|
1
[धृ] ततॊ भग्नेषु सैन्येषु भीमसेनेन संयुगे थुर्यॊधनॊ ऽबरवीत किं नु सौबलॊ वापि संजय 2 कर्णॊ वा जयतां शरेष्ठॊ यॊधा वा मामका युधि कृपॊ वा कृतवर्मा च थरौणिर थुःशासनॊ ऽपि वा 3 अत्यथ्भुतम इथं मन्ये पाण्डवेयस्य विक्रमम यदाप्रतिज्ञं यॊधानां राधेयः कृतवान अपि 4 कुरूणाम अपि सर्वेषां कर्णः शत्रुनिषूथनः शर्म वर्म परतिष्ठा च जीविताशा च संजय 5 तत परभग्नं बलं थृष्ट्वा कौन्तेयेनामितौजसा राधेयानाम अधिरदः कर्णः किम अकरॊथ युधि 6 पुत्रा वा मम थुर्धर्षा राजानॊ वा महारदाः एतन मे सर्वम आचक्ष्व कुशलॊ हय असि संजय 7 [स] अपराह्णे महाराज सूतपुत्रः परतापवान जघान सॊमकान सर्वान भीमसेनस्य पश्यतः भीमॊ ऽपय अतिबलः सैन्यं धार्तराष्ट्रं वयपॊदयत 8 थराव्यमाणं बलं थृष्ट्वा भीमसेनेन धीमता यन्तारम अब्रवीत कर्णः पाञ्चालान एव मा वह 9 मथ्रराजस ततः शल्यः शवेतान अश्वान महाजवान पराहिणॊच चेथिपाञ्चालान करूषांश च महाबलः 10 परविश्य च स तां सेनां शल्यः परबलार्थनः नययच्छत तुरगान हृष्टॊ यत्र यत्रैच्छथ अग्रणीः 11 तं रतहं मेघसंकाशं वैयाघ्रपरिवारणम संथृश्य पाण्डुपाञ्चालास तरस्ता आसन विशां पते 12 ततॊ रदस्य निनथः पराथुरासीन महारणे पर्जन्यसमनिर्घॊषः पर्वतस्येव थीर्यतः 13 ततः शरशतैस तीक्ष्णैः कर्णॊ ऽपय आकर्णनिःसृतैः जघान पाण्डव बलं शतशॊ ऽद सहस्रशः 14 तं तदा समरे कर्म कुर्वाणम अतिमानुषम परिवव्रुर महेष्वासाः पाण्डवानां महारदाः 15 तं शिखण्डी च भीमश च धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः नकुलः सहथेवश च थरौपथेयाः ससात्यकाः परिवव्रुर जिघांसन्तॊ राधेयं शरवृष्टिभिः 16 सात्यकिस तु ततः कर्णं विंशत्या निशितैः शरैः अताडयथ रणे शूरॊ जत्रु थेशे नरॊत्तमः 17 शिखण्डी पञ्चविंशत्या धृष्टथ्युम्नश च पञ्चभिः थरौपथेयाश चतुःषष्ट्या सहथेवश च सप्तभिः नकुलश च शतेनाजौ कर्णं विव्याध सायकैः 18 भीमसेनस तु राधेयं नवत्या नतपर्वणाम विव्याध समरे करुथ्धॊ जत्रु थेशे महाबलः 19 ततः परहस्याधिरदिर विक्षिपन धनुर उत्तमम मुमॊच निशितान बाणान पीडयन सुमहाबलः तान परत्यविध्यथ राधेयः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः 20 सात्यकेस तु धनुश छित्त्वा धवजं च पुरुषर्षभः अदैनं नवभिर बाणैर आजघान सतनान्तरे 21 भीमसेनस तु तं करुथ्धॊ विव्याध तरिंशता शरैः सारदिं च तरिभिर बाणैर आजघान परंतपः 22 विरदान थरौपथेयांश च चकार पुरुषर्षभः अक्ष्णॊर निमेष मात्रेण तथ अथ्भुतम इवाभवत 23 विमुखीकृत्य तान सर्वाञ शरैः संनतपर्वभिः पाञ्चालान अहनच छूरश चेथीनां च महारदान 24 ते वध्यमानाः समरे चेथिमत्स्या विशां पते कर्णम एकम अभिथ्रुत्य शरसंघैः समार्थयन ताञ जघान शितैर बाणैः सूतपुत्रॊ महारदः 25 एतथ अत्यथ्भुतं कर्णे थृष्टवान अस्मि भारत यथ एकः समरे शूरान सूतपुत्रः परतापवान 26 यातमानान परं शक्त्यायॊधयत तांश च धन्विनः पाण्डवेयान महाराज शरैर वारितवान रणे 27 तत्र भारत कर्णस्य ललाघवेन महात्मनः तुतुषुर थेवताः सर्वाः सिथ्धाश च परमर्षयः 28 अपूजयन महेष्वासा धार्तराष्ट्रा नरॊत्तमम कर्णं रदवरश्रेष्ठं शरेष्ठं सर्वधनुष्मताम 29 ततः कर्णॊ महाराज थथाह रिपुवाहिनीम कक्षम इथ्धॊ यदा वह्निर निथाघे जवलितॊ महान 30 ते वध्यमानाः कर्णेन पाण्डवेयास ततस ततः पराथ्रवन्त रणे भीताः कर्णं थृष्ट्वा महाबलम 31 तत्राक्रन्थॊ महान आसीत पाञ्चालानां महारणे वध्यतां सायकैस तीक्ष्णैः कर्ण चापवरच्युतैः 32 तेन शब्थेन वित्रस्ता पाण्डवानां महाचमूः कर्णम एकं रणे यॊधं मेनिरे तत्र शात्रवाः 33 तत्राथ्भुतं परं चक्रे राधेयः शत्रुकर्शनः यथ एकं पाण्डवाः सर्वे न शेकुर अभिवीक्षितुम 34 यदौघः पर्वतश्रेष्ठम आसाथ्याभिप्रथीर्यतेल तदा तत पाण्डवं सैन्यं कर्णम आस्साथ्य थीर्यते 35 कर्णॊ ऽपि समरे राजन विधूमॊ ऽगनिर इव जवलन थहंस तस्दौ महाबाहुः पाण्डवानां महाचमूम 36 शिरांसि च महाराज कर्णांश चञ्चल कुण्डलान बाहूंश च वीरॊ वीराणां चिच्छेथ लघु चेषुभिः 37 हस्तिथन्तान तसरून खड्गान धवजाञ शक्तीर हयान गजान रदांश च विविधान राजन पताकाव्यजनानि च 38 अक्षेषा युगयॊक्त्राणि चक्राणि विविधानि च चिच्छेथ शतधा कर्णॊ यॊधव्रतम अनुष्ठितः 39 तत्र भारत कर्णेन निहतैर गजवाजिभिः अगम्यरूपा पृदिवी मांसशॊणितकर्थमा 40 विषमं च समं चैव हतैर अश्वपथातिभिः रदैश च कुञ्जरैश चैव न परज्ञायत किं चन 41 नापि सवे न परे यॊधाः परज्ञायन्त परस्परम घॊरे शरान्धकारे तु कर्णास्त्रे च विजृम्भिते 42 राधेय चापनिर्मुक्तैः शरैः काञ्चनभूषितैः संछाथिता महाराज यतमाना महारदाः 43 ते पाण्डवेयाः समरे कर्णेन सम पुनः पुनः अभज्यन्त महाराज यतमाना महारदाः 44 मृगसंघान यदा करुथ्धः सिंहॊ थरावयते वने कर्णस तु समरे यॊधांस तत्र तत्र महायशाः कालयाम आस तत सैन्यं यदा पशुगणान वृकः 45 थृष्ट्वा तु पाण्डवीं सेनां धार्तराष्ट्राः पराङ्मुखीम अभिजग्मुर महेष्वासा रुवन्तॊ भैरवान रवान 46 थुर्यॊधनॊ हि राजेन्थ्र मुथा परमया युतः वाथयाम आस संहृष्टॊ नानावाथ्यानि सर्वशः 47 पाञ्चालापि महेष्वासा भग्नभग्ना नरॊत्तमाः नयवर्तन्त यदा शूरा मृत्युं कृत्वा निवर्तनम 48 तान निवृत्तान रणे शूरान राधेयः शत्रुतापनः अनेकशॊ महाराज बभञ्ज पुरुषर्षभः 49 तत्र भारत कर्णेन पाञ्चाला विंशती रदाः निहताः साथयः करॊधाच चेथयश च परःशताः 50 कृत्वा शून्यान रदॊपस्दान वाजिपृष्ठांश च भारत निर्मनुष्यान गजस्कन्धान पाथातांश चैव विथ्रुतान 51 आथित्य इव मध्याह्ने थुर्निरीक्ष्यः परंतह कालान्तकवपुः करूथः सूतपुत्रश चचाल ह 52 एवम एतान महाराज नरवाजि रदा थविपान हत्वा तस्दौ महेष्वासः कर्णॊ ऽरिगणसूथनः 53 यदा भूतगणान हत्वा कालस तिष्ठेन महाबलः तदा स सॊमकान हत्वा तस्दाव एकॊ महारदः 54 तत्राथ्भुतम अपश्याम पाञ्चालानां पराक्रमम वध्यमानापि कर्णेन नाजहू रणमूर्धनि 55 राजा थुःशासनश चैव कृपः शारथ्वतस तदा अश्वत्दामा कृतवर्मा शकुनिश चापि सौबलः नयहनन पाण्डवीं सेनां शतशॊ ऽद सहस्रशः 56 कर्ण पुत्रौ च राजेन्थ्र भरातरौ सत्यविक्रमौ अनाशयेतां बलिनः पाञ्चालान वै ततस ततः तत्र युथ्धं तथा हय आसीत करूरं विशसनं महत 57 तदैव पाण्डवाः शूरा धृष्टथ्युम्न शिखण्डिनौ थरौपथेयाश च संक्रुथ्धा अभ्यघ्नंस तावकं बलम 58 एवम एष कषयॊ वृत्तः पाण्डवानां ततस ततः तावकानाम अपि रणे भीमं पराप्य महाबलम |
1
[dhṛ] tato bhagneṣu sainyeṣu bhīmasenena saṃyuge duryodhano 'bravīt kiṃ nu saubalo vāpi saṃjaya 2 karṇo vā jayatāṃ śreṣṭho yodhā vā māmakā yudhi kṛpo vā kṛtavarmā ca drauṇir duḥśāsano 'pi vā 3 atyadbhutam idaṃ manye pāṇḍaveyasya vikramam yathāpratijñaṃ yodhānāṃ rādheyaḥ kṛtavān api 4 kurūṇām api sarveṣāṃ karṇaḥ śatruniṣūdanaḥ śarma varma pratiṣṭhā ca jīvitāśā ca saṃjaya 5 tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā kaunteyenāmitaujasā rādheyānām adhirathaḥ karṇaḥ kim akarod yudhi 6 putrā vā mama durdharṣā rājāno vā mahārathāḥ etan me sarvam ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya 7 [s] aparāhṇe mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān jaghāna somakān sarvān bhīmasenasya paśyataḥ bhīmo 'py atibalaḥ sainyaṃ dhārtarāṣṭraṃ vyapothayat 8 drāvyamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena dhīmatā yantāram abravīt karṇaḥ pāñcālān eva mā vaha 9 madrarājas tataḥ śalyaḥ śvetān aśvān mahājavān prāhiṇoc cedipāñcālān karūṣāṃś ca mahābalaḥ 10 praviśya ca sa tāṃ senāṃ śalyaḥ parabalārdanaḥ nyayacchat turagān hṛṣṭo yatra yatraicchad agraṇīḥ 11 taṃ ratahṃ meghasaṃkāśaṃ vaiyāghraparivāraṇam saṃdṛśya pāṇḍupāñcālās trastā āsan viśāṃ pate 12 tato rathasya ninadaḥ prādurāsīn mahāraṇe parjanyasamanirghoṣaḥ parvatasyeva dīryataḥ 13 tataḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ karṇo 'py ākarṇaniḥsṛtaiḥ jaghāna pāṇḍava balaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 14 taṃ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam parivavrur maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 15 taṃ śikhaṇḍī ca bhīmaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ sasātyakāḥ parivavrur jighāṃsanto rādheyaṃ śaravṛṣṭibhiḥ 16 sātyakis tu tataḥ karṇaṃ viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ atāḍayad raṇe śūro jatru deśe narottamaḥ 17 śikhaṇḍī pañcaviṃśatyā dhṛṣṭadyumnaś ca pañcabhiḥ draupadeyāś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca saptabhiḥ nakulaś ca śatenājau karṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ 18 bhīmasenas tu rādheyaṃ navatyā nataparvaṇām vivyādha samare kruddho jatru deśe mahābalaḥ 19 tataḥ prahasyādhirathir vikṣipan dhanur uttamam mumoca niśitān bāṇān pīḍayan sumahābalaḥ tān pratyavidhyad rādheyaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ 20 sātyakes tu dhanuś chittvā dhvajaṃ ca puruṣarṣabhaḥ athainaṃ navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare 21 bhīmasenas tu taṃ kruddho vivyādha triṃśatā śaraiḥ sārathiṃ ca tribhir bāṇair ājaghāna paraṃtapaḥ 22 virathān draupadeyāṃś ca cakāra puruṣarṣabhaḥ akṣṇor nimeṣa mātreṇa tad adbhutam ivābhavat 23 vimukhīkṛtya tān sarvāñ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ pāñcālān ahanac chūraś cedīnāṃ ca mahārathān 24 te vadhyamānāḥ samare cedimatsyā viśāṃ pate karṇam ekam abhidrutya śarasaṃghaiḥ samārdayan tāñ jaghāna śitair bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ 25 etad atyadbhutaṃ karṇe dṛṣṭavān asmi bhārata yad ekaḥ samare śūrān sūtaputraḥ pratāpavān 26 yātamānān paraṃ śaktyāyodhayat tāṃś ca dhanvinaḥ pāṇḍaveyān mahārāja śarair vāritavān raṇe 27 tatra bhārata karṇasya llāghavena mahātmanaḥ tutuṣur devatāḥ sarvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ 28 apūjayan maheṣvāsā dhārtarāṣṭrā narottamam karṇaṃ rathavaraśreṣṭhaṃ śreṣṭhaṃ sarvadhanuṣmatām 29 tataḥ karṇo mahārāja dadāha ripuvāhinīm kakṣam iddho yathā vahnir nidāghe jvalito mahān 30 te vadhyamānāḥ karṇena pāṇḍaveyās tatas tataḥ prādravanta raṇe bhītāḥ karṇaṃ dṛṣṭvā mahābalam 31 tatrākrando mahān āsīt pāñcālānāṃ mahāraṇe vadhyatāṃ sāyakais tīkṣṇaiḥ karṇa cāpavaracyutaiḥ 32 tena śabdena vitrastā pāṇḍavānāṃ mahācamūḥ karṇam ekaṃ raṇe yodhaṃ menire tatra śātravāḥ 33 tatrādbhutaṃ paraṃ cakre rādheyaḥ śatrukarśanaḥ yad ekaṃ pāṇḍavāḥ sarve na śekur abhivīkṣitum 34 yathaughaḥ parvataśreṣṭham āsādyābhipradīryatel tathā tat pāṇḍavaṃ sainyaṃ karṇam āssādya dīryate 35 karṇo 'pi samare rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan dahaṃs tasthau mahābāhuḥ pāṇḍavānāṃ mahācamūm 36 śirāṃsi ca mahārāja karṇāṃś cañcala kuṇḍalān bāhūṃś ca vīro vīrāṇāṃ ciccheda laghu ceṣubhiḥ 37 hastidantān tsarūn khaḍgān dhvajāñ śaktīr hayān gajān rathāṃś ca vividhān rājan patākāvyajanāni ca 38 akṣeṣā yugayoktrāṇi cakrāṇi vividhāni ca ciccheda śatadhā karṇo yodhavratam anuṣṭhitaḥ 39 tatra bhārata karṇena nihatair gajavājibhiḥ agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā 40 viṣamaṃ ca samaṃ caiva hatair aśvapadātibhiḥ rathaiś ca kuñjaraiś caiva na prajñāyata kiṃ cana 41 nāpi sve na pare yodhāḥ prajñāyanta parasparam ghore śarāndhakāre tu karṇāstre ca vijṛmbhite 42 rādheya cāpanirmuktaiḥ śaraiḥ kāñcanabhūṣitaiḥ saṃchāditā mahārāja yatamānā mahārathāḥ 43 te pāṇḍaveyāḥ samare karṇena sma punaḥ punaḥ abhajyanta mahārāja yatamānā mahārathāḥ 44 mṛgasaṃghān yathā kruddhaḥ siṃho drāvayate vane karṇas tu samare yodhāṃs tatra tatra mahāyaśāḥ kālayām āsa tat sainyaṃ yathā paśugaṇān vṛkaḥ 45 dṛṣṭvā tu pāṇḍavīṃ senāṃ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhīm abhijagmur maheṣvāsā ruvanto bhairavān ravān 46 duryodhano hi rājendra mudā paramayā yutaḥ vādayām āsa saṃhṛṣṭo nānāvādyāni sarvaśaḥ 47 pāñcālāpi maheṣvāsā bhagnabhagnā narottamāḥ nyavartanta yathā śūrā mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 48 tān nivṛttān raṇe śūrān rādheyaḥ śatrutāpanaḥ anekaśo mahārāja babhañja puruṣarṣabhaḥ 49 tatra bhārata karṇena pāñcālā viṃśatī rathāḥ nihatāḥ sādayaḥ krodhāc cedayaś ca paraḥśatāḥ 50 kṛtvā śūnyān rathopasthān vājipṛṣṭhāṃś ca bhārata nirmanuṣyān gajaskandhān pādātāṃś caiva vidrutān 51 āditya iva madhyāhne durnirīkṣyaḥ paraṃtaha kālāntakavapuḥ krūdaḥ sūtaputraś cacāla ha 52 evam etān mahārāja naravāji rathā dvipān hatvā tasthau maheṣvāsaḥ karṇo 'rigaṇasūdanaḥ 53 yathā bhūtagaṇān hatvā kālas tiṣṭhen mahābalaḥ tathā sa somakān hatvā tasthāv eko mahārathaḥ 54 tatrādbhutam apaśyāma pāñcālānāṃ parākramam vadhyamānāpi karṇena nājahū raṇamūrdhani 55 rājā duḥśāsanaś caiva kṛpaḥ śāradvatas tathā aśvatthāmā kṛtavarmā śakuniś cāpi saubalaḥ nyahanan pāṇḍavīṃ senāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 56 karṇa putrau ca rājendra bhrātarau satyavikramau anāśayetāṃ balinaḥ pāñcālān vai tatas tataḥ tatra yuddhaṃ tadā hy āsīt krūraṃ viśasanaṃ mahat 57 tathaiva pāṇḍavāḥ śūrā dhṛṣṭadyumna śikhaṇḍinau draupadeyāś ca saṃkruddhā abhyaghnaṃs tāvakaṃ balam 58 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pāṇḍavānāṃ tatas tataḥ tāvakānām api raṇe bhīmaṃ prāpya mahābalam |