|
1
[स] भीमसेनं सपाञ्चाल्यं चेथिकेकयसंवृतम वैकर्तनः सवयं रुथ्ध्वा वरयाम आस सायकैः 2 ततस तु चेथिकारूषान सृञ्जयांश च महारदान कर्णॊ जघान संक्रुथ्धॊ भीमसेनस्य पश्यतः 3 भीमसेनस ततः कर्णं विहाय रदसत्तमम परययौ कौरवं सैन्यं कक्षम अग्निर इव जवलन 4 सूतपुत्रॊ ऽपि समरे पाञ्चालान केकयांस तदा सृञ्जयांश च महेष्वासान निजघान सहस्रशः 5 संशप्तकेषु पार्दाश च कौरवेषु वृकॊथरः पाञ्चालेषु तदा कर्णः कषयं चक्रूर महारदाः 6 ते कषत्रिया थह्यमानास तरिभिस तैः पावकॊपमैः जग्मुर विनाशं समरे राजन थुर्मन्त्रिते तव 7 ततॊ थुर्यॊधनः करुथ्धॊ नकुलं नवभिः शरैः विव्याध भरतश्रेष्ठ चतुरश चास्य वाजिनः 8 ततः पुनर अमेयात्मा तव पुत्रॊ जनाधिपः कषुरेण सहथेवस्य धवजं चिच्छेथ काञ्चनम 9 नकुलस तु ततः करुथ्धस तव पुत्रं तरिसप्तभिः जघान समरे राजन सहथेवश च पञ्चभिः 10 ताव उभौ भरतश्रेष्ठौ शरेष्ठौ सर्वधनुष्मताम विव्याधॊरसि संक्रुथ्धः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः 11 ततॊ ऽपराभ्यां भल्लाभ्यां धनुषी समकृन्तत यमयॊः परहसन राजन विव्याधैव च सप्तभिः 12 ताव अन्ये धनुषी शरेष्ठे शक्रचापनिभे शुभे परगृह्य रेजतुः शूरौ थेवपुत्रसमौ युधि 13 ततस तौ रभसौ युथ्धे भरातरौ भरातरं नृप शरैर ववर्षतुर घॊरैर महामेघौ यदाचलम 14 ततः करुथ्धॊ महाराज तव पुत्रॊ महारदः पाण्डुपुत्रौ महेष्वासौ वारयाम आस पत्रिभिः 15 धनुर्मण्डलम एवास्य थृश्यते युधि भारत सायकाश चैव थृश्यन्ते निश्चरन्तः समन्ततः 16 तस्य सायकसंछन्नौ चकाशेतां च पाण्डवौ मेघच छन्नौ यदा वयॊम्नि चन्थ्रसूर्यौ हतप्रभौ 17 ते तु बाणा महाराज हेमपुङ्खाः शिलाशिताः आछाथयन थिशः सर्वाः सूर्यस्येवांशवस तथा 18 बाणभूते ततस तस्मिन संछन्ने च नभस्तले यमाभ्यां थथृशे रूपं कालान्तकयमॊपमम 19 पराक्रमं तु तं थृष्ट्वा तव सूनॊर महारदाः मृत्यॊर उपान्तिकं पराप्तौ माथ्रीपुत्रौ सम मेनिरे 20 ततः सेनापती राजन पाण्डवस्य महात्मनः पार्षतः परययौ तत्र यत्र राजा सुयॊधनः 21 माथ्रीपुत्रौ ततः शूरौ वयतिक्रम्य महारदौ धृष्टथ्युम्नस तव सुतं ताडयाम आस सायकैः 22 तम अविध्यथ अमेयात्मा तव पुत्रॊ ऽतयमर्षणः पाञ्चाल्यं पञ्चविंशत्या परहस्य पुरुषर्षभ 23 ततः पुनर अमेयात्मा पुत्रस ते पृदिवीपते विथ्ध्वा ननाथ पाञ्चाल्यं षष्ट्या पञ्चभिर एव च 24 अदास्य सशरं चापं हस्तावापं च मारिष कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन राजा चिच्छेथ संयुगे 25 तथ अपास्य धनुश छिन्नं पाञ्चाल्यः शक्र कर्शनः अन्यथ आथत्त वेगेन धनुर भारसहं नवम 26 परज्वलन्न इव वेगेन संरम्भाथ रुधिरेक्षणः अशॊभत महेष्वासॊ धृष्टथ्युम्नः कृतव्रणः 27 स पञ्चथश नाराचाञ शवसतः पन्नगान इव जिघांसुर भरतश्रेष्ठं धृष्टथ्युम्नॊ वयवासृजत 28 ते वर्म हेमविकृतं भित्त्वा राज्ञः शिलाशिताः विविशुर वसुधां वेगात कङ्कबर्हिण वाससः 29 सॊ ऽतिविथ्धॊ महाराज पुत्रस ते ऽतिव्यराजत वसन्ते पुष्पशबलः सपुष्प इव किंशुकः 30 स छिन्नवर्मा नाराचैः परहारैर जर्जरच्छविः धृष्टथ्युम्नस्य भल्लेन करुथ्धश चिच्छेथ कार्मुकम 31 अदैनं छिन्नधन्वानं तवरमाणॊ महीपतिः सायकैर थशभी राजन भरुवॊर मध्ये समार्थयत 32 तस्य ते ऽशॊभयन वक्त्रं कर्मार परिमार्जिताः परफुल्लं चम्पकं यथ्वथ भरमरा मधु लिप्सवः 33 तथ अपास्य धनुश छिन्नं धृष्टथ्युम्नॊ महामनाः अन्यथ आथत्त वेगेन धनुर भल्लांश च षॊडश 34 ततॊ थुर्यॊधनस्याश्वान हत्वा सूतं च पञ्चभिः धनुश चिच्छेथ भल्लेन जातरूपपरिष्कृतम 35 रदं सॊपस्करं छत्रं शक्तिं खड्गं गथां धवजम भल्लैश चिच्छेथ नवभिः पुत्रस्य तव पार्षतः 36 तपनीयाङ्गथं चित्रं नागं मणिमयं शुभम धवजं कुरुपतेश छिन्नं थथृशुः सर्वपार्दिवाः 37 थुर्यॊधनं तु विरदं छिन्नसर्वायुधं रणे भरातरः पर्यरक्षन्त सॊथर्या भरतर्षभ 38 तम आरॊप्य रदे राजन थण्डधारॊ जनाधिपम अपॊवाह च संभ्रान्तॊ धृष्टथ्युम्नस्य पश्यतः 39 कर्णस तु सात्यकिं जित्वा राजगृथ्धी महाबलः थरॊण हन्तारम उग्रेषुं ससाराभिमुखं रणे 40 तं पृष्ठतॊ ऽभययात तूर्णं शैनेयॊ वितुथञ शरैः वारणं जघनॊपान्ते विषाणाभ्याम इव थविपः 41 स भारत महान आसीथ यॊधानां सुमहात्मनाम कर्ण पार्षतयॊर मध्ये तवथीयानां महारणः 42 न पाण्डवानां नास्माकं यॊधः कश्च चित पराङ्मुखः परत्यथृश्यत यत कर्णः पाञ्चालांस तवरितॊ ययौ 43 तस्मिन कषणे नरश्रेष्ठ गजवाजिन रक्षयः पराथुरासीथ उभयतॊ राजन मध्यं गते ऽहनि 44 पाञ्चालास तु महाराज तवरिता विजिगीषवः सर्वतॊ ऽभयथ्रवन कर्णं पतत्रिण इव थरुमम 45 तेषाम आधिरदिः करुथ्धॊ यतमानान मनस्विनः विचिन्वन्न एव बाणाग्रैः समासाथयथ अग्रतः 46 वयाघ्रकेतुं सुशर्माणं शङ्कुं चॊग्रं धनंजयम शुक्लं च रॊचमानं च सिंहसेनं च थुर्जयम 47 ते वीरा रदवेगेन परिवव्रुर नरॊत्तरम सृजन्तं सायकान करुथ्धं कर्णम आहवशॊभिनम 48 युध्यमानांस तु ताञ शूरान मनुजेन्थ्रः परतापवान अष्टाभिर अष्टौ राधेयॊ नयहनन निशितैः शरैः 49 अदापरान महाराज सूतपुत्रः परतापवान जघान बहुसाहस्रान यॊधान युथ्धविशारथः 50 विष्णुं च विष्णुकर्माणं थेवापिं भथ्रम एव च थण्डं च समरे राजंश चित्रं चित्रायुधं हरिम 51 सिंहकेतुं रॊचमानं शलभं च महारदम निजघान सुसंक्रुथ्धश चेथीनां च महारदान 52 तेषाम आथथतः पराणान आसीथ आधिरदेर वपुः शॊणिताभ्युक्षिताङ्गस्य रुथ्रस्येवॊर्जितं महत 53 तत्र भारत कर्णेन मातङ्गास ताडिताः शरैः सर्वतॊ ऽभयथ्रवन भीताः कुर्वन्तॊ महथ आकुलम 54 निपेतुर उर्व्यां समरे कर्ण सायकपीडिताः कुर्वन्तॊ विविधान नाथान वज्रनुन्ना इवाचलाः 55 गजवाजिमनुष्यैश च निपतथ्भिः समन्ततः रदैश चावगतैर मार्गे पर्यस्तीर्यत मेथिनी 56 नैव भीष्मॊ न च थरॊणॊ नाप्य अन्ये युधि तावकाः चक्रुः सम ताथृशं कर्म याथृशं वै कृतं रणे 57 सूतपुत्रेण नागेषु रदेषु च हयेषु च नरेषु च नरव्याघ्र कृतं सम कथनं महत 58 मृगमध्ये यदा सिंहॊ थृश्यते निर्भयश चरन पाञ्चालानां तदा मध्ये कर्णॊ ऽचरथ अभीतवत 59 यदा मृगगणांस तरस्तान सिंहॊ थरावयते थिशः पाञ्चालानां रदव्रातान कर्णॊ थरावयते तदा 60 सिंहास्यं च यदा पराप्य न जीवन्ति मृगाः कव चित तदा कर्णम अनुप्राप्य न जीवन्ति महारदाः 61 वैश्वानरं यदा थीप्तं थह्यन्ते पराप्य वै जनाः कर्णाग्निना रणे तथ्वथ थग्धा भारत सृञ्जयाः 62 कर्णेन चेथिष्व एकेन पाञ्चालेषु च भारत विश्राव्य नाम निहता बहवः शूर संमताः 63 मम चासीन मनुष्येन्थ्र थृष्ट्वा कर्णस्य विक्रमम नैकॊ ऽपय आधिरदेर जीवन पाञ्चाल्यॊ मॊक्ष्यते युधि 64 पाञ्चालान विधमन संख्ये सूतपुत्रः परतापवान अभ्यधावत संक्रुथ्धॊ धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम 65 धृष्टथ्युम्नश च राजानं थरौपथेयाश च मारिष परिवव्रुर अमित्रघ्नं शतशश चापरे जनाः 66 शिखण्डी सहथेवश च नकुलॊ नाकुलिस तदा जनमेजयः शिनेर नप्ता बहवश च परभथ्रकाः 67 एते पुरॊगमा भूत्वा धृष्टथ्युम्नस्य संयुगे कर्णम अस्यन्तम इष्वस्त्रैर विचेरुर अमितौजसः 68 तांस तत्राधिरदिः संख्ये चेथिपाञ्चालपाण्डवान एकॊ बहून अभ्यपतथ गरुत्मन पान्नगान इव 69 भीमसेनस तु संक्रुथ्धः कुरून मथ्रान सकेकयान एकः संख्ये महेष्वासॊ यॊधयन बह्व अशॊभत 70 तत्र मर्मसु भीमेन नाराचैस ताडिता गजाः परपतन्तॊ हतारॊहाः कम्पयन्ति सम मेथिनीम 71 वाजिनश च हतारॊहाः पत्तयश च गतासवः शेरते युधि निर्भिन्ना वमन्तॊ रुधिरं बहु 72 सहस्रशश च रदिनः पतिताः पतितायुधाः अक्षताः समथृश्यन्त भीमाथ भीता गतासवः 73 रदिभिर वाजिभिः सूतैः पत्तिभिश च तदा गजैः भीमसेनशरच छिन्नैर आस्तीर्णा वसुधाभवत 74 तत सतम्भितम इवातिष्ठथ भीमसेनबलार्थितम थुर्यॊधन बलं राजन निरुत्साहं कृतव्रणम 75 निश्चेष्टं तुमुले थीनं बभौ तस्मिन महारणे परसन्नसलिलः काले यदा सयात सागरॊ नृप 76 मन्युवीर्यबलॊपेतं बलात पर्यवरॊपितम अभवत तव पुत्रस्य तत सैन्यम इषुभिस तथा रुधिरौघपरिक्लिन्नं रुधिरार्थ्रं बभूव ह 77 सूतपुत्रॊ रणे करुथ्धः पाण्डवानाम अनीकिनीम भीमसेनः कुरूंश चापि थरावयन बह्व अशॊभत 78 वर्तमाने तदा रौथ्रे संग्रामे ऽथभुतथर्शने निहत्य पृतना मध्ये संशप्तक गणान बहून 79 अर्जुनॊ जयतां शरेष्ठॊ वासुथेवम अदाब्रवीत परभग्नं बलम एतथ धि यॊत्स्यमानं जनार्थन 80 एते धावन्ति सगणाः संशप्तक महारदाः अपारयन्तॊ मथ्बाणान सिंहशब्थान मृगा इव 81 थीर्यते च महत सैन्यं सृञ्जयानां महारणे हस्तिकक्ष्यॊ हय असौ कृष्ण केतुः कर्णस्य धीमतः थृश्यते राजसैन्यस्य मध्ये विचरतॊ मुहुः 82 न च कर्णं रणे शक्ता जेतुम अन्ये महारदाः जानीते हि भवान कर्णं वीर्यवन्तं पराक्रमे 83 तत्र याहि यतः कर्णॊ थरावयत्य एष नॊ बलम 84 वर्जयित्वा रणे याहि सूतपुत्रं महारदम शरमॊ मा बाधते कृष्ण यदा वा तव रॊचते 85 एतच छरुत्वा महाराज गॊविन्थः परहसन्न इव अब्रवीथ अर्जुनं तूर्णं कौरवाञ जहि पाण्डव 86 ततस तव महत सैन्यं गॊविन्थ परेरिता हयाः हंसवर्णाः परविविशुर वहन्तः कृष्ण पाण्डवौ 87 केशव परहितैर अश्वैः शवेतैः काञ्चनभूषणैः परविशथ्भिस तव बलं चतुर्थिशम अभिथ्यत 88 तौ विथार्य महासेना परविष्टौ केशवार्जुनौ करुथ्धौ संरम्भरक्ताक्षौ वयभ्राजेतां महाथ्युती 89 युथ्धशौण्डौ समाहूताव अरिभिस तौ रणाध्वरम यज्वभिर विधिनाहूतौ मखे थेवाव इवाश्विनौ 90 करुथ्धौ तौ तु नरव्याघ्रौ वेगवन्तौल बभूवतुः तलशब्थेन रुषितौ यदा नागौ महाहवे 91 विगाहन स रदानीकम अश्वसंघांश च फल्गुनः वयचरत पृतना मध्ये पाशहस्त इवान्तकः 92 तं थृष्ट्वा युधि विक्रान्तं सेनायां तव भारत संशप्तक गणान भूयः पुत्रस ते समचॊथयत 93 ततॊ रदसहस्रेण थविरथानां तरिभिः शतैः चतुर्थशसहस्रैश च तुरगाणां महाहवे 94 थवाभ्यां शतसहस्राभ्यां पथातीनां च धन्विनाम शूराणां नाम लब्धानां विथितानां समन्ततः अभ्यवर्तन्त तौ वीरौ छाथयन्तॊ महारदाः 95 स छाथ्यमानः समरे शरैः परबलार्थनः थर्शयन रौथ्रम आत्मानं पाशहस्त इवान्तकः निघ्नन संशप्तकान पार्दः परेक्षणीयतरॊ ऽभवत 96 ततॊ विथ्युत्प्रभैर बाणैः कार्तस्वरविभूषितैः निरन्तरम इवाकाशम आसीन नुन्नैः किरीटिना 97 किरीटिभुजनिर्मुक्तैः संपतथ्भिर महाशरैः समाच्छन्नं बभौ सर्वं काथ्रवेयैर इव परभॊ 98 रुक्मपुङ्खान परसन्नाग्राञ शरान संनतपर्वणः अथर्शयथ अमेयात्मा थिक्षु सर्वासु पाण्डवः 99 हत्वा थशसहस्राणि पार्दिवानां महारद संशप्तकानां कौन्तेयः परपक्षं तवरितॊ ऽभययात 100 परपक्षं स समासाथ्य पार्दः काम्बॊजरक्षितम परममाद बलाथ बाणैर थानवान इव वासवः 101 परचिच्छेथाशु भल्लैश च थविषताम आततायिनाम शस्त्रपाणींस तदा बाहूंस तदापि च शिरांस्य उत 102 अङ्गाङ्गावयवैश छिन्नैर वयायुधास ते ऽपतन कषितौ विष्वग वाताभिसंभग्ना बहुशाखा इव थरुमाः 103 हस्त्यश्वरदपत्तीनां वरातान निघ्नन्तम अर्जुनम सुथक्षिणाथ अवरजः शरवृष्ट्याभ्यवीवृषत 104 अस्यास्यतॊ ऽरधचन्थ्राभ्यां स बाहू परिघॊपमौ पूर्णचन्थ्राभवक्त्रं च कषुरेणाभ्यहनच छिरः 105 स पपात ततॊ वाहात सवलॊहित परिस्रवः मनःशिला गिरेः शृङ्गं वज्रेणेवावथारितम 106 सुथक्षिणाथ अवरजं काम्बॊजं थथृशुर हतम परांशुं कमलपत्राक्षम अत्यर्दं परियथर्शनम काञ्चनस्तम्भसंकाशं भिन्नं हेमगिरिं यदा 107 ततॊ ऽभवत पुनर युथ्धं घॊरम अथ्भुतथर्शनम नानावस्दाश च यॊधानां बभूवुस तत्र युध्यताम 108 एतेष्व आवर्जितैर अश्वैः काम्बॊजैर यवनैः शकैः शॊणिताक्तैस तथा रक्तं सर्वम आसीथ विशां पते 109 रदै रदाश्वसूतैश च हतारॊहैश च वाजिभिः थविरथैश च हतारॊहैर महामात्रैर हतथ्विपैः अन्यॊन्येन महाराज कृतॊ घॊरॊ जनक्षयः 110 तस्मिन परपक्षे पक्षे च वध्यमाने महात्मना अर्जुनं जयतां शरेष्ठं तवरितॊ थरौणिर आययौ 111 विधुन्वानॊ महच चापं कार्तस्वरविभूषितम आथथानः शरान घॊरान सवा रश्मीन इव भास्करः 112 तैः पतथ्भिर महाराज थरौणिमुक्तैः समन्ततः संछाथितौ रदस्दौ ताव उभौ कृष्ण धनंजयौ 113 ततः शरशतैस तीक्ष्णैर भारथ्वाजः परतावपान निश्चेष्टौ ताव उभौ चक्रे युथ्धे माधव पाण्डवौ 114 हाहाकृतम अभूत सर्वं जङ्गमं सदावरं तदा चराचरस्य गॊप्तारौ थृष्ट्वा संछाथितौ शरैः 115 सिथ्धचारणसंघाश च संपेतुर वै समन्ततः चिन्तयन्तॊ भवेथ अथ्य लॊकानां सवस्त्य अपीत्य अह 116 न मया ताथृशॊ राजन थृष्टपूर्वः पराक्रमः संजज्ञे याथृशॊ थरौणेः कृष्णौ संछाथयिष्यतः 117 थरौणेस तु धनुषः शब्थम अहितत्रासनं रणे अश्रौषं बहुशॊ राजन सिंहस्य नथतॊ यदा 118 जया चास्य चरतॊ युथ्धे सव्यथक्षिणम अस्यतः विथ्युथ अम्बुथमध्यस्दा भराजमानेव साभवत 119 स तदा कषिप्रकारी च थृढहस्तश च पाण्डवः संमॊहं परमं गत्वा परैक्षत थरॊणजं ततः 120 स विक्रमं हृतं मेने आत्मानः सुमहात्मना तदास्य समरे राजन वपुर आसीत सुथुर्थृशम 121 थरौणिपाण्डवयॊर एवं वतमाने महारणे वर्धमाने च राजेन्थ्र थरॊणपुत्रे महाबले हीयमाने च कौन्तेये कृष्णं रॊषः समभ्ययात 122 सरॊषान निःश्वसन राजन निर्थहन्न इव चक्षुषा थरौणिं हय अपश्यत संग्रामे फल्गुनं च मुहुर मुहुः 123 ततः करुथ्धॊ ऽबरवीत कृष्णः पार्दं सप्रणयं तथा अत्यथ्भुतम इथं पार्द तव पश्यामि संयुगे अतिशेते हि यत्र तवा थरॊणपुत्रॊ ऽथय भारत 124 कच चित ते गाण्डिवं हस्ते रदे तिष्ठसि चार्जुन कच चित कुशलिनौ बाहू कच चिथ वीर्यं तथ एव ते 125 एवम उक्तस तु कृष्णेन कषिप्त्वा भल्लांश चतुर्थश तवरमाणस तवरा काले थरौणेर धनुर अदाच्छिनत धवजं छत्रं पताकां च रदां शक्तिं गथां तदा 126 जत्रु थेशे च सुभृशं वत्सथन्तैर अताडयत स पूर्च्छां परमां गत्वा धवजयष्टिं समाश्रितः 127 तं विसंज्ञं महाराज किरीटिभयपीडितम अपॊवाह रणात सूतॊ रक्षमाणॊ धनंजयात 128 एतस्मिन्न एव काले तु विजयः शत्रुतापनः नयवधीत तावकं सैन्यं शतशॊ ऽद सहस्रशः पश्यतस तव पुत्रस्य तस्य वीरस्य भारत 129 एवम एष कषयॊ वृत्तस तावकानां परैः सह करूरॊ विशसनॊ घॊरॊ राजन थुर्मन्त्रिते तव 130 संशप्तकांश च कौन्तेयः कुरूंश चापि वृकॊथरः वसुषेणं च पाञ्चालः कृत्स्नेन वयधमथ रणे |
1
[s] bhīmasenaṃ sapāñcālyaṃ cedikekayasaṃvṛtam vaikartanaḥ svayaṃ ruddhvā varayām āsa sāyakaiḥ 2 tatas tu cedikārūṣān sṛñjayāṃś ca mahārathān karṇo jaghāna saṃkruddho bhīmasenasya paśyataḥ 3 bhīmasenas tataḥ karṇaṃ vihāya rathasattamam prayayau kauravaṃ sainyaṃ kakṣam agnir iva jvalan 4 sūtaputro 'pi samare pāñcālān kekayāṃs tathā sṛñjayāṃś ca maheṣvāsān nijaghāna sahasraśaḥ 5 saṃśaptakeṣu pārthāś ca kauraveṣu vṛkodaraḥ pāñcāleṣu tathā karṇaḥ kṣayaṃ cakrūr mahārathāḥ 6 te kṣatriyā dahyamānās tribhis taiḥ pāvakopamaiḥ jagmur vināśaṃ samare rājan durmantrite tava 7 tato duryodhanaḥ kruddho nakulaṃ navabhiḥ śaraiḥ vivyādha bharataśreṣṭha caturaś cāsya vājinaḥ 8 tataḥ punar ameyātmā tava putro janādhipaḥ kṣureṇa sahadevasya dhvajaṃ ciccheda kāñcanam 9 nakulas tu tataḥ kruddhas tava putraṃ trisaptabhiḥ jaghāna samare rājan sahadevaś ca pañcabhiḥ 10 tāv ubhau bharataśreṣṭhau śreṣṭhau sarvadhanuṣmatām vivyādhorasi saṃkruddhaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ 11 tato 'parābhyāṃ bhallābhyāṃ dhanuṣī samakṛntata yamayoḥ prahasan rājan vivyādhaiva ca saptabhiḥ 12 tāv anye dhanuṣī śreṣṭhe śakracāpanibhe śubhe pragṛhya rejatuḥ śūrau devaputrasamau yudhi 13 tatas tau rabhasau yuddhe bhrātarau bhrātaraṃ nṛpa śarair vavarṣatur ghorair mahāmeghau yathācalam 14 tataḥ kruddho mahārāja tava putro mahārathaḥ pāṇḍuputrau maheṣvāsau vārayām āsa patribhiḥ 15 dhanurmaṇḍalam evāsya dṛśyate yudhi bhārata sāyakāś caiva dṛśyante niścarantaḥ samantataḥ 16 tasya sāyakasaṃchannau cakāśetāṃ ca pāṇḍavau meghac channau yathā vyomni candrasūryau hataprabhau 17 te tu bāṇā mahārāja hemapuṅkhāḥ śilāśitāḥ āchādayan diśaḥ sarvāḥ sūryasyevāṃśavas tadā 18 bāṇabhūte tatas tasmin saṃchanne ca nabhastale yamābhyāṃ dadṛśe rūpaṃ kālāntakayamopamam 19 parākramaṃ tu taṃ dṛṣṭvā tava sūnor mahārathāḥ mṛtyor upāntikaṃ prāptau mādrīputrau sma menire 20 tataḥ senāpatī rājan pāṇḍavasya mahātmanaḥ pārṣataḥ prayayau tatra yatra rājā suyodhanaḥ 21 mādrīputrau tataḥ śūrau vyatikramya mahārathau dhṛṣṭadyumnas tava sutaṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ 22 tam avidhyad ameyātmā tava putro 'tyamarṣaṇaḥ pāñcālyaṃ pañcaviṃśatyā prahasya puruṣarṣabha 23 tataḥ punar ameyātmā putras te pṛthivīpate viddhvā nanāda pāñcālyaṃ ṣaṣṭyā pañcabhir eva ca 24 athāsya saśaraṃ cāpaṃ hastāvāpaṃ ca māriṣa kṣurapreṇa sutīkṣṇena rājā ciccheda saṃyuge 25 tad apāsya dhanuś chinnaṃ pāñcālyaḥ śakra karśanaḥ anyad ādatta vegena dhanur bhārasahaṃ navam 26 prajvalann iva vegena saṃrambhād rudhirekṣaṇaḥ aśobhata maheṣvāso dhṛṣṭadyumnaḥ kṛtavraṇaḥ 27 sa pañcadaśa nārācāñ śvasataḥ pannagān iva jighāṃsur bharataśreṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumno vyavāsṛjat 28 te varma hemavikṛtaṃ bhittvā rājñaḥ śilāśitāḥ viviśur vasudhāṃ vegāt kaṅkabarhiṇa vāsasaḥ 29 so 'tividdho mahārāja putras te 'tivyarājata vasante puṣpaśabalaḥ sapuṣpa iva kiṃśukaḥ 30 sa chinnavarmā nārācaiḥ prahārair jarjaracchaviḥ dhṛṣṭadyumnasya bhallena kruddhaś ciccheda kārmukam 31 athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahīpatiḥ sāyakair daśabhī rājan bhruvor madhye samārdayat 32 tasya te 'śobhayan vaktraṃ karmāra parimārjitāḥ praphullaṃ campakaṃ yadvad bhramarā madhu lipsavaḥ 33 tad apāsya dhanuś chinnaṃ dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ anyad ādatta vegena dhanur bhallāṃś ca ṣoḍaśa 34 tato duryodhanasyāśvān hatvā sūtaṃ ca pañcabhiḥ dhanuś ciccheda bhallena jātarūpapariṣkṛtam 35 rathaṃ sopaskaraṃ chatraṃ śaktiṃ khaḍgaṃ gadāṃ dhvajam bhallaiś ciccheda navabhiḥ putrasya tava pārṣataḥ 36 tapanīyāṅgadaṃ citraṃ nāgaṃ maṇimayaṃ śubham dhvajaṃ kurupateś chinnaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ 37 duryodhanaṃ tu virathaṃ chinnasarvāyudhaṃ raṇe bhrātaraḥ paryarakṣanta sodaryā bharatarṣabha 38 tam āropya rathe rājan daṇḍadhāro janādhipam apovāha ca saṃbhrānto dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ 39 karṇas tu sātyakiṃ jitvā rājagṛddhī mahābalaḥ droṇa hantāram ugreṣuṃ sasārābhimukhaṃ raṇe 40 taṃ pṛṣṭhato 'bhyayāt tūrṇaṃ śaineyo vitudañ śaraiḥ vāraṇaṃ jaghanopānte viṣāṇābhyām iva dvipaḥ 41 sa bhārata mahān āsīd yodhānāṃ sumahātmanām karṇa pārṣatayor madhye tvadīyānāṃ mahāraṇaḥ 42 na pāṇḍavānāṃ nāsmākaṃ yodhaḥ kaśc cit parāṅmukhaḥ pratyadṛśyata yat karṇaḥ pāñcālāṃs tvarito yayau 43 tasmin kṣaṇe naraśreṣṭha gajavājina rakṣayaḥ prādurāsīd ubhayato rājan madhyaṃ gate 'hani 44 pāñcālās tu mahārāja tvaritā vijigīṣavaḥ sarvato 'bhyadravan karṇaṃ patatriṇa iva drumam 45 teṣām ādhirathiḥ kruddho yatamānān manasvinaḥ vicinvann eva bāṇāgraiḥ samāsādayad agrataḥ 46 vyāghraketuṃ suśarmāṇaṃ śaṅkuṃ cograṃ dhanaṃjayam śuklaṃ ca rocamānaṃ ca siṃhasenaṃ ca durjayam 47 te vīrā rathavegena parivavrur narottaram sṛjantaṃ sāyakān kruddhaṃ karṇam āhavaśobhinam 48 yudhyamānāṃs tu tāñ śūrān manujendraḥ pratāpavān aṣṭābhir aṣṭau rādheyo nyahanan niśitaiḥ śaraiḥ 49 athāparān mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān jaghāna bahusāhasrān yodhān yuddhaviśāradaḥ 50 viṣṇuṃ ca viṣṇukarmāṇaṃ devāpiṃ bhadram eva ca daṇḍaṃ ca samare rājaṃś citraṃ citrāyudhaṃ harim 51 siṃhaketuṃ rocamānaṃ śalabhaṃ ca mahāratham nijaghāna susaṃkruddhaś cedīnāṃ ca mahārathān 52 teṣām ādadataḥ prāṇān āsīd ādhirather vapuḥ śoṇitābhyukṣitāṅgasya rudrasyevorjitaṃ mahat 53 tatra bhārata karṇena mātaṅgās tāḍitāḥ śaraiḥ sarvato 'bhyadravan bhītāḥ kurvanto mahad ākulam 54 nipetur urvyāṃ samare karṇa sāyakapīḍitāḥ kurvanto vividhān nādān vajranunnā ivācalāḥ 55 gajavājimanuṣyaiś ca nipatadbhiḥ samantataḥ rathaiś cāvagatair mārge paryastīryata medinī 56 naiva bhīṣmo na ca droṇo nāpy anye yudhi tāvakāḥ cakruḥ sma tādṛśaṃ karma yādṛśaṃ vai kṛtaṃ raṇe 57 sūtaputreṇa nāgeṣu ratheṣu ca hayeṣu ca nareṣu ca naravyāghra kṛtaṃ sma kadanaṃ mahat 58 mṛgamadhye yathā siṃho dṛśyate nirbhayaś caran pāñcālānāṃ tathā madhye karṇo 'carad abhītavat 59 yathā mṛgagaṇāṃs trastān siṃho drāvayate diśaḥ pāñcālānāṃ rathavrātān karṇo drāvayate tathā 60 siṃhāsyaṃ ca yathā prāpya na jīvanti mṛgāḥ kva cit tathā karṇam anuprāpya na jīvanti mahārathāḥ 61 vaiśvānaraṃ yathā dīptaṃ dahyante prāpya vai janāḥ karṇāgninā raṇe tadvad dagdhā bhārata sṛñjayāḥ 62 karṇena cediṣv ekena pāñcāleṣu ca bhārata viśrāvya nāma nihatā bahavaḥ śūra saṃmatāḥ 63 mama cāsīn manuṣyendra dṛṣṭvā karṇasya vikramam naiko 'py ādhirather jīvan pāñcālyo mokṣyate yudhi 64 pāñcālān vidhaman saṃkhye sūtaputraḥ pratāpavān abhyadhāvata saṃkruddho dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram 65 dhṛṣṭadyumnaś ca rājānaṃ draupadeyāś ca māriṣa parivavrur amitraghnaṃ śataśaś cāpare janāḥ 66 śikhaṇḍī sahadevaś ca nakulo nākulis tathā janamejayaḥ śiner naptā bahavaś ca prabhadrakāḥ 67 ete purogamā bhūtvā dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge karṇam asyantam iṣvastrair vicerur amitaujasaḥ 68 tāṃs tatrādhirathiḥ saṃkhye cedipāñcālapāṇḍavān eko bahūn abhyapatad garutman pānnagān iva 69 bhīmasenas tu saṃkruddhaḥ kurūn madrān sakekayān ekaḥ saṃkhye maheṣvāso yodhayan bahv aśobhata 70 tatra marmasu bhīmena nārācais tāḍitā gajāḥ prapatanto hatārohāḥ kampayanti sma medinīm 71 vājinaś ca hatārohāḥ pattayaś ca gatāsavaḥ śerate yudhi nirbhinnā vamanto rudhiraṃ bahu 72 sahasraśaś ca rathinaḥ patitāḥ patitāyudhāḥ akṣatāḥ samadṛśyanta bhīmād bhītā gatāsavaḥ 73 rathibhir vājibhiḥ sūtaiḥ pattibhiś ca tathā gajaiḥ bhīmasenaśarac chinnair āstīrṇā vasudhābhavat 74 tat stambhitam ivātiṣṭhad bhīmasenabalārditam duryodhana balaṃ rājan nirutsāhaṃ kṛtavraṇam 75 niśceṣṭaṃ tumule dīnaṃ babhau tasmin mahāraṇe prasannasalilaḥ kāle yathā syāt sāgaro nṛpa 76 manyuvīryabalopetaṃ balāt paryavaropitam abhavat tava putrasya tat sainyam iṣubhis tadā rudhiraughapariklinnaṃ rudhirārdraṃ babhūva ha 77 sūtaputro raṇe kruddhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm bhīmasenaḥ kurūṃś cāpi drāvayan bahv aśobhata 78 vartamāne tathā raudre saṃgrāme 'dbhutadarśane nihatya pṛtanā madhye saṃśaptaka gaṇān bahūn 79 arjuno jayatāṃ śreṣṭho vāsudevam athābravīt prabhagnaṃ balam etad dhi yotsyamānaṃ janārdana 80 ete dhāvanti sagaṇāḥ saṃśaptaka mahārathāḥ apārayanto madbāṇān siṃhaśabdān mṛgā iva 81 dīryate ca mahat sainyaṃ sṛñjayānāṃ mahāraṇe hastikakṣyo hy asau kṛṣṇa ketuḥ karṇasya dhīmataḥ dṛśyate rājasainyasya madhye vicarato muhuḥ 82 na ca karṇaṃ raṇe śaktā jetum anye mahārathāḥ jānīte hi bhavān karṇaṃ vīryavantaṃ parākrame 83 tatra yāhi yataḥ karṇo drāvayaty eṣa no balam 84 varjayitvā raṇe yāhi sūtaputraṃ mahāratham śramo mā bādhate kṛṣṇa yathā vā tava rocate 85 etac chrutvā mahārāja govindaḥ prahasann iva abravīd arjunaṃ tūrṇaṃ kauravāñ jahi pāṇḍava 86 tatas tava mahat sainyaṃ govinda preritā hayāḥ haṃsavarṇāḥ praviviśur vahantaḥ kṛṣṇa pāṇḍavau 87 keśava prahitair aśvaiḥ śvetaiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ praviśadbhis tava balaṃ caturdiśam abhidyata 88 tau vidārya mahāsenā praviṣṭau keśavārjunau kruddhau saṃrambharaktākṣau vyabhrājetāṃ mahādyutī 89 yuddhaśauṇḍau samāhūtāv aribhis tau raṇādhvaram yajvabhir vidhināhūtau makhe devāv ivāśvinau 90 kruddhau tau tu naravyāghrau vegavantaul babhūvatuḥ talaśabdena ruṣitau yathā nāgau mahāhave 91 vigāhan sa rathānīkam aśvasaṃghāṃś ca phalgunaḥ vyacarat pṛtanā madhye pāśahasta ivāntakaḥ 92 taṃ dṛṣṭvā yudhi vikrāntaṃ senāyāṃ tava bhārata saṃśaptaka gaṇān bhūyaḥ putras te samacodayat 93 tato rathasahasreṇa dviradānāṃ tribhiḥ śataiḥ caturdaśasahasraiś ca turagāṇāṃ mahāhave 94 dvābhyāṃ śatasahasrābhyāṃ padātīnāṃ ca dhanvinām śūrāṇāṃ nāma labdhānāṃ viditānāṃ samantataḥ abhyavartanta tau vīrau chādayanto mahārathāḥ 95 sa chādyamānaḥ samare śaraiḥ parabalārdanaḥ darśayan raudram ātmānaṃ pāśahasta ivāntakaḥ nighnan saṃśaptakān pārthaḥ prekṣaṇīyataro 'bhavat 96 tato vidyutprabhair bāṇaiḥ kārtasvaravibhūṣitaiḥ nirantaram ivākāśam āsīn nunnaiḥ kirīṭinā 97 kirīṭibhujanirmuktaiḥ saṃpatadbhir mahāśaraiḥ samācchannaṃ babhau sarvaṃ kādraveyair iva prabho 98 rukmapuṅkhān prasannāgrāñ śarān saṃnataparvaṇaḥ adarśayad ameyātmā dikṣu sarvāsu pāṇḍavaḥ 99 hatvā daśasahasrāṇi pārthivānāṃ mahāratha saṃśaptakānāṃ kaunteyaḥ prapakṣaṃ tvarito 'bhyayāt 100 prapakṣaṃ sa samāsādya pārthaḥ kāmbojarakṣitam pramamātha balād bāṇair dānavān iva vāsavaḥ 101 pracicchedāśu bhallaiś ca dviṣatām ātatāyinām śastrapāṇīṃs tathā bāhūṃs tathāpi ca śirāṃsy uta 102 aṅgāṅgāvayavaiś chinnair vyāyudhās te 'patan kṣitau viṣvag vātābhisaṃbhagnā bahuśākhā iva drumāḥ 103 hastyaśvarathapattīnāṃ vrātān nighnantam arjunam sudakṣiṇād avarajaḥ śaravṛṣṭyābhyavīvṛṣat 104 asyāsyato 'rdhacandrābhyāṃ sa bāhū parighopamau pūrṇacandrābhavaktraṃ ca kṣureṇābhyahanac chiraḥ 105 sa papāta tato vāhāt svalohita parisravaḥ manaḥśilā gireḥ śṛṅgaṃ vajreṇevāvadāritam 106 sudakṣiṇād avarajaṃ kāmbojaṃ dadṛśur hatam prāṃśuṃ kamalapatrākṣam atyarthaṃ priyadarśanam kāñcanastambhasaṃkāśaṃ bhinnaṃ hemagiriṃ yathā 107 tato 'bhavat punar yuddhaṃ ghoram adbhutadarśanam nānāvasthāś ca yodhānāṃ babhūvus tatra yudhyatām 108 eteṣv āvarjitair aśvaiḥ kāmbojair yavanaiḥ śakaiḥ śoṇitāktais tadā raktaṃ sarvam āsīd viśāṃ pate 109 rathai rathāśvasūtaiś ca hatārohaiś ca vājibhiḥ dviradaiś ca hatārohair mahāmātrair hatadvipaiḥ anyonyena mahārāja kṛto ghoro janakṣayaḥ 110 tasmin prapakṣe pakṣe ca vadhyamāne mahātmanā arjunaṃ jayatāṃ śreṣṭhaṃ tvarito drauṇir āyayau 111 vidhunvāno mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam ādadānaḥ śarān ghorān svā raśmīn iva bhāskaraḥ 112 taiḥ patadbhir mahārāja drauṇimuktaiḥ samantataḥ saṃchāditau rathasthau tāv ubhau kṛṣṇa dhanaṃjayau 113 tataḥ śaraśatais tīkṣṇair bhāradvājaḥ pratāvapān niśceṣṭau tāv ubhau cakre yuddhe mādhava pāṇḍavau 114 hāhākṛtam abhūt sarvaṃ jaṅgamaṃ sthāvaraṃ tathā carācarasya goptārau dṛṣṭvā saṃchāditau śaraiḥ 115 siddhacāraṇasaṃghāś ca saṃpetur vai samantataḥ cintayanto bhaved adya lokānāṃ svasty apīty aha 116 na mayā tādṛśo rājan dṛṣṭapūrvaḥ parākramaḥ saṃjajñe yādṛśo drauṇeḥ kṛṣṇau saṃchādayiṣyataḥ 117 drauṇes tu dhanuṣaḥ śabdam ahitatrāsanaṃ raṇe aśrauṣaṃ bahuśo rājan siṃhasya nadato yathā 118 jyā cāsya carato yuddhe savyadakṣiṇam asyataḥ vidyud ambudamadhyasthā bhrājamāneva sābhavat 119 sa tathā kṣiprakārī ca dṛḍhahastaś ca pāṇḍavaḥ saṃmohaṃ paramaṃ gatvā praikṣata droṇajaṃ tataḥ 120 sa vikramaṃ hṛtaṃ mene ātmānaḥ sumahātmanā tathāsya samare rājan vapur āsīt sudurdṛśam 121 drauṇipāṇḍavayor evaṃ vatamāne mahāraṇe vardhamāne ca rājendra droṇaputre mahābale hīyamāne ca kaunteye kṛṣṇaṃ roṣaḥ samabhyayāt 122 saroṣān niḥśvasan rājan nirdahann iva cakṣuṣā drauṇiṃ hy apaśyat saṃgrāme phalgunaṃ ca muhur muhuḥ 123 tataḥ kruddho 'bravīt kṛṣṇaḥ pārthaṃ sapraṇayaṃ tadā atyadbhutam idaṃ pārtha tava paśyāmi saṃyuge atiśete hi yatra tvā droṇaputro 'dya bhārata 124 kac cit te gāṇḍivaṃ haste rathe tiṣṭhasi cārjuna kac cit kuśalinau bāhū kac cid vīryaṃ tad eva te 125 evam uktas tu kṛṣṇena kṣiptvā bhallāṃś caturdaśa tvaramāṇas tvarā kāle drauṇer dhanur athācchinat dhvajaṃ chatraṃ patākāṃ ca rathāṃ śaktiṃ gadāṃ tathā 126 jatru deśe ca subhṛśaṃ vatsadantair atāḍayat sa pūrcchāṃ paramāṃ gatvā dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ 127 taṃ visaṃjñaṃ mahārāja kirīṭibhayapīḍitam apovāha raṇāt sūto rakṣamāṇo dhanaṃjayāt 128 etasminn eva kāle tu vijayaḥ śatrutāpanaḥ nyavadhīt tāvakaṃ sainyaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ paśyatas tava putrasya tasya vīrasya bhārata 129 evam eṣa kṣayo vṛttas tāvakānāṃ paraiḥ saha krūro viśasano ghoro rājan durmantrite tava 130 saṃśaptakāṃś ca kaunteyaḥ kurūṃś cāpi vṛkodaraḥ vasuṣeṇaṃ ca pāñcālaḥ kṛtsnena vyadhamad raṇe |