|
1
[स] ततः पुनः समाजग्मुर अभीताः कुरुसृञ्जयाः युधिष्ठिर मुखाः पार्दा वैकर्तन मुखा वयम 2 ततः परववृते भीमः संग्रामॊ लॊमहर्षणः कर्णस्य पाण्डवानां च यम राष्ट्रविवर्धनः 3 तस्मिन परवृत्ते संग्रामे तुमुले शॊणितॊथके संशप्तकेषु शूरेषु किं चिच छिष्टेषु भारत 4 धृष्टथ्युम्नॊ महाराज सहितः सर्वराजभिः कर्णम एवाभिथुथ्राव पाण्डवाश च महारदाः 5 आगच्छमानांस तान संख्ये परहृष्टान विजयैषिणः थधारैकॊ रणे कर्णॊ जलौघान इव पर्वतः 6 तम आसाथ्य तु ते कर्णं वयशीर्यन्त महारदः यदाचलं समासाथ्य जलौघाः सर्वतॊथिशम तयॊर आसीन महाराज संग्रामॊ लॊमहर्षणः 7 धृष्टथ्युम्नस तु राधेयं शरेण नतपर्वणा ताडयाम आस संक्रुथ्धस तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 8 विजयं तु धनुःश्रेष्ठं विधुन्वानॊ महारदः पार्षतस्य धनुश छित्त्वा शरान आशीविषॊपमान ताडयाम आस संक्रुथ्धः पार्षतं नवभिः शरैः 9 ते वर्म हेमविकृतं भित्त्वा तस्य महात्मनः शॊणिताक्ता वयराजन्त शक्र गॊपा इवानघ 10 तथ अपास्य धनुश छिन्नं धृष्टथ्युम्नॊ महारदः अन्यथ धनुर उपाथाय शरांश चाशीविषॊपमान कर्णं विव्याध सप्तत्या शरैः संनतपर्वभिः 11 तदैव राजन कर्णॊ ऽपि पार्षतं शत्रुतापनम थरॊण शत्रुं महेष्वासॊ विव्याध निशितैः शरैः 12 तस्य कर्णॊ महाराज शरं कनकभूषणम परेषयाम आस संक्रुथ्धॊ मृत्युथण्डम इवापरम 13 तम आपतन्तं सहसा घॊररूपं विशां पते चिच्छेथ सप्तधा राजञ शैनेयः कृतहस्तवत 14 थृष्ट्वा विनिहितं बाणं शरैः कर्णॊ विशां पते सात्यकिं शरवर्षेण समन्तात पर्यवारयत 15 विव्याध चैनं समरे नाराचैस तत्र सप्तभिः तं परत्यविध्यच छैनेयः शरैर हेमविभूषितैः 16 ततॊ युथ्धम अतीवासीच चक्षुः शरॊत्रभयावहम राजन घॊरं च चित्रं च परेक्षणीयं समन्ततः 17 सर्वेषां तत्र भूतानां लॊम हर्षॊ वयजायत तथ थृष्ट्वा समरे कर्म कर्ण शैनेययॊर नृप 18 एतस्मिन्न अन्तरे थरौणिर अभ्ययात सुमहाबलम पार्षतं शत्रुथमनं शत्रुवीर्यासु नाशनम 19 अभ्यभाषत संक्रुथ्धॊ थरौणिर थूरे धनंजये तिष्ठ तिष्ठाथ्य बरह्मघ्न न मे जीवन विमॊक्ष्यसे 20 इत्य उक्त्वा सुभृशं वीरः शीघ्रकृन निशितैः शरैः पार्षतं छाथयाम आस घॊररूपैः सुतेजनैः यतमानं परं शक्त्या यतमानॊ महारदः 21 यदा हि समरे थरौणिः पार्षतं वीक्ष्य मारिष तदा थरौणिं रणे थृष्ट्वा पार्षतः परवीरहा नातिहृष्टमना भूत्वा मन्यते मृत्युम आत्मनः 22 थरौणिस तु थृष्ट्वा राजेन्थ्र धृष्टथ्युम्नं रणे सदितम करॊधेन निःश्वसन वीरः पार्षतं समुपाथ्रवत ताव अन्यॊन्यं तु थृष्ट्वैव संरम्भं जग्मतुः परम 23 अदाब्रवीन महाराज थरॊणपुत्रः परतापवान धृष्टथ्युम्नं समीपस्दं तवरमाणॊ विशां पते पाञ्चालापसथाथ्य तवां परेषयिष्यामि मृत्यवे 24 पापं हि यत तवया कर्म घनता थरॊणं पुरा कृतम अथ्य तवा पत्स्यते तथ वै यदा हय अकुशलं तदा 25 अरक्ष्यमाणः पार्देन यथि तिष्ठसि संयुगे नापक्रमसि वा मूढ सत्यम एतथ बरवीमि ते 26 एवम उक्तः परत्युवाच धृष्टथ्युम्नः परतापवान परतिवाक्यं स एवासिर मामकॊ थास्यते तव येनैव ते पितुर थत्तं यतमानस्य संयुगे 27 यथि तावन मया थरॊणॊ निहतॊ बराह्मण बरुवः तवाम इथानीं कदं युथ्धे न हनिष्यामि विक्रमात 28 एवम उक्त्वा महाराज सेनापतिर अमर्षणः निशितेनाद बाणेन थरौणिं विव्याध पार्षत 29 ततॊ थरॊणिः सुसंक्रुथ्धः शरैः संनतपर्वभिः पराच्छाथयथ थिशॊ राजन धृष्टथ्युम्नस्य संयुगे 30 नैवान्तरिक्षं न थिशॊ नैव यॊधाः समन्ततः थृश्यन्ते वै महाराज शरैश छन्नाः सहस्रशः 31 तदैव पार्षतॊ राजन थरौणिम आहवशॊभिनम शरैः संछाथयाम आस सूतपुत्रस्य पश्यतः 32 राधेयॊ ऽपि महाराज पाञ्चालान सह पाण्डवैः थरौपथेयान युधामन्युं सात्यकिं च महारदम एकः स वारयाम आस परेक्षणीयः समन्ततः 33 धृष्टथ्युम्नॊ ऽपि समरे थरौणेश चिच्छेथ कार्मुकम तथ अपास्य धनुश छिन्नम अन्यथ आथत्त कार्मुकम वेगवत समरे घॊरं शरांश चाशीविषॊपमान 34 स पार्षतस्य राजेन्थ्र धनुः शक्तिं गथां धवजम हयान सूतं रदं चैव निमेषाथ वयधमच छरैः 35 स छिन्नधन्वा विरदॊ हताश्वॊ हतसारदिः खड्गम आथत्त विपुलं शतचन्थ्रं च भानुमत 36 थरौणिस तथ अपि राजेन्थ्र भल्लैः कषिप्रं महारदः चिच्छेथ समरे वीरः कषिप्रहस्तॊ थृढायुधः रदाथ अनवरूढस्य तथ अथ्भुतम इवाभवत 37 धृष्टथ्युम्नं तु विरदं हताश्वं छिन्नकार्मुकम शरैश च बहुधा विथ्धम अस्त्रैश च शकलीकृतम नातरथ भरतश्रेष्ठ यतमानॊ महारदः 38 तस्यान्तम इषुभी राजन यथा थरौणिर न जग्मिवान अद तयक्त्वा धनुर वीरः पार्षतं तवरितॊ ऽनवगात 39 आसीथ आथ्रवतॊ राजन वेगस तस्य महात्मनः गरुडस्येव पततॊ जिघृक्षॊः पन्नगॊत्तमम 40 एतस्मिन्न एव काले तु माधवॊ ऽरजुनम अब्रवीत पश्य पार्द यदा थरौणिः पार्षतस्य वधं परति यत्नं करॊति विपुलं हन्याच चैनम असंशयम 41 तं मॊचय महाबाहॊ पार्षतं शत्रुतापनम थरौणेर आस्यम अनुप्राप्तं मृत्यॊर आस्य गतं यदा 42 एवम उक्त्वा महाराज वासुथेवः परतापवान परैषयत तत्र तुरगान यत्र थरौणिर वयवस्दितः 43 ते हयाश चन्थ्रसंकाशाः केशवेन परचॊथिताः पिबन्त इव तथ वयॊम जग्मुर थरौणि रदं परदि 44 थृष्ट्वायान्तौ महावीर्याव उभौ कृष्ण धनंजयौ धृष्टथ्युम्न वधे राजंश चक्रे यत्नं महाबलः 45 विकृष्यमाणं थृष्ट्वैव धृष्टथ्युम्नं जनेश्वर शरांश चिक्षेप वै पार्दॊ थरौणिं परति महाबलः 46 ते शरा हेमविकृता गाण्डीवप्रेषिता भृशम थरौणिम आसाथ्य विविशुर वल्मीकम इव पन्नगाः 47 स विथ्धस तैः शरैर घॊरैर थरॊणपुत्रः परतापवान रदम आरुरुहे वीरॊ धनंजय शरार्थितः परगृह्य च धनुःश्रेष्ठं पार्दं विव्याध सायकैः 48 एतस्मिन्न अन्तरे वीरः सहथेवॊ जनाधिप अपॊवाह रदेनाजौ पार्षतं शत्रुतापनम 49 अर्जुनॊ ऽपि महाराज थरौणिं विव्याध पत्रिभिः तं थरॊणपुत्रः संक्रुथ्धॊ बाह्वॊर उरसि चार्थयत 50 करॊधितस तु रणे पार्दॊ नाराचं कालसंमितम थरॊणपुत्राय चिक्षेप कालथण्डम इवापरम स बराह्मणस्यांस थेशे कालथण्डम इवापरम 51 स विह्वलॊ महाराज शरवेगेन संयुगे निषसाथ रदॊपस्दे वयाक्षिपथ विजयं धनुः 52 अर्जुनं समरे करुथ्धः परेक्षमाणॊ मुहुर मुहुः थवैरदं चापि पार्देन कामयानॊ महारणे 53 तं तु हित्वा हतं वीरं सारदिः शत्रुकर्शनम अपॊवाह रदेनाजौ तवरमाणॊ रणाजिरात 54 अदॊत्क्रुष्टं महा राजपाञ्चालैर जितकाशिभिः मॊक्षितं पार्षतं थृष्ट्वा थरॊणपुत्रं च पीडितम 55 वाथित्राणि च थिव्यानि परावाथ्यन्त सहस्रशः सिंहनाथश च संजज्ञे थृष्ट्वा घॊरं महाथ्भुतम 56 एवं कृत्वाब्रवीत पार्दॊ वासुथेवं धनंजयः याहि संशप्तकान कृष्ण कार्यम एतत परं मम 57 ततः परयातॊ थाशार्हः शरुत्वा पाण्डव भाषितम रदेनातिपताकेन मनॊमारुतरंहसा |
1
[s] tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurusṛñjayāḥ yudhiṣṭhira mukhāḥ pārthā vaikartana mukhā vayam 2 tataḥ pravavṛte bhīmaḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ karṇasya pāṇḍavānāṃ ca yama rāṣṭravivardhanaḥ 3 tasmin pravṛtte saṃgrāme tumule śoṇitodake saṃśaptakeṣu śūreṣu kiṃ cic chiṣṭeṣu bhārata 4 dhṛṣṭadyumno mahārāja sahitaḥ sarvarājabhiḥ karṇam evābhidudrāva pāṇḍavāś ca mahārathāḥ 5 āgacchamānāṃs tān saṃkhye prahṛṣṭān vijayaiṣiṇaḥ dadhāraiko raṇe karṇo jalaughān iva parvataḥ 6 tam āsādya tu te karṇaṃ vyaśīryanta mahārathaḥ yathācalaṃ samāsādya jalaughāḥ sarvatodiśam tayor āsīn mahārāja saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ 7 dhṛṣṭadyumnas tu rādheyaṃ śareṇa nataparvaṇā tāḍayām āsa saṃkruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 8 vijayaṃ tu dhanuḥśreṣṭhaṃ vidhunvāno mahārathaḥ pārṣatasya dhanuś chittvā śarān āśīviṣopamān tāḍayām āsa saṃkruddhaḥ pārṣataṃ navabhiḥ śaraiḥ 9 te varma hemavikṛtaṃ bhittvā tasya mahātmanaḥ śoṇitāktā vyarājanta śakra gopā ivānagha 10 tad apāsya dhanuś chinnaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ anyad dhanur upādāya śarāṃś cāśīviṣopamān karṇaṃ vivyādha saptatyā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 11 tathaiva rājan karṇo 'pi pārṣataṃ śatrutāpanam droṇa śatruṃ maheṣvāso vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 12 tasya karṇo mahārāja śaraṃ kanakabhūṣaṇam preṣayām āsa saṃkruddho mṛtyudaṇḍam ivāparam 13 tam āpatantaṃ sahasā ghorarūpaṃ viśāṃ pate ciccheda saptadhā rājañ śaineyaḥ kṛtahastavat 14 dṛṣṭvā vinihitaṃ bāṇaṃ śaraiḥ karṇo viśāṃ pate sātyakiṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayat 15 vivyādha cainaṃ samare nārācais tatra saptabhiḥ taṃ pratyavidhyac chaineyaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ 16 tato yuddham atīvāsīc cakṣuḥ śrotrabhayāvaham rājan ghoraṃ ca citraṃ ca prekṣaṇīyaṃ samantataḥ 17 sarveṣāṃ tatra bhūtānāṃ loma harṣo vyajāyata tad dṛṣṭvā samare karma karṇa śaineyayor nṛpa 18 etasminn antare drauṇir abhyayāt sumahābalam pārṣataṃ śatrudamanaṃ śatruvīryāsu nāśanam 19 abhyabhāṣata saṃkruddho drauṇir dūre dhanaṃjaye tiṣṭha tiṣṭhādya brahmaghna na me jīvan vimokṣyase 20 ity uktvā subhṛśaṃ vīraḥ śīghrakṛn niśitaiḥ śaraiḥ pārṣataṃ chādayām āsa ghorarūpaiḥ sutejanaiḥ yatamānaṃ paraṃ śaktyā yatamāno mahārathaḥ 21 yathā hi samare drauṇiḥ pārṣataṃ vīkṣya māriṣa tathā drauṇiṃ raṇe dṛṣṭvā pārṣataḥ paravīrahā nātihṛṣṭamanā bhūtvā manyate mṛtyum ātmanaḥ 22 drauṇis tu dṛṣṭvā rājendra dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe sthitam krodhena niḥśvasan vīraḥ pārṣataṃ samupādravat tāv anyonyaṃ tu dṛṣṭvaiva saṃrambhaṃ jagmatuḥ param 23 athābravīn mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān dhṛṣṭadyumnaṃ samīpasthaṃ tvaramāṇo viśāṃ pate pāñcālāpasadādya tvāṃ preṣayiṣyāmi mṛtyave 24 pāpaṃ hi yat tvayā karma ghnatā droṇaṃ purā kṛtam adya tvā patsyate tad vai yathā hy akuśalaṃ tathā 25 arakṣyamāṇaḥ pārthena yadi tiṣṭhasi saṃyuge nāpakramasi vā mūḍha satyam etad bravīmi te 26 evam uktaḥ pratyuvāca dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān prativākyaṃ sa evāsir māmako dāsyate tava yenaiva te pitur dattaṃ yatamānasya saṃyuge 27 yadi tāvan mayā droṇo nihato brāhmaṇa bruvaḥ tvām idānīṃ kathaṃ yuddhe na haniṣyāmi vikramāt 28 evam uktvā mahārāja senāpatir amarṣaṇaḥ niśitenātha bāṇena drauṇiṃ vivyādha pārṣata 29 tato droṇiḥ susaṃkruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ prācchādayad diśo rājan dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge 30 naivāntarikṣaṃ na diśo naiva yodhāḥ samantataḥ dṛśyante vai mahārāja śaraiś channāḥ sahasraśaḥ 31 tathaiva pārṣato rājan drauṇim āhavaśobhinam śaraiḥ saṃchādayām āsa sūtaputrasya paśyataḥ 32 rādheyo 'pi mahārāja pāñcālān saha pāṇḍavaiḥ draupadeyān yudhāmanyuṃ sātyakiṃ ca mahāratham ekaḥ sa vārayām āsa prekṣaṇīyaḥ samantataḥ 33 dhṛṣṭadyumno 'pi samare drauṇeś ciccheda kārmukam tad apāsya dhanuś chinnam anyad ādatta kārmukam vegavat samare ghoraṃ śarāṃś cāśīviṣopamān 34 sa pārṣatasya rājendra dhanuḥ śaktiṃ gadāṃ dhvajam hayān sūtaṃ rathaṃ caiva nimeṣād vyadhamac charaiḥ 35 sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ khaḍgam ādatta vipulaṃ śatacandraṃ ca bhānumat 36 drauṇis tad api rājendra bhallaiḥ kṣipraṃ mahārathaḥ ciccheda samare vīraḥ kṣiprahasto dṛḍhāyudhaḥ rathād anavarūḍhasya tad adbhutam ivābhavat 37 dhṛṣṭadyumnaṃ tu virathaṃ hatāśvaṃ chinnakārmukam śaraiś ca bahudhā viddham astraiś ca śakalīkṛtam nātarad bharataśreṣṭha yatamāno mahārathaḥ 38 tasyāntam iṣubhī rājan yadā drauṇir na jagmivān atha tyaktvā dhanur vīraḥ pārṣataṃ tvarito 'nvagāt 39 āsīd ādravato rājan vegas tasya mahātmanaḥ garuḍasyeva patato jighṛkṣoḥ pannagottamam 40 etasminn eva kāle tu mādhavo 'rjunam abravīt paśya pārtha yathā drauṇiḥ pārṣatasya vadhaṃ prati yatnaṃ karoti vipulaṃ hanyāc cainam asaṃśayam 41 taṃ mocaya mahābāho pārṣataṃ śatrutāpanam drauṇer āsyam anuprāptaṃ mṛtyor āsya gataṃ yathā 42 evam uktvā mahārāja vāsudevaḥ pratāpavān praiṣayat tatra turagān yatra drauṇir vyavasthitaḥ 43 te hayāś candrasaṃkāśāḥ keśavena pracoditāḥ pibanta iva tad vyoma jagmur drauṇi rathaṃ prathi 44 dṛṣṭvāyāntau mahāvīryāv ubhau kṛṣṇa dhanaṃjayau dhṛṣṭadyumna vadhe rājaṃś cakre yatnaṃ mahābalaḥ 45 vikṛṣyamāṇaṃ dṛṣṭvaiva dhṛṣṭadyumnaṃ janeśvara śarāṃś cikṣepa vai pārtho drauṇiṃ prati mahābalaḥ 46 te śarā hemavikṛtā gāṇḍīvapreṣitā bhṛśam drauṇim āsādya viviśur valmīkam iva pannagāḥ 47 sa viddhas taiḥ śarair ghorair droṇaputraḥ pratāpavān ratham āruruhe vīro dhanaṃjaya śarārditaḥ pragṛhya ca dhanuḥśreṣṭhaṃ pārthaṃ vivyādha sāyakaiḥ 48 etasminn antare vīraḥ sahadevo janādhipa apovāha rathenājau pārṣataṃ śatrutāpanam 49 arjuno 'pi mahārāja drauṇiṃ vivyādha patribhiḥ taṃ droṇaputraḥ saṃkruddho bāhvor urasi cārdayat 50 krodhitas tu raṇe pārtho nārācaṃ kālasaṃmitam droṇaputrāya cikṣepa kāladaṇḍam ivāparam sa brāhmaṇasyāṃsa deśe kāladaṇḍam ivāparam 51 sa vihvalo mahārāja śaravegena saṃyuge niṣasāda rathopasthe vyākṣipad vijayaṃ dhanuḥ 52 arjunaṃ samare kruddhaḥ prekṣamāṇo muhur muhuḥ dvairathaṃ cāpi pārthena kāmayāno mahāraṇe 53 taṃ tu hitvā hataṃ vīraṃ sārathiḥ śatrukarśanam apovāha rathenājau tvaramāṇo raṇājirāt 54 athotkruṣṭaṃ mahā rājapāñcālair jitakāśibhiḥ mokṣitaṃ pārṣataṃ dṛṣṭvā droṇaputraṃ ca pīḍitam 55 vāditrāṇi ca divyāni prāvādyanta sahasraśaḥ siṃhanādaś ca saṃjajñe dṛṣṭvā ghoraṃ mahādbhutam 56 evaṃ kṛtvābravīt pārtho vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ yāhi saṃśaptakān kṛṣṇa kāryam etat paraṃ mama 57 tataḥ prayāto dāśārhaḥ śrutvā pāṇḍava bhāṣitam rathenātipatākena manomārutaraṃhasā |