|
1
[स] ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा लॊहितायति भास्करे संग्रामरभसॊ भीमं हन्तुकामॊ ऽभयधावत 2 तम आयान्तम अभिप्रेक्ष्य नृवीरं थृढवैरिणम भीमसेनः सुसंक्रुथ्ध इथं वचनम अब्रवीत 3 अयं स कालः संप्राप्तॊ वर्षपूगाभिकाङ्क्षितः अथ्य तवां निहनिष्यामि यथि नॊत्सृजसे रणम 4 अथ्य कुन्त्याः परिक्लेषं वनवासं च कृत्स्नशः थरौपथ्याश च परिक्लेशं परणॊत्स्यामि हते तवयि 5 यत तवं थुरॊथरॊ भूत्वा पाण्डवान अवमन्यसे तस्य पापस्य गान्धारे पश्य वयसनम आगतम 6 कर्णस्य मतम आज्ञाय सौबलस्य च यत पुरा अचिन्त्यपाण्डवान कामाथ यदेष्टं कृतवान असि 7 याचमानं च यन मॊहाथ थाशार्हम अवमन्यसे उलूकस्य समाथेशं यथ थथासि च हृष्टवत 8 अथ्य तवा निहनिष्यामि सानुबन्धं स बान्धवम समीकरिष्ये तत पापं यत पुरा कृतवान असि 9 एवम उक्त्वा धनुर घॊरं विकृष्यॊथ्भ्राम्य चासकृत समाथाय शरान घॊरान महाशनि समप्रभान 10 षड्विंशत तरसा करुथ्धॊ मुमॊचाशु सुयॊधने जवलिताग्निशिखाकारान वज्रकल्पान अजिह्मगान 11 ततॊ ऽसय कार्मुकं थवाभ्यां सूतं थवाभ्यां च विव्यधे चतुर्भिर अश्वाञ जवनान अनयथ यमसाथनम 12 थवाभ्यां च सुविकृष्टाभ्यां शराभ्याम अरिमर्थनः छत्रं चिच्छेथ समरे राज्ञस तस्य रदॊत्तमात 13 तरिभिश च तस्य चिच्छेथ जवलन्तं धवजम उत्तमम छित्त्वा तं च ननाथॊच्चैस तव पुत्रस्य पश्यतः 14 रदाच च स धवजः शरीमान नानारत्नविभूषितः पपात सहसा भूमिं विथ्युज जलधराथ इव 15 जवलन्तं सूर्यसंकाशं नागं मणिमयं शुभम धवजं कुरुपतेश छिन्नं थथृशुः सर्वपार्दिवाः 16 अदैनं थशभिर बाणैस तॊत्त्रैर इव महागजम आजघान रणे भीमः समयन्न इव महारदः 17 ततस तु राजा सिन्धूनां रदश्रेष्ठॊ जयथ्रदः थुर्यॊधनस्य जग्राह पार्ष्णिसत्पुरुषॊचिताम 18 कृपश च रदिनां शरेष्ठ कौरव्यम अमितौजसम आरॊपयथ रदं राजन थुर्यॊधनम अमर्षणम 19 स गाढविथ्धॊ वयदितॊ भीमसेनेन संयुगे निषसाथ रदॊपस्दे राजा थुर्यॊधनस तथा 20 परिवार्य ततॊ भीमं हन्तुकामॊ जयथ्रदः रदैर अनेकसाहस्रैर भीमस्यावारयथ थिशः 21 धृष्टकेतुस ततॊ राजन्न अभिमन्युश च वीर्यवान केकया थरौपथेयाश च तव पुत्रान अयॊधयन 22 चित्रसेनः सुचित्रश च चित्राश्वश चित्रथर्शनः चारु चित्रः सुचारुश च तदा नन्थॊपनन्थकौ 23 अष्टाव एते महेष्वासाः सुकुमारा यशस्विनः अभिमन्युरदं राजन समन्तात पर्यवारयन 24 आजघान ततस तूर्णम अभिमन्युर महामनाः एकैकं पञ्चभिर विथ्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः वज्रमृत्युप्रतीकाशैर विचित्रायुध निःसृतैः 25 अमृष्यमाणास ते सर्वे सौभथ्रं रदसत्तमम ववर्षुर मार्गणैस तीक्ष्णैर गिरिं मेरुम इवाम्बुथाः 26 स पीड्यमानः समरे कृतास्त्रॊ युथ्धथुर्मथः अभिमन्युर महाराज तावकान समकम्पयत यदा थेवासुरे युथ्धे वज्रपाणिर महासुरान 27 विकर्णस्य ततॊ भल्लान परेषयाम आस भारत चतुर्थश रदश्रेष्ठॊ घॊरान आशीविषॊपमान धवजं सूतं हयांश चास्य छित्त्वा नृत्यन्न इवाहवे 28 पुनश चान्याञ शरान पीतान अकुण्ठाग्राञ शिलाशितान परेषयाम आस सौभथ्रॊ विकर्णाय महाबलः 29 ते विकर्णं समासाथ्य कङ्कबर्हिण वाससः भित्त्वा थेहं गता भूमिं जवलन्त इव पन्नगाः 30 ते शरा हेमपुङ्खाग्रा वयथृश्यन्त महीतले विकर्ण रुधिरक्लिन्ना वमन्त इव शॊणितम 31 विकर्णं वीक्ष्य निर्भिन्नं तस्यैवान्ये सहॊथराः अभ्यथ्रवन्त समरे सौभथ्रप्रमुखान रदान 32 अभियात्वा तदैवाशु रदस्दान सूर्यवर्चसः अविध्यन समरे ऽनयॊन्यं संरब्धा युथ्धथुर्मथाः 33 थुर्मुखः शरुतकर्माणं विथ्ध्वा सप्तभिर आशुगैः धवजम एकेन चिच्छेथ सारदिं चास्य सप्तभिः 34 अश्वाञ जाम्बूनथैर जालैः परच्छन्नान वातरंहसः जघान षड्भिर आसाथ्य सारदिं चाभ्यपातयत 35 स हताश्वे रदे तिष्ठञ शरुतकर्मा महारद शक्तिं चिक्षेप संक्रुथ्धॊ महॊल्कां जवलिताम इव 36 सा थुर्मुखस्य विपुलं वर्म भित्त्वा यशस्विनः विथार्य पराविशथ भूमिं थीप्यमाना सुतेजना 37 तं थृष्ट्वा विरदं तत्र सुत सॊमॊ महाबलः पश्यतां सर्वसैन्यानां रदम आरॊपयत सवकम 38 शरुतकीर्तिस तदा वीरॊ जयत्सेनं सुतं तव अभ्ययात समरे राजन हन्तुकामॊ यशस्विनम 39 तस्य विक्षिपतश चापं शरुतकीर्तिर महात्मनः चिच्छेथ समरे राजञ जयत्सेनः सुतस तव कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन परहसन्न इव भारत 40 तं थृष्ट्वा छिन्नधन्वानं शतानीकः सहॊथरम अभ्यपथ्यत तेजस्वी सिंहवथ विनथन मुहुः 41 शतानीकस तु समरे थृढं विस्फार्य कार्मुकम विव्याध थशभिस तूर्णं जयत्सेनं शिलीमुखैः 42 अदान्येन सुतीक्ष्णेन सर्वावरणभेथिना शतानीकॊ जयत्सेनं विव्याध हृथये भृशम 43 तदा तस्मिन वर्तमाने थुष्कर्णॊ भरातुर अन्तिके चिच्छेथ समरे चापं नाकुलेः करॊधमूर्छितः 44 अदान्यथ धनुर आथाय भारसाधनम उत्तमम समाथत्त शितान बाणाञ शतानीकॊ महाबलः 45 तिष्ठ तिष्ठेति चामन्त्र्य थुष्कर्णं भरातुर अग्रतः मुमॊच निशितान बाणाञ जवलितान पन्नगान इव 46 ततॊ ऽसय धनुर एकेन थवाभ्यां सूतं च मारिष चिच्छेथ समरे तूर्णं तं च विव्याध सप्तभिः 47 अश्वान मनॊजवांश चास्य कल्माषान वीतकल्मषः जघान निशितैस तूर्णं सर्वान थवाथशभिः शरैः 48 अदापरेण भल्लेन सुमुक्तेन निपातिना थुष्कर्णं समरे करुथ्धॊ विव्याध हृथये भृशम 49 थुष्कर्णं निहतं थृष्ट्वा पञ्च राजन महारदाः जिघांसन्तः शतानीकं सर्वतः पर्यवारयन 50 छाथ्यमानं शरव्रातैः शतानीकं यशस्विनम अभ्यधावन्त संरब्धाः केकयाः पञ्च सॊथराः 51 तान अभ्यापततः परेक्ष्य तव पुत्रा महारदाः परत्युथ्ययुर महाराज गजा इव महागजान 52 थुर्मुखॊ थुर्जयश चैव तदा थुर्मर्षणॊ युवा शत्रुंजयः शत्रुसहः सर्वे करुथ्धा यशस्विनः परत्युथ्याता महाराज केकयान भरातरः समम 53 रदैर नगरसंकाशैर हयैर युक्तैर मनॊजवैः नानावर्णविचित्राभिः पताकाभिर अलंकृतैः 54 वच चापधरा वीरा विचित्रकवच धवजाः विविशुस ते परं सैन्यं सिंहा इव वनाथ वनम 55 तेषां सुतुमुलं युथ्धव्यतिषक्त रह थविपम अवर्तत महारौथ्रं निघ्नताम इतरेतरम अन्यॊन्यागः कृतां राजन यम राष्ट्रविवर्धनम 56 मुहूर्तास्तमिते सूर्ये चक्रुर युथ्धं सुथारुणम रदिनः साथिनश चैव वयकीर्यन्त सहस्रशः 57 ततः शांतनवः करुथ्धः शरैः संनतपर्वभिः नाशयाम आस सेनां वै भीष्मस तेषां महात्मनाम पाञ्चालानां च सैन्यानि शरैर निन्ये यमक्षयम 58 एवं भित्त्वा महेष्वासः पाण्डवानाम अनीकिनाम कृत्वावहारं सैन्यानां ययौ सवशिबिरं नृप 59 धर्मराजॊ ऽपि संप्रेक्ष्य धृष्टथ्युम्न वृकॊथरौ मूर्ध्नि चैताव उपाघ्राय संहृष्टः शिबिरं ययौ |
1
[s] tato duryodhano rājā lohitāyati bhāskare saṃgrāmarabhaso bhīmaṃ hantukāmo 'bhyadhāvata 2 tam āyāntam abhiprekṣya nṛvīraṃ dṛḍhavairiṇam bhīmasenaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt 3 ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto varṣapūgābhikāṅkṣitaḥ adya tvāṃ nihaniṣyāmi yadi notsṛjase raṇam 4 adya kuntyāḥ parikleṣaṃ vanavāsaṃ ca kṛtsnaśaḥ draupadyāś ca parikleśaṃ praṇotsyāmi hate tvayi 5 yat tvaṃ durodaro bhūtvā pāṇḍavān avamanyase tasya pāpasya gāndhāre paśya vyasanam āgatam 6 karṇasya matam ājñāya saubalasya ca yat purā acintyapāṇḍavān kāmād yatheṣṭaṃ kṛtavān asi 7 yācamānaṃ ca yan mohād dāśārham avamanyase ulūkasya samādeśaṃ yad dadāsi ca hṛṣṭavat 8 adya tvā nihaniṣyāmi sānubandhaṃ sa bāndhavam samīkariṣye tat pāpaṃ yat purā kṛtavān asi 9 evam uktvā dhanur ghoraṃ vikṛṣyodbhrāmya cāsakṛt samādāya śarān ghorān mahāśani samaprabhān 10 ṣaḍviṃśat tarasā kruddho mumocāśu suyodhane jvalitāgniśikhākārān vajrakalpān ajihmagān 11 tato 'sya kārmukaṃ dvābhyāṃ sūtaṃ dvābhyāṃ ca vivyadhe caturbhir aśvāñ javanān anayad yamasādanam 12 dvābhyāṃ ca suvikṛṣṭābhyāṃ śarābhyām arimardanaḥ chatraṃ ciccheda samare rājñas tasya rathottamāt 13 tribhiś ca tasya ciccheda jvalantaṃ dhvajam uttamam chittvā taṃ ca nanādoccais tava putrasya paśyataḥ 14 rathāc ca sa dhvajaḥ śrīmān nānāratnavibhūṣitaḥ papāta sahasā bhūmiṃ vidyuj jaladharād iva 15 jvalantaṃ sūryasaṃkāśaṃ nāgaṃ maṇimayaṃ śubham dhvajaṃ kurupateś chinnaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ 16 athainaṃ daśabhir bāṇais tottrair iva mahāgajam ājaghāna raṇe bhīmaḥ smayann iva mahārathaḥ 17 tatas tu rājā sindhūnāṃ rathaśreṣṭho jayadrathaḥ duryodhanasya jagrāha pārṣṇisatpuruṣocitām 18 kṛpaś ca rathināṃ śreṣṭha kauravyam amitaujasam āropayad rathaṃ rājan duryodhanam amarṣaṇam 19 sa gāḍhaviddho vyathito bhīmasenena saṃyuge niṣasāda rathopasthe rājā duryodhanas tadā 20 parivārya tato bhīmaṃ hantukāmo jayadrathaḥ rathair anekasāhasrair bhīmasyāvārayad diśaḥ 21 dhṛṣṭaketus tato rājann abhimanyuś ca vīryavān kekayā draupadeyāś ca tava putrān ayodhayan 22 citrasenaḥ sucitraś ca citrāśvaś citradarśanaḥ cāru citraḥ sucāruś ca tathā nandopanandakau 23 aṣṭāv ete maheṣvāsāḥ sukumārā yaśasvinaḥ abhimanyurathaṃ rājan samantāt paryavārayan 24 ājaghāna tatas tūrṇam abhimanyur mahāmanāḥ ekaikaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ vajramṛtyupratīkāśair vicitrāyudha niḥsṛtaiḥ 25 amṛṣyamāṇās te sarve saubhadraṃ rathasattamam vavarṣur mārgaṇais tīkṣṇair giriṃ merum ivāmbudāḥ 26 sa pīḍyamānaḥ samare kṛtāstro yuddhadurmadaḥ abhimanyur mahārāja tāvakān samakampayat yathā devāsure yuddhe vajrapāṇir mahāsurān 27 vikarṇasya tato bhallān preṣayām āsa bhārata caturdaśa rathaśreṣṭho ghorān āśīviṣopamān dhvajaṃ sūtaṃ hayāṃś cāsya chittvā nṛtyann ivāhave 28 punaś cānyāñ śarān pītān akuṇṭhāgrāñ śilāśitān preṣayām āsa saubhadro vikarṇāya mahābalaḥ 29 te vikarṇaṃ samāsādya kaṅkabarhiṇa vāsasaḥ bhittvā dehaṃ gatā bhūmiṃ jvalanta iva pannagāḥ 30 te śarā hemapuṅkhāgrā vyadṛśyanta mahītale vikarṇa rudhiraklinnā vamanta iva śoṇitam 31 vikarṇaṃ vīkṣya nirbhinnaṃ tasyaivānye sahodarāḥ abhyadravanta samare saubhadrapramukhān rathān 32 abhiyātvā tathaivāśu rathasthān sūryavarcasaḥ avidhyan samare 'nyonyaṃ saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ 33 durmukhaḥ śrutakarmāṇaṃ viddhvā saptabhir āśugaiḥ dhvajam ekena ciccheda sārathiṃ cāsya saptabhiḥ 34 aśvāñ jāmbūnadair jālaiḥ pracchannān vātaraṃhasaḥ jaghāna ṣaḍbhir āsādya sārathiṃ cābhyapātayat 35 sa hatāśve rathe tiṣṭhañ śrutakarmā mahāratha śaktiṃ cikṣepa saṃkruddho maholkāṃ jvalitām iva 36 sā durmukhasya vipulaṃ varma bhittvā yaśasvinaḥ vidārya prāviśad bhūmiṃ dīpyamānā sutejanā 37 taṃ dṛṣṭvā virathaṃ tatra suta somo mahābalaḥ paśyatāṃ sarvasainyānāṃ ratham āropayat svakam 38 śrutakīrtis tathā vīro jayatsenaṃ sutaṃ tava abhyayāt samare rājan hantukāmo yaśasvinam 39 tasya vikṣipataś cāpaṃ śrutakīrtir mahātmanaḥ ciccheda samare rājañ jayatsenaḥ sutas tava kṣurapreṇa sutīkṣṇena prahasann iva bhārata 40 taṃ dṛṣṭvā chinnadhanvānaṃ śatānīkaḥ sahodaram abhyapadyata tejasvī siṃhavad vinadan muhuḥ 41 śatānīkas tu samare dṛḍhaṃ visphārya kārmukam vivyādha daśabhis tūrṇaṃ jayatsenaṃ śilīmukhaiḥ 42 athānyena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā śatānīko jayatsenaṃ vivyādha hṛdaye bhṛśam 43 tathā tasmin vartamāne duṣkarṇo bhrātur antike ciccheda samare cāpaṃ nākuleḥ krodhamūrchitaḥ 44 athānyad dhanur ādāya bhārasādhanam uttamam samādatta śitān bāṇāñ śatānīko mahābalaḥ 45 tiṣṭha tiṣṭheti cāmantrya duṣkarṇaṃ bhrātur agrataḥ mumoca niśitān bāṇāñ jvalitān pannagān iva 46 tato 'sya dhanur ekena dvābhyāṃ sūtaṃ ca māriṣa ciccheda samare tūrṇaṃ taṃ ca vivyādha saptabhiḥ 47 aśvān manojavāṃś cāsya kalmāṣān vītakalmaṣaḥ jaghāna niśitais tūrṇaṃ sarvān dvādaśabhiḥ śaraiḥ 48 athāpareṇa bhallena sumuktena nipātinā duṣkarṇaṃ samare kruddho vivyādha hṛdaye bhṛśam 49 duṣkarṇaṃ nihataṃ dṛṣṭvā pañca rājan mahārathāḥ jighāṃsantaḥ śatānīkaṃ sarvataḥ paryavārayan 50 chādyamānaṃ śaravrātaiḥ śatānīkaṃ yaśasvinam abhyadhāvanta saṃrabdhāḥ kekayāḥ pañca sodarāḥ 51 tān abhyāpatataḥ prekṣya tava putrā mahārathāḥ pratyudyayur mahārāja gajā iva mahāgajān 52 durmukho durjayaś caiva tathā durmarṣaṇo yuvā śatruṃjayaḥ śatrusahaḥ sarve kruddhā yaśasvinaḥ pratyudyātā mahārāja kekayān bhrātaraḥ samam 53 rathair nagarasaṃkāśair hayair yuktair manojavaiḥ nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṃkṛtaiḥ 54 vaca cāpadharā vīrā vicitrakavaca dhvajāḥ viviśus te paraṃ sainyaṃ siṃhā iva vanād vanam 55 teṣāṃ sutumulaṃ yuddhavyatiṣakta raha dvipam avartata mahāraudraṃ nighnatām itaretaram anyonyāgaḥ kṛtāṃ rājan yama rāṣṭravivardhanam 56 muhūrtāstamite sūrye cakrur yuddhaṃ sudāruṇam rathinaḥ sādinaś caiva vyakīryanta sahasraśaḥ 57 tataḥ śāṃtanavaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ nāśayām āsa senāṃ vai bhīṣmas teṣāṃ mahātmanām pāñcālānāṃ ca sainyāni śarair ninye yamakṣayam 58 evaṃ bhittvā maheṣvāsaḥ pāṇḍavānām anīkinām kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ yayau svaśibiraṃ nṛpa 59 dharmarājo 'pi saṃprekṣya dhṛṣṭadyumna vṛkodarau mūrdhni caitāv upāghrāya saṃhṛṣṭaḥ śibiraṃ yayau |