Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 12 Index  Previous  Next 

Book 12 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 12
Chapter 91

  1 यान अङ्गिराः कषत्रधर्मान उतद्यॊ बरह्म वित तमः
      मान्धात्रे यौवनाश्वाय परीतिमान अभ्यभाषत
  2 स यदानुशशासैनम उतद्यॊ बरह्म वित्तमः
      तत ते सर्वं परवक्ष्यामि निखिलेन युधिष्ठिर
  3 धर्माय राजा भवति न कामकरणाय तु
      मान्धातर एवं जानीहि राजा लॊकस्य रक्षिता
  4 राजा चरति वै धर्मं थेवत्वायैव गच्छति
      न चेथ धर्मं स चरति नरकायैव गच्छति
  5 धर्मे तिष्ठन्ति भूतानि धर्मॊ राजनि तिष्ठति
      तं राजा साधु यः शास्ति स राजा पृदिवीपतिः
  6 राजा परमधर्मात्मा लक्ष्मीवान पाप उच्यते
      थेवाश च गर्हां गच्छन्ति धर्मॊ नास्तीति चॊच्यते
  7 अधर्मे वर्तमानानाम अर्दसिथ्धिः परथृश्यते
      तथ एव मङ्गलं सर्वं लॊकः समनुवर्तते
  8 उच्छिथ्यते धर्मवृत्तम अधर्मॊ वर्तते महान
      भयम आहुर थिवारात्रं यथा पापॊ न वार्यते
  9 न वेथान अनुवर्तन्ति वरतवन्तॊ थविजातयः
      न यज्ञांस तन्वते विप्रा यथा पापॊ न वार्यते
  10 वध्यानाम इव सर्वेषां मनॊ भवति विह्वलम
     मनुष्याणां महाराज यथा पापॊ न वार्यते
 11 उभौ लॊकाव अभिप्रेक्ष्य राजानम ऋषयः सवयम
     असृजन सुमहथ भूतम अयं धर्मॊ भविष्यति
 12 यस्मिन धर्मॊ विराजेत तं राजानं परचक्षते
     यस्मिन विलीयते धर्मं तं थेवा वेषलं विथुः
 13 वृषॊ हि भगवान धर्मॊ यस तस्य कुरुते हय अलम
     वृषलं तं विथुर थेवास तस्माथ धर्मं न लॊपयेत
 14 धर्मे वर्धति वर्धन्ति सर्वभूतानि सर्वथा
     तस्मिन हरसति हीयन्ते तस्माथ धर्मं परवर्धयेत
 15 धनात सरवति धर्मॊ हि धारणाथ वेति निश्चयः
     अकार्याणां मनुष्येन्थ्र स सीमान्त करः समृतः
 16 परभवार्दं हि भूतानां धर्मः सृष्टः सवयं भुवा
     तस्मात परवर्धयेथ धर्मं परजानुग्रह कारणात
 17 तस्माथ धि राजशार्थूल धर्मः शरेष्ठ इति समृतः
     स राजा यः परजाः शास्ति साधु कृत पुरुषर्षभः
 18 कामक्रॊधाव अनाथृत्य धर्मम एवानुपालयेत
     धर्मः शरेयः करतमॊ राज्ञां भरतसत्तम
 19 धर्मस्य बराह्मणा यॊनिस तस्मात तान पूजयेत सथा
     बराह्मणानां च मान्धातः कामान कुर्याथ अमत्सरी
 20 तेषां हय अकाम करणाथ राज्ञः संजायते भयम
     मित्राणि च न वर्धन्ते तदामित्री भवन्त्य अपि
 21 बराह्मणान वै तथासूयाथ यथा वैरॊचनॊ बलिः
     अदास्माच छरीर अपाक्रामथ यास्मिन्न आसीत परतापिनी
 22 ततस तस्माथ अपक्रम्य सागच्छत पाकशासनम
     अद सॊ ऽनवतपत पश्चाच छरियं थृष्ट्वा पुरंथरे
 23 एतत फलम असूयाया अभिमानस्य चाभिभॊ
     तस्माथ बुध्यस्व मान्धातर मा तवा जह्यात परतापिनी
 24 थर्पॊ नाम शरियः पुत्रॊ जज्ञे ऽधर्माथ इति शरुतिः
     तेन थेवासुरा राजन नीताः सुबहुशॊ वशम
 25 राजर्षयश च बहवस तस्माथ बुध्यस्व पार्दिव
     राजा भवति तं जित्वा थासस तेन पराजितः
 26 स यदा थर्पसहितम अधर्मं नानुसेवते
     तदा वर्तस्व मान्धातश चिरं चेत सदातुम इच्छसि
 27 मत्तात परमत्तात पॊगण्डाथ उन्मत्ताच च विशेषतः
     तथ अभ्यासाथ उपावर्ताथ अहितानां च सेवनात
 28 निगृहीताथ अमात्याच च सत्रीभ्यश चैव विशेषतः
     पर्वताथ विषमाथ थुर्गाथ धस्तिनॊ ऽशवात सरीसृपात
 29 एतेभ्यॊ नित्ययत्तः सयान नक्तंचर्यां च वर्जयेत
     अत्य आयं चाति मानं च थम्भं करॊधं च वर्जयेत
 30 अविज्ञातासु च सत्रीषु कलीबासु सवैरिणीषु च
     परभार्यासु कन्यासु नाचरेन मैदुनं नृपः
 31 कुलेषु पापरक्षांसि जायन्ते वर्णसंकरात
     अपुमांसॊ ऽङगहीनाश च सदूलजिह्वा विचेतसः
 32 एते चान्ये च जायन्ते यथा राजा परमाथ्यति
     तस्माथ राज्ञा विशेषेण वर्तितव्यं परजाहिते
 33 कषत्रियस्य परमत्तस्य थॊषः संजायते महान
     अधर्माः संप्रवर्तन्ते परजा संकरकारकाः
 34 अशीते विथ्यते शीतं शीते शीतं न विथ्यते
     अवृष्टिर अति वृष्टिश च वयाधिश चाविशति परजाः
 35 नक्षत्राण्य उपतिष्ठन्ति गरहा घॊरास तदापरे
     उत्पाताश चात्र थृश्यन्ते बहवॊ राजनाशनाः
 36 अरक्षितात्मा यॊ राजा परजाश चापि न रक्षति
     परजाश च तस्य कषीयन्ते ताश च सॊ ऽनु विनश्यति
 37 थवाव आथथाते हय एकस्य थवयॊश च बहवॊ ऽपरे
     कुमार्यः संप्रलुप्यन्ते तथाहुर नृप थूषणम
 38 ममैतथ इति नैकस्य मनुष्येष्व अवतिष्ठते
     तयक्त्वा धर्मं यथा राजा परमाथम अनुतिष्ठति
  1 yān aṅgirāḥ kṣatradharmān utathyo brahma vit tamaḥ
      māndhātre yauvanāśvāya prītimān abhyabhāṣata
  2 sa yathānuśaśāsainam utathyo brahma vittamaḥ
      tat te sarvaṃ pravakṣyāmi nikhilena yudhiṣṭhira
  3 dharmāya rājā bhavati na kāmakaraṇāya tu
      māndhātar evaṃ jānīhi rājā lokasya rakṣitā
  4 rājā carati vai dharmaṃ devatvāyaiva gacchati
      na ced dharmaṃ sa carati narakāyaiva gacchati
  5 dharme tiṣṭhanti bhūtāni dharmo rājani tiṣṭhati
      taṃ rājā sādhu yaḥ śāsti sa rājā pṛthivīpatiḥ
  6 rājā paramadharmātmā lakṣmīvān pāpa ucyate
      devāś ca garhāṃ gacchanti dharmo nāstīti cocyate
  7 adharme vartamānānām arthasiddhiḥ pradṛśyate
      tad eva maṅgalaṃ sarvaṃ lokaḥ samanuvartate
  8 ucchidyate dharmavṛttam adharmo vartate mahān
      bhayam āhur divārātraṃ yadā pāpo na vāryate
  9 na vedān anuvartanti vratavanto dvijātayaḥ
      na yajñāṃs tanvate viprā yadā pāpo na vāryate
  10 vadhyānām iva sarveṣāṃ mano bhavati vihvalam
     manuṣyāṇāṃ mahārāja yadā pāpo na vāryate
 11 ubhau lokāv abhiprekṣya rājānam ṛṣayaḥ svayam
     asṛjan sumahad bhūtam ayaṃ dharmo bhaviṣyati
 12 yasmin dharmo virājeta taṃ rājānaṃ pracakṣate
     yasmin vilīyate dharmaṃ taṃ devā veṣalaṃ viduḥ
 13 vṛṣo hi bhagavān dharmo yas tasya kurute hy alam
     vṛṣalaṃ taṃ vidur devās tasmād dharmaṃ na lopayet
 14 dharme vardhati vardhanti sarvabhūtāni sarvadā
     tasmin hrasati hīyante tasmād dharmaṃ pravardhayet
 15 dhanāt sravati dharmo hi dhāraṇād veti niścayaḥ
     akāryāṇāṃ manuṣyendra sa sīmānta karaḥ smṛtaḥ
 16 prabhavārthaṃ hi bhūtānāṃ dharmaḥ sṛṣṭaḥ svayaṃ bhuvā
     tasmāt pravardhayed dharmaṃ prajānugraha kāraṇāt
 17 tasmād dhi rājaśārdūla dharmaḥ śreṣṭha iti smṛtaḥ
     sa rājā yaḥ prajāḥ śāsti sādhu kṛt puruṣarṣabhaḥ
 18 kāmakrodhāv anādṛtya dharmam evānupālayet
     dharmaḥ śreyaḥ karatamo rājñāṃ bharatasattama
 19 dharmasya brāhmaṇā yonis tasmāt tān pūjayet sadā
     brāhmaṇānāṃ ca māndhātaḥ kāmān kuryād amatsarī
 20 teṣāṃ hy akāma karaṇād rājñaḥ saṃjāyate bhayam
     mitrāṇi ca na vardhante tathāmitrī bhavanty api
 21 brāhmaṇān vai tadāsūyād yadā vairocano baliḥ
     athāsmāc chrīr apākrāmad yāsminn āsīt pratāpinī
 22 tatas tasmād apakramya sāgacchat pākaśāsanam
     atha so 'nvatapat paścāc chriyaṃ dṛṣṭvā puraṃdare
 23 etat phalam asūyāyā abhimānasya cābhibho
     tasmād budhyasva māndhātar mā tvā jahyāt pratāpinī
 24 darpo nāma śriyaḥ putro jajñe 'dharmād iti śrutiḥ
     tena devāsurā rājan nītāḥ subahuśo vaśam
 25 rājarṣayaś ca bahavas tasmād budhyasva pārthiva
     rājā bhavati taṃ jitvā dāsas tena parājitaḥ
 26 sa yathā darpasahitam adharmaṃ nānusevate
     tathā vartasva māndhātaś ciraṃ cet sthātum icchasi
 27 mattāt pramattāt pogaṇḍād unmattāc ca viśeṣataḥ
     tad abhyāsād upāvartād ahitānāṃ ca sevanāt
 28 nigṛhītād amātyāc ca strībhyaś caiva viśeṣataḥ
     parvatād viṣamād durgād dhastino 'śvāt sarīsṛpāt
 29 etebhyo nityayattaḥ syān naktaṃcaryāṃ ca varjayet
     aty āyaṃ cāti mānaṃ ca dambhaṃ krodhaṃ ca varjayet
 30 avijñātāsu ca strīṣu klībāsu svairiṇīṣu ca
     parabhāryāsu kanyāsu nācaren maithunaṃ nṛpaḥ
 31 kuleṣu pāparakṣāṃsi jāyante varṇasaṃkarāt
     apumāṃso 'ṅgahīnāś ca sthūlajihvā vicetasaḥ
 32 ete cānye ca jāyante yadā rājā pramādyati
     tasmād rājñā viśeṣeṇa vartitavyaṃ prajāhite
 33 kṣatriyasya pramattasya doṣaḥ saṃjāyate mahān
     adharmāḥ saṃpravartante prajā saṃkarakārakāḥ
 34 aśīte vidyate śītaṃ śīte śītaṃ na vidyate
     avṛṣṭir ati vṛṣṭiś ca vyādhiś cāviśati prajāḥ
 35 nakṣatrāṇy upatiṣṭhanti grahā ghorās tathāpare
     utpātāś cātra dṛśyante bahavo rājanāśanāḥ
 36 arakṣitātmā yo rājā prajāś cāpi na rakṣati
     prajāś ca tasya kṣīyante tāś ca so 'nu vinaśyati
 37 dvāv ādadāte hy ekasya dvayoś ca bahavo 'pare
     kumāryaḥ saṃpralupyante tadāhur nṛpa dūṣaṇam
 38 mamaitad iti naikasya manuṣyeṣv avatiṣṭhate
     tyaktvā dharmaṃ yadā rājā pramādam anutiṣṭhati


Next: Chapter 92