|
1
[स] ततॊ थुःशासनः करुथ्धः सहथेवम उपाथ्रवत रदवेगेन तीव्रेण कम्पयन्न इव मेथिनीम 2 तस्यापतत एवाशु भल्लेनामित्रकर्शनः माथ्री सुतः शिरॊ यन्तुः स शिरस तराणम अच्छिनत 3 नैनं थुःशासनः सूतं नापि कश चन सैनिकः हृतॊतमाग्नम आशुत्वात सहसेवेन बुथ्धवान 4 यथा तव अस्मगृहीतत्वात परयान्त्य अश्वा यदासुखम ततॊ थुःशासनः सूतं बुथ्धवान गतचेतसम 5 सहयान संनिगृह्याजौ सवयं हयविशारथः युयुधे रदिनां शरेष्ठश चित्रं लघु च सुष्ठु च 6 तथ अस्यापूजयन कर्म सवे परे चैव संयुगे हतसूत रदेनाजौ वयचरथ यथ अभीतवत 7 सहथेवस तु तान अश्वांस तीक्ष्णैर बाणैर अवाकिरत पीड्यमानाः शरैश चाशु पराथ्रवंस ते ततस ततः 8 स रश्मिशु विषक्तत्वाथ उत्ससर्ज शरासनम धनुषा कर्म कुर्वंस तु रश्मीन स पुनर उत्सृजत 9 छिथ्रेषु तेषु तं बाणैर माथ्रीपुत्रॊ ऽभयवाकिरत परीप्संस तवत्सुतं कर्णस तथन्तरम अवापतत 10 वृकॊथरॊ ऽतः कर्णं तरिभिर भल्लैः समाहितैः आकर्णपूर्णैर अभ्यघ्नन बाह्वॊर उरसि चानथत 11 संन्यवर्तत तं कर्णः संघट्टित इवॊरगः तथ अभूत तुमुलं युथ्धं भीम राधेययॊर तथा 12 तौ वृषाव इव संक्रुथ्धौ विवृत्तनयनाव उभौ वेगेन महतान्यॊन्यं संरब्धाव अभिपेततुः 13 अभिसंश्लिष्टयॊस तत्र तयॊर आहवशौण्डयॊः अभिन्न शरपातत्वाथ गया युथ्धम अवर्तत 14 गथया भीमसेनस तु कर्णस्य रदकूबरम बिभेथाशु तथा राजंस तथ अथ्भुतम इवाभवत 15 ततॊ भीमस्य राधेयॊ गथाम आथाय वीर्यवान अवासृजथ रदे तां तु बिभेथ गथया गथाम 16 ततॊ भीमः पुनर गुर्वीं चिक्षेपाधिरदेर गथाम तां शरैर थशभिः कर्णः सुपुङ्खैः सुसमाहितैः परत्यविध्यत पुनश चान्यैः सा भीमं पुनर आव्रजत 17 तस्याः परतिनिपातेन भीमस्य विपुलॊ धवजः पपात सारदिश चास्य मुमॊह गथया हतः 18 स कर्णे सायकान अष्टौ वयसृजत करॊधमूर्छितः धवजे शरासने चैव शरावापे च भारत 19 ततः पुनस तु राधेयॊ हयान अस्य रदेषुभिः ऋष्यवर्णाञ जघानाशु तदॊभौ पार्ष्णिसारदी 20 स विपन्नरदॊ भीमॊ नकुलस्याप्लुतॊ रदम हरिर यदा गिरेः शृङ्गं समाक्रामथ अरिंथमः 21 तदा थरॊणार्जुनौ चित्रम अयुध्येतां महारदौ आचार्य शिष्यौ राजेन्थ्र कृतप्रहरणौ युधि 22 लघु संधानयॊगाभ्यां रदयॊश च रणेन च मॊहयन्तौ मनुष्याणां चक्षूंषि च मनांसि च 23 उपारमन्त ते सर्वे यॊथ्धा अस्माकं परे तदा अथृष्टपूर्वं पश्यन्तस तथ युथ्धं गुरु शिष्ययॊः 24 विचित्रान पृतना मध्ये रदमार्गान उथीर्यतः अन्यॊन्यम अपसव्यं च कर्तुं वीरौ तथैषितः पराक्रमं तयॊर यॊधा थथृशुस तं सुविस्मिताः 25 तयॊः समभवथ युथ्धं थरॊण पाण्डवयॊर महत आमिषार्दं महाराज गगने शयेनयॊर इव 26 यथ यच चकार थरॊणस तु कुन्तीपुत्र जिगीषया तत तत परतिजघानाशु परहसंस तस्य पाण्डवः 27 यथा थरॊणॊ न शक्नॊति पाण्डवस्य विशेषणे ततः पराथुश्चकारास्त्रम अस्त्रमार्ग विशारथः 28 ऐन्थ्रं पाशुपतं तवाष्ट्रं वायव्यम अद वारुणम मुक्तं मुक्तं थरॊण चापात तज जघान धनंजयः 29 अस्त्राण्य अस्त्रैर यथा तस्य विधिवथ धन्ति पाण्डवः ततॊ ऽसत्रैः परमैर थिव्यैर थरॊणः पार्दम अवाकिरत 30 यथ यथ अस्त्रं स पार्दाय परयुङ्क्ते विजिगीषया तस्यास्त्रस्य विघातार्दं तत तत स कुरुते ऽरजुनः 31 स वध्यमानेष्व अस्त्रेषु थिव्येष्व अपि यदाविधि अर्जुनेनार्जुनं थरॊणॊ मनसैवाभ्यपूजयत 32 मेने चात्मानम अधिकं पृदिव्याम अपि भारत तेन शिष्येण सर्वेभ्यः शस्त्रविथ्भ्यः समन्ततः 33 वार्यमाणस तु पार्देन तदा मध्ये महात्मनाम यतमानॊ ऽरजुनं परीत्या परत्यवारयथ उत्स्मयन 34 ततॊ ऽनतरिक्षे थेवाश च गन्धर्वाश च सहस्रशः ऋषयः सिथ्धसंघाश च वयतिष्ठन्त थिथृक्षया 35 तथ अप्सरॊभिर आकीर्णं यक्षराक्षस संकुलम शरीमथ आकाशम अभवथ भूयॊ मेघाकुलं यदा 36 तत्र समान्तर्हिता वाचॊ वयचरन्त पुनः पुनः थरॊणस्य सतवसंयुक्ताः पार्दस्य च महात्मनः विसृज्यमानेष्व अस्त्रेषु जवालयत्सु थिशॊ थश 37 नैवेथं मानुषं युथ्धं नासुरं न च राक्षसम न थैवं न च गान्धर्वं बराह्मं धरुवम इथं परम विचित्रम इथम आश्चर्यं न नॊ थृष्टं न च शरुतम 38 अति पाण्डवम आचार्यॊ थरॊणं चाप्य अति पाण्डवः नानयॊर अन्तरं थरष्टुं शक्यम अस्त्रेण केन चित 39 यथि रुथ्रॊ थविधाकृत्ययुध्येतात्मानम आत्मना तत्र शक्यॊपमा कर्तुम अन्यत्र तु न विथ्यते 40 जञानम एकस्दम आचार्ये जञानं यॊगश च पाण्डवे शौर्यम एकस्दम आचार्ये बलं शौर्यं च पाण्डवे 41 नेमौ शक्यौ महेष्वासौ रणे कषेपयितुं परैः इच्छमानौ पुनर इमौ हन्येतां सामरं जगत 42 इत्य अब्रुवन महाराज थृष्ट्वा तौ पुरुषर्षभौ अन्तर्हितानि भूतानि परकाशानि च संघशः 43 ततॊ थरॊणॊ बराह्मम अस्त्रं पराथुश्चक्रे महामतिः संतापयन रणे पार्दं भूतान्य अन्तर्हितानि च 44 ततश चचाल पृदिवी स पर्वत वनथ्रुमा ववौ च विषमॊ वायुः सागराश चापि चुक्षुभुः 45 ततस तरासॊ महान आसीत कुरुपाण्डवसेनयॊः सर्वेषां चैव भूतानाम उथ्यते ऽसत्रे महात्मना 46 ततः पार्दॊ ऽपय असंभ्रान्तस तथ अस्त्रं परतिजघ्निवान बरह्मास्त्रेणैव राजेन्थ्र ततः सर्वम अशीशमत 47 यथा न गम्यते पारं तयॊर अन्यतरस्य वा ततः संकुलयुथ्धेन तथ युथ्धं वयकुली कृतम 48 नाज्ञायत ततः किं चित पुनर एव विशां पते परवृत्ते तुमुले युथ्धे थरॊण पाण्डवयॊर मृधे 49 शरजालैः समाकीर्णे मेघजालैर इवाम्बरे न सम संपतते कश चिथ अन्तरिक्षचरस तथा |
1
[s] tato duḥśāsanaḥ kruddhaḥ sahadevam upādravat rathavegena tīvreṇa kampayann iva medinīm 2 tasyāpatata evāśu bhallenāmitrakarśanaḥ mādrī sutaḥ śiro yantuḥ sa śiras trāṇam acchinat 3 nainaṃ duḥśāsanaḥ sūtaṃ nāpi kaś cana sainikaḥ hṛtotamāgnam āśutvāt sahasevena buddhavān 4 yadā tv asmagṛhītatvāt prayānty aśvā yathāsukham tato duḥśāsanaḥ sūtaṃ buddhavān gatacetasam 5 sahayān saṃnigṛhyājau svayaṃ hayaviśāradaḥ yuyudhe rathināṃ śreṣṭhaś citraṃ laghu ca suṣṭhu ca 6 tad asyāpūjayan karma sve pare caiva saṃyuge hatasūta rathenājau vyacarad yad abhītavat 7 sahadevas tu tān aśvāṃs tīkṣṇair bāṇair avākirat pīḍyamānāḥ śaraiś cāśu prādravaṃs te tatas tataḥ 8 sa raśmiśu viṣaktatvād utsasarja śarāsanam dhanuṣā karma kurvaṃs tu raśmīn sa punar utsṛjat 9 chidreṣu teṣu taṃ bāṇair mādrīputro 'bhyavākirat parīpsaṃs tvatsutaṃ karṇas tadantaram avāpatat 10 vṛkodaro 'taḥ karṇaṃ tribhir bhallaiḥ samāhitaiḥ ākarṇapūrṇair abhyaghnan bāhvor urasi cānadat 11 saṃnyavartata taṃ karṇaḥ saṃghaṭṭita ivoragaḥ tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ bhīma rādheyayor tadā 12 tau vṛṣāv iva saṃkruddhau vivṛttanayanāv ubhau vegena mahatānyonyaṃ saṃrabdhāv abhipetatuḥ 13 abhisaṃśliṣṭayos tatra tayor āhavaśauṇḍayoḥ abhinna śarapātatvād gayā yuddham avartata 14 gadayā bhīmasenas tu karṇasya rathakūbaram bibhedāśu tadā rājaṃs tad adbhutam ivābhavat 15 tato bhīmasya rādheyo gadām ādāya vīryavān avāsṛjad rathe tāṃ tu bibheda gadayā gadām 16 tato bhīmaḥ punar gurvīṃ cikṣepādhirather gadām tāṃ śarair daśabhiḥ karṇaḥ supuṅkhaiḥ susamāhitaiḥ pratyavidhyat punaś cānyaiḥ sā bhīmaṃ punar āvrajat 17 tasyāḥ pratinipātena bhīmasya vipulo dhvajaḥ papāta sārathiś cāsya mumoha gadayā hataḥ 18 sa karṇe sāyakān aṣṭau vyasṛjat krodhamūrchitaḥ dhvaje śarāsane caiva śarāvāpe ca bhārata 19 tataḥ punas tu rādheyo hayān asya ratheṣubhiḥ ṛṣyavarṇāñ jaghānāśu tathobhau pārṣṇisārathī 20 sa vipannaratho bhīmo nakulasyāpluto ratham harir yathā gireḥ śṛṅgaṃ samākrāmad ariṃdamaḥ 21 tathā droṇārjunau citram ayudhyetāṃ mahārathau ācārya śiṣyau rājendra kṛtapraharaṇau yudhi 22 laghu saṃdhānayogābhyāṃ rathayoś ca raṇena ca mohayantau manuṣyāṇāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca 23 upāramanta te sarve yoddhā asmākaṃ pare tathā adṛṣṭapūrvaṃ paśyantas tad yuddhaṃ guru śiṣyayoḥ 24 vicitrān pṛtanā madhye rathamārgān udīryataḥ anyonyam apasavyaṃ ca kartuṃ vīrau tadaiṣitaḥ parākramaṃ tayor yodhā dadṛśus taṃ suvismitāḥ 25 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ droṇa pāṇḍavayor mahat āmiṣārthaṃ mahārāja gagane śyenayor iva 26 yad yac cakāra droṇas tu kuntīputra jigīṣayā tat tat pratijaghānāśu prahasaṃs tasya pāṇḍavaḥ 27 yadā droṇo na śaknoti pāṇḍavasya viśeṣaṇe tataḥ prāduścakārāstram astramārga viśāradaḥ 28 aindraṃ pāśupataṃ tvāṣṭraṃ vāyavyam atha vāruṇam muktaṃ muktaṃ droṇa cāpāt taj jaghāna dhanaṃjayaḥ 29 astrāṇy astrair yadā tasya vidhivad dhanti pāṇḍavaḥ tato 'straiḥ paramair divyair droṇaḥ pārtham avākirat 30 yad yad astraṃ sa pārthāya prayuṅkte vijigīṣayā tasyāstrasya vighātārthaṃ tat tat sa kurute 'rjunaḥ 31 sa vadhyamāneṣv astreṣu divyeṣv api yathāvidhi arjunenārjunaṃ droṇo manasaivābhyapūjayat 32 mene cātmānam adhikaṃ pṛthivyām api bhārata tena śiṣyeṇa sarvebhyaḥ śastravidbhyaḥ samantataḥ 33 vāryamāṇas tu pārthena tathā madhye mahātmanām yatamāno 'rjunaṃ prītyā pratyavārayad utsmayan 34 tato 'ntarikṣe devāś ca gandharvāś ca sahasraśaḥ ṛṣayaḥ siddhasaṃghāś ca vyatiṣṭhanta didṛkṣayā 35 tad apsarobhir ākīrṇaṃ yakṣarākṣasa saṃkulam śrīmad ākāśam abhavad bhūyo meghākulaṃ yathā 36 tatra smāntarhitā vāco vyacaranta punaḥ punaḥ droṇasya stavasaṃyuktāḥ pārthasya ca mahātmanaḥ visṛjyamāneṣv astreṣu jvālayatsu diśo daśa 37 naivedaṃ mānuṣaṃ yuddhaṃ nāsuraṃ na ca rākṣasam na daivaṃ na ca gāndharvaṃ brāhmaṃ dhruvam idaṃ param vicitram idam āścaryaṃ na no dṛṣṭaṃ na ca śrutam 38 ati pāṇḍavam ācāryo droṇaṃ cāpy ati pāṇḍavaḥ nānayor antaraṃ draṣṭuṃ śakyam astreṇa kena cit 39 yadi rudro dvidhākṛtyayudhyetātmānam ātmanā tatra śakyopamā kartum anyatra tu na vidyate 40 jñānam ekastham ācārye jñānaṃ yogaś ca pāṇḍave śauryam ekastham ācārye balaṃ śauryaṃ ca pāṇḍave 41 nemau śakyau maheṣvāsau raṇe kṣepayituṃ paraiḥ icchamānau punar imau hanyetāṃ sāmaraṃ jagat 42 ity abruvan mahārāja dṛṣṭvā tau puruṣarṣabhau antarhitāni bhūtāni prakāśāni ca saṃghaśaḥ 43 tato droṇo brāhmam astraṃ prāduścakre mahāmatiḥ saṃtāpayan raṇe pārthaṃ bhūtāny antarhitāni ca 44 tataś cacāla pṛthivī sa parvata vanadrumā vavau ca viṣamo vāyuḥ sāgarāś cāpi cukṣubhuḥ 45 tatas trāso mahān āsīt kurupāṇḍavasenayoḥ sarveṣāṃ caiva bhūtānām udyate 'stre mahātmanā 46 tataḥ pārtho 'py asaṃbhrāntas tad astraṃ pratijaghnivān brahmāstreṇaiva rājendra tataḥ sarvam aśīśamat 47 yadā na gamyate pāraṃ tayor anyatarasya vā tataḥ saṃkulayuddhena tad yuddhaṃ vyakulī kṛtam 48 nājñāyata tataḥ kiṃ cit punar eva viśāṃ pate pravṛtte tumule yuddhe droṇa pāṇḍavayor mṛdhe 49 śarajālaiḥ samākīrṇe meghajālair ivāmbare na sma saṃpatate kaś cid antarikṣacaras tadā |