|
1
[स] ततॊ वयूढेष्व अनीकेषु समुत्क्रुष्टेषु मारिष ताड्यमानासु भेरीषु मृथङ्गेषु नथत्सु च 2 अनीकानां च संह्राथे वाथित्राणां च निस्वने परध्मापितेषु शङ्खेषु संनाथे लॊमहर्षणे 3 अभिहारयत्सु शनकैर भरतेषु युयुत्सुषु रौथ्रे मुहूर्ते संप्राप्ते सव्यसाची वयथृश्यत 4 वडानां वायसानां च पुरस्तात सव्यसाचिनः बहुलानि सहस्राणि पराक्रीडंस तत्र भारत 5 बृगाश च घॊरसंनाथाः शिवाश चाशिव थर्शनाः थक्षिणेन परयातानाम अस्माकं पराणथंस तदा 6 स निर्घाता जवलन्त्यश च पेतुर उल्काः समन्ततः चचाल च महीकृत्स्ना भये घॊरे समुत्दिते 7 विष्वग वाताः स निर्घाता रूक्षाः शर्कर वर्षिणः वव्युर आयाति कौनेये संग्रामे समुपस्दिते 8 नाकुलिस तु शतानीकॊ धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः पाण्डवानाम अनीकानि पराज्ञौ तौ वयूहतुस तथा 9 ततॊ रदसहस्रेण थविरथानां शतेन च तरिभिर अश्वसहस्रैश च पथातीनां शतैः शरैः 10 अध्यर्धमात्रे धनुषां सहस्रे तनयस तव अग्रतः सर्वसैन्यानां सदित्वा थुर्मर्षणॊ ऽबरवीत 11 अथ्य गाण्डीवधन्वानं तपन्तं युथ्धथुर्मथम अहम आवारयिष्यामि वेलेव मकरालयम 12 अथ्य पश्यन्तु संग्रामे धनंजयम अमर्षणम विषक्तं मयि थुर्धर्षम अश्मकूटम इवाश्मनि 13 एवं बरुवन महाराज महात्मा स महामतिः महेष्वासैर वृतॊ राजन महेष्वासॊ वयवस्दितः 14 ततॊ ऽनतक इव करुथ्धः स वर्ज इव वासवः थण्डपाणिर इवासह्यॊ मृत्युः कालेन चॊथितः 15 शूलपाणिर इवाक्षॊभ्यॊ वरुणः पाशवान इव युगान्ताग्निर इवार्चिष्मान परधक्ष्यन वै पुनः परजाः 16 करॊधामर्षबलॊथ्धूतॊ निवातकवचान्तकः जयॊ जेता सदितः सत्ये पारयिष्यन महाव्रतम 17 आमुक्तकवचः खड्गी जाम्बूनथकिरीटभृत शुभ्र वर्माम्बर धरः सवङ्गथी चारुकुण्डली 18 रदप्रवरम आस्दाय नरॊ नारायणानुगः विधुन्वन गाण्डिवं संख्ये बभौ सूर्य इवॊथितः 19 सॊ ऽगरानीकस्य महत इषुपाते धनंजयः वयवस्दाप्य रदं सज्जं शङ्खं थध्मौ परतापवान 20 अद कृष्णॊ ऽपय असंभ्रान्तः पार्देन सह मारिष पराध्मापयत पाञ्चजन्यं शङ्खप्रवरम ओजसा 21 तयॊः शङ्खप्रणाथेन तव सैन्ये विशां पते आसन संहृष्टरॊमाणः कम्पिता गतचेतसः 22 यदा तरसन्ति भूतानि सर्वाण्य अशनिनिस्वनात तदा शङ्खप्रणाथेन वित्रेसुस तव सैनिकाः 23 परसुस्रुवुः शकृन मूत्रं वाहनानि च सर्वशः एवं स वाहनं सर्वम आविग्नम अभवथ बलम 24 वयषीथन्त नरा राजञ शङ्खशब्थेन मारिष विसंज्ञाश चाभवन के चित के चिथ राजन वितत्रसुः 25 ततः कपिर्महा नाथं सह भूतैर धवजालयैः अकरॊथ वयाथितास्यश च भीषयंस तव सैनिकान 26 तद शङ्खाश च भेर्यश च मृथङ्गाश चानकैः सह पुनर एवाभ्यहन्यन्त तव सैन्यप्रहर्षणाः 27 नाना वाथित्रसंह्राथैः कष्वेडितास्फॊटिताकुलैः सिंहनाथैः स वाथित्रैः समाहूतैर महारदैः 28 तस्मिन सुतुमुले शब्थे भीरूणां भयवर्धने अतीव हृष्टॊ थाशार्हम अब्रवीत पाकशासनिः 29 चॊथयाश्वान हृषीकेश यत्र थुर्मर्षणः सदितः एतथ भित्त्वा गजानीकं परवेक्ष्याम्य अरिवाहिनीम 30 एवम उक्तॊ महाबाहुः केशवः सव्यसाचिना अचॊथयथ धयांस तत्र यत्र थुर्मर्षणः सदितः 31 स संप्रहारस तुमुलः संप्रवृत्तः सुथारुणः एकस्य च बहूनां च रदनागनरक्षयः 32 ततः सायकवर्षेण पर्जन्य इव वृष्टिमान परान अवाकिरत पार्दः पर्वतान इव नीरथः 33 ते चापि रदिनः सर्वे तवरिताः कृतहस्तवत अवाकिरन बाणजालैस ततः कृष्ण धनंजयौ 34 ततः करुथ्धॊ महाबाहुर वार्यमाणः परैर युधि शिरांसि रदिनां पार्दः कायेभ्यॊ ऽपाहरच छरैः 35 उथ्भ्रान्तनयनैर वक्त्रैः संथष्टौष्ठ पुटैः शुभैः सकुण्डलशिरस तराणैर वसुधासमकीर्यत 36 पुण्डरीकवनानीव विध्वस्तानि समन्ततः विनिकीर्णानि यॊधानां वथनानि चकाशिरे 37 तपनीयविचित्राणि सिक्तानि रुधिरेण च अथृश्यन्त यदा राजन मेघसंघाः स विथ्युतः 38 शिरसां पततां राजञ शब्थॊ ऽभूत पृदिवीतले कालेन परिपक्वानां तालानां पतताम इव 39 ततः कबन्धः कश चित तु धनुर आलम्ब्य तिष्ठति कश चित खड्गं विनिष्कृष्य भुजेनॊथ्यम्य तिष्ठति 40 नानानन्त शिरांस्य उर्व्यां पतितानि नरर्षभाः अमृष्यमाणाः कौन्तेयं संग्रामे जय गृथ्धिनः 41 हयानाम उत्तमाङ्गैश च हस्तिहस्तैश च मेथिनी बाहुभिश च शिरॊभिश च वीराणां समकीर्यत 42 अयं पार्दः कुतः पार्द एष पार्द इति परभॊ तव सैन्येषु यॊधानां पार्द भूतम इवाभवत 43 अन्यॊन्यम अपि चाजघ्नुर आत्मानम अपि चापरे पार्द भूतम अमन्यन्त जगत कालेन मॊहिताः 44 निष्टनन्तः स रुधिरा विसंज्ञा गाढवेथनाः शयाना बहवॊ वीराः कीर्तयन्तः सुहृज्जनम 45 स भिण्डिपालाः स परासाः स शक्त्यृष्टि परश्वधाः स निर्यूहाः सनिस्त्रिंशाः स शरासनतॊमराः 46 स बाणवर्माभरणाः सगथाः साङ्गथा रणे महाभुजग संकाशा बाहवः परिघॊपमाः 47 उथ्वेष्टन्ति विचेष्टन्ति संवेष्टन्ति च सर्वशः वेगं कुर्वन्ति संरब्धा निकृत्ताः परमेषुभिः 48 यॊ यः सम समरे पार्दं परतिसंरभते नरः तस्य तस्याङ्कतॊ बाणः शरीरम उपसर्पति 49 नृत्यतॊ रदमार्गेषु धनुर वयायच्छतस तदा न कश चित तत्र पार्दस्य थथर्शान्तरम अण्व अपि 50 यत तस्य घटमानस्य कषिप्रं विक्षिपतः शरान लाघवात पाण्डुपुत्रस्य वयस्मयन्त परे जनाः 51 हस्तिनं हस्तियन्तारम अश्वम आश्विकम एव च अभिनत फल्गुनॊ बाणै रदिनं च स सारदिम 52 आवर्तमानम आवृत्तं युध्यमानं च पाण्डवः परमुखे तिष्ठमानं च न कं चिन न निहन्ति सः 53 यदॊथयन वै गगने सूर्यॊ हन्ति महत तमः तदार्जुनॊ गजानीकम अवधीत कङ्कपत्रिभिः 54 हस्तिभिः पतितैर भिन्नैस तव सैन्यम अथृश्यत अन्तकाले यदा भूमिर विनिकीर्णैर महीधरैः 55 यदा मध्यं थिने सूर्यॊ थुष्प्रेक्ष्यः पराणिभिः सथा तदा धनंजयः करुथ्धॊ थुष्प्रेक्ष्यॊ युधि शत्रुभिः 56 तत तदा तव पुत्रस्य सैन्यं युधि परंतप परभग्नं थरुतम आविग्नम अतीव शरपीडितम 57 मारुतेनेव महता मेघानीकं विधूयता परकाल्यमानं तत सैन्यं नाशकत परतिवीक्षितुम 58 परतॊथैश चापकॊटीभिर हुंकारैः साधुव आहितैः कशा पार्ष्ण्यभिघातैश च वाग्भिर उग्राभिर एव च 59 चॊथयन्तॊ हयांस तूर्णं पलायन्ते सम तावकाः साथिनॊ रदिनश चैव पत्तयश चार्जुनार्थिताः 60 पार्ष्ण्यङ्गुण्ठाङ्कुशैर नागांश चॊथयन्तस तदापरे शरैः संमॊहिताश चान्ये तम एवाभिमुखा ययौ तव यॊधा हतॊत्साहा विभ्रान्त मनसस तथा |
1
[s] tato vyūḍheṣv anīkeṣu samutkruṣṭeṣu māriṣa tāḍyamānāsu bherīṣu mṛdaṅgeṣu nadatsu ca 2 anīkānāṃ ca saṃhrāde vāditrāṇāṃ ca nisvane pradhmāpiteṣu śaṅkheṣu saṃnāde lomaharṣaṇe 3 abhihārayatsu śanakair bharateṣu yuyutsuṣu raudre muhūrte saṃprāpte savyasācī vyadṛśyata 4 vaḍānāṃ vāyasānāṃ ca purastāt savyasācinaḥ bahulāni sahasrāṇi prākrīḍaṃs tatra bhārata 5 bṛgāś ca ghorasaṃnādāḥ śivāś cāśiva darśanāḥ dakṣiṇena prayātānām asmākaṃ prāṇadaṃs tathā 6 sa nirghātā jvalantyaś ca petur ulkāḥ samantataḥ cacāla ca mahīkṛtsnā bhaye ghore samutthite 7 viṣvag vātāḥ sa nirghātā rūkṣāḥ śarkara varṣiṇaḥ vavyur āyāti kauneye saṃgrāme samupasthite 8 nākulis tu śatānīko dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ pāṇḍavānām anīkāni prājñau tau vyūhatus tadā 9 tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatena ca tribhir aśvasahasraiś ca padātīnāṃ śataiḥ śaraiḥ 10 adhyardhamātre dhanuṣāṃ sahasre tanayas tava agrataḥ sarvasainyānāṃ sthitvā durmarṣaṇo 'bravīt 11 adya gāṇḍīvadhanvānaṃ tapantaṃ yuddhadurmadam aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam 12 adya paśyantu saṃgrāme dhanaṃjayam amarṣaṇam viṣaktaṃ mayi durdharṣam aśmakūṭam ivāśmani 13 evaṃ bruvan mahārāja mahātmā sa mahāmatiḥ maheṣvāsair vṛto rājan maheṣvāso vyavasthitaḥ 14 tato 'ntaka iva kruddhaḥ sa varja iva vāsavaḥ daṇḍapāṇir ivāsahyo mṛtyuḥ kālena coditaḥ 15 śūlapāṇir ivākṣobhyo varuṇaḥ pāśavān iva yugāntāgnir ivārciṣmān pradhakṣyan vai punaḥ prajāḥ 16 krodhāmarṣabaloddhūto nivātakavacāntakaḥ jayo jetā sthitaḥ satye pārayiṣyan mahāvratam 17 āmuktakavacaḥ khaḍgī jāmbūnadakirīṭabhṛt śubhra varmāmbara dharaḥ svaṅgadī cārukuṇḍalī 18 rathapravaram āsthāya naro nārāyaṇānugaḥ vidhunvan gāṇḍivaṃ saṃkhye babhau sūrya ivoditaḥ 19 so 'grānīkasya mahata iṣupāte dhanaṃjayaḥ vyavasthāpya rathaṃ sajjaṃ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān 20 atha kṛṣṇo 'py asaṃbhrāntaḥ pārthena saha māriṣa prādhmāpayat pāñcajanyaṃ śaṅkhapravaram ojasā 21 tayoḥ śaṅkhapraṇādena tava sainye viśāṃ pate āsan saṃhṛṣṭaromāṇaḥ kampitā gatacetasaḥ 22 yathā trasanti bhūtāni sarvāṇy aśaninisvanāt tathā śaṅkhapraṇādena vitresus tava sainikāḥ 23 prasusruvuḥ śakṛn mūtraṃ vāhanāni ca sarvaśaḥ evaṃ sa vāhanaṃ sarvam āvignam abhavad balam 24 vyaṣīdanta narā rājañ śaṅkhaśabdena māriṣa visaṃjñāś cābhavan ke cit ke cid rājan vitatrasuḥ 25 tataḥ kapirmahā nādaṃ saha bhūtair dhvajālayaiḥ akarod vyāditāsyaś ca bhīṣayaṃs tava sainikān 26 tatha śaṅkhāś ca bheryaś ca mṛdaṅgāś cānakaiḥ saha punar evābhyahanyanta tava sainyapraharṣaṇāḥ 27 nānā vāditrasaṃhrādaiḥ kṣveḍitāsphoṭitākulaiḥ siṃhanādaiḥ sa vāditraiḥ samāhūtair mahārathaiḥ 28 tasmin sutumule śabde bhīrūṇāṃ bhayavardhane atīva hṛṣṭo dāśārham abravīt pākaśāsaniḥ 29 codayāśvān hṛṣīkeśa yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ etad bhittvā gajānīkaṃ pravekṣyāmy arivāhinīm 30 evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā acodayad dhayāṃs tatra yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ 31 sa saṃprahāras tumulaḥ saṃpravṛttaḥ sudāruṇaḥ ekasya ca bahūnāṃ ca rathanāganarakṣayaḥ 32 tataḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān parān avākirat pārthaḥ parvatān iva nīradaḥ 33 te cāpi rathinaḥ sarve tvaritāḥ kṛtahastavat avākiran bāṇajālais tataḥ kṛṣṇa dhanaṃjayau 34 tataḥ kruddho mahābāhur vāryamāṇaḥ parair yudhi śirāṃsi rathināṃ pārthaḥ kāyebhyo 'pāharac charaiḥ 35 udbhrāntanayanair vaktraiḥ saṃdaṣṭauṣṭha puṭaiḥ śubhaiḥ sakuṇḍalaśiras trāṇair vasudhāsamakīryata 36 puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ vinikīrṇāni yodhānāṃ vadanāni cakāśire 37 tapanīyavicitrāṇi siktāni rudhireṇa ca adṛśyanta yathā rājan meghasaṃghāḥ sa vidyutaḥ 38 śirasāṃ patatāṃ rājañ śabdo 'bhūt pṛthivītale kālena paripakvānāṃ tālānāṃ patatām iva 39 tataḥ kabandhaḥ kaś cit tu dhanur ālambya tiṣṭhati kaś cit khaḍgaṃ viniṣkṛṣya bhujenodyamya tiṣṭhati 40 nānānanta śirāṃsy urvyāṃ patitāni nararṣabhāḥ amṛṣyamāṇāḥ kaunteyaṃ saṃgrāme jaya gṛddhinaḥ 41 hayānām uttamāṅgaiś ca hastihastaiś ca medinī bāhubhiś ca śirobhiś ca vīrāṇāṃ samakīryata 42 ayaṃ pārthaḥ kutaḥ pārtha eṣa pārtha iti prabho tava sainyeṣu yodhānāṃ pārtha bhūtam ivābhavat 43 anyonyam api cājaghnur ātmānam api cāpare pārtha bhūtam amanyanta jagat kālena mohitāḥ 44 niṣṭanantaḥ sa rudhirā visaṃjñā gāḍhavedanāḥ śayānā bahavo vīrāḥ kīrtayantaḥ suhṛjjanam 45 sa bhiṇḍipālāḥ sa prāsāḥ sa śaktyṛṣṭi paraśvadhāḥ sa niryūhāḥ sanistriṃśāḥ sa śarāsanatomarāḥ 46 sa bāṇavarmābharaṇāḥ sagadāḥ sāṅgadā raṇe mahābhujaga saṃkāśā bāhavaḥ parighopamāḥ 47 udveṣṭanti viceṣṭanti saṃveṣṭanti ca sarvaśaḥ vegaṃ kurvanti saṃrabdhā nikṛttāḥ parameṣubhiḥ 48 yo yaḥ sma samare pārthaṃ pratisaṃrabhate naraḥ tasya tasyāṅkato bāṇaḥ śarīram upasarpati 49 nṛtyato rathamārgeṣu dhanur vyāyacchatas tathā na kaś cit tatra pārthasya dadarśāntaram aṇv api 50 yat tasya ghaṭamānasya kṣipraṃ vikṣipataḥ śarān lāghavāt pāṇḍuputrasya vyasmayanta pare janāḥ 51 hastinaṃ hastiyantāram aśvam āśvikam eva ca abhinat phalguno bāṇai rathinaṃ ca sa sārathim 52 āvartamānam āvṛttaṃ yudhyamānaṃ ca pāṇḍavaḥ pramukhe tiṣṭhamānaṃ ca na kaṃ cin na nihanti saḥ 53 yathodayan vai gagane sūryo hanti mahat tamaḥ tathārjuno gajānīkam avadhīt kaṅkapatribhiḥ 54 hastibhiḥ patitair bhinnais tava sainyam adṛśyata antakāle yathā bhūmir vinikīrṇair mahīdharaiḥ 55 yathā madhyaṃ dine sūryo duṣprekṣyaḥ prāṇibhiḥ sadā tathā dhanaṃjayaḥ kruddho duṣprekṣyo yudhi śatrubhiḥ 56 tat tathā tava putrasya sainyaṃ yudhi paraṃtapa prabhagnaṃ drutam āvignam atīva śarapīḍitam 57 māruteneva mahatā meghānīkaṃ vidhūyatā prakālyamānaṃ tat sainyaṃ nāśakat prativīkṣitum 58 pratodaiś cāpakoṭībhir huṃkāraiḥ sādhuv āhitaiḥ kaśā pārṣṇyabhighātaiś ca vāgbhir ugrābhir eva ca 59 codayanto hayāṃs tūrṇaṃ palāyante sma tāvakāḥ sādino rathinaś caiva pattayaś cārjunārditāḥ 60 pārṣṇyaṅguṇṭhāṅkuśair nāgāṃś codayantas tathāpare śaraiḥ saṃmohitāś cānye tam evābhimukhā yayau tava yodhā hatotsāhā vibhrānta manasas tadā |