|
1
[स] गतपूर्वाह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न अहनि थारुणे वर्तमाने महारौथ्रे महावीर वरक्षये 2 थुर्मुखः कृतवर्मा च कृपः शल्यॊ विविंशतिः भीष्मं जुगुपुर आसाथ्य तव पुत्रेण चॊथिताः 3 एतैर अतिरदैर गुप्तः पञ्चभिर भरतर्षभ पाण्डवानाम अनीकानि विजगाहे महारदः 4 चेथिकाशिकरूषेषु पाञ्चालेषु च भारत भीष्मस्य बहुधा तालश चरन केतुर अथृश्यत 5 शिरांसि च तथा भीष्मॊ बाहूंश चापि सहायुधान निचकर्त महावेगैर भल्लैः संनतपर्वभिः 6 नृत्यतॊ रदमार्गेषु भीष्मस्य भरतर्षभ के चिथ आर्तस्वरं चक्रुर नागा मर्मणि ताडिताः 7 अभिमन्युः सुसंक्रुथ्धः पिशङ्गैस तुरगॊत्तमैः संयुक्तं रदम आस्दाय परायाथ भीष्मरदं परति 8 जाम्बूनथविचित्रेण कर्णिकारेण केतुना अभ्यवर्षत भीष्मं च तांश चैव रदसत्तमान 9 स तालकेतॊस तीक्ष्णेन केतुम आहत्य पत्रिणा भीष्मेण युयुधे वीरस तस्य चानुचरैः सह 10 कृतवर्माणम एकेन शल्यं पञ्चभिर आयसैः विथ्ध्वा नवभिर आनर्छच छिताग्रैः परपितामहम 11 पूर्णायतविसृष्टेन सम्यक परणिहितेन च धवजम एकेन विव्याध जाम्बूनथविभूषितम 12 थुर्मुखस्य तु भल्लेन सर्वावरणभेथिना जहार सारदेः कायाच छिरः संनतपर्वणा 13 धनुश चिच्छेथ भल्लेन कार्तस्वरविभूषितम कृपस्य निशिताग्रेण तांश च तीक्ष्णमुखैः शरैः 14 जघान परमक्रुथ्धॊ नृत्यन्न इव महारदः तस्य लाघवम उथ्वीक्ष्य तुतुषुर थेवता अपि 15 लब्धलक्ष्यतया कर्ष्णेः सर्वे भीष्म मुखा रदाः सत्त्ववन्तम अमन्यन्त साक्षाथ इव धनंजयम 16 तस्य लाघवमार्गस्दम अलातसथृशप्रभम थिशः पर्यपतच चापं गाण्डीवम इव घॊषवत 17 तम आसाथ्य महावेगैर भीष्मॊ नवभिर आशुगैः विव्याध समरे तूर्णम आर्जुनिं परवीरहा 18 धवजं चास्य तरिभिर भल्लैश चिच्छेथ परमौजसः सारदिं च तरिभिर बाणैर अजघान यतव्रतः 19 तदैव कृतवर्मा च कृपः शल्यश च मारिष विथ्ध्वा नाकम्पयत कार्ष्णिं मैनाकम इव पर्वतम 20 स तैः परिवृतः शूरॊ धार्तराष्ट्रैर महारदैः ववर्ष शरवर्षाणि कार्ष्णिः पञ्च रदान परति 21 ततस तेषां महास्त्राणि संवार्य शरवृष्टिभिः ननाथ बलवा कार्ष्णिर भीष्माय विसृजञ शरान 22 तत्रास्य सुमहथ राजन बाह्वॊर बलम अथृश्यत यतमानस्य समरे भीष्मम अर्थयतः शरैः 23 पराक्रान्तस्य तस्यैव भीष्मॊ ऽपि पराहिणॊच छरान स तांश चिच्छेथ समरे भीष्मचापच्युताञ शरान 24 ततॊ धवजम अमॊघेषुर भीष्मस्य नवभिः शरैः चिच्छेथ समरे वीरस तत उच्चुक्रुशुर जनाः 25 स राजतॊ महास्कन्धस तालॊ हेमविभूषितः सौभथ्र विशिखैश छिन्नः पपात भुवि भारत 26 धवजं सौभथ्र विशिखैः पतितं भरतर्षभ थृष्ट्वा भीमॊ ऽनथथ धृष्टः सौभथ्रम अभिहर्षयन 27 अद भीष्मॊ महास्त्राणि थिव्यानि च बहूनि च पराथुश्चक्रे महारौथ्रः कषणे तस्मिन महाबलः 28 ततः शतसहस्रेण सौभथ्रं परपितामहः अवाकिरथ अमेयात्मा शराणां नतपर्वणाम 29 ततॊ थश महेष्वासाः पाण्डवानां महारदाः रक्षार्दम अभ्यधावन्त सौभथ्रं तवरिता रदैः 30 विराटः सह पुत्रेण धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः भीमश च केकयाश चैव सात्यकिश च विशां पते 31 जवेनापततां तेषां भीष्मः शांतनवॊ रणे पाञ्चाल्यं तरिभिर आनर्छत सात्यकिं निशितैः शरैः 32 पूर्णायतविसृष्टेन कषुरेण निशितेन च धवजम एकन चिच्छेथ भीमसेनस्य पत्रिणा 33 जाम्बूनथमयः केतुः केसरी नरसत्तम पपात भीमसेनस्य भीष्मेण मदितॊ रदात 34 भीमसेनस तरिभिर विथ्ध्वा भीष्मं शांतनवं रणे कृपम एकेन विव्याध कृतवर्माणम अष्टभिः 35 परगृहीताग्र हस्तेन वैराटिर अपि थन्तिना अभ्यथ्रवत राजानं मथ्राधिपतिम उत्तरः 36 तस्य वारणराजस्य जवेनापततॊ रदी शल्यॊ निवारयाम आस वेगम अप्रतिमं रणे 37 तस्य करुथ्धः स नागेन्थ्रॊ बृहतः साधु वाहिनः पथा युगम अधिष्ठाय जघान चतुरॊ हयान 38 स हताश्वे रदे तिष्ठन मथ्राधिपतिर आयसीम उत्तरान्त करीं शक्तिं चिक्षेप भुजगॊपमाम 39 तया भिन्नतनु तराणः परविश्य विपुलं तमः स पपात गजस्कन्धात परमुक्ताङ्कुश तॊमरः 40 समाथाय च शल्यॊ ऽसिम अवप्लुत्य रदॊत्तमात वारणेन्थ्रस्य विक्रम्य चिच्छेथाद महाकरम 41 भिन्नमर्मा शरव्रातैश छिन्नहस्तः स वारणः भीमम आर्तस्वरं कृत्वा पपात च ममार च 42 एतथ ईथृशकं कृत्वा मथ्रराजॊ महारदः आरुरॊह रदं तूर्णं भास्वरं कृतवर्मणः 43 उत्तरं निहतं थृष्ट्वा वैराटिर भरातरं शुभम कृतवर्मणा च सहितं थृष्ट्वा शल्यम अवस्दितम शङ्खः करॊधात परजज्वाल हविषा हव्यवाड इव 44 स विस्फार्य महच चापं कार्तस्वरविभूषितम अभ्यधावज जिघांसन वै शल्यं मथ्राधिपं बली 45 महता रदवंशेन समन्तात परिवारितः सृजन बाणमयं वर्षं परायाच छल्य रदं परति 46 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य मत्तवारणविक्रमम तावकानां रदा सप्त समन्तात पर्यवारयन मथ्रराजं परीप्सन्तॊ मृत्यॊर थंष्ट्रान्तरं गतम 47 ततॊ भीष्मॊ महाबाहुर विनथ्य जलथॊ यदा तालमात्रं धनुर गृह्य शङ्खम अभ्यथ्रवथ रणे 48 तम उथ्यतम उथीक्ष्याद महेष्वासं महाबलम संत्रस्ता पाण्डवी सेना वातवेगहतेव नौः 49 तत्रार्जुनः संत्वरितः शङ्खस्यासीत पुरःसरः भीष्माथ रक्ष्यॊ ऽयम अथ्येति ततॊ युथ्धम अवर्तत 50 हाहाकारॊ महान आसीथ यॊधानां युधि युध्यताम तेजस तेजसि संपृक्तम इत्य एवं विस्मयं ययुः 51 अद शल्यॊ गथापाणिर अवतीर्य महारदात शङ्खस्य चतुरॊ वाहान अहनथ भरतर्षभ 52 स हताश्वाथ रदात तूर्णं खड्गम आथाय विथ्रुतः बीभत्सॊः सयन्थनं पराप्य ततः शान्तिम अविन्थत 53 ततॊ भीष्मरदात तूर्णम उत्पतन्ति पतत्रिणः यैर अन्तरिक्षं भूमिश च सर्वतः समवस्तृतम 54 पाञ्चालान अद मत्स्यांश च केकयांश च परभथ्रकान भीष्मः परहरतां शरेष्ठः पातयाम आस मार्गणैः 55 उत्सृज्य समरे तूर्णं पाण्डवं सव्यसाचिनम अभ्यथ्रवत पाञ्चाल्यं थरुपथं सेनया वृतम परियं संबन्धिनं राजञ शरान अवकिरन बहून 56 अग्निनेव परथग्धानि वनानि शिशिरात्यये शरथग्धान्य अथृश्यन्त सैन्यानि थरुपथस्य ह अतिष्ठत रणे भीष्मॊ विधूम इव पावकः 57 मध्यंथिने यदाथित्यं तपन्तम इव तेजसा न शेकुः पाण्डवेयस्य यॊधा भीष्मं निरीक्षितुम 58 वीक्षां चक्रुः समन्तात ते पाण्डवा भयपीडिताः तरातारं नाध्यगच्छन्त गावः शीतार्थिता इव 59 हतविप्रथ्रुते सैन्ये निरुत्साहे विमर्थिते हाहाकारॊ महान आसीत पाण्डुसैन्येषु भारत 60 ततॊ भीष्मः शांतनवॊ नित्यं मण्डलकार्मुकः मुमॊच बाणान थीप्ताग्रान अहीन आशीविषान इव 61 शरैर एकायनीकुर्वन थिशः सर्वा यतव्रतः जघान पाण्डवरदान आथिश्याथिश्य भारत 62 ततः सैन्येषु भग्नेषु मदितेषु च सर्वशः पराप्ते चास्तं थिनकरे न पराज्ञायत किं चन 63 भीष्मं च समुथीर्यन्तं थृष्ट्वा पार्दा महाहवे अवहारम अकुर्वन्त सैन्यानां भरतर्षभ |
1
[s] gatapūrvāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani dāruṇe vartamāne mahāraudre mahāvīra varakṣaye 2 durmukhaḥ kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyo viviṃśatiḥ bhīṣmaṃ jugupur āsādya tava putreṇa coditāḥ 3 etair atirathair guptaḥ pañcabhir bharatarṣabha pāṇḍavānām anīkāni vijagāhe mahārathaḥ 4 cedikāśikarūṣeṣu pāñcāleṣu ca bhārata bhīṣmasya bahudhā tālaś caran ketur adṛśyata 5 śirāṃsi ca tadā bhīṣmo bāhūṃś cāpi sahāyudhān nicakarta mahāvegair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 6 nṛtyato rathamārgeṣu bhīṣmasya bharatarṣabha ke cid ārtasvaraṃ cakrur nāgā marmaṇi tāḍitāḥ 7 abhimanyuḥ susaṃkruddhaḥ piśaṅgais turagottamaiḥ saṃyuktaṃ ratham āsthāya prāyād bhīṣmarathaṃ prati 8 jāmbūnadavicitreṇa karṇikāreṇa ketunā abhyavarṣata bhīṣmaṃ ca tāṃś caiva rathasattamān 9 sa tālaketos tīkṣṇena ketum āhatya patriṇā bhīṣmeṇa yuyudhe vīras tasya cānucaraiḥ saha 10 kṛtavarmāṇam ekena śalyaṃ pañcabhir āyasaiḥ viddhvā navabhir ānarchac chitāgraiḥ prapitāmaham 11 pūrṇāyatavisṛṣṭena samyak praṇihitena ca dhvajam ekena vivyādha jāmbūnadavibhūṣitam 12 durmukhasya tu bhallena sarvāvaraṇabhedinā jahāra sāratheḥ kāyāc chiraḥ saṃnataparvaṇā 13 dhanuś ciccheda bhallena kārtasvaravibhūṣitam kṛpasya niśitāgreṇa tāṃś ca tīkṣṇamukhaiḥ śaraiḥ 14 jaghāna paramakruddho nṛtyann iva mahārathaḥ tasya lāghavam udvīkṣya tutuṣur devatā api 15 labdhalakṣyatayā karṣṇeḥ sarve bhīṣma mukhā rathāḥ sattvavantam amanyanta sākṣād iva dhanaṃjayam 16 tasya lāghavamārgastham alātasadṛśaprabham diśaḥ paryapatac cāpaṃ gāṇḍīvam iva ghoṣavat 17 tam āsādya mahāvegair bhīṣmo navabhir āśugaiḥ vivyādha samare tūrṇam ārjuniṃ paravīrahā 18 dhvajaṃ cāsya tribhir bhallaiś ciccheda paramaujasaḥ sārathiṃ ca tribhir bāṇair ajaghāna yatavrataḥ 19 tathaiva kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyaś ca māriṣa viddhvā nākampayat kārṣṇiṃ mainākam iva parvatam 20 sa taiḥ parivṛtaḥ śūro dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ vavarṣa śaravarṣāṇi kārṣṇiḥ pañca rathān prati 21 tatas teṣāṃ mahāstrāṇi saṃvārya śaravṛṣṭibhiḥ nanāda balavā kārṣṇir bhīṣmāya visṛjañ śarān 22 tatrāsya sumahad rājan bāhvor balam adṛśyata yatamānasya samare bhīṣmam ardayataḥ śaraiḥ 23 parākrāntasya tasyaiva bhīṣmo 'pi prāhiṇoc charān sa tāṃś ciccheda samare bhīṣmacāpacyutāñ śarān 24 tato dhvajam amogheṣur bhīṣmasya navabhiḥ śaraiḥ ciccheda samare vīras tata uccukruśur janāḥ 25 sa rājato mahāskandhas tālo hemavibhūṣitaḥ saubhadra viśikhaiś chinnaḥ papāta bhuvi bhārata 26 dhvajaṃ saubhadra viśikhaiḥ patitaṃ bharatarṣabha dṛṣṭvā bhīmo 'nadad dhṛṣṭaḥ saubhadram abhiharṣayan 27 atha bhīṣmo mahāstrāṇi divyāni ca bahūni ca prāduścakre mahāraudraḥ kṣaṇe tasmin mahābalaḥ 28 tataḥ śatasahasreṇa saubhadraṃ prapitāmahaḥ avākirad ameyātmā śarāṇāṃ nataparvaṇām 29 tato daśa maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ rakṣārtham abhyadhāvanta saubhadraṃ tvaritā rathaiḥ 30 virāṭaḥ saha putreṇa dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ bhīmaś ca kekayāś caiva sātyakiś ca viśāṃ pate 31 javenāpatatāṃ teṣāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo raṇe pāñcālyaṃ tribhir ānarchat sātyakiṃ niśitaiḥ śaraiḥ 32 pūrṇāyatavisṛṣṭena kṣureṇa niśitena ca dhvajam ekana ciccheda bhīmasenasya patriṇā 33 jāmbūnadamayaḥ ketuḥ kesarī narasattama papāta bhīmasenasya bhīṣmeṇa mathito rathāt 34 bhīmasenas tribhir viddhvā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe kṛpam ekena vivyādha kṛtavarmāṇam aṣṭabhiḥ 35 pragṛhītāgra hastena vairāṭir api dantinā abhyadravata rājānaṃ madrādhipatim uttaraḥ 36 tasya vāraṇarājasya javenāpatato rathī śalyo nivārayām āsa vegam apratimaṃ raṇe 37 tasya kruddhaḥ sa nāgendro bṛhataḥ sādhu vāhinaḥ padā yugam adhiṣṭhāya jaghāna caturo hayān 38 sa hatāśve rathe tiṣṭhan madrādhipatir āyasīm uttarānta karīṃ śaktiṃ cikṣepa bhujagopamām 39 tayā bhinnatanu trāṇaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ sa papāta gajaskandhāt pramuktāṅkuśa tomaraḥ 40 samādāya ca śalyo 'sim avaplutya rathottamāt vāraṇendrasya vikramya cicchedātha mahākaram 41 bhinnamarmā śaravrātaiś chinnahastaḥ sa vāraṇaḥ bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā papāta ca mamāra ca 42 etad īdṛśakaṃ kṛtvā madrarājo mahārathaḥ āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāsvaraṃ kṛtavarmaṇaḥ 43 uttaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā vairāṭir bhrātaraṃ śubham kṛtavarmaṇā ca sahitaṃ dṛṣṭvā śalyam avasthitam śaṅkhaḥ krodhāt prajajvāla haviṣā havyavāḍ iva 44 sa visphārya mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam abhyadhāvaj jighāṃsan vai śalyaṃ madrādhipaṃ balī 45 mahatā rathavaṃśena samantāt parivāritaḥ sṛjan bāṇamayaṃ varṣaṃ prāyāc chalya rathaṃ prati 46 tam āpatantaṃ saṃprekṣya mattavāraṇavikramam tāvakānāṃ rathā sapta samantāt paryavārayan madrarājaṃ parīpsanto mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gatam 47 tato bhīṣmo mahābāhur vinadya jalado yathā tālamātraṃ dhanur gṛhya śaṅkham abhyadravad raṇe 48 tam udyatam udīkṣyātha maheṣvāsaṃ mahābalam saṃtrastā pāṇḍavī senā vātavegahateva nauḥ 49 tatrārjunaḥ saṃtvaritaḥ śaṅkhasyāsīt puraḥsaraḥ bhīṣmād rakṣyo 'yam adyeti tato yuddham avartata 50 hāhākāro mahān āsīd yodhānāṃ yudhi yudhyatām tejas tejasi saṃpṛktam ity evaṃ vismayaṃ yayuḥ 51 atha śalyo gadāpāṇir avatīrya mahārathāt śaṅkhasya caturo vāhān ahanad bharatarṣabha 52 sa hatāśvād rathāt tūrṇaṃ khaḍgam ādāya vidrutaḥ bībhatsoḥ syandanaṃ prāpya tataḥ śāntim avindata 53 tato bhīṣmarathāt tūrṇam utpatanti patatriṇaḥ yair antarikṣaṃ bhūmiś ca sarvataḥ samavastṛtam 54 pāñcālān atha matsyāṃś ca kekayāṃś ca prabhadrakān bhīṣmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ pātayām āsa mārgaṇaiḥ 55 utsṛjya samare tūrṇaṃ pāṇḍavaṃ savyasācinam abhyadravata pāñcālyaṃ drupadaṃ senayā vṛtam priyaṃ saṃbandhinaṃ rājañ śarān avakiran bahūn 56 agnineva pradagdhāni vanāni śiśirātyaye śaradagdhāny adṛśyanta sainyāni drupadasya ha atiṣṭhata raṇe bhīṣmo vidhūma iva pāvakaḥ 57 madhyaṃdine yathādityaṃ tapantam iva tejasā na śekuḥ pāṇḍaveyasya yodhā bhīṣmaṃ nirīkṣitum 58 vīkṣāṃ cakruḥ samantāt te pāṇḍavā bhayapīḍitāḥ trātāraṃ nādhyagacchanta gāvaḥ śītārditā iva 59 hatavipradrute sainye nirutsāhe vimardite hāhākāro mahān āsīt pāṇḍusainyeṣu bhārata 60 tato bhīṣmaḥ śāṃtanavo nityaṃ maṇḍalakārmukaḥ mumoca bāṇān dīptāgrān ahīn āśīviṣān iva 61 śarair ekāyanīkurvan diśaḥ sarvā yatavrataḥ jaghāna pāṇḍavarathān ādiśyādiśya bhārata 62 tataḥ sainyeṣu bhagneṣu mathiteṣu ca sarvaśaḥ prāpte cāstaṃ dinakare na prājñāyata kiṃ cana 63 bhīṣmaṃ ca samudīryantaṃ dṛṣṭvā pārthā mahāhave avahāram akurvanta sainyānāṃ bharatarṣabha |