|
1
[वैषम्पायन] अव्याहरति कौन्तेये धर्मराजे युधिष्ठिरे भरातॄणां बरुवतां तांस तान विविधान वेथ निश्चयान 2 महाभिजन संपन्ना शरीमत्य आयतलॊचना अभ्यभाषत राजेन्थ्रं थरौपथीं यॊषितां वरा 3 आसीनम ऋषभं राज्ञां भरातृभिः परिवारितम सिंहशार्थूलसथृशैर वारणैर इव यूदपम 4 अभिमानवती नित्यं विशेषेण युधिष्ठिरे लालिता सततं राज्ञा धर्मज्ञा धर्मथर्शिनी 5 आमन्त्र्य विपुलश्रॊणी साम्ना परमवल्गुना भर्तारम अभिसंप्रेक्ष्य ततॊ वचनम अब्रवीत 6 इमे ते भरातरः पार्द शुष्यन्त सतॊकका इव वावाश्यमानास तिष्ठन्ति न चैनान अभिनन्थसे 7 नन्थयैतान महाराज मत्तान इव महाथ्विपान उपपन्नेन वाक्येन सततं थुःखभागिनः 8 कदं थवैतवने राजन पूर्वम उक्त्वा तदा वचः भरातॄन एतान सम सहिताञ शीतवातातपार्थितान 9 वयं थुर्यॊधनं हत्वा मृधे भॊक्ष्याम मेथिनीम संपूर्णां सर्वकामानाम आहवे विजयैषिणः 10 विरदाश च रदान कृत्वा निहत्य च महागजान संस्तीर्य च रदैर भूमिं स साथिभिर अरिंथमाः 11 यजतां विविधैर यज्ञैः समृथ्धैर आप्तथक्षिणैः वनवास कृतं थुःखं भविष्यति सुखाय नः 12 इत्य एतान एवम उक्त्वा तवं सवयं धर्मभृतां वर कदम अथ्य पुनर वीर विनिहंसि मनांस्य उत 13 न कलीबॊ वसुधां भुङ्क्ते न कलीबॊ धनम अश्नुते न कलीबस्य गृहे पुत्रा मत्स्याः पङ्क इवासते 14 नाथण्डः कषत्रियॊ भाति नाथण्डॊ भूतिम अश्नुते नाथण्डस्य परजा राज्णः सुखम एधन्ति भारत 15 मित्रता सर्वभूतेषु थानम अध्ययनं तपः बराह्मणस्यैष धर्मः सयान न राज्ञॊ राजसत्तम 16 असतां परतिषेधश च सतां च परिपालयन एष राज्ञां परॊ धर्मः समरे चापलायनम 17 यस्मिन कषमा च करॊधश च थानाथाने भयाभये निग्रहानुग्रहौ चॊभौ स वै धर्मविथ उच्यते 18 न शरुतेन न थानेन न सान्त्वेन न चेज्यया तवयेयं पृदिवी लब्धा नॊत्कॊचेन तदाप्य उत 19 यत तथ बलम अमित्राणां तदा वीर समुथ्यतम हस्त्यश्वरदसंपन्नं तरिभिर अङ्गैर महत्तरम 20 रक्षितं थरॊणकर्णाभ्याम अश्वत्दाम्ना कृपेण च तत तवया निहतं वीर तस्माथ भुङ्क्ष्व वसुंधराम 21 जम्बूथ्वीपॊ महाराज नानाजनपथायुतः तवया पुरुषशार्थूल थण्डेन मृथितः परभॊ 22 जम्बूथ्वीपेन सथृशः करौञ्चथ्वीपॊ नराधिप अपरेण महामेरॊर थण्डेन मृथितस तवया 23 करौञ्चथ्वीपेन सथृशः शाकथ्वीपॊ नराधिप पूर्वेण तु महामेरॊर थण्डेन मृथितस तवया 24 उत्तरेण महामेरॊः शाकथ्वीपेन संमितः भथ्राश्वः पुरुषव्याघ्र थण्डेन मृथितस तवया 25 थवीपाश च सान्तरथ्वीपा नानाजनपथालयाः विगाह्य सागरं वीर थण्डेन मृथितास तवया 26 एतान्य अप्रतिमानि तवं कृत्वा कर्माणि भारत न परीयसे महाराज पूज्यमानॊ थविजातिभिः 27 स तवं भरातॄन इमान थृष्ट्वा परतिनन्थस्व भारत ऋषभान इव संमत्तान गजेन्थ्रान ऊर्जितान इव 28 अमर परतिमाः सर्वे शत्रुसाहाः परंतपाः एकॊ ऽपि हि सुखायैषां कषमः सयाथ इति मे मतिः 29 किं पुनः पुरुषव्याघ्राः पतयॊ मे नरर्षभाः समस्तानीन्थ्रियाणीव शरीरस्य विचेष्टने 30 अनृतं माब्रवीच छवश्रूः सर्वज्ञा सर्वथर्शिनी युधिष्ठिरस तवां पाञ्चालि सुखे धास्यत्य अनुत्तमे 31 हत्वा राजसहस्राणि बहून्य आशु पराक्रमः तथ वयर्दं संप्रपश्यामि मॊहात तव जनाधिप 32 येषाम उन्मत्तकॊ जयेष्ठः सर्वे तस्यॊपचारिणः तवॊन्माथेन राजेन्थ्र सॊन्माथाः सर्वपाण्डवाः 33 यथि हि सयुर अनुन्मत्ता भरातरस ते जनाधिप बथ्ध्वा तवां नास्तिकैः सार्धं परशासेयुर वसुंधराम 34 कुरुते मूढम एवं हि यः शरेयॊ नाधिगच्छति धूपैर अञ्जन यॊगैश च नस्य कर्मभिर एव च भेषजैः स चिकित्स्यः सयाथ य उन्मार्गेण गच्छति 35 साहं सर्वाधमा लॊके सत्रीणां भरतसत्तम तदा विनिकृतामित्रैर याहम इच्छामि जीवितुम 36 एतेषां यतमानानाम उत्पथ्यन्ते तु संपथः तवं तु सर्वां महीं लब्ध्वा कुरुषे सवयम आपथम 37 यदास्तां संमतौ राज्ञां पृदिव्यां राजसत्तमौ मान्धाता चाम्बरीषश च तदा राजन विराजसे 38 परशाधि पृदिवीं थेवीं परजा धर्मेण पालयन स पर्वत वनथ्वीपां मा राजन विमना भव 39 यजस्व विविधैर यज्ञैर जुह्वन्न अग्नीन परयच्छ च पुराणि भॊगान वासांसि थविजातिभ्यॊ नृपॊत्तम |
1
[vaiṣampāyana] avyāharati kaunteye dharmarāje yudhiṣṭhire bhrātṝṇāṃ bruvatāṃ tāṃs tān vividhān veda niścayān 2 mahābhijana saṃpannā śrīmaty āyatalocanā abhyabhāṣata rājendraṃ draupadīṃ yoṣitāṃ varā 3 āsīnam ṛṣabhaṃ rājñāṃ bhrātṛbhiḥ parivāritam siṃhaśārdūlasadṛśair vāraṇair iva yūthapam 4 abhimānavatī nityaṃ viśeṣeṇa yudhiṣṭhire lālitā satataṃ rājñā dharmajñā dharmadarśinī 5 āmantrya vipulaśroṇī sāmnā paramavalgunā bhartāram abhisaṃprekṣya tato vacanam abravīt 6 ime te bhrātaraḥ pārtha śuṣyanta stokakā iva vāvāśyamānās tiṣṭhanti na cainān abhinandase 7 nandayaitān mahārāja mattān iva mahādvipān upapannena vākyena satataṃ duḥkhabhāginaḥ 8 kathaṃ dvaitavane rājan pūrvam uktvā tathā vacaḥ bhrātṝn etān sma sahitāñ śītavātātapārditān 9 vayaṃ duryodhanaṃ hatvā mṛdhe bhokṣyāma medinīm saṃpūrṇāṃ sarvakāmānām āhave vijayaiṣiṇaḥ 10 virathāś ca rathān kṛtvā nihatya ca mahāgajān saṃstīrya ca rathair bhūmiṃ sa sādibhir ariṃdamāḥ 11 yajatāṃ vividhair yajñaiḥ samṛddhair āptadakṣiṇaiḥ vanavāsa kṛtaṃ duḥkhaṃ bhaviṣyati sukhāya naḥ 12 ity etān evam uktvā tvaṃ svayaṃ dharmabhṛtāṃ vara katham adya punar vīra vinihaṃsi manāṃsy uta 13 na klībo vasudhāṃ bhuṅkte na klībo dhanam aśnute na klībasya gṛhe putrā matsyāḥ paṅka ivāsate 14 nādaṇḍaḥ kṣatriyo bhāti nādaṇḍo bhūtim aśnute nādaṇḍasya prajā rājṇaḥ sukham edhanti bhārata 15 mitratā sarvabhūteṣu dānam adhyayanaṃ tapaḥ brāhmaṇasyaiṣa dharmaḥ syān na rājño rājasattama 16 asatāṃ pratiṣedhaś ca satāṃ ca paripālayan eṣa rājñāṃ paro dharmaḥ samare cāpalāyanam 17 yasmin kṣamā ca krodhaś ca dānādāne bhayābhaye nigrahānugrahau cobhau sa vai dharmavid ucyate 18 na śrutena na dānena na sāntvena na cejyayā tvayeyaṃ pṛthivī labdhā notkocena tathāpy uta 19 yat tad balam amitrāṇāṃ tathā vīra samudyatam hastyaśvarathasaṃpannaṃ tribhir aṅgair mahattaram 20 rakṣitaṃ droṇakarṇābhyām aśvatthāmnā kṛpeṇa ca tat tvayā nihataṃ vīra tasmād bhuṅkṣva vasuṃdharām 21 jambūdvīpo mahārāja nānājanapadāyutaḥ tvayā puruṣaśārdūla daṇḍena mṛditaḥ prabho 22 jambūdvīpena sadṛśaḥ krauñcadvīpo narādhipa apareṇa mahāmeror daṇḍena mṛditas tvayā 23 krauñcadvīpena sadṛśaḥ śākadvīpo narādhipa pūrveṇa tu mahāmeror daṇḍena mṛditas tvayā 24 uttareṇa mahāmeroḥ śākadvīpena saṃmitaḥ bhadrāśvaḥ puruṣavyāghra daṇḍena mṛditas tvayā 25 dvīpāś ca sāntaradvīpā nānājanapadālayāḥ vigāhya sāgaraṃ vīra daṇḍena mṛditās tvayā 26 etāny apratimāni tvaṃ kṛtvā karmāṇi bhārata na prīyase mahārāja pūjyamāno dvijātibhiḥ 27 sa tvaṃ bhrātṝn imān dṛṣṭvā pratinandasva bhārata ṛṣabhān iva saṃmattān gajendrān ūrjitān iva 28 amara pratimāḥ sarve śatrusāhāḥ paraṃtapāḥ eko 'pi hi sukhāyaiṣāṃ kṣamaḥ syād iti me matiḥ 29 kiṃ punaḥ puruṣavyāghrāḥ patayo me nararṣabhāḥ samastānīndriyāṇīva śarīrasya viceṣṭane 30 anṛtaṃ mābravīc chvaśrūḥ sarvajñā sarvadarśinī yudhiṣṭhiras tvāṃ pāñcāli sukhe dhāsyaty anuttame 31 hatvā rājasahasrāṇi bahūny āśu parākramaḥ tad vyarthaṃ saṃprapaśyāmi mohāt tava janādhipa 32 yeṣām unmattako jyeṣṭhaḥ sarve tasyopacāriṇaḥ tavonmādena rājendra sonmādāḥ sarvapāṇḍavāḥ 33 yadi hi syur anunmattā bhrātaras te janādhipa baddhvā tvāṃ nāstikaiḥ sārdhaṃ praśāseyur vasuṃdharām 34 kurute mūḍham evaṃ hi yaḥ śreyo nādhigacchati dhūpair añjana yogaiś ca nasya karmabhir eva ca bheṣajaiḥ sa cikitsyaḥ syād ya unmārgeṇa gacchati 35 sāhaṃ sarvādhamā loke strīṇāṃ bharatasattama tathā vinikṛtāmitrair yāham icchāmi jīvitum 36 eteṣāṃ yatamānānām utpadyante tu saṃpadaḥ tvaṃ tu sarvāṃ mahīṃ labdhvā kuruṣe svayam āpadam 37 yathāstāṃ saṃmatau rājñāṃ pṛthivyāṃ rājasattamau māndhātā cāmbarīṣaś ca tathā rājan virājase 38 praśādhi pṛthivīṃ devīṃ prajā dharmeṇa pālayan sa parvata vanadvīpāṃ mā rājan vimanā bhava 39 yajasva vividhair yajñair juhvann agnīn prayaccha ca purāṇi bhogān vāsāṃsi dvijātibhyo nṛpottama |