|
1
[वै] ततस तीर्दवरं रामॊ ययौ बथर पाचनम तपस्विसिथ्धचरितं यत्र कन्या धृतव्रता 2 भरथ्वाजस्य थुहिता रूपेणाप्रतिमा भुवि सरुचावती नाम विभॊ कुमारी बरह्मचारिणी 3 तपश चचार सात्युग्रं नियमैर बहुभिर नृप भर्ता मे थेवराजः सयाथ इति निश्चित्य भामिनी 4 समास तस्या वयतिक्रान्ता बह्व्यः कुरुकुलॊथ्वह चरन्त्या नियमांस तांस तान सत्रीभिस तीव्रान सुथुश्चरान 5 तस्यास तु तेन वृत्तेन तपसा च विशां पते भक्त्या च भगवान परीतः परया पाकशासनः 6 आजगामाश्रमं तस्यास तरिथशाधिपतिः परभुः आस्दाय रूपं विप्रर्षेर वसिष्ठस्य महात्मनः 7 सा तं थृष्ट्वॊग्र तपसं वसिष्ठं तपतां वरम आचारैर मुनिभिर थृष्टैः पूजयाम आस भारत 8 उवाच नियमज्ञा च कल्याणी सा परियंवथा भगवन मुनिशार्थूल किम आज्ञापयसि परभॊ 9 सर्वम अथ्य यदाशक्ति तव थास्यामि सुव्रत शक्र भक्त्या तु ते पाणिं न थास्यामि कदं चन 10 वरतैश च नियमैश चैव तपसा च तपॊधन शक्रस तॊषयितव्यॊ वै मया तरिभुवनेश्वरः 11 इत्य उक्तॊ भगवान थेवः समयन्न इव निरीक्ष्य ताम उवाच नियमज्ञां तां सान्त्वयन्न इव भारत 12 उग्रं तपश चरसि वै विथिता मे ऽसि सुव्रते यथर्दम अयम आरम्भस तव कल्याणि हृथ्गतः 13 तच च सर्वं यदा भूतं भविष्यति वरानने तपसा लभ्यते सर्वं सर्वं तपसि तिष्ठति 14 यानि सदानानि थिव्यानि विबुधानां शुभानने तपसा तानि पराप्यानि तपॊ मूलं महत सुखम 15 इह कृत्वा तपॊ घॊरं थेहं संन्यस्य मानवाः थेवत्वं यान्ति कल्याणि शृणु चेथं वचॊ मम 16 पचस्वैतानि सुभगे बथराणि शुभव्रते पचेत्य उक्त्वा स भगवाञ जगाम बलसूथनः 17 आमन्त्र्य तां तु कल्याणीं ततॊ जप्यं जजाप सः अविथूरे ततस तस्माथ आश्रमात तीर्दम उत्तमे इन्थ्र तीर्दे महाराज तरिषु लॊकेषु विश्रुते 18 तस्या जिज्ञासनार्दं स भगवान पाकशासनः बथराणाम अपचनं चकार विबुधाधिपः 19 ततः स परयता राजन वाग्यता विगतक्लमा तत्परा शुचि संवीता पावके समधिश्रयत अपचथ राजशार्थूल बथराणि महाव्रता 20 तस्याः पचन्त्याः सुमहान कालॊ ऽगात पुरुषर्षभ न च सम तान्य अपच्यन्त थिनं च कषयम अभ्यगत 21 हुताशनेन थग्धश च यस तस्याः काष्ठसंचयः अकाष्ठम अग्निं सा थृष्ट्वा सवशरीरम अदाथहत 22 पाथौ परक्षिप्य सा पूर्वं पावके चारुथर्शना थग्धौ थग्धौ पुनः पाथाव उपावर्तयतानघा 23 चरणौ थह्यमानौ च नाचिन्तयथ अनिन्थिता थुःखं कमलपत्राक्षी महर्षेः परियकाम्यया 24 अद तत कर्म थृष्ट्वास्याः परीतस तरिभुवनेश्वरः ततः संथर्शयाम आस कन्यायै रूपम आत्मनः 25 उवाच च सुरश्रेष्ठस तां कन्यां सुथृढ वरताम परीतॊ ऽसमि ते शुभे भक्त्या तपसा नियमेन च 26 तस्माथ यॊ ऽभिमतः कामः स ते संपत्स्यते शुभे थेहं तयक्त्वा महाभागे तरिथिवे मयि वत्स्यसि 27 इथं च ते तीर्दवरं सदिरं लॊके भविष्यति सर्वपापापहं सुभ्रु नाम्ना बथर पाचनम विख्यातं तरिषु लॊकेषु बरह्मर्षिभिर अभिप्लुतम 28 अस्मिन खलु महाभागे शुभे तीर्दवरे पुरा तयक्त्वा सप्तर्षयॊ जग्मुर हिमवन्तम अरुन्धतीम 29 ततस ते वै महाभागा गत्वा तत्र सुसंशिताः वृत्त्यर्दं फलमूलानि समाहर्तुं ययुः किल 30 तेषां वृत्त्यर्दिनां तत्र वसतां हिमवथ्वने अनावृष्टिर अनुप्राप्ता तथा थवाथश वार्षिकी 31 ते कृत्वा चाश्रमं तत्र नयवसन्त तपस्विनः अरुन्धत्य अपि कल्याणी तपॊनित्याभवत तथा 32 अरुन्धतीं ततॊ थृष्ट्वा तीव्रं नियमम आस्दिताम अदागमत तरिनयहः सुप्रीतॊ वरथस तथा 33 बराह्मं रूपं ततः कृत्वा महाथेवॊ महायशाः ताम अभ्येत्याब्रवीथ थेवॊ भिक्षाम इच्छाम्य अहं शुभे 34 परत्युवाच ततः सा तं बराह्मणं चारुथर्शना कषीणॊ ऽननसंचयॊ विप्र बथराणीह भक्षय ततॊ ऽबरवीन महाथेवः पचस्वैतानि सुव्रते 35 इत्य उक्ता सापचत तानि बराह्मण परियकाम्यया अधिश्रित्य समिथ्धे ऽगनौ बथराणि यशस्विनी 36 थिव्या मनॊरमाः पुण्याः कदाः शुश्राव सा तथा अतीता सा तव अनावृष्टिर घॊरा थवाथश वार्षिकी 37 अनश्नन्त्याः पचन्त्याश च शृण्वन्त्याश च कदाः शुभाः अहः समः स तस्यास तु कालॊ ऽतीतः सुथारुणः 38 ततस ते मुनयः पराप्ताः फलान्य आथाय पर्वतात ततः स भगवान परीतः परॊवाचारुन्धतीं तथा 39 उपसर्पस्व धर्मज्ञे यदापूर्वम इमान ऋषीन परीतॊ ऽसमि तव धर्मज्ञ तपसा नियमेन च 40 ततः संथर्शयाम आस सवरूपं भगवान हरः ततॊ ऽबरवीत तथा तेभ्यस तस्यास तच चरितं महत 41 भवथ्भिर हिमवत्पृष्ठे यत तपः समुपार्जितम अस्याश च यत तपॊ विप्रा न समं तन मतं मम 42 अनया हि तपस्विन्या तपस तप्तं सुथुश्चरम अनश्नन्त्या पचन्त्या च समा थवाथश पारिताः 43 ततः परॊवाच भगवांस ताम एवारुन्धतीं पुनः वरं वृणीष्व कल्याणि यत ते ऽभिलषितं हृथि 44 साब्रवीत पृदु ताम्राक्षी थेवं सप्तर्षिसंसथि भगवान यथि मे परीतस तीर्दं सयाथ इथम उत्तमम सिथ्धथेवर्षिथयितं नाम्ना बथर पाचनम 45 तदास्मिन थेवथेवेश तरिरात्रम उषितः शुचिः पराप्नुयाथ उपवासेन फलं थवाथश वार्षिकम एवम अस्त्व इति तां चॊक्त्वा हरॊ यातस तथा थिवम 46 ऋषयॊ विस्मयं जग्मुस तां थृष्ट्वा चाप्य अरुन्धतीम अश्रान्तां चावि वर्णां च कषुत्पिपासा सहां सतीम 47 एवं सिथ्धिः परा पराप्ता अरुन्धत्या विशुथ्धया यदा तवया महाभागे मथर्दं संशितव्रते 48 विशेषॊ हि तवया भथ्रे वरते हय अस्मिन समर्पितः तदा चेथं थथाम्य अथ्य नियमेन सुतॊषितः 49 विशेषं तव कल्याणि परयच्छामि वरं वरे अरुन्धत्या वरस तस्या यॊ थत्तॊ वै महात्मना 50 तस्य चाहं परसाथेन तव कल्याणि तेजसा परवक्ष्याम्य अपरं भूयॊ वरम अत्र यदाविधि 51 यस तव एकां रजनीं तीर्दे वत्स्यते सुसमाहितः स सनात्वा पराप्स्यते लॊकान थेहन्यासाच च थुर्लभान 52 इत्य उक्त्वा भगवान थेवः सहस्राक्षः परतापवान सरुचावतीं ततः पुण्यां जगाम तरिथिवं पुनः 53 गते वज्रधरे राजंस तत्र वर्षं पपात ह पुष्पाणां भरतश्रेष्ठ थिव्यानां थिव्यगन्धिनाम 54 नेथुर थुन्थुभयश चापि समन्तात सुमहास्वनाः मारुतश च ववौ युक्त्या पुण्यगन्धॊ विशां पते 55 उत्सृज्य तु शुभं थेहं जगामेन्थ्रस्य भार्यताम तपसॊग्रेण सा लब्ध्वा तेन रेमे सहाच्युत 56 [ज] का तस्या भगवन माता कव संवृथ्धा च शॊभना शरॊतुम इच्छाम्य अहं बरह्मन परं कौतूहलं हि मे 57 [वै] भारथ्वाजस्य विप्रर्षेः सकन्नं रेतॊ महात्मनः थृष्ट्वाप्सरसम आयान्तीं घृताचीं पृदुलॊचनाम 58 स तु जग्राह तथ रेतः करेण जपतां वरः तथावपत पर्णपुटे तत्र सा संभवच छुभा 59 तस्यास तु जत कर्माथि कृत्वा सर्वं तपॊधनः नाम चास्याः स कृतवान भारथ्वाजॊ महामुनिः 60 सरुचावतीति धर्मात्मा तथर्षिगणसंसथि स च ताम आश्रमे नयस्य जगाम हिमवथ्वनम 61 तत्राप्य उपस्पृश्य महानुभावॊ; वसूनि थत्त्वा च महाथ्विजेभ्यः जगाम तीर्दं सुसमाहितात्मा; शक्रस्य वृष्णिप्रवरस तथानीम |
1
[vai] tatas tīrthavaraṃ rāmo yayau badara pācanam tapasvisiddhacaritaṃ yatra kanyā dhṛtavratā 2 bharadvājasya duhitā rūpeṇāpratimā bhuvi srucāvatī nāma vibho kumārī brahmacāriṇī 3 tapaś cacāra sātyugraṃ niyamair bahubhir nṛpa bhartā me devarājaḥ syād iti niścitya bhāminī 4 samās tasyā vyatikrāntā bahvyaḥ kurukulodvaha carantyā niyamāṃs tāṃs tān strībhis tīvrān suduścarān 5 tasyās tu tena vṛttena tapasā ca viśāṃ pate bhaktyā ca bhagavān prītaḥ parayā pākaśāsanaḥ 6 ājagāmāśramaṃ tasyās tridaśādhipatiḥ prabhuḥ āsthāya rūpaṃ viprarṣer vasiṣṭhasya mahātmanaḥ 7 sā taṃ dṛṣṭvogra tapasaṃ vasiṣṭhaṃ tapatāṃ varam ācārair munibhir dṛṣṭaiḥ pūjayām āsa bhārata 8 uvāca niyamajñā ca kalyāṇī sā priyaṃvadā bhagavan muniśārdūla kim ājñāpayasi prabho 9 sarvam adya yathāśakti tava dāsyāmi suvrata śakra bhaktyā tu te pāṇiṃ na dāsyāmi kathaṃ cana 10 vrataiś ca niyamaiś caiva tapasā ca tapodhana śakras toṣayitavyo vai mayā tribhuvaneśvaraḥ 11 ity ukto bhagavān devaḥ smayann iva nirīkṣya tām uvāca niyamajñāṃ tāṃ sāntvayann iva bhārata 12 ugraṃ tapaś carasi vai viditā me 'si suvrate yadartham ayam ārambhas tava kalyāṇi hṛdgataḥ 13 tac ca sarvaṃ yathā bhūtaṃ bhaviṣyati varānane tapasā labhyate sarvaṃ sarvaṃ tapasi tiṣṭhati 14 yāni sthānāni divyāni vibudhānāṃ śubhānane tapasā tāni prāpyāni tapo mūlaṃ mahat sukham 15 iha kṛtvā tapo ghoraṃ dehaṃ saṃnyasya mānavāḥ devatvaṃ yānti kalyāṇi śṛṇu cedaṃ vaco mama 16 pacasvaitāni subhage badarāṇi śubhavrate pacety uktvā sa bhagavāñ jagāma balasūdanaḥ 17 āmantrya tāṃ tu kalyāṇīṃ tato japyaṃ jajāpa saḥ avidūre tatas tasmād āśramāt tīrtham uttame indra tīrthe mahārāja triṣu lokeṣu viśrute 18 tasyā jijñāsanārthaṃ sa bhagavān pākaśāsanaḥ badarāṇām apacanaṃ cakāra vibudhādhipaḥ 19 tataḥ sa prayatā rājan vāgyatā vigataklamā tatparā śuci saṃvītā pāvake samadhiśrayat apacad rājaśārdūla badarāṇi mahāvratā 20 tasyāḥ pacantyāḥ sumahān kālo 'gāt puruṣarṣabha na ca sma tāny apacyanta dinaṃ ca kṣayam abhyagat 21 hutāśanena dagdhaś ca yas tasyāḥ kāṣṭhasaṃcayaḥ akāṣṭham agniṃ sā dṛṣṭvā svaśarīram athādahat 22 pādau prakṣipya sā pūrvaṃ pāvake cārudarśanā dagdhau dagdhau punaḥ pādāv upāvartayatānaghā 23 caraṇau dahyamānau ca nācintayad aninditā duḥkhaṃ kamalapatrākṣī maharṣeḥ priyakāmyayā 24 atha tat karma dṛṣṭvāsyāḥ prītas tribhuvaneśvaraḥ tataḥ saṃdarśayām āsa kanyāyai rūpam ātmanaḥ 25 uvāca ca suraśreṣṭhas tāṃ kanyāṃ sudṛḍha vratām prīto 'smi te śubhe bhaktyā tapasā niyamena ca 26 tasmād yo 'bhimataḥ kāmaḥ sa te saṃpatsyate śubhe dehaṃ tyaktvā mahābhāge tridive mayi vatsyasi 27 idaṃ ca te tīrthavaraṃ sthiraṃ loke bhaviṣyati sarvapāpāpahaṃ subhru nāmnā badara pācanam vikhyātaṃ triṣu lokeṣu brahmarṣibhir abhiplutam 28 asmin khalu mahābhāge śubhe tīrthavare purā tyaktvā saptarṣayo jagmur himavantam arundhatīm 29 tatas te vai mahābhāgā gatvā tatra susaṃśitāḥ vṛttyarthaṃ phalamūlāni samāhartuṃ yayuḥ kila 30 teṣāṃ vṛttyarthināṃ tatra vasatāṃ himavadvane anāvṛṣṭir anuprāptā tadā dvādaśa vārṣikī 31 te kṛtvā cāśramaṃ tatra nyavasanta tapasvinaḥ arundhaty api kalyāṇī taponityābhavat tadā 32 arundhatīṃ tato dṛṣṭvā tīvraṃ niyamam āsthitām athāgamat trinayahaḥ suprīto varadas tadā 33 brāhmaṃ rūpaṃ tataḥ kṛtvā mahādevo mahāyaśāḥ tām abhyetyābravīd devo bhikṣām icchāmy ahaṃ śubhe 34 pratyuvāca tataḥ sā taṃ brāhmaṇaṃ cārudarśanā kṣīṇo 'nnasaṃcayo vipra badarāṇīha bhakṣaya tato 'bravīn mahādevaḥ pacasvaitāni suvrate 35 ity uktā sāpacat tāni brāhmaṇa priyakāmyayā adhiśritya samiddhe 'gnau badarāṇi yaśasvinī 36 divyā manoramāḥ puṇyāḥ kathāḥ śuśrāva sā tadā atītā sā tv anāvṛṣṭir ghorā dvādaśa vārṣikī 37 anaśnantyāḥ pacantyāś ca śṛṇvantyāś ca kathāḥ śubhāḥ ahaḥ samaḥ sa tasyās tu kālo 'tītaḥ sudāruṇaḥ 38 tatas te munayaḥ prāptāḥ phalāny ādāya parvatāt tataḥ sa bhagavān prītaḥ provācārundhatīṃ tadā 39 upasarpasva dharmajñe yathāpūrvam imān ṛṣīn prīto 'smi tava dharmajña tapasā niyamena ca 40 tataḥ saṃdarśayām āsa svarūpaṃ bhagavān haraḥ tato 'bravīt tadā tebhyas tasyās tac caritaṃ mahat 41 bhavadbhir himavatpṛṣṭhe yat tapaḥ samupārjitam asyāś ca yat tapo viprā na samaṃ tan mataṃ mama 42 anayā hi tapasvinyā tapas taptaṃ suduścaram anaśnantyā pacantyā ca samā dvādaśa pāritāḥ 43 tataḥ provāca bhagavāṃs tām evārundhatīṃ punaḥ varaṃ vṛṇīṣva kalyāṇi yat te 'bhilaṣitaṃ hṛdi 44 sābravīt pṛthu tāmrākṣī devaṃ saptarṣisaṃsadi bhagavān yadi me prītas tīrthaṃ syād idam uttamam siddhadevarṣidayitaṃ nāmnā badara pācanam 45 tathāsmin devadeveśa trirātram uṣitaḥ śuciḥ prāpnuyād upavāsena phalaṃ dvādaśa vārṣikam evam astv iti tāṃ coktvā haro yātas tadā divam 46 ṛṣayo vismayaṃ jagmus tāṃ dṛṣṭvā cāpy arundhatīm aśrāntāṃ cāvi varṇāṃ ca kṣutpipāsā sahāṃ satīm 47 evaṃ siddhiḥ parā prāptā arundhatyā viśuddhayā yathā tvayā mahābhāge madarthaṃ saṃśitavrate 48 viśeṣo hi tvayā bhadre vrate hy asmin samarpitaḥ tathā cedaṃ dadāmy adya niyamena sutoṣitaḥ 49 viśeṣaṃ tava kalyāṇi prayacchāmi varaṃ vare arundhatyā varas tasyā yo datto vai mahātmanā 50 tasya cāhaṃ prasādena tava kalyāṇi tejasā pravakṣyāmy aparaṃ bhūyo varam atra yathāvidhi 51 yas tv ekāṃ rajanīṃ tīrthe vatsyate susamāhitaḥ sa snātvā prāpsyate lokān dehanyāsāc ca durlabhān 52 ity uktvā bhagavān devaḥ sahasrākṣaḥ pratāpavān srucāvatīṃ tataḥ puṇyāṃ jagāma tridivaṃ punaḥ 53 gate vajradhare rājaṃs tatra varṣaṃ papāta ha puṣpāṇāṃ bharataśreṣṭha divyānāṃ divyagandhinām 54 nedur dundubhayaś cāpi samantāt sumahāsvanāḥ mārutaś ca vavau yuktyā puṇyagandho viśāṃ pate 55 utsṛjya tu śubhaṃ dehaṃ jagāmendrasya bhāryatām tapasogreṇa sā labdhvā tena reme sahācyuta 56 [j] kā tasyā bhagavan mātā kva saṃvṛddhā ca śobhanā śrotum icchāmy ahaṃ brahman paraṃ kautūhalaṃ hi me 57 [vai] bhāradvājasya viprarṣeḥ skannaṃ reto mahātmanaḥ dṛṣṭvāpsarasam āyāntīṃ ghṛtācīṃ pṛthulocanām 58 sa tu jagrāha tad retaḥ kareṇa japatāṃ varaḥ tadāvapat parṇapuṭe tatra sā saṃbhavac chubhā 59 tasyās tu jata karmādi kṛtvā sarvaṃ tapodhanaḥ nāma cāsyāḥ sa kṛtavān bhāradvājo mahāmuniḥ 60 srucāvatīti dharmātmā tadarṣigaṇasaṃsadi sa ca tām āśrame nyasya jagāma himavadvanam 61 tatrāpy upaspṛśya mahānubhāvo; vasūni dattvā ca mahādvijebhyaḥ jagāma tīrthaṃ susamāhitātmā; śakrasya vṛṣṇipravaras tadānīm |