|
1
[धृ] निवृत्ते भीमसेने च पाण्डवे च युधिष्ठिरे वध्यमाने बले चापि मामके पाण्डुसृञ्जयैः 2 थरवमाणे बलौघे च निराक्रन्थे मुहुर मुहुः किम अकुर्वन्त कुरवस तन ममाचक्ष्व संजय 3 [स] थृष्ट्वा भीमं महाबाहुं सूतपुत्रः परतापवान करॊधरक्तेक्षणॊ राजन भीमसेनम उपाथ्रवत 4 तावकं च बलं थृष्ट्वा भीमसेनात पराङ्मुखम यत्नेन महता राजन पर्यवस्दापयथ बली 5 वयवस्दाप्य महाबाहुस तव पुत्रस्य वाहिनीम परत्युथ्ययौ तथा कर्णः पाण्डवान युथ्धथुर्मथान 6 परत्युथ्ययुस तु राधेयं पाण्डवानां महारदाः धुन्वानाः कार्मुकाण्य आजौ विक्षिपन्तश च सायकान 7 भीमसेनः सिनेर नप्ता शिखण्डी जनमेजयः धृष्टथ्युम्नश च बलवान सर्वे चापि परभथ्रकाः 8 पाञ्चालाश च नरव्याघ्राः समन्तात तव वाहिनीम अभ्यथ्रवन्त संक्रुथ्धाः समरे जितकाशिनः 9 तदैव तावका राजन पाण्डवानाम अनीकिनीम अभ्यथ्रवन्त तवरिता जिघांसन्तॊ महारदाः 10 रदनागाश्वकलिलं पत्तिध्वजसमाकुलम बभूव पुरुषव्याघ्र सैन्यम अथ्भुतथर्शनम 11 शिखण्डी च ययौ कर्णं धृष्टथ्युम्नः सुतं तव थुःशासनं महाराज महत्या सेनया वृतम 12 नकुलॊ वृषसेनं च चित्रसेनं समभ्ययात उलूकं समरे राजन सहथेवः समभ्ययात 13 सात्यकिः शकुनिं चापि भीमसेनश च कौरवान अर्जुनं च रणे यत्तं थरॊणपुत्रॊ महारदः 14 युधामन्युं महेष्वासं गौतमॊ ऽभयपतथ रणे कृतवर्मा च बलवान उत्तमौजसम आथ्रवत 15 भीमसेनः कुरून सर्वान पुत्रांश च तव मारिष सहानीकान महाबाहुर एक एवाभ्यवारयत 16 शिखण्डी च ततः कर्णं विचरन्तम अभीतवत भीष्म हन्ता महाराज वारयाम आस पत्रिभिः 17 परतिरब्धस ततः कर्णॊ रॊषात परस्फुरिताधरः शिखण्डिनं तरिभिर बाणैर भरुवॊर मध्ये वयताडयत 18 धारयंस तु स तान बाणाञ शिखण्डी बह्व अशॊभत राजतः पर्वतॊ यथ्वत तरिभिः शृङ्गैः समन्वितः 19 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासः सूतपुत्रेण संयुगे कर्णं विव्याध समरे नवत्या निशितैः शरैः 20 तस्य कर्णॊ हयान हत्वा सारदिं च तरिभिः शरैः उन्ममाद धवजं चास्य कषुप्रप्रेण महारदः 21 हताश्वात तु ततॊ यानाथ अवप्लुत्य महारदः शक्तिं चिक्षेप कर्णाय संक्रुथ्धः शत्रुतापनः 22 तां छित्त्वा समरे कर्णस तरिभिर भारत सायकैः शिखण्डिनम अदाविध्यन नवभिर निशितैः शरैः 23 कर्ण चापच्युतान बाणान वर्जयंस तु नरॊत्तमः अपयातस ततस तूर्णं शिखण्डी जयतां वरः 24 ततः कर्णॊ महाराज पाण्डुसैन्यान्य अशातयत तूलराशिं समासाथ्य यदा वायुर महाजवः 25 धृष्टथ्युम्नॊ महाराज तव पुत्रेण पीडितः थुःशासनं तरिभिर बाणैर अभ्यविध्यत सतनान्तरे 26 तस्य थुःशासनॊ बाहुं सव्यं विव्याध मारिष शितेन रुक्मपुङ्खेन भल्लेन नतपर्वणा 27 धृष्टथ्युम्नस तु निर्विथ्धः शरं घॊरम अमर्षणः थुःशासनाय संक्रुथ्धः परेषयाम आस भारत 28 आपतन्तं महावेगं धृष्टथ्युम्न समीरितम शरैश चिच्छेथ पुत्रस ते तरिभिर एव विशां पते 29 अदापरैः सप्त थशैर भल्लैः कनकभूषणैः धृष्टथ्युम्नं समासाथ्य बाह्वॊर उरसि चार्थयत 30 ततः स पार्षतः करुथ्धॊ धनुश चिच्छेथ मारिष कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन तत उच्चुक्रुशुर जनाः 31 अदान्यथ धनुर आथाय पुत्रस ते भरतर्षभ धृष्टथ्युम्नं शरव्रातैः समन्तात पर्यवारयत 32 तव पुत्रस्य ते थृष्ट्वा विक्रमं तं महात्मनः वयहसन्त रणे यॊधाः सिथ्धाश चाप्सरसां गणाः 33 ततः परववृते युथ्धं तावकानां परैः सह घॊरं पराणभृतां काले घॊररूपं परंतप 34 नकुलं वृषसेनस तु विथ्ध्वा पञ्चभिर आयसैः पितुः समीपे तिष्ठन्तं तरिभिर अन्यैर अविध्यत 35 नकुलस तु ततः करुथ्धॊ वृषसेनं समयन्न इव नाराचेन सुतीक्ष्णेन विव्याध हृथये थृढम 36 सॊ ऽतिविथ्धॊ बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शनः शत्रुं विव्याध विंशत्या स च तं पञ्चभिः शरैः 37 ततः शरसहस्रेण ताव उभौ पुरुषर्षभौ अन्यॊन्यम आच्छाथयताम अदाभज्यत वाहिनी 38 थृष्ट्वा तु परथ्रुतां सेनां धार्तराष्ट्रस्य सूतजः निवारयाम आस बलाथ अनुपत्य विशां पते निवृत्ते तु ततः कर्णे नकुलः कौरवान ययौ 39 कर्णपुत्रस तु समरे हित्वा नकुलम एव तु जुगॊप चक्रं तवरितं राधेयस्यैव मारिष 40 उलूकस तु रणे करुथ्धः सहथेवेन वारितः तस्याश्वांश चतुरॊ हत्वा सहथेवः परतापवान सारदिं परेषयाम आस यमस्य सथनं परति 41 उलूकस तु ततॊ यानाथ अवप्लुत्य विशां पते तरिगर्तानां बलं पूर्णं जगाम पितृनन्थनः 42 सात्यकिः शकुनिं विथ्ध्वा विंशत्या निशितैः शरैः धवजं चिच्छेथ भल्लेन सौबलस्य हसन्न इव 43 सौबलस तस्य समरे करुथ्धॊ राजन परतापवान विथार्य कवचं भूयॊ धवजं चिच्छेथ काञ्चनम 44 अदैनं निशितैर बाणैः सात्यकिः परत्यविध्यत सारदिं च महाराज तरिभिर एव समार्थयत अदास्य वाहांस तवरितः शरैर निन्ये यमक्षयम 45 ततॊ ऽवप्लुत्य सहसा शकुनिर भरतर्षभ आरुरॊह रदं तूर्णम उलूकस्य महारदः अपॊवाहाद शीघ्रं स शैनेयाथ युथ्धशालिनः 46 सात्यकिस तु रणे राजंस तावकानाम अनीकिनीम अभिथुथ्राव वेगेन ततॊ ऽनीकम अभिथ्यत 47 शैनेय शरनुन्नं तु ततः सैन्यं विशां पते भेजे थश थिशस तूर्णं नयपतच च गतासुवत 48 भीमसेनं तव सुतॊ वारयाम आस संयुगे तं तु भीमॊ मुहूर्तेन वयश्व सूत रदध्वजम चक्रे लॊकेश्वरं तत्र तेनातुष्यन्त चारणाः 49 ततॊ ऽपायान नृपस तत्र भीमसेनस्य गॊचरात कुरुसैन्यं ततः सर्वं भीमसेनम उपाथ्रवत तत्र रावॊ महान आसीथ भीमम एकं जिघांसताम 50 युधामन्युः कृपं विथ्ध्वा धनुर अस्याशु चिच्छिथे अदान्यथ धनुर आथाय कृपः शस्त्रभृतां वरः 51 युधामन्यॊर धवजं सूतं छत्रं चापातयत कषितौ ततॊ ऽपायाथ रदेनैव युधामन्युर महारदः 52 उत्तमौजास तु हार्थिक्यं शरैर भीमपराक्रमम छाथयाम आस सहसा मेघॊ वृष्ट्या यदाचलम 53 तथ युथ्धं सुमहच चासीथ घॊररूपं परंतप याथृशं न मया युथ्धं थृष्टपूर्वं विशां पते 54 कृतवर्मा ततॊ राजन्न उत्तमौजसम आहवे हृथि विव्याध स तथा रदॊपस्द उपाविशत 55 सारदिस तम अपॊवाह रदेन रदिनां वरम ततस तु सत्वरं राजन पाण्डुसैन्यम उपाथ्रवत |
1
[dhṛ] nivṛtte bhīmasene ca pāṇḍave ca yudhiṣṭhire vadhyamāne bale cāpi māmake pāṇḍusṛñjayaiḥ 2 dravamāṇe balaughe ca nirākrande muhur muhuḥ kim akurvanta kuravas tan mamācakṣva saṃjaya 3 [s] dṛṣṭvā bhīmaṃ mahābāhuṃ sūtaputraḥ pratāpavān krodharaktekṣaṇo rājan bhīmasenam upādravat 4 tāvakaṃ ca balaṃ dṛṣṭvā bhīmasenāt parāṅmukham yatnena mahatā rājan paryavasthāpayad balī 5 vyavasthāpya mahābāhus tava putrasya vāhinīm pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān yuddhadurmadān 6 pratyudyayus tu rādheyaṃ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ dhunvānāḥ kārmukāṇy ājau vikṣipantaś ca sāyakān 7 bhīmasenaḥ siner naptā śikhaṇḍī janamejayaḥ dhṛṣṭadyumnaś ca balavān sarve cāpi prabhadrakāḥ 8 pāñcālāś ca naravyāghrāḥ samantāt tava vāhinīm abhyadravanta saṃkruddhāḥ samare jitakāśinaḥ 9 tathaiva tāvakā rājan pāṇḍavānām anīkinīm abhyadravanta tvaritā jighāṃsanto mahārathāḥ 10 rathanāgāśvakalilaṃ pattidhvajasamākulam babhūva puruṣavyāghra sainyam adbhutadarśanam 11 śikhaṇḍī ca yayau karṇaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ sutaṃ tava duḥśāsanaṃ mahārāja mahatyā senayā vṛtam 12 nakulo vṛṣasenaṃ ca citrasenaṃ samabhyayāt ulūkaṃ samare rājan sahadevaḥ samabhyayāt 13 sātyakiḥ śakuniṃ cāpi bhīmasenaś ca kauravān arjunaṃ ca raṇe yattaṃ droṇaputro mahārathaḥ 14 yudhāmanyuṃ maheṣvāsaṃ gautamo 'bhyapatad raṇe kṛtavarmā ca balavān uttamaujasam ādravat 15 bhīmasenaḥ kurūn sarvān putrāṃś ca tava māriṣa sahānīkān mahābāhur eka evābhyavārayat 16 śikhaṇḍī ca tataḥ karṇaṃ vicarantam abhītavat bhīṣma hantā mahārāja vārayām āsa patribhiḥ 17 pratirabdhas tataḥ karṇo roṣāt prasphuritādharaḥ śikhaṇḍinaṃ tribhir bāṇair bhruvor madhye vyatāḍayat 18 dhārayaṃs tu sa tān bāṇāñ śikhaṇḍī bahv aśobhata rājataḥ parvato yadvat tribhiḥ śṛṅgaiḥ samanvitaḥ 19 so 'tividdho maheṣvāsaḥ sūtaputreṇa saṃyuge karṇaṃ vivyādha samare navatyā niśitaiḥ śaraiḥ 20 tasya karṇo hayān hatvā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ unmamātha dhvajaṃ cāsya kṣuprapreṇa mahārathaḥ 21 hatāśvāt tu tato yānād avaplutya mahārathaḥ śaktiṃ cikṣepa karṇāya saṃkruddhaḥ śatrutāpanaḥ 22 tāṃ chittvā samare karṇas tribhir bhārata sāyakaiḥ śikhaṇḍinam athāvidhyan navabhir niśitaiḥ śaraiḥ 23 karṇa cāpacyutān bāṇān varjayaṃs tu narottamaḥ apayātas tatas tūrṇaṃ śikhaṇḍī jayatāṃ varaḥ 24 tataḥ karṇo mahārāja pāṇḍusainyāny aśātayat tūlarāśiṃ samāsādya yathā vāyur mahājavaḥ 25 dhṛṣṭadyumno mahārāja tava putreṇa pīḍitaḥ duḥśāsanaṃ tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare 26 tasya duḥśāsano bāhuṃ savyaṃ vivyādha māriṣa śitena rukmapuṅkhena bhallena nataparvaṇā 27 dhṛṣṭadyumnas tu nirviddhaḥ śaraṃ ghoram amarṣaṇaḥ duḥśāsanāya saṃkruddhaḥ preṣayām āsa bhārata 28 āpatantaṃ mahāvegaṃ dhṛṣṭadyumna samīritam śaraiś ciccheda putras te tribhir eva viśāṃ pate 29 athāparaiḥ sapta daśair bhallaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya bāhvor urasi cārdayat 30 tataḥ sa pārṣataḥ kruddho dhanuś ciccheda māriṣa kṣurapreṇa sutīkṣṇena tata uccukruśur janāḥ 31 athānyad dhanur ādāya putras te bharatarṣabha dhṛṣṭadyumnaṃ śaravrātaiḥ samantāt paryavārayat 32 tava putrasya te dṛṣṭvā vikramaṃ taṃ mahātmanaḥ vyahasanta raṇe yodhāḥ siddhāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ 33 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha ghoraṃ prāṇabhṛtāṃ kāle ghorarūpaṃ paraṃtapa 34 nakulaṃ vṛṣasenas tu viddhvā pañcabhir āyasaiḥ pituḥ samīpe tiṣṭhantaṃ tribhir anyair avidhyata 35 nakulas tu tataḥ kruddho vṛṣasenaṃ smayann iva nārācena sutīkṣṇena vivyādha hṛdaye dṛḍham 36 so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ śatruṃ vivyādha viṃśatyā sa ca taṃ pañcabhiḥ śaraiḥ 37 tataḥ śarasahasreṇa tāv ubhau puruṣarṣabhau anyonyam ācchādayatām athābhajyata vāhinī 38 dṛṣṭvā tu pradrutāṃ senāṃ dhārtarāṣṭrasya sūtajaḥ nivārayām āsa balād anupatya viśāṃ pate nivṛtte tu tataḥ karṇe nakulaḥ kauravān yayau 39 karṇaputras tu samare hitvā nakulam eva tu jugopa cakraṃ tvaritaṃ rādheyasyaiva māriṣa 40 ulūkas tu raṇe kruddhaḥ sahadevena vāritaḥ tasyāśvāṃś caturo hatvā sahadevaḥ pratāpavān sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati 41 ulūkas tu tato yānād avaplutya viśāṃ pate trigartānāṃ balaṃ pūrṇaṃ jagāma pitṛnandanaḥ 42 sātyakiḥ śakuniṃ viddhvā viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ dhvajaṃ ciccheda bhallena saubalasya hasann iva 43 saubalas tasya samare kruddho rājan pratāpavān vidārya kavacaṃ bhūyo dhvajaṃ ciccheda kāñcanam 44 athainaṃ niśitair bāṇaiḥ sātyakiḥ pratyavidhyata sārathiṃ ca mahārāja tribhir eva samārdayat athāsya vāhāṃs tvaritaḥ śarair ninye yamakṣayam 45 tato 'vaplutya sahasā śakunir bharatarṣabha āruroha rathaṃ tūrṇam ulūkasya mahārathaḥ apovāhātha śīghraṃ sa śaineyād yuddhaśālinaḥ 46 sātyakis tu raṇe rājaṃs tāvakānām anīkinīm abhidudrāva vegena tato 'nīkam abhidyata 47 śaineya śaranunnaṃ tu tataḥ sainyaṃ viśāṃ pate bheje daśa diśas tūrṇaṃ nyapatac ca gatāsuvat 48 bhīmasenaṃ tava suto vārayām āsa saṃyuge taṃ tu bhīmo muhūrtena vyaśva sūta rathadhvajam cakre lokeśvaraṃ tatra tenātuṣyanta cāraṇāḥ 49 tato 'pāyān nṛpas tatra bhīmasenasya gocarāt kurusainyaṃ tataḥ sarvaṃ bhīmasenam upādravat tatra rāvo mahān āsīd bhīmam ekaṃ jighāṃsatām 50 yudhāmanyuḥ kṛpaṃ viddhvā dhanur asyāśu cicchide athānyad dhanur ādāya kṛpaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 51 yudhāmanyor dhvajaṃ sūtaṃ chatraṃ cāpātayat kṣitau tato 'pāyād rathenaiva yudhāmanyur mahārathaḥ 52 uttamaujās tu hārdikyaṃ śarair bhīmaparākramam chādayām āsa sahasā megho vṛṣṭyā yathācalam 53 tad yuddhaṃ sumahac cāsīd ghorarūpaṃ paraṃtapa yādṛśaṃ na mayā yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ viśāṃ pate 54 kṛtavarmā tato rājann uttamaujasam āhave hṛdi vivyādha sa tadā rathopastha upāviśat 55 sārathis tam apovāha rathena rathināṃ varam tatas tu satvaraṃ rājan pāṇḍusainyam upādravat |