|
1
[स] ततॊ भूरिश्रवा राजन सात्यकिं नवभिः शरैः अविध्यथ भृशसंक्रुथ्धस तॊत्त्रैर इव महाथ्विपम 2 कौरवं सात्यकिश चैव शरैः संनतपर्वभिः अवाकिरथ अमेयात्मा सर्वलॊकस्य पश्यतः 3 ततॊ थुयॊधनॊ राजा सॊथर्यैः परिवारितः सौमथत्तिं रणे यत्तः समन्तात पर्यवारयत 4 तदैव पाण्डवाः सर्वे सात्यकिं रभसं रणे परिवार्य सदिताः संख्ये समन्तात सुमहौजसः 5 भीमसेनस तु संक्रुथ्धॊ गथाम उथ्यम्य भारत थुर्यॊधनमुखान सर्वान पुत्रांस ते पर्यवारयत 6 रदैर अनेकसाहस्रैः करॊधामर्षसमन्वितः नन्थकस तव पुत्रस तु भीमसेनं महाबलम विव्याध निशितैः षड्भिः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः 7 थुर्यॊधनस तु समरे भीमसेनं महाबलम आजघानॊरसि करुथ्धॊ मार्गणैर निशितैस तरिभिः 8 ततॊ भीमॊ महाबाहुः सवरदं सुमहाबलः आरुरॊह रतः शरेष्ठं विशॊकं चेथम अब्रवीत 9 एते महारदाः शूरा धार्तराष्ट्रा महाबलाः माम एव भृशसंक्रुथ्धा हन्तुम अभ्युथ्यता युधि 10 एतान अथ्य हनिष्यामि पश्यतस ते न संशयः तस्मान ममाश्वान संग्रामे यत्तः संयच्छ सारदे 11 एवम उक्त्वा ततः पार्दः पुत्रं थुर्यॊधनं तव विव्याध थशभिस तीक्ष्णैः शरैः कनकभूषणैः नन्थकं च तरिभिर बाणैः पत्यविध्यत सतनान्तरे 12 तं तु थुर्यॊधनः षष्ट्या विथ्ध्वा भीमं महाबलम तरिभिर अन्यैः सुनिशितैर विशॊकं परत्यविध्यत 13 भीमस्य च रणे राजन धनुश चिछेथ भास्वरम मुष्टिथेशे शरैस तीक्ष्णैस तरिभी राजा हसन्न इव 14 भीमस तु परेक्ष्य यन्तारं विशॊकं संयुगे तथा पीडितं विशिखैस तीक्ष्णैस तव पुत्रेण धन्विना 15 अमृष्यमाणः संक्रुथ्धॊ धनुर थिव्यं परामृशत पुत्रस्य ते महाराज वधार्दं भरतर्षभ 16 समाथत्त च संरब्धः कषुरप्रं लॊमवाहिनम तेन चिच्छेथ नृपतेर भीमः कार्मुकम उत्तमम 17 सॊ ऽपविध्य धनुश छिन्नं करॊधेन परज्वलन्न इव अन्यत कार्मुकम आथत्त स तवरं वेगवत्तरम 18 संधत्त विशिखं घॊरं कालमृत्युसमप्रभम तेनाजघान संक्रुथ्धॊ भीमसेनं सतनान्तरे 19 स गाढविथ्धॊ वयदितः सयन्थनॊपस्द आविशत स निषण्णॊ रदॊपस्दे मूर्छाम अभिजगाम ह 20 तं थृष्ट्वा वयदितं भीमम अभिमन्युपुरॊगमाः नामृष्यन्त महेष्वासाः पाण्डवानां महारदाः 21 ततस तु तुमुलां वृष्टिं शस्त्राणां तिग्मतेजसाम पातयाम आसुर अव्यग्राः पुत्रस्य तव मूर्धनि 22 परतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनॊ महाबलः थुर्यॊधनं तरिभिर विथ्ध्वा पुनर विव्याध पञ्चभिः 23 शल्यं च पञ्चविंशत्या शरैर विव्याध पाण्डवः रुक्मपुङ्खैर महेष्वासः स विथ्धॊ वयपयाथ रणात 24 परत्युथ्ययुस ततॊ भीमं तव पुत्राश चतुर्थश सेनापतिः सुषेणश च जलसंधः सुलॊचनः 25 उग्रॊ भीम रदॊ भीमॊ भीम बाहुर अलॊलुपः थुर्मुखॊ थुष्प्रधर्षश च विवित्सुर विकटः समः 26 विसृजन्तॊ बहून बाणान करॊधसंरक्तलॊचनाः भीमसेनम अभिथ्रुत्य विव्यधुः सहिता भृशम 27 पुत्रांस तु तव संप्रेक्ष्य भीमसेनॊ महाबलः सृक्किणी विलिहन वीरः पशुमध्ये वृकॊ यदा सेनापतेः कषुरप्रेण शिरश चिच्छेथ पाण्डवः 28 जलसंधं विनिर्भिथ्य सॊ ऽनयथ यमसाथनम सुषेणं च ततॊ हत्वा परेषयाम आस मृत्यवे 29 उग्रस्य स शिरस्त्राणं शिरश चन्थ्रॊपमं भुवि पातयाम आस भल्लेन कुण्डलाभ्यां विभूषितम 30 भीम बाहुं च सप्तत्या साश्वकेतुं स सारदिम निनाय समरे भीमः परलॊकाय मारिष 31 भीमं भीम रदं चॊभौ भीमसेनॊ हसन्न इव भरातरौ रभसौ राजन्न अनयथ यमसाथनम 32 ततः सुलॊचनं भीमः कषुरप्रेण महामृधे मिषतां सर्वसैन्यानाम अनयथ यमसाथनम 33 पुत्रास तु तव तं थृष्ट्वा भीमसेन पराक्रमम शेषा ये ऽनये ऽभवंस तत्र ते भीमस्य भयार्थिताः विप्रथ्रुता थिशॊ राजन वध्यमाना महात्मना 34 ततॊ ऽबरवीच छांतनवः सर्वान एव महारदान एष भीमॊ रणे करुथ्धॊ धार्तराष्ट्रान महारदान 35 यदा पराग्र्यान यदा जयेष्ठान यदा शूरांश च संगतान निपातयत्य उग्रधन्वा तं परमद्नीत पार्दिवाः 36 एवम उक्तास ततः सर्वे धार्तराष्ट्रस्य सैनिकाः अभ्यथ्रवन्त संक्रुथ्धा भीमसेनं महाबलम 37 भगथत्तः परभिन्नेन कुञ्जरेण विशां पते अपतत सहसा तत्र यत्र भीमॊ वयवस्दितः 38 आपतन्न एव च रणे भीमसेनं शिलाशितैः अथृश्यं समरे चक्रे जीमूत इव भास्करम 39 अभिमन्युमुखास तत्र नामृष्यन्त महारदाः भीमस्याच्छाथनं संख्ये सवबाहुबलम आश्रिताः 40 त एनं शरवर्षेण समन्तात पर्यवारयन गजं च शरवृष्ट्या तं बिभिथुस ते समन्ततः 41 स शस्त्रवृष्ट्याभिहतः पराथ्रवथ थविगुणं पथम पराग्ज्यॊतिष गजॊ राजन नाना लिङ्गैः सुतेजनैः 42 संजातरुधिरॊत्पीडः परेक्षणीयॊ ऽभवथ रणे गभस्तिभिर इवार्कस्य संस्यूतॊ जलथॊ महान 43 स चॊथितॊ मथस्रावी भगथत्तेन वारणः अभ्यधावत तान सर्वान कालॊत्सृष्ट इवान्तकः थविगुणं जवम आस्दाय कम्पयंश चरणैर महीम 44 तस्य तत सुमहथ रूपं थृष्ट्वा सर्वे महारदाः असह्यं मन्यमानास ते नातिप्रमनसॊ ऽभवन 45 ततस तु नृपतिः करुथ्धॊ भीमसेनं सतनान्तरे आजघान नरव्याघ्र शरेण नतपर्वणा 46 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासस तेन राज्ञा महारदः मूर्छयाभिपरीताङ्गॊ धवजयष्टिम उपाश्रितः 47 तांस तु भीतान समालक्ष्य भीमसेनं च मूर्छितम ननाथ बलवन नाथं भगथत्तः परतापवान 48 ततॊ घटॊत्कचॊ राजन परेक्ष्य भीमं तदागतम संक्रुथ्धॊ राक्षसॊ घॊरस तत्रैवान्तरधीयत 49 स कृत्वा थारुणां मायां भीरूणां भयवर्धिनीम अथृश्यत निमेषार्धाथ घॊररूपं समाश्रितः 50 ऐरावतं समारुह्य सवयं मायामयं कृतम तस्य चान्ये ऽपि थिन नागा बभूवुर अनुयायिनः 51 अञ्जनॊ वामनश चैव महापथ्मश च सुप्रभः तरय एते महानागा राक्षसैः समधिष्ठिताः 52 महाकायास तरिधा राजन परस्रवन्तॊ मथं बहु तेजॊ वीर्यबलॊपेता महाबलपराक्रमाः 53 घटॊत्कचस तु सवं नागं चॊथयाम आस तं ततः स गजं भगथत्तं तु हन्तुकामः परंतपः 54 ते चान्ये चॊथिता नागा राक्षसैस तैर महाबलैः परिपेतुः सुसंरब्धाश चतुर्थंष्ट्राश चतुर्थिशम भगथत्तस्य तं नागं विषाणैस ते ऽभयपीडयन 55 संपीड्यमानस तैर नागैर वेथनार्तः शरातुरः सॊ ऽनथत सुमहानाथम इन्थ्राशनिसमस्वनम 56 तस्य तं नथतॊ नाथं सुघॊरं भीमनिस्वनम शरुत्वा भीष्मॊ ऽबरवीथ थरॊणं राजानं च सुयॊधनम 57 एष युध्यति संग्रामे हैडिम्बेन थुरात्मना भगथत्तॊ महेष्वासः कृच्छ्रेण परिवर्तते 58 राक्षसश च महामायः स च राजातिकॊपनः तौ समेतौ महावीर्यौ कालमृत्युसमाव उभौ 59 शरूयते हय एष हृष्टानां पाण्डवानां महास्वनः हस्तिनश चैव सुमहान भीतस्य रुवतॊ धवनिः 60 तत्र गच्छाम भथ्रं वॊ राजानं परिरक्षितुम अरक्ष्यमाणः समरे कषिप्रं पराणान विमॊक्ष्यते 61 ते तवरध्वं महावीर्याः किं चिरेण परयामहे महान हि वर्तते रौथ्रः संग्रामॊ लॊमहर्षणः 62 भक्तश च कुलपुत्रश च शूरश च पृतना पतिः युक्तं तस्य परित्राणं कर्तुम अस्माभिर अच्युताः 63 भीष्मस्य तथ वचः शरुत्वा भारथ्वाजपुरॊगमाः सहिताः सर्वराजानॊ भगथत्त परीप्सया उत्तमं जवम आस्दाय परययुर यत्र सॊ ऽभवत 64 तान परयातान समालॊक्य युधिष्ठिरपुरॊगमाः पाञ्चालाः पाण्डवैः सार्धं राक्षसेन्थ्रः परतापवान 65 तान्य अनीकान्य अदालॊक्य राक्षसेन्थ्रः परतापवान ननाथ सुमहानाथं विस्फॊटम अशनेर इव 66 तस्य तं निनथं शरुत्वा थृष्ट्वा नागांश च युध्यतः भीष्मः शांतनवॊ भूयॊ भारथ्वाजम अभाषत 67 न रॊचते मे संग्रामॊ हैडिम्बेन थुरात्मना बलवीर्यसमाविष्टः स सहायश च सांप्रतम 68 नैष शक्यॊ युधा जेतुम अपि वज्रभृता सवयम लब्धलक्ष्यः परहारी च वयं च शरान्तवाहनाः पाञ्चालैः पाण्डवेयैश च थिवसं कषतविक्षताः 69 तन न मे रॊचते युथ्धं पाण्डवैर जितकाशिभिः घुष्यताम अवहारॊ ऽथय शवॊ यॊत्स्यामः परैः सह 70 पितामहवचः शरुत्वा तदा चक्रुः सम कौरवाः उपायेनापयानं ते घटॊत्कच भयार्थिताः 71 कौरवेषु निवृत्तेषु पाण्डवा जितकाशिनः सिंहनाथम अकुर्वन्त शङ्खवेणुस्वनैः सह 72 एवं तथ अभवथ युथ्धं थिवसं भरतर्षभ पाण्डवानां कुरूणां च पुरस्कृत्य घटॊत्कचम 73 कौरवास तु ततॊ राजन परययुः शिबिरं सवकम वरीडमाना निशाकाले पाण्डवेयैः पराजिताः 74 शरविक्षत गात्राश च पाण्डुपुत्रा महारदाः युथ्धे सुमनसॊ भूत्वा शिबिरायैव जग्मिरे 75 पुरस्कृत्य महाराज भीमसेन घटॊत्कचौ पूजयन्तस तथान्यॊन्यं मुथा परमया युताः 76 नथन्तॊ विविधान नाथांस तूर्यस्वनविमिश्रितान सिंहनाथांश च कुर्वाणा विमिश्राञ शङ्खनिस्वनैः 77 विनथन्तॊ महात्मानः कम्पयन्तश च मेथिनीम घट्टयन्तश च मर्माणि तव पुत्रस्य मारिष परयाताः शिबिरायैव निशाकाले परंतपाः 78 थुर्यॊधनस तु नृपतिर थीनॊ भरातृवधेन च मुहूर्तं चिन्तयाम आस बाष्पशॊकसमाकुलः 79 ततः कृत्वा विधिं सर्वं शिबिरस्य यदाविधि परथध्यौ शॊकसंतप्तॊ भरातृव्यसनकर्शितः |
1
[s] tato bhūriśravā rājan sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ avidhyad bhṛśasaṃkruddhas tottrair iva mahādvipam 2 kauravaṃ sātyakiś caiva śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ avākirad ameyātmā sarvalokasya paśyataḥ 3 tato duyodhano rājā sodaryaiḥ parivāritaḥ saumadattiṃ raṇe yattaḥ samantāt paryavārayat 4 tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ rabhasaṃ raṇe parivārya sthitāḥ saṃkhye samantāt sumahaujasaḥ 5 bhīmasenas tu saṃkruddho gadām udyamya bhārata duryodhanamukhān sarvān putrāṃs te paryavārayat 6 rathair anekasāhasraiḥ krodhāmarṣasamanvitaḥ nandakas tava putras tu bhīmasenaṃ mahābalam vivyādha niśitaiḥ ṣaḍbhiḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 7 duryodhanas tu samare bhīmasenaṃ mahābalam ājaghānorasi kruddho mārgaṇair niśitais tribhiḥ 8 tato bhīmo mahābāhuḥ svarathaṃ sumahābalaḥ āruroha rataḥ śreṣṭhaṃ viśokaṃ cedam abravīt 9 ete mahārathāḥ śūrā dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ mām eva bhṛśasaṃkruddhā hantum abhyudyatā yudhi 10 etān adya haniṣyāmi paśyatas te na saṃśayaḥ tasmān mamāśvān saṃgrāme yattaḥ saṃyaccha sārathe 11 evam uktvā tataḥ pārthaḥ putraṃ duryodhanaṃ tava vivyādha daśabhis tīkṣṇaiḥ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ nandakaṃ ca tribhir bāṇaiḥ patyavidhyat stanāntare 12 taṃ tu duryodhanaḥ ṣaṣṭyā viddhvā bhīmaṃ mahābalam tribhir anyaiḥ suniśitair viśokaṃ pratyavidhyata 13 bhīmasya ca raṇe rājan dhanuś cicheda bhāsvaram muṣṭideśe śarais tīkṣṇais tribhī rājā hasann iva 14 bhīmas tu prekṣya yantāraṃ viśokaṃ saṃyuge tadā pīḍitaṃ viśikhais tīkṣṇais tava putreṇa dhanvinā 15 amṛṣyamāṇaḥ saṃkruddho dhanur divyaṃ parāmṛśat putrasya te mahārāja vadhārthaṃ bharatarṣabha 16 samādatta ca saṃrabdhaḥ kṣurapraṃ lomavāhinam tena ciccheda nṛpater bhīmaḥ kārmukam uttamam 17 so 'pavidhya dhanuś chinnaṃ krodhena prajvalann iva anyat kārmukam ādatta sa tvaraṃ vegavattaram 18 saṃdhatta viśikhaṃ ghoraṃ kālamṛtyusamaprabham tenājaghāna saṃkruddho bhīmasenaṃ stanāntare 19 sa gāḍhaviddho vyathitaḥ syandanopastha āviśat sa niṣaṇṇo rathopasthe mūrchām abhijagāma ha 20 taṃ dṛṣṭvā vyathitaṃ bhīmam abhimanyupurogamāḥ nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 21 tatas tu tumulāṃ vṛṣṭiṃ śastrāṇāṃ tigmatejasām pātayām āsur avyagrāḥ putrasya tava mūrdhani 22 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ duryodhanaṃ tribhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ 23 śalyaṃ ca pañcaviṃśatyā śarair vivyādha pāṇḍavaḥ rukmapuṅkhair maheṣvāsaḥ sa viddho vyapayād raṇāt 24 pratyudyayus tato bhīmaṃ tava putrāś caturdaśa senāpatiḥ suṣeṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ 25 ugro bhīma ratho bhīmo bhīma bāhur alolupaḥ durmukho duṣpradharṣaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ 26 visṛjanto bahūn bāṇān krodhasaṃraktalocanāḥ bhīmasenam abhidrutya vivyadhuḥ sahitā bhṛśam 27 putrāṃs tu tava saṃprekṣya bhīmaseno mahābalaḥ sṛkkiṇī vilihan vīraḥ paśumadhye vṛko yathā senāpateḥ kṣurapreṇa śiraś ciccheda pāṇḍavaḥ 28 jalasaṃdhaṃ vinirbhidya so 'nayad yamasādanam suṣeṇaṃ ca tato hatvā preṣayām āsa mṛtyave 29 ugrasya sa śirastrāṇaṃ śiraś candropamaṃ bhuvi pātayām āsa bhallena kuṇḍalābhyāṃ vibhūṣitam 30 bhīma bāhuṃ ca saptatyā sāśvaketuṃ sa sārathim nināya samare bhīmaḥ paralokāya māriṣa 31 bhīmaṃ bhīma rathaṃ cobhau bhīmaseno hasann iva bhrātarau rabhasau rājann anayad yamasādanam 32 tataḥ sulocanaṃ bhīmaḥ kṣurapreṇa mahāmṛdhe miṣatāṃ sarvasainyānām anayad yamasādanam 33 putrās tu tava taṃ dṛṣṭvā bhīmasena parākramam śeṣā ye 'nye 'bhavaṃs tatra te bhīmasya bhayārditāḥ vipradrutā diśo rājan vadhyamānā mahātmanā 34 tato 'bravīc chāṃtanavaḥ sarvān eva mahārathān eṣa bhīmo raṇe kruddho dhārtarāṣṭrān mahārathān 35 yathā prāgryān yathā jyeṣṭhān yathā śūrāṃś ca saṃgatān nipātayaty ugradhanvā taṃ pramathnīta pārthivāḥ 36 evam uktās tataḥ sarve dhārtarāṣṭrasya sainikāḥ abhyadravanta saṃkruddhā bhīmasenaṃ mahābalam 37 bhagadattaḥ prabhinnena kuñjareṇa viśāṃ pate apatat sahasā tatra yatra bhīmo vyavasthitaḥ 38 āpatann eva ca raṇe bhīmasenaṃ śilāśitaiḥ adṛśyaṃ samare cakre jīmūta iva bhāskaram 39 abhimanyumukhās tatra nāmṛṣyanta mahārathāḥ bhīmasyācchādanaṃ saṃkhye svabāhubalam āśritāḥ 40 ta enaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan gajaṃ ca śaravṛṣṭyā taṃ bibhidus te samantataḥ 41 sa śastravṛṣṭyābhihataḥ prādravad dviguṇaṃ padam prāgjyotiṣa gajo rājan nānā liṅgaiḥ sutejanaiḥ 42 saṃjātarudhirotpīḍaḥ prekṣaṇīyo 'bhavad raṇe gabhastibhir ivārkasya saṃsyūto jalado mahān 43 sa codito madasrāvī bhagadattena vāraṇaḥ abhyadhāvata tān sarvān kālotsṛṣṭa ivāntakaḥ dviguṇaṃ javam āsthāya kampayaṃś caraṇair mahīm 44 tasya tat sumahad rūpaṃ dṛṣṭvā sarve mahārathāḥ asahyaṃ manyamānās te nātipramanaso 'bhavan 45 tatas tu nṛpatiḥ kruddho bhīmasenaṃ stanāntare ājaghāna naravyāghra śareṇa nataparvaṇā 46 so 'tividdho maheṣvāsas tena rājñā mahārathaḥ mūrchayābhiparītāṅgo dhvajayaṣṭim upāśritaḥ 47 tāṃs tu bhītān samālakṣya bhīmasenaṃ ca mūrchitam nanāda balavan nādaṃ bhagadattaḥ pratāpavān 48 tato ghaṭotkaco rājan prekṣya bhīmaṃ tathāgatam saṃkruddho rākṣaso ghoras tatraivāntaradhīyata 49 sa kṛtvā dāruṇāṃ māyāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm adṛśyata nimeṣārdhād ghorarūpaṃ samāśritaḥ 50 airāvataṃ samāruhya svayaṃ māyāmayaṃ kṛtam tasya cānye 'pi din nāgā babhūvur anuyāyinaḥ 51 añjano vāmanaś caiva mahāpadmaś ca suprabhaḥ traya ete mahānāgā rākṣasaiḥ samadhiṣṭhitāḥ 52 mahākāyās tridhā rājan prasravanto madaṃ bahu tejo vīryabalopetā mahābalaparākramāḥ 53 ghaṭotkacas tu svaṃ nāgaṃ codayām āsa taṃ tataḥ sa gajaṃ bhagadattaṃ tu hantukāmaḥ paraṃtapaḥ 54 te cānye coditā nāgā rākṣasais tair mahābalaiḥ paripetuḥ susaṃrabdhāś caturdaṃṣṭrāś caturdiśam bhagadattasya taṃ nāgaṃ viṣāṇais te 'bhyapīḍayan 55 saṃpīḍyamānas tair nāgair vedanārtaḥ śarāturaḥ so 'nadat sumahānādam indrāśanisamasvanam 56 tasya taṃ nadato nādaṃ sughoraṃ bhīmanisvanam śrutvā bhīṣmo 'bravīd droṇaṃ rājānaṃ ca suyodhanam 57 eṣa yudhyati saṃgrāme haiḍimbena durātmanā bhagadatto maheṣvāsaḥ kṛcchreṇa parivartate 58 rākṣasaś ca mahāmāyaḥ sa ca rājātikopanaḥ tau sametau mahāvīryau kālamṛtyusamāv ubhau 59 śrūyate hy eṣa hṛṣṭānāṃ pāṇḍavānāṃ mahāsvanaḥ hastinaś caiva sumahān bhītasya ruvato dhvaniḥ 60 tatra gacchāma bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣitum arakṣyamāṇaḥ samare kṣipraṃ prāṇān vimokṣyate 61 te tvaradhvaṃ mahāvīryāḥ kiṃ cireṇa prayāmahe mahān hi vartate raudraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ 62 bhaktaś ca kulaputraś ca śūraś ca pṛtanā patiḥ yuktaṃ tasya paritrāṇaṃ kartum asmābhir acyutāḥ 63 bhīṣmasya tad vacaḥ śrutvā bhāradvājapurogamāḥ sahitāḥ sarvarājāno bhagadatta parīpsayā uttamaṃ javam āsthāya prayayur yatra so 'bhavat 64 tān prayātān samālokya yudhiṣṭhirapurogamāḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ rākṣasendraḥ pratāpavān 65 tāny anīkāny athālokya rākṣasendraḥ pratāpavān nanāda sumahānādaṃ visphoṭam aśaner iva 66 tasya taṃ ninadaṃ śrutvā dṛṣṭvā nāgāṃś ca yudhyataḥ bhīṣmaḥ śāṃtanavo bhūyo bhāradvājam abhāṣata 67 na rocate me saṃgrāmo haiḍimbena durātmanā balavīryasamāviṣṭaḥ sa sahāyaś ca sāṃpratam 68 naiṣa śakyo yudhā jetum api vajrabhṛtā svayam labdhalakṣyaḥ prahārī ca vayaṃ ca śrāntavāhanāḥ pāñcālaiḥ pāṇḍaveyaiś ca divasaṃ kṣatavikṣatāḥ 69 tan na me rocate yuddhaṃ pāṇḍavair jitakāśibhiḥ ghuṣyatām avahāro 'dya śvo yotsyāmaḥ paraiḥ saha 70 pitāmahavacaḥ śrutvā tathā cakruḥ sma kauravāḥ upāyenāpayānaṃ te ghaṭotkaca bhayārditāḥ 71 kauraveṣu nivṛtteṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ siṃhanādam akurvanta śaṅkhaveṇusvanaiḥ saha 72 evaṃ tad abhavad yuddhaṃ divasaṃ bharatarṣabha pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca puraskṛtya ghaṭotkacam 73 kauravās tu tato rājan prayayuḥ śibiraṃ svakam vrīḍamānā niśākāle pāṇḍaveyaiḥ parājitāḥ 74 śaravikṣata gātrāś ca pāṇḍuputrā mahārathāḥ yuddhe sumanaso bhūtvā śibirāyaiva jagmire 75 puraskṛtya mahārāja bhīmasena ghaṭotkacau pūjayantas tadānyonyaṃ mudā paramayā yutāḥ 76 nadanto vividhān nādāṃs tūryasvanavimiśritān siṃhanādāṃś ca kurvāṇā vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ 77 vinadanto mahātmānaḥ kampayantaś ca medinīm ghaṭṭayantaś ca marmāṇi tava putrasya māriṣa prayātāḥ śibirāyaiva niśākāle paraṃtapāḥ 78 duryodhanas tu nṛpatir dīno bhrātṛvadhena ca muhūrtaṃ cintayām āsa bāṣpaśokasamākulaḥ 79 tataḥ kṛtvā vidhiṃ sarvaṃ śibirasya yathāvidhi pradadhyau śokasaṃtapto bhrātṛvyasanakarśitaḥ |