Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 12 Index  Previous  Next 

Book 12 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 12
Chapter 16

  1 [वैषम्पायन]
      अर्जुनस्य वचॊ शरुत्वा भीमसेनॊ ऽतय अमर्षणः
      धैर्यम आस्दाय तेजस्वी जयेष्ठं भरातरम अब्रवीत
  2 राजन विथितधर्मॊ ऽसि न ते ऽसत्य अविथितं भुवि
      उपशिक्षाम ते वृत्तं सथैव न च शक्नुमः
  3 न वक्ष्यामि न वक्ष्यामीत्य एवं मे मनसि सदितम
      अति थुःखात तु वक्ष्यामि तन निबॊध जनाधिप
  4 भवतस तु परमॊहेन सर्वं संशयितं कृतम
      विक्लवत्वं च नः पराप्तम अबलत्वं तदैव च
  5 कदं हि राजा लॊकस्य सर्वशास्त्रविशारथः
      मॊहम आपथ्यते थैन्याथ यदा कु पुरुषस तदा
  6 आगतिश च गतिश चैव लॊकस्य विथिता तव
      आयत्यां च तथात्वे च न ते ऽसत्य अविथितं परभॊ
  7 एवंगते महाराज राज्यं परति जनाधिप
      हेतुम अत्र परवक्ष्यामि तथ इहैकमनाः शृणु
  8 थविथिधॊ जायते वयाधिः शारीरॊ मानसस तदा
      परस्परं तयॊर जन्म निर्थ्वंथ्वं नॊपलभ्यते
  9 शारीराज जायते वयाधिर मानसॊ नात्र संशयः
      मानसाज जायते वयाधिः शारीर इति निश्चयः
  10 शारीर मानसे थुःखे यॊ ऽतीते अनुशॊचति
     थुःखेन लभते थुःखं थवाव अनर्दौ परपथ्यते
 11 शीतॊष्णे चैव वायुश च तरयः शारीर जा गुणाः
     तेषां गुणानां साम्यं च तथ आहुः सवस्दलक्षणम
 12 तेषाम अन्यतमॊत्सेके विधानम उपथिष्यते
     उष्णेन बाध्यते शीतं शीतेनॊष्णं परबाध्यते
 13 सत्त्वं रजॊ तमॊ चैव मानसाः सयुस तरयॊ गुणाः
     हर्षेण बाध्यते शॊकॊ हर्षः शॊकेन बाध्यते
 14 कश चित सुखे वर्तमानॊ थुःखस्य समर्तुम इच्छति
     कश चिथ थुःखे वर्तमानः सुखस्य समर्तुम इच्छति
 15 स तवं न थुःखी थुःखस्य न सुखी च सुखस्य च
     न थुःखी सुखजातस्य न सुखी थुःखजस्य वा
 16 समर्तुम अर्हसि कौरव्य थिष्टं तु बलवत्तरम
     अद वा ते सवभावॊ ऽयं येन पार्दिव कृष्यसे
 17 थृष्ट्वा सभा गतां कृष्णाम एकवस्त्रां रजस्वलाम
     मिषतां पाण्डुपुत्राणां न तस्य समर्तुम अर्हसि
 18 परव्राजनं च नगराथ अजिनैश च निवासनम
     महारण्यनिवासश च न तस्य समर्तुम अर्हसि
 19 जटासुरात परिक्लेशं चित्रसेनेन चाहवम
     सैन्धवाच च परिक्लेशं कदं विस्मृतवान असि
     पुनर अज्ञातचर्यायां कीचकेन पथा वधम
 20 यच च ते थरॊण भीष्माभ्यां युथ्धम आसीथ अरिंथम
     मनसैकेन ते युथ्धम इथं घॊरम उपस्दितम
 21 यत्र नास्ति शरैः कार्यं न मित्रैर न च बन्धुभिः
     आत्मनैकेन यॊथ्धव्यं तत ते युथ्धम उपस्दितम
 22 तस्मिन्न अनिर्जिते युथ्धे परणान यथि ह मॊक्ष्यसे
     अन्यं थेहं समास्दाय पुनस तेनैव यॊत्स्यसे
 23 तस्माथ अथ्यैव गन्तव्यं युथ्धस्य भरतर्षभ
     एतज जित्वा महाराज कृतकृत्यॊ भविष्यसि
 24 एतां बुथ्धिं विनिश्चित्य भूतानाम आगतिं गतिम
     पितृपैतामहे वृत्ते शाधि राज्यं यदॊचितम
 25 थिष्ट्या थुर्यॊधनः पापॊ निहतः सानुगॊ युधि
     थरौपथ्याः केशपक्षस्य थिष्ट्या तवं पथवीं गतः
 26 यजस्व वाजिमेधेन विधिवथ थक्षिणावता
     वयं ते किंकराः पार्द वासुथेवश च वीर्यवान
  1 [vaiṣampāyana]
      arjunasya vaco śrutvā bhīmaseno 'ty amarṣaṇaḥ
      dhairyam āsthāya tejasvī jyeṣṭhaṃ bhrātaram abravīt
  2 rājan viditadharmo 'si na te 'sty aviditaṃ bhuvi
      upaśikṣāma te vṛttaṃ sadaiva na ca śaknumaḥ
  3 na vakṣyāmi na vakṣyāmīty evaṃ me manasi sthitam
      ati duḥkhāt tu vakṣyāmi tan nibodha janādhipa
  4 bhavatas tu pramohena sarvaṃ saṃśayitaṃ kṛtam
      viklavatvaṃ ca naḥ prāptam abalatvaṃ tathaiva ca
  5 kathaṃ hi rājā lokasya sarvaśāstraviśāradaḥ
      moham āpadyate dainyād yathā ku puruṣas tathā
  6 āgatiś ca gatiś caiva lokasya viditā tava
      āyatyāṃ ca tadātve ca na te 'sty aviditaṃ prabho
  7 evaṃgate mahārāja rājyaṃ prati janādhipa
      hetum atra pravakṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu
  8 dvididho jāyate vyādhiḥ śārīro mānasas tathā
      parasparaṃ tayor janma nirdvaṃdvaṃ nopalabhyate
  9 śārīrāj jāyate vyādhir mānaso nātra saṃśayaḥ
      mānasāj jāyate vyādhiḥ śārīra iti niścayaḥ
  10 śārīra mānase duḥkhe yo 'tīte anuśocati
     duḥkhena labhate duḥkhaṃ dvāv anarthau prapadyate
 11 śītoṣṇe caiva vāyuś ca trayaḥ śārīra jā guṇāḥ
     teṣāṃ guṇānāṃ sāmyaṃ ca tad āhuḥ svasthalakṣaṇam
 12 teṣām anyatamotseke vidhānam upadiṣyate
     uṣṇena bādhyate śītaṃ śītenoṣṇaṃ prabādhyate
 13 sattvaṃ rajo tamo caiva mānasāḥ syus trayo guṇāḥ
     harṣeṇa bādhyate śoko harṣaḥ śokena bādhyate
 14 kaś cit sukhe vartamāno duḥkhasya smartum icchati
     kaś cid duḥkhe vartamānaḥ sukhasya smartum icchati
 15 sa tvaṃ na duḥkhī duḥkhasya na sukhī ca sukhasya ca
     na duḥkhī sukhajātasya na sukhī duḥkhajasya vā
 16 smartum arhasi kauravya diṣṭaṃ tu balavattaram
     atha vā te svabhāvo 'yaṃ yena pārthiva kṛṣyase
 17 dṛṣṭvā sabhā gatāṃ kṛṣṇām ekavastrāṃ rajasvalām
     miṣatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ na tasya smartum arhasi
 18 pravrājanaṃ ca nagarād ajinaiś ca nivāsanam
     mahāraṇyanivāsaś ca na tasya smartum arhasi
 19 jaṭāsurāt parikleśaṃ citrasenena cāhavam
     saindhavāc ca parikleśaṃ kathaṃ vismṛtavān asi
     punar ajñātacaryāyāṃ kīcakena padā vadham
 20 yac ca te droṇa bhīṣmābhyāṃ yuddham āsīd ariṃdama
     manasaikena te yuddham idaṃ ghoram upasthitam
 21 yatra nāsti śaraiḥ kāryaṃ na mitrair na ca bandhubhiḥ
     ātmanaikena yoddhavyaṃ tat te yuddham upasthitam
 22 tasminn anirjite yuddhe praṇān yadi ha mokṣyase
     anyaṃ dehaṃ samāsthāya punas tenaiva yotsyase
 23 tasmād adyaiva gantavyaṃ yuddhasya bharatarṣabha
     etaj jitvā mahārāja kṛtakṛtyo bhaviṣyasi
 24 etāṃ buddhiṃ viniścitya bhūtānām āgatiṃ gatim
     pitṛpaitāmahe vṛtte śādhi rājyaṃ yathocitam
 25 diṣṭyā duryodhanaḥ pāpo nihataḥ sānugo yudhi
     draupadyāḥ keśapakṣasya diṣṭyā tvaṃ padavīṃ gataḥ
 26 yajasva vājimedhena vidhivad dakṣiṇāvatā
     vayaṃ te kiṃkarāḥ pārtha vāsudevaś ca vīryavān


Next: Chapter 17