|
1
[स] इति सम कृष्ण वचनात परत्युच्चार्य युधिष्ठिरम बभूव विमनाः पार्दः किं चित कृत्वेव पातकम 2 ततॊ ऽबरवीथ वासुथेवः परहसन्न इव पाण्डवम कदं नाम भवेथ एतथ यथि तवं पार्द धर्मजम असिना तीक्ष्णधारेण हन्या धर्मे वयवस्दितम 3 तवम इत्य उक्त्वैव राजानम एवं कश्मलम आविशः हत्वा तु नृपतिं पार्द अकरिष्यः किम उत्तरम एवं सुथुर्विथॊ धर्मॊ मन्थप्रज्ञैर विशेषतः 4 स भवान धर्मभीरुत्वाथ धरुवम ऐष्यान महत तपः नरकं घॊररूपं च भरातुर जयेष्ठस्य वै वधात 5 स तवं धर्मभृतां शरेष्ठं राजानं धर्मसंहितम परसाथय कुरुश्रेष्ठम एतथ अत्र मतं मम 6 परसाथ्य भक्त्या राजानं परीतं चैव युधिष्ठिरम परयामस तवरिता यॊथ्धुं सूतपुत्र रदं परदि 7 हत्वा सुथुर्जयं कर्णं तवम अथ्य निशितैः शरैः विपुलां परीतिम आधत्स्व धर्मपुत्रस्य मानथ 8 एतथ अत्र महाबाहॊ पराप्तकालं मतं मम एवं कृते कृतं चैव तव कार्यभविष्यति 9 ततॊ ऽरजुनॊ महाराज लज्जया वै समन्वितः धर्मराजस्य चरणौ परपेथे शिरसानघ 10 उवाच भरतश्रेष्ठ परसीथेति पुनः पुनः कषमस्व राजन यत परॊक्तं धर्मकामेन भीरुणा 11 पाथयॊः पतितं थृष्ट्वा धर्मराजॊ युधिष्ठिरः धनंजयम अमित्रघ्नं रुथन्तं भरतर्षभ 12 उत्दाप्य भरातरं राजा धर्मराजॊ धनंजयम समाश्लिष्य च सस्नेहं पररुरॊथ महीपतिः 13 रुथित्वा तु चिरं कालं भरातरौ सुमहाथ्युती कृतशौचौ नरव्याघ्रौ परीतिमन्तौ बभूवतुः 14 तत आश्लिष्य स परेम्णा मूर्ध्नि चाग्राय पाण्डवम परीत्या परमया युक्तः परस्मयंश चाब्रवीज जयम 15 कर्णेन मे महाबाहॊ सर्वसैन्यस्य पश्यतः कवचं च धवजश चैव धनुः शक्तिर हया गथा शरैः कृत्ता महेष्वास यतमानस्य संयुगे 16 सॊ ऽहं जञात्वा रणे तस्य कर्म थृष्ट्वा च फल्गुन वयवसीथामि थुःखेन न च मे जीवितं परियम 17 तम अथ्य यथि वै वीर न हनिष्यसि सूतजम पराणान एव परित्यक्ष्ये जीवितार्दॊ हि कॊ मम 18 एवम उक्तः परत्युवाच विजयॊ भरतर्षभ सत्येन ते शपे राजन परसाथेन तवैव च भीमेन च नरश्रेष्ठ यमाभ्यां च महीपते 19 यदाथ्य समरे कर्णं हनिष्यामि हतॊ ऽद वा महीतले पतिष्यामि सत्येनायुधम आलभे 20 एवम आभाष्य राजानम अब्रवीन माधवं वचः अथ्य कर्णं रणे कृष्ण सूथयिष्ये न संशयः तथ अनुध्याहि भथ्रं ते वधं तस्य थुरात्मनः 21 एवम उक्तॊ ऽबरवीत पार्दं केशवॊ राजसत्तम शक्तॊ ऽसमि भरतश्रेष्ठ यत्नं कर्तुं यदाबलम 22 एवं चापि हि मे कामॊ नित्यम एव महारद कदं भवान रणे कर्णं निहन्याथ इति मे मतिः 23 भूयश चॊवाच मतिमान माधवॊ धर्मनन्थनम युधिष्ठिरेमं बीभत्सुं तवं सान्त्वयितुम अर्हसि अनुज्ञातुं च कर्णस्य वधायाथ्य थुरात्मनः 24 शरुत्वा हय अयम अहं चैव तवां कर्ण शरपीडितम परवृत्तिं जञातुम आयाताव इह पाण्डवनन्थन 25 थिष्ट्यासि राजन निरुजॊ थिष्ट्या न गरहणं गतः परिसान्त्वय बीभत्सुं जयम आशाधि चानघ 26 [य] एह्य एहि पार्द बीभत्सॊ मां परिष्वज पाण्डव वक्तव्यम उक्तॊ ऽसम्य अहितं तवया कषान्तं च तन मया 27 अहं तवाम अनुजानामि जहि कर्णं धनंजय मन्युं च मा कृदाः पार्द यन मयॊक्तॊ ऽसि थारुणम 28 [स] ततॊ धनंजयॊ राजञ शिरसा परणतस तथा पाथौ जग्राह पाणिभ्यां भरातुर जयेष्ठस्य मारिष 29 समुत्दाप्य ततॊ राजा परिष्वज्य च पीडितम मूर्ध्न्य उपाघ्राय चैवैनम इथं पुनर उवाच ह 30 धनंजय महाबाहॊ मानितॊ ऽसमि थृढं तवया माहात्म्यं विजयं चैव भूयः पराप्नुहि शाश्वतम 31 [अर्ज] अथ्य तं पापकर्माणं सानुबन्धं रणे शरैः नयाम्य अन्तं समासाथ्य राधेयं बलगर्वितम 32 येन तवं पीडितॊ बाणैर थृढम आयम्य कार्मुकम तस्याथ्य कर्मणः कर्णः फलं पराप्स्यति थारुणम 33 अथ्य तवाम अहम एष्यामि कर्णं हत्वा महीपते सभाजयितुम आक्रन्थाथ इति सत्यं बरवीमि ते 34 नाहत्वा विनिवर्ते ऽहं कर्णम अथ्य रणाजिरात इति सत्येन ते पाथौ सपृशामि जगतीपते 35 [स] परसाथ्य धर्मराजानं परहृष्टेनान्तरात्मना पार्दः परॊवाच गॊविन्थं सूतपुत्र वधॊथ्यतः 36 कल्प्यतां च रदॊ भूयॊ युज्यन्तां च हयॊत्तमाः आयुधानि च सर्वाणि सज्ज्यन्तां वै महारदे 37 उपावृत्ताश च तुरगाः शिक्षिताश चाश्वसाथिनः रदॊपकरणैः सर्वैर उपायान्तु तवरान्विताः 38 एवम उक्ते महाराज फल्गुनेन महात्मना उवाच थारुकं कृष्णः कुरु सर्वं यदाब्रवीत अर्जुनॊ भरतश्रेष्ठः शरेष्ठः सर्वधनुष्मताम 39 आज्ञप्तस तव अद कृष्णेन थारुकॊ राजसत्तम यॊजयाम आस स रदं वैयाघ्रं शत्रुतापनम 40 युक्तं तु रदम आस्दाय थारुकेण महात्मना आपृच्छ्य धर्मराजानं बराह्मणान सवस्ति वाच्य च समङ्गल सवस्त्ययनम आरुरॊह रदॊत्तमम 41 तस्य राजा महाप्राज्ञॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः आशिषॊ ऽयुङ्क्त परमा युक्ताः कर्णवधं परति 42 तं परयान्तं महेष्वासं थृष्ट्वा भूतानि भारत निहतं मेनिरे कर्णं पाण्डवेन महात्मना 43 बभूवुर विमलाः सर्वा थिशॊ राजन समन्ततः चाषाश च शतपत्राश च करौञ्चाश चैव जनेश्वर परथक्षिणम अकुर्वन्त तथा वै पाण्डुनन्थनम 44 बहवः पक्षिणॊ राजन पुंनामानः शुभाः शिवाः तवरयन्तॊ ऽरजुनं युथ्धे हृष्टरूपा ववाशिरे 45 कङ्का गृध्रा वडाश चैव वायसाश च विशां पते अग्रतस तस्य गच्छन्ति भक्ष्यहेतॊर भयानकाः 46 निमित्तानि च धन्यानि पार्दस्य परशशंसिरे विनाशम अरिसैन्यानां कर्णस्य च वधं तदा 47 परयातस्याद पार्दस्य महान सवेथॊ वयजायत चिन्ता च विपुला जज्ञे कदं नव एतथ भविष्यति 48 ततॊ गाण्डीवधन्वानम अब्रवीन मधुसूथनः थृष्ट्वा पार्दं तथायस्तं चिन्तापरिगतं तथा 49 गाण्डीवधन्वन संग्रामे ये तवया धनुषा जिताः न तेषां मानुषॊ जेता तवथन्य इह विथ्यते 50 थृष्टा हि बहवः शूराः शक्रतुल्यपराक्रमाः तवां पराप्य समरे वीरं ये गताः परमां गतिम 51 कॊ हि थरॊणं च भीष्मं च भगथत्तं च मारिष विन्थानुविन्थाव आवन्त्यौ काम्बॊजं च सुथक्षिणम 52 शरुतायुषं महावीर्यम अच्युतायुषम एव च परत्युथ्गम्य भवेत कषेमी यॊ न सयात तवम इव कषमी 53 तव हय अस्त्राणि थिव्यानि लाघवं बलम एव च वेधः पातश च लक्षश च यॊगश चैव तवार्जुन असंमॊहश च युथ्धेषु विज्ञानस्य च संनतिः 54 भवान थेवासुरान सर्वान हन्यात सहचराचरान पृदिव्यां हि रणे पार्द न यॊथ्धा तवत्समः पुमान 55 धनुर गरहा हि ये के चित कषत्रिया युथ्धथुर्मथाः आ थेवात तवत्समं तेषां न पश्यामि शृणॊमि वा 56 बराह्मणा च परजाः सृष्टा गाण्डीवं च महाथ्भुतम येन तवं युध्यसे पार्द तस्मान नास्ति तवया समः 57 अवश्यं तु मया वाच्यं यत पद्यं तव पाण्डव मावमंस्दा महाबाहॊ कर्णम आहवशॊभिनम 58 कर्णॊ हि बलवान धृष्टः कृतास्त्रश च महारदः कृती च चित्रयॊधी च थेशे काले च कॊविथः 59 तेजसा वह्नि सथृशॊ वायुवेगसमॊ जवे अन्तकप्रतिमः करॊधे सिंहसंहननॊ बली 60 अयॊ रत्निर महाबाहुर वयूढॊरस्कः सुथुर्जयः अतिमानी च शूरश च परवीरः परियथर्शनः 61 सर्वैर यॊधगुणैर युक्तॊ मित्राणाम अभयंकरः सततं पाण्डव थवेषी धार्तराष्ट्र हिते रतः 62 सर्वैर अवध्यॊ राधेयॊ थेवैर अपि सवासवैः ऋते तवाम इति मे बुथ्धिस तवम अथ्य जहि सूतजम 63 थेवैर अपि हि संयत्तैर बिभ्रथ्भिर मांसशॊणितम अशक्यः समरे जेतुं सर्वैर अपि युयुत्सुभिः 64 थुरात्मानं पापमतिं नृशंसं; थुष्टप्रज्ञं पाण्डवेयेषु नित्यम हीनस्वार्दं पाण्डवेयैर विरॊधे; हत्वा कर्णं धिष्ठितार्दॊ भवाथ्य 65 वीरं मन्यत आत्मानं येन पापः सुयॊधनः तम अथ्य मूलं पापानां जय सौतिं धनंजय |
1
[s] iti sma kṛṣṇa vacanāt pratyuccārya yudhiṣṭhiram babhūva vimanāḥ pārthaḥ kiṃ cit kṛtveva pātakam 2 tato 'bravīd vāsudevaḥ prahasann iva pāṇḍavam kathaṃ nāma bhaved etad yadi tvaṃ pārtha dharmajam asinā tīkṣṇadhāreṇa hanyā dharme vyavasthitam 3 tvam ity uktvaiva rājānam evaṃ kaśmalam āviśaḥ hatvā tu nṛpatiṃ pārtha akariṣyaḥ kim uttaram evaṃ sudurvido dharmo mandaprajñair viśeṣataḥ 4 sa bhavān dharmabhīrutvād dhruvam aiṣyān mahat tapaḥ narakaṃ ghorarūpaṃ ca bhrātur jyeṣṭhasya vai vadhāt 5 sa tvaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rājānaṃ dharmasaṃhitam prasādaya kuruśreṣṭham etad atra mataṃ mama 6 prasādya bhaktyā rājānaṃ prītaṃ caiva yudhiṣṭhiram prayāmas tvaritā yoddhuṃ sūtaputra rathaṃ prathi 7 hatvā sudurjayaṃ karṇaṃ tvam adya niśitaiḥ śaraiḥ vipulāṃ prītim ādhatsva dharmaputrasya mānada 8 etad atra mahābāho prāptakālaṃ mataṃ mama evaṃ kṛte kṛtaṃ caiva tava kāryabhaviṣyati 9 tato 'rjuno mahārāja lajjayā vai samanvitaḥ dharmarājasya caraṇau prapede śirasānagha 10 uvāca bharataśreṣṭha prasīdeti punaḥ punaḥ kṣamasva rājan yat proktaṃ dharmakāmena bhīruṇā 11 pādayoḥ patitaṃ dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ dhanaṃjayam amitraghnaṃ rudantaṃ bharatarṣabha 12 utthāpya bhrātaraṃ rājā dharmarājo dhanaṃjayam samāśliṣya ca sasnehaṃ praruroda mahīpatiḥ 13 ruditvā tu ciraṃ kālaṃ bhrātarau sumahādyutī kṛtaśaucau naravyāghrau prītimantau babhūvatuḥ 14 tata āśliṣya sa premṇā mūrdhni cāgrāya pāṇḍavam prītyā paramayā yuktaḥ prasmayaṃś cābravīj jayam 15 karṇena me mahābāho sarvasainyasya paśyataḥ kavacaṃ ca dhvajaś caiva dhanuḥ śaktir hayā gadā śaraiḥ kṛttā maheṣvāsa yatamānasya saṃyuge 16 so 'haṃ jñātvā raṇe tasya karma dṛṣṭvā ca phalguna vyavasīdāmi duḥkhena na ca me jīvitaṃ priyam 17 tam adya yadi vai vīra na haniṣyasi sūtajam prāṇān eva parityakṣye jīvitārtho hi ko mama 18 evam uktaḥ pratyuvāca vijayo bharatarṣabha satyena te śape rājan prasādena tavaiva ca bhīmena ca naraśreṣṭha yamābhyāṃ ca mahīpate 19 yathādya samare karṇaṃ haniṣyāmi hato 'tha vā mahītale patiṣyāmi satyenāyudham ālabhe 20 evam ābhāṣya rājānam abravīn mādhavaṃ vacaḥ adya karṇaṃ raṇe kṛṣṇa sūdayiṣye na saṃśayaḥ tad anudhyāhi bhadraṃ te vadhaṃ tasya durātmanaḥ 21 evam ukto 'bravīt pārthaṃ keśavo rājasattama śakto 'smi bharataśreṣṭha yatnaṃ kartuṃ yathābalam 22 evaṃ cāpi hi me kāmo nityam eva mahāratha kathaṃ bhavān raṇe karṇaṃ nihanyād iti me matiḥ 23 bhūyaś covāca matimān mādhavo dharmanandanam yudhiṣṭhiremaṃ bībhatsuṃ tvaṃ sāntvayitum arhasi anujñātuṃ ca karṇasya vadhāyādya durātmanaḥ 24 śrutvā hy ayam ahaṃ caiva tvāṃ karṇa śarapīḍitam pravṛttiṃ jñātum āyātāv iha pāṇḍavanandana 25 diṣṭyāsi rājan nirujo diṣṭyā na grahaṇaṃ gataḥ parisāntvaya bībhatsuṃ jayam āśādhi cānagha 26 [y] ehy ehi pārtha bībhatso māṃ pariṣvaja pāṇḍava vaktavyam ukto 'smy ahitaṃ tvayā kṣāntaṃ ca tan mayā 27 ahaṃ tvām anujānāmi jahi karṇaṃ dhanaṃjaya manyuṃ ca mā kṛthāḥ pārtha yan mayokto 'si dāruṇam 28 [s] tato dhanaṃjayo rājañ śirasā praṇatas tadā pādau jagrāha pāṇibhyāṃ bhrātur jyeṣṭhasya māriṣa 29 samutthāpya tato rājā pariṣvajya ca pīḍitam mūrdhny upāghrāya caivainam idaṃ punar uvāca ha 30 dhanaṃjaya mahābāho mānito 'smi dṛḍhaṃ tvayā māhātmyaṃ vijayaṃ caiva bhūyaḥ prāpnuhi śāśvatam 31 [arj] adya taṃ pāpakarmāṇaṃ sānubandhaṃ raṇe śaraiḥ nayāmy antaṃ samāsādya rādheyaṃ balagarvitam 32 yena tvaṃ pīḍito bāṇair dṛḍham āyamya kārmukam tasyādya karmaṇaḥ karṇaḥ phalaṃ prāpsyati dāruṇam 33 adya tvām aham eṣyāmi karṇaṃ hatvā mahīpate sabhājayitum ākrandād iti satyaṃ bravīmi te 34 nāhatvā vinivarte 'haṃ karṇam adya raṇājirāt iti satyena te pādau spṛśāmi jagatīpate 35 [s] prasādya dharmarājānaṃ prahṛṣṭenāntarātmanā pārthaḥ provāca govindaṃ sūtaputra vadhodyataḥ 36 kalpyatāṃ ca ratho bhūyo yujyantāṃ ca hayottamāḥ āyudhāni ca sarvāṇi sajjyantāṃ vai mahārathe 37 upāvṛttāś ca turagāḥ śikṣitāś cāśvasādinaḥ rathopakaraṇaiḥ sarvair upāyāntu tvarānvitāḥ 38 evam ukte mahārāja phalgunena mahātmanā uvāca dārukaṃ kṛṣṇaḥ kuru sarvaṃ yathābravīt arjuno bharataśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām 39 ājñaptas tv atha kṛṣṇena dāruko rājasattama yojayām āsa sa rathaṃ vaiyāghraṃ śatrutāpanam 40 yuktaṃ tu ratham āsthāya dārukeṇa mahātmanā āpṛcchya dharmarājānaṃ brāhmaṇān svasti vācya ca samaṅgala svastyayanam āruroha rathottamam 41 tasya rājā mahāprājño dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ āśiṣo 'yuṅkta paramā yuktāḥ karṇavadhaṃ prati 42 taṃ prayāntaṃ maheṣvāsaṃ dṛṣṭvā bhūtāni bhārata nihataṃ menire karṇaṃ pāṇḍavena mahātmanā 43 babhūvur vimalāḥ sarvā diśo rājan samantataḥ cāṣāś ca śatapatrāś ca krauñcāś caiva janeśvara pradakṣiṇam akurvanta tadā vai pāṇḍunandanam 44 bahavaḥ pakṣiṇo rājan puṃnāmānaḥ śubhāḥ śivāḥ tvarayanto 'rjunaṃ yuddhe hṛṣṭarūpā vavāśire 45 kaṅkā gṛdhrā vaḍāś caiva vāyasāś ca viśāṃ pate agratas tasya gacchanti bhakṣyahetor bhayānakāḥ 46 nimittāni ca dhanyāni pārthasya praśaśaṃsire vināśam arisainyānāṃ karṇasya ca vadhaṃ tathā 47 prayātasyātha pārthasya mahān svedo vyajāyata cintā ca vipulā jajñe kathaṃ nv etad bhaviṣyati 48 tato gāṇḍīvadhanvānam abravīn madhusūdanaḥ dṛṣṭvā pārthaṃ tadāyastaṃ cintāparigataṃ tadā 49 gāṇḍīvadhanvan saṃgrāme ye tvayā dhanuṣā jitāḥ na teṣāṃ mānuṣo jetā tvadanya iha vidyate 50 dṛṣṭā hi bahavaḥ śūrāḥ śakratulyaparākramāḥ tvāṃ prāpya samare vīraṃ ye gatāḥ paramāṃ gatim 51 ko hi droṇaṃ ca bhīṣmaṃ ca bhagadattaṃ ca māriṣa vindānuvindāv āvantyau kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam 52 śrutāyuṣaṃ mahāvīryam acyutāyuṣam eva ca pratyudgamya bhavet kṣemī yo na syāt tvam iva kṣamī 53 tava hy astrāṇi divyāni lāghavaṃ balam eva ca vedhaḥ pātaś ca lakṣaś ca yogaś caiva tavārjuna asaṃmohaś ca yuddheṣu vijñānasya ca saṃnatiḥ 54 bhavān devāsurān sarvān hanyāt sahacarācarān pṛthivyāṃ hi raṇe pārtha na yoddhā tvatsamaḥ pumān 55 dhanur grahā hi ye ke cit kṣatriyā yuddhadurmadāḥ ā devāt tvatsamaṃ teṣāṃ na paśyāmi śṛṇomi vā 56 brāhmaṇā ca prajāḥ sṛṣṭā gāṇḍīvaṃ ca mahādbhutam yena tvaṃ yudhyase pārtha tasmān nāsti tvayā samaḥ 57 avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yat pathyaṃ tava pāṇḍava māvamaṃsthā mahābāho karṇam āhavaśobhinam 58 karṇo hi balavān dhṛṣṭaḥ kṛtāstraś ca mahārathaḥ kṛtī ca citrayodhī ca deśe kāle ca kovidaḥ 59 tejasā vahni sadṛśo vāyuvegasamo jave antakapratimaḥ krodhe siṃhasaṃhanano balī 60 ayo ratnir mahābāhur vyūḍhoraskaḥ sudurjayaḥ atimānī ca śūraś ca pravīraḥ priyadarśanaḥ 61 sarvair yodhaguṇair yukto mitrāṇām abhayaṃkaraḥ satataṃ pāṇḍava dveṣī dhārtarāṣṭra hite rataḥ 62 sarvair avadhyo rādheyo devair api savāsavaiḥ ṛte tvām iti me buddhis tvam adya jahi sūtajam 63 devair api hi saṃyattair bibhradbhir māṃsaśoṇitam aśakyaḥ samare jetuṃ sarvair api yuyutsubhiḥ 64 durātmānaṃ pāpamatiṃ nṛśaṃsaṃ; duṣṭaprajñaṃ pāṇḍaveyeṣu nityam hīnasvārthaṃ pāṇḍaveyair virodhe; hatvā karṇaṃ dhiṣṭhitārtho bhavādya 65 vīraṃ manyata ātmānaṃ yena pāpaḥ suyodhanaḥ tam adya mūlaṃ pāpānāṃ jaya sautiṃ dhanaṃjaya |