|
1
[वैषम्पायन] तूष्णींभूतं तु राजानं पुनर एवार्जुनॊ ऽबरवीत संतप्तः शॊकथुःखाभ्यां राज्ञॊ वाक्शल्य पीडितः 2 कदयन्ति पुरावृत्तम इतिहासम इमं जनाः विथेहराज्ञः संवाथं भार्यया सह भारत 3 उत्सृज्य राज्यं भैक्षार्दं कृतबुथ्धिं जनेश्वरम विथेहराजं महिषी थुःखिता परत्यभाषत 4 धनाय अपत्यं मित्राणि रत्नानि विविधानि च पन्दानं पावनं हित्वा जनकॊ मौण्ड्यम आस्दितः 5 तं थथर्श परिया भार्या भैक्ष्य वृत्तिम अकिंचनम धाना मुष्टिम उपासीनं निरीहं गतमत्सरम 6 तम उवाच समागम्य भर्तारम अकुतॊभयम करुथ्धा मनस्विनी भार्या विविक्ते हेतुमथ वचः 7 कदम उत्सृज्य राज्यं सवं धनधान्य समाचितम कापालीं वृत्तिम आस्दाय धाना मुष्टिर वने ऽचरः 8 परतिज्ञा ते ऽनयदा राजन विचेष्टा चान्यदा तव यथ राज्यं महथ उत्सृज्य सवल्पे तुष्यसि पार्दिव 9 नैतेनातिदयॊ राजन थेवर्षिपितरस तदा शक्यम अथ्य तवया भर्तुं मॊघस ते ऽयं परिश्रमः 10 थेवतातिदिभिश चैव पितृभिश चैव पार्दिव सर्वैर एतैः परित्यक्तः परिव्रजसि निष्क्रियः 11 यस तवं तरैविथ्य वृथ्धानां बराह्मणानां सहस्रशः भर्ता भूत्वा च लॊकस्य सॊ ऽथयान्यैर भृतिम इच्छसि 12 शरियं हित्वा परथीप्तां तवं शववत संप्रति वीक्ष्यसे अपुत्रा जननी ते ऽथय कौसल्या चापतिस तवया 13 अशीतिर धर्मकामास तवां कषत्रियाः पर्युपासते तवथ आशाम अभिकाङ्क्षन्त्यः कृपणाः फलहेतुकाः 14 ताश च तवं विफलाः कुर्वन कालं लॊकान नु गमिष्यसि राजन संशयिते मॊक्षे परतन्त्रेषु थेहिषु 15 नैव ते ऽसति परॊ लॊकॊ नापरः पापकर्मणः धर्म्यान थारान परित्यज्य यस तवम इच्छसि जीवितुम 16 सरजॊ गन्धान अलं कारान वासांसि विविधानि च किमर्दम अभिसंत्यज्य परिव्रजसि निष्क्रियः 17 निपानं सर्वभूतानां भूत्वा तवं पावनं महत आढ्यॊ वनस्पतिर भूत्वा सॊ ऽथयान्यान पर्युपाससे 18 खाथन्ति हस्तिनं नयासे करव्याथा बहवॊ ऽपय उत बहवः कृमयश चैव किं पुनस तवाम अनर्दकम 19 य इमां कुण्डिकां भिन्थ्यान तरिविष्टब्धं च ते हरेत वासॊ चापहरेत तस्मिन कदं ते मानसं भवेत 20 यस तव अयं सर्वम उत्सृज्य धाना मुष्टिपरिग्रहः यथानेन समं सर्वं किम इथं मम थीयते धाना मुष्टिर इहार्दश चेत परतिज्ञा ते विनश्यति 21 का वाहं तव कॊ मे तवं कॊ ऽथय ते मय्य अनुग्रहः परशाधि पृदिवीं राजन यत्र ते ऽनुग्रहॊ भवेत परासाथं शयनं यानं वासांस्य आभरणानि च 22 शरिया निराशैर अधनैस तयक्तमित्रैर अकिंचनैः सौखिकैः संभृतान अर्दान यः संत्यजसि किं नु तत 23 यॊ ऽतयन्तं परतिगृह्णीयाथ यश च थथ्यात सथैव हि तयॊस तवम अन्तरं विथ्धि शरेयांस ताभ्यां क उच्यते 24 सथैव याचमानेषु सत्सु थम्भविवर्जिषु एतेषु थक्षिणा थत्ता थावाग्नाव इव थुर्हुतम 25 जातवेथा यदा राजन्न आथग्ध्वैवॊपशाम्यति सथैव याचमानॊ वै तदा शाम्यति न थविजः 26 सतां च वेथा अन्नं च लॊके ऽसमिन परकृतिर धरुवा न चेथ थाता भवेथ थाता कुतः सयुर मॊक्षकाङ्क्षिणः 27 अन्नाथ गृहस्दा लॊके ऽसमिन भिक्षवस तत एव च अन्नात पराणः परभवति अन्नथः पराणथॊ भवेत 28 गृहस्दैभ्यॊ ऽभिनिर्वृत्ता गृहस्दान एव संश्रिताः परभवं च परतिष्ठां च थान्ता निन्थन्त आसते 29 तयागान न भिक्षुकं विथ्यान न मौण्ड्यान न च याचनात ऋजुस तु यॊ ऽरदं तयजति तं सुखं विथ्धि भिक्षुकम 30 असक्तः सक्तवथ गच्छन निःसङ्गॊ मुक्तबन्धनः समः शत्रौ च मित्रे च स वै मुक्तॊ महीपते 31 परिव्रजन्ति थानार्दं मुण्डाः काषायवाससः सिता बहुविधैः पाशैः संचिन्वन्तॊ वृदामिषम 32 तरयीं च नाम वार्तां च तयक्त्वा पुत्रांस तयजन्ति ये तरिविष्टब्धं च वासॊ च परतिगृह्णन्त्य अबुथ्धयः 33 अनिष्कषाये काषायम ईहार्दम इति विथ्धि तत धर्मध्वजानां मुण्डानां वृत्त्यर्दम इति मे मतिः 34 काषायैर अजिनैश चीरैर नग्नान मुण्डाञ जटाधरान बिभ्रत साधून महाराज जय लॊकाञ जितेन्थ्रियः 35 अग्न्याधेयानि गुर्वर्दान करतून स पशुथक्षिणान थथात्य अहर अहः पूर्वं कॊ नु धर्मतरस ततः 36 तत्त्वज्ञॊ जनकॊ राजा लॊके ऽसमिन्न इति गीयते सॊ ऽपय आसीन मॊहसंपन्नॊ मा मॊहवशम अन्वगाः 37 एवं धर्मम अनुक्रान्तं सथा थानपरैर नरैः आनृशंस्य गुणॊपेतैः कामक्रॊधविवर्जिताः 38 पालयन्तः परजाश चैव थानम उत्तमम आस्दिताः इष्टाँल लॊकान अवाप्स्यामॊ बरह्मण्याः सत्यवाथिनः |
1
[vaiṣampāyana] tūṣṇīṃbhūtaṃ tu rājānaṃ punar evārjuno 'bravīt saṃtaptaḥ śokaduḥkhābhyāṃ rājño vākśalya pīḍitaḥ 2 kathayanti purāvṛttam itihāsam imaṃ janāḥ videharājñaḥ saṃvādaṃ bhāryayā saha bhārata 3 utsṛjya rājyaṃ bhaikṣārthaṃ kṛtabuddhiṃ janeśvaram videharājaṃ mahiṣī duḥkhitā pratyabhāṣata 4 dhanāy apatyaṃ mitrāṇi ratnāni vividhāni ca panthānaṃ pāvanaṃ hitvā janako mauṇḍyam āsthitaḥ 5 taṃ dadarśa priyā bhāryā bhaikṣya vṛttim akiṃcanam dhānā muṣṭim upāsīnaṃ nirīhaṃ gatamatsaram 6 tam uvāca samāgamya bhartāram akutobhayam kruddhā manasvinī bhāryā vivikte hetumad vacaḥ 7 katham utsṛjya rājyaṃ svaṃ dhanadhānya samācitam kāpālīṃ vṛttim āsthāya dhānā muṣṭir vane 'caraḥ 8 pratijñā te 'nyathā rājan viceṣṭā cānyathā tava yad rājyaṃ mahad utsṛjya svalpe tuṣyasi pārthiva 9 naitenātithayo rājan devarṣipitaras tathā śakyam adya tvayā bhartuṃ moghas te 'yaṃ pariśramaḥ 10 devatātithibhiś caiva pitṛbhiś caiva pārthiva sarvair etaiḥ parityaktaḥ parivrajasi niṣkriyaḥ 11 yas tvaṃ traividya vṛddhānāṃ brāhmaṇānāṃ sahasraśaḥ bhartā bhūtvā ca lokasya so 'dyānyair bhṛtim icchasi 12 śriyaṃ hitvā pradīptāṃ tvaṃ śvavat saṃprati vīkṣyase aputrā jananī te 'dya kausalyā cāpatis tvayā 13 aśītir dharmakāmās tvāṃ kṣatriyāḥ paryupāsate tvad āśām abhikāṅkṣantyaḥ kṛpaṇāḥ phalahetukāḥ 14 tāś ca tvaṃ viphalāḥ kurvan kālṃ lokān nu gamiṣyasi rājan saṃśayite mokṣe paratantreṣu dehiṣu 15 naiva te 'sti paro loko nāparaḥ pāpakarmaṇaḥ dharmyān dārān parityajya yas tvam icchasi jīvitum 16 srajo gandhān alaṃ kārān vāsāṃsi vividhāni ca kimartham abhisaṃtyajya parivrajasi niṣkriyaḥ 17 nipānaṃ sarvabhūtānāṃ bhūtvā tvaṃ pāvanaṃ mahat āḍhyo vanaspatir bhūtvā so 'dyānyān paryupāsase 18 khādanti hastinaṃ nyāse kravyādā bahavo 'py uta bahavaḥ kṛmayaś caiva kiṃ punas tvām anarthakam 19 ya imāṃ kuṇḍikāṃ bhindyān triviṣṭabdhaṃ ca te haret vāso cāpaharet tasmin kathaṃ te mānasaṃ bhavet 20 yas tv ayaṃ sarvam utsṛjya dhānā muṣṭiparigrahaḥ yadānena samaṃ sarvaṃ kim idaṃ mama dīyate dhānā muṣṭir ihārthaś cet pratijñā te vinaśyati 21 kā vāhaṃ tava ko me tvaṃ ko 'dya te mayy anugrahaḥ praśādhi pṛthivīṃ rājan yatra te 'nugraho bhavet prāsādaṃ śayanaṃ yānaṃ vāsāṃsy ābharaṇāni ca 22 śriyā nirāśair adhanais tyaktamitrair akiṃcanaiḥ saukhikaiḥ saṃbhṛtān arthān yaḥ saṃtyajasi kiṃ nu tat 23 yo 'tyantaṃ pratigṛhṇīyād yaś ca dadyāt sadaiva hi tayos tvam antaraṃ viddhi śreyāṃs tābhyāṃ ka ucyate 24 sadaiva yācamāneṣu satsu dambhavivarjiṣu eteṣu dakṣiṇā dattā dāvāgnāv iva durhutam 25 jātavedā yathā rājann ādagdhvaivopaśāmyati sadaiva yācamāno vai tathā śāmyati na dvijaḥ 26 satāṃ ca vedā annaṃ ca loke 'smin prakṛtir dhruvā na ced dātā bhaved dātā kutaḥ syur mokṣakāṅkṣiṇaḥ 27 annād gṛhasthā loke 'smin bhikṣavas tata eva ca annāt prāṇaḥ prabhavati annadaḥ prāṇado bhavet 28 gṛhasthaibhyo 'bhinirvṛttā gṛhasthān eva saṃśritāḥ prabhavaṃ ca pratiṣṭhāṃ ca dāntā nindanta āsate 29 tyāgān na bhikṣukaṃ vidyān na mauṇḍyān na ca yācanāt ṛjus tu yo 'rthaṃ tyajati taṃ sukhaṃ viddhi bhikṣukam 30 asaktaḥ saktavad gacchan niḥsaṅgo muktabandhanaḥ samaḥ śatrau ca mitre ca sa vai mukto mahīpate 31 parivrajanti dānārthaṃ muṇḍāḥ kāṣāyavāsasaḥ sitā bahuvidhaiḥ pāśaiḥ saṃcinvanto vṛthāmiṣam 32 trayīṃ ca nāma vārtāṃ ca tyaktvā putrāṃs tyajanti ye triviṣṭabdhaṃ ca vāso ca pratigṛhṇanty abuddhayaḥ 33 aniṣkaṣāye kāṣāyam īhārtham iti viddhi tat dharmadhvajānāṃ muṇḍānāṃ vṛttyartham iti me matiḥ 34 kāṣāyair ajinaiś cīrair nagnān muṇḍāñ jaṭādharān bibhrat sādhūn mahārāja jaya lokāñ jitendriyaḥ 35 agnyādheyāni gurvarthān kratūn sa paśudakṣiṇān dadāty ahar ahaḥ pūrvaṃ ko nu dharmataras tataḥ 36 tattvajño janako rājā loke 'sminn iti gīyate so 'py āsīn mohasaṃpanno mā mohavaśam anvagāḥ 37 evaṃ dharmam anukrāntaṃ sadā dānaparair naraiḥ ānṛśaṃsya guṇopetaiḥ kāmakrodhavivarjitāḥ 38 pālayantaḥ prajāś caiva dānam uttamam āsthitāḥ iṣṭāṁl lokān avāpsyāmo brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ |