|
1
[व] हतेषु सर्वसैन्येषु धर्मराजॊ युधिष्ठिरः शुश्रुवे पितरं वृथ्धं निर्यातं गजसाह्वयात 2 सॊ ऽभययात पुत्रशॊकार्तः पुत्रशॊकपरिप्लुतम शॊचमानॊ महाराज भरातृभिः सहितस तथा 3 अन्वीयमानॊ वीरेण थाशार्हेण महात्मना युयुधानेन च तदा तदैव च युयुत्सुना 4 तम अन्वगात सुथुःखार्ता थरौपथी शॊककर्शिता सह पाञ्चाल यॊषिथ्भिर यास तत्रासन समागताः 5 स गङ्गाम अनु वृन्थानि सत्रीणां भरतसत्तम कुररीणाम इवार्तानां करॊशन्तीनां थथर्श ह 6 ताभिः परिवृतॊ राजा रुथतीभिः सहस्रशः ऊर्ध्वबाहुभिर आर्ताभिर बरुवतीभिः परियाप्रिये 7 कव नु धर्मज्ञता राज्ञः कव नु साथ्य नृशंसता यथावधीत पितॄन भरातॄन गुरून पुत्रान सखीन अपि 8 घातयित्वा कदं थरॊणं भीष्मं चापि पितामहम मनस ते ऽभून महाबाहॊ हत्वा चापि जयथ्रदम 9 किं नु राज्येन ते कार्यं पितॄन भरातॄन अपश्यतः अभिमन्युं च थुर्धर्षं थरौपथेयांश च भारत 10 अतीत्य ता महाबाहुः करॊशन्तीः कुररीर इव ववन्थे पितरं जयेष्ठं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः 11 ततॊ ऽभिवाथ्य पितरं धर्मेणामित्रकर्शनाः नयवेथयन्त नामानि पाण्डवास ते ऽपि सर्वशः 12 तम आत्मजान्त करणं पिता पुत्रवधार्थितः अप्रीयमाणः शॊकार्तः पाण्डवं परिषस्वजे 13 धर्मराजं परिष्वज्य सान्त्वयित्वा च भारत थुष्टात्मा भीमम अन्वैच्छथ थिधक्षुर इव पावकः 14 स कॊपपावकस तस्य शॊकवायुसमीरितः भीमसेन मयं थावं थिधक्षुर इव थृश्यते 15 तस्य संकल्पम आज्ञाय भीमं परत्यशुभं हरिः भीमम आक्षिप्य पाणिभ्यां परथथौ भीमम आयसम 16 पराग एव तु महाबुथ्धिर बुथ्ध्वा तस्येङ्गिरं हरिः संविधानं महाप्राज्ञस तत्र चक्रे जनार्थनः 17 तं तु गृह्यैव पाणिभ्यां भीमसेनम अयस्मयम बभञ्ज बलवान राजा मन्यमानॊ वृकॊथरम 18 नागायुत बलप्राणः स राजा भीमम आयसम भङ्क्त्वा विमदितॊरस्कः सुस्राव रुधिरं मुखात 19 ततः पपात मेथिन्यां तदैव रुधिरॊक्षितः परपुष्पिताग्र शिखरः पारिजात इव थरुमः 20 पर्यगृह्णत तं विथ्वान सूतॊ गावल्गणिस तथा मैवम इत्य अब्रवीच चैनं शमयन सान्त्वयन्न इव 21 स तु कॊपं समुत्सृज्य गतमन्युर महामनाः हाहा भीमेति चुक्रॊश भूयः शॊकसमन्वितः 22 तं विथित्वा गतक्रॊधं भीमसेनवधार्थितम वासुथेवॊ वरः पुंसाम इथं वचनम अब्रवीत 23 मा शुचॊ धृतराष्ट्र तवं नैष भीमस तवया हतः आयसी परतिमा हय एषा तवया राजन निपातिता 24 तवां करॊधवशम आपन्नं विथित्वा भरतर्षभ मयापकृष्टः कौन्तेयॊ मृत्यॊर थंष्ट्रान्तरं गतः 25 न हि ते राजशार्थूल बले तुल्यॊ ऽसति कश चन कः सहेत महाबाहॊ बाह्वॊर निग्रहणं नरः 26 यदान्तकम अनुप्राप्य जीवन कश चिन न मुच्यते एवं बाह्वन्तरं पराप्य तव जीवेन न कश चन 27 तस्मात पुत्रेण या सा ते परतिमा कारितायसी भीमस्य सेयं कौरव्य तवैवॊपहृता मया 28 पुत्रशॊकाभिसंतापाथ धर्माथ अपहृतं मनः तव राजेन्थ्र तेन तवं भीमसेनं जिघांससि 29 न च ते तत्क्षमं राजन हन्यास तवं यथ वृकॊथरम न हि पुत्रा महाराज जीवेयुस ते कदं चन 30 तस्माथ यत्कृतम अस्माभिर मन्यमानैः कषमं परति अनुमन्यस्व तत सर्वं मा च शॊके मनः कृदाः |
1
[v] hateṣu sarvasainyeṣu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ śuśruve pitaraṃ vṛddhaṃ niryātaṃ gajasāhvayāt 2 so 'bhyayāt putraśokārtaḥ putraśokapariplutam śocamāno mahārāja bhrātṛbhiḥ sahitas tadā 3 anvīyamāno vīreṇa dāśārheṇa mahātmanā yuyudhānena ca tathā tathaiva ca yuyutsunā 4 tam anvagāt suduḥkhārtā draupadī śokakarśitā saha pāñcāla yoṣidbhir yās tatrāsan samāgatāḥ 5 sa gaṅgām anu vṛndāni strīṇāṃ bharatasattama kurarīṇām ivārtānāṃ krośantīnāṃ dadarśa ha 6 tābhiḥ parivṛto rājā rudatībhiḥ sahasraśaḥ ūrdhvabāhubhir ārtābhir bruvatībhiḥ priyāpriye 7 kva nu dharmajñatā rājñaḥ kva nu sādya nṛśaṃsatā yadāvadhīt pitṝn bhrātṝn gurūn putrān sakhīn api 8 ghātayitvā kathaṃ droṇaṃ bhīṣmaṃ cāpi pitāmaham manas te 'bhūn mahābāho hatvā cāpi jayadratham 9 kiṃ nu rājyena te kāryaṃ pitṝn bhrātṝn apaśyataḥ abhimanyuṃ ca durdharṣaṃ draupadeyāṃś ca bhārata 10 atītya tā mahābāhuḥ krośantīḥ kurarīr iva vavande pitaraṃ jyeṣṭhaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 11 tato 'bhivādya pitaraṃ dharmeṇāmitrakarśanāḥ nyavedayanta nāmāni pāṇḍavās te 'pi sarvaśaḥ 12 tam ātmajānta karaṇaṃ pitā putravadhārditaḥ aprīyamāṇaḥ śokārtaḥ pāṇḍavaṃ pariṣasvaje 13 dharmarājaṃ pariṣvajya sāntvayitvā ca bhārata duṣṭātmā bhīmam anvaicchad didhakṣur iva pāvakaḥ 14 sa kopapāvakas tasya śokavāyusamīritaḥ bhīmasena mayaṃ dāvaṃ didhakṣur iva dṛśyate 15 tasya saṃkalpam ājñāya bhīmaṃ pratyaśubhaṃ hariḥ bhīmam ākṣipya pāṇibhyāṃ pradadau bhīmam āyasam 16 prāg eva tu mahābuddhir buddhvā tasyeṅgiraṃ hariḥ saṃvidhānaṃ mahāprājñas tatra cakre janārdanaḥ 17 taṃ tu gṛhyaiva pāṇibhyāṃ bhīmasenam ayasmayam babhañja balavān rājā manyamāno vṛkodaram 18 nāgāyuta balaprāṇaḥ sa rājā bhīmam āyasam bhaṅktvā vimathitoraskaḥ susrāva rudhiraṃ mukhāt 19 tataḥ papāta medinyāṃ tathaiva rudhirokṣitaḥ prapuṣpitāgra śikharaḥ pārijāta iva drumaḥ 20 paryagṛhṇata taṃ vidvān sūto gāvalgaṇis tadā maivam ity abravīc cainaṃ śamayan sāntvayann iva 21 sa tu kopaṃ samutsṛjya gatamanyur mahāmanāḥ hāhā bhīmeti cukrośa bhūyaḥ śokasamanvitaḥ 22 taṃ viditvā gatakrodhaṃ bhīmasenavadhārditam vāsudevo varaḥ puṃsām idaṃ vacanam abravīt 23 mā śuco dhṛtarāṣṭra tvaṃ naiṣa bhīmas tvayā hataḥ āyasī pratimā hy eṣā tvayā rājan nipātitā 24 tvāṃ krodhavaśam āpannaṃ viditvā bharatarṣabha mayāpakṛṣṭaḥ kaunteyo mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gataḥ 25 na hi te rājaśārdūla bale tulyo 'sti kaś cana kaḥ saheta mahābāho bāhvor nigrahaṇaṃ naraḥ 26 yathāntakam anuprāpya jīvan kaś cin na mucyate evaṃ bāhvantaraṃ prāpya tava jīven na kaś cana 27 tasmāt putreṇa yā sā te pratimā kāritāyasī bhīmasya seyaṃ kauravya tavaivopahṛtā mayā 28 putraśokābhisaṃtāpād dharmād apahṛtaṃ manaḥ tava rājendra tena tvaṃ bhīmasenaṃ jighāṃsasi 29 na ca te tatkṣamaṃ rājan hanyās tvaṃ yad vṛkodaram na hi putrā mahārāja jīveyus te kathaṃ cana 30 tasmād yatkṛtam asmābhir manyamānaiḥ kṣamaṃ prati anumanyasva tat sarvaṃ mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ |