बिभ्राणास तेषां भेथाश चतुर्थश अरण्यवासिनः सप्त सप्तैषां गरामवासिनः 13 सिंहव्याघ्र वराहाश च महिषा वारणास तदा ऋक्षाश च वानराश चैव सप्तारण्याः समृता नृप 14 गौर अजॊ मनुजॊ मेषॊ वाज्य अश्वतर गर्थभाः एते गराम्याः समाख्याताः पशवः सप्त साधुभिः 15 एते वै पशवॊ राजन गराम्यारण्याश चतुर्थश वेथॊक्ताः पृदिवीपाल येषु यज्ञाः परतिष्ठिताः 16 गराम्याणां पुरुषः शरेष्ठः सिंहश चारण्यवासिनाम सर्वेषाम एव भूतानाम अन्यॊन्येनाभिजीवनम 17 उथ्भिज्जाः सदावराः परॊक्तास तेषां पञ्चैव जातयः वृक्षगुल्म लतावल्ल्यस तवक सारास तृणजातयः 18 एषां विंशतिर एकॊना महाभूतेषु पञ्चसु चतुर्विंशतिर उथ्थिष्टा गायत्री लॊकसंमता 19 य एतां वेथ गायत्रीं पुण्यां सर्वगुणान्विताम तत्त्वेन भरतश्रेष्ठ स लॊकान न परणश्यति 20 भूमौ हि जायते सर्वं भूमौ सर्वं परणश्यति भूमिः परतिष्ठा भूतानां भूमिर एव परायणम 21 यस्य भूमिस तस्य सर्वजगत सदावरजङ्गमम तत्राभिगृथ्धा राजानॊ विनिघ्नन्तीतरेतरम |
1
[v] evam uktvā yayau vyāso dhṛtarāṣṭrāya dhīmate dhṛtarāṣṭro 'pi tac chrutvā dhyānam evānvapadyata 2 sa muhūrtam iva dhyātvā viniḥśvasya muhur muhuḥ saṃjayaṃ saṃśitātmānam apṛcchad bharatarṣabha 3 saṃjayeme mahīpālāḥ śūrā yuddhābhinandinaḥ anyonyam abhinighnanti śastrair uccāvacair api 4 pārthivāḥ pṛthivī hetoḥ samabhityaktajīvitāḥ na ca śāmyati nighnanto vardhayanto yamakṣayam 5 bhaimam aiśvaryam icchanto na mṛṣyante parasparam manye bahuguṇā bhūmis tan mamācakṣva saṃjaya 6 bahūni ca sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca koṭyaś ca lokavīrāṇāṃ sametāḥ kurujāṅgale 7 deśānāṃ ca parīmāṇaṃ nagarāṇāṃ ca saṃjaya śrotum icchāmi tattvena yata ete samāgatāḥ 8 divyabuddhipradīptena yuktas tvaṃ jñānacakṣuṣā prasādāt tasya viprarṣer vyāsasyāmita tejasaḥ 9 [s] yathā prajñaṃ mahāprājña bhaimān vakṣyāmi te guṇān śāstracakṣur avekṣasva namas te bharatarṣabha 10 dvividhānīha bhūtāni trasāni sthāvarāṇi ca trasānāṃ trividhā yonir aṇḍa svedajarāyujāḥ 11 trasānāṃ khalu sarveṣāṃ śreṣṭhā rājañ jarāyujāḥ jarāyujānāṃ pravarā mānavāḥ paśavaś ca ye 12 nānārūpāṇi bibhrāṇās teṣāṃ bhedāś caturdaśa araṇyavāsinaḥ sapta saptaiṣāṃ grāmavāsinaḥ 13 siṃhavyāghra varāhāś ca mahiṣā vāraṇās tathā ṛkṣāś ca vānarāś caiva saptāraṇyāḥ smṛtā nṛpa 14 gaur ajo manujo meṣo vājy aśvatara gardabhāḥ ete grāmyāḥ samākhyātāḥ paśavaḥ sapta sādhubhiḥ 15 ete vai paśavo rājan grāmyāraṇyāś caturdaśa vedoktāḥ pṛthivīpāla yeṣu yajñāḥ pratiṣṭhitāḥ 16 grāmyāṇāṃ puruṣaḥ śreṣṭhaḥ siṃhaś cāraṇyavāsinām sarveṣām eva bhūtānām anyonyenābhijīvanam 17 udbhijjāḥ sthāvarāḥ proktās teṣāṃ pañcaiva jātayaḥ vṛkṣagulma latāvallyas tvak sārās tṛṇajātayaḥ 18 eṣāṃ viṃśatir ekonā mahābhūteṣu pañcasu caturviṃśatir uddiṣṭā gāyatrī lokasaṃmatā 19 ya etāṃ veda gāyatrīṃ puṇyāṃ sarvaguṇānvitām tattvena bharataśreṣṭha sa lokān na praṇaśyati 20 bhūmau hi jāyate sarvaṃ bhūmau sarvaṃ praṇaśyati bhūmiḥ pratiṣṭhā bhūtānāṃ bhūmir eva parāyaṇam 21 yasya bhūmis tasya sarvajagat sthāvarajaṅgamam tatrābhigṛddhā rājāno vinighnantītaretaram |