Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 12 Index  Previous  Next 

Book 12 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 12
Chapter 221

  1 [य]
      पूर्वरूपाणि मे राजन पुरुषस्य भविष्यतः
      पराभविष्यतश चैव तवं मे बरूहि पितामह
  2 [भी]
      मन एव मनुष्यस्य पूर्वरूपाणि शंसति
      भविष्यतश च भथ्रं ते तदैव न भविष्यतः
  3 अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
      शरिया शक्रस्य संवाथं तन निबॊध युधिष्ठिर
  4 महतस तपसॊ वयुष्ट्या पश्यँल लॊकौ परावरौ
      सामान्यम ऋषिभिर गत्वा बरह्मलॊकनिवासिभिः
  5 बरह्मैवामित थीप्तौजाः शान्तपाप्मा महातपाः
      विचचार यदाकामं तरिषु लॊकेषु नारथः
  6 कथा चित परातर उत्दाय पिस्पृक्षुः सलिलं शुचि
      धरुवथ्वार भवां गङ्गां जगामावततार च
  7 सहस्रनयनश चापि वज्री शम्बर पाकहा
      तस्या थेवर्षिजुष्टायास तीरम अभ्याजगाम ह
  8 ताव आप्लुत्य यतात्मानौ कृतजप्यौ समासतुः
      नथ्याः पुलिनम आसाथ्य सूक्ष्मकाञ्चनवालिकम
  9 पुण्यकर्मभिर आख्याता थेवर्षिकदिताः कदाः
      चक्रतुस तौ कदाशीलौ शुचि संहृष्टमानसौ
      पूर्ववृत्तव्यपेतानि कदयन्तौ समाहितौ
  10 अद भास्करम उथ्यन्तं रश्मिजालपुरस्कृतम
     पूर्णमन्थलम आलॊक्य ताव उत्दायॊपतस्दतुः
 11 अभितस तूथयन्तं तम अर्कम अर्कम इवापरम
     आकाशे थथृशे जयॊतिर उथ्यतार्चिः समप्रभम
 12 तयॊः समीपं संप्राप्तं परत्यथृश्यत भारत
     तत सुपर्णार्क चरितम आस्दितं वैष्नवं पथम
     भाभिर अप्रतिमं भाति तरैलॊक्यम अवभासयत
 13 थिव्याभिरूप शॊभाभिर अप्सरॊभिः पुरस्कृताम
     बृहतीम अंशुमत परख्यां बृहथ भानॊर इवार्चिषम
 14 नक्षत्रकल्पाभरणां तारा भक्तिसमस्रजम
     शरियं थथृशतुः पथ्मां साक्षात पथ्मतलस्दिताम
 15 सावरुह्य विमानाग्राथ अङ्गनानाम अनुत्तमा
     अभ्यगच्छत तरिलॊकेशं शक्रं चर्षिं च नारथम
 16 नारथानुगतः साक्षान मघवांस ताम उपागमत
     कृताञ्जलिपुतॊ थेवीं निवेथ्यात्मानम आत्मना
 17 चक्रे चानुपमां पूजां तस्याश चापि स सर्ववित
     थेवराजः शरियं राजन वाक्यं चेथम उवाच ह
 18 का तवं केन च कार्येण संप्राप्ता चारुहासिनि
     कुतश चागम्यते सुभ्रु गन्तव्यं कव च ते शुभे
 19 [षरी]
     पुण्येषु तरिषु लॊकेषु सर्वे सदावरजङ्गमः
     ममात्मभावम इच्छन्तॊ यतन्ते परमात्मना
 20 साहं वै पङ्कजे जाता सूर्यरश्मि विबॊधिते
     भूत्यर्दं सर्वभूतानां पथ्मा शरीः पथ्ममालिनी
 21 अहं लक्ष्मीर अहं भूतिः शरीश चाहं बलसूथन
     अहं शरथ्धा च मेधा च सन्नतिर विजितिः सदितिः
 22 अहं धृतिर अहं सिथ्धिर अहं तविड भूतिर एव च
     अहं सवाहा सवधा चैव संस्तुतिर नियतिः कृतिः
 23 राज्ञां विजयमानानां सेनाग्रेषु धवजेषु च
     निवासे धर्मशीलानां विषयेषु पुरेषु च
 24 जितकाशिनि शूरे च संग्रामेष्व अनिवर्तिनि
     निवसामि मनुष्येन्थ्रे सथैव बलसूथलन
 25 धर्मनित्ये महाबुथ्धौ बरह्मण्ये सत्यवाथिनि
     परश्रिते थानशीले च सथैव निवसाम्य अहम
 26 असुरेष्व अवसंस पूर्वं सत्यधर्मनिबन्धना
     विपारीतांस तु तान बुथ्ध्वा तवयि वासम अरॊचयम
 27 [षक्र]
     कदं वृत्तेषु थैत्येषु तवम अवात्सीर वरानने
     थृष्ट्वा च किम इहागास तवं हित्वा थैतेय थानवान
 28 [षरी]
     सवधर्मम अनुतिष्ठत्सु धैर्याथ अचलितेषु च
     सवर्गमार्गाभिरामेषु सत्त्वेषु निरता हय अहम
 29 थानाध्ययनयज्ञेज्या गुरु थैवतपूजनम
     विप्राणाम अतिदीनां च तेषां नित्यम अवर्तत
 30 सुसंमृष्ट गृहाश चासञ जितस्त्रीका हुताग्नयः
     गुरु शुश्रूसवॊ थान्ता बरह्मण्याः सत्यवाथिनः
 31 शरथ्थधाना जितक्रॊधा थानशीलानसूयकाः
     भृतपुत्रा भृतामात्या भृतथारा हय अनीर्षवः
 32 अमर्षणा न चान्यॊन्यं सपृहयन्ति कथा चन
     न च जातूपतप्यन्ते धीराः परसमृथ्धिभिः
 33 थातारः संगृहीतार आर्याः करुणवेथिनः
     महाप्रसाथा ऋजवॊ थृध भक्ता जितेन्थ्रियाः
 34 संतुष्टभृत्यसचिवाः कृतज्ञाः परियवाथिनः
     यदार्दमानार्द करा हरीनिषेधा यतव्रताः
 35 नित्यं पर्वसु सुस्नाताः सवनुलिप्ताः सवलंकृताः
     उपवासतपः शीलाः परतीता बरह्मवाथिनः
 36 नैनान अभ्युथियात सूर्यॊ न चाप्य आसन परगेनिशाः
     रात्रौ थधि च सक्तूंश च नित्यम एव वयवर्जयन
 37 काल्यं घृतं चान्ववेक्षन परयता बरह्मचारिणः
     मङ्गलान अपि चापश्यन बराह्मणांश चाप्य अपूजयन
 38 सथा हि थथतां धर्मः सथा चाप्रतिगृह्णताम
     अर्धं च रात्र्याः सवपतां थिवा चास्वपतां तदा
 39 कृपणानाद वृथ्धानां थुर्बलातुर यॊषिताम
     थायं च संविभागं च नित्यम एवानुमॊथताम
 40 विषण्णं तरस्तम उथ्विग्नं भयार्तं वयाधिपीडितम
     हृतस्वं वयसनार्तं च नित्यम आश्वासयन्ति ते
 41 धर्मम एवान्ववर्तन्त न हिंसन्ति परस्परम
     अनुकूलांश च कार्येषु गुरु वृथ्धॊपसेविनः
 42 पितृथेवातिदींश चैव यदावत ते ऽभयपूजयन
     अवशेषाणि चाश्नन्ति नित्यं सत्यतपॊ रताः
 43 नैके ऽशनन्ति सुसंपन्नं न गच्छन्ति परस्त्रियम
     सर्वभूतेष्व अवर्तन्त यदात्मनि थयां परति
 44 नैवाकाशे न पशुषु नायॊनौ न च पर्वसु
     इन्थ्रियस्य विसर्गं ते ऽरॊचयन्त कथा चन
 45 नित्यं थानं तदा थाक्ष्यम आर्जवं चैव नित्यथा
     उत्साहश चानहंकारः परमं सौहृथं कषमा
 46 सत्यं थानं तपः शौचं कारुण्यं वाग अनिष्ठुरा
     मित्रेषु चानभिथ्रॊहः सर्वं तेष्व अभवत परभॊ
 47 निथ्रा तन्थ्री रसं परीतिर असूया चानवेक्षिता
     अरतिश च विषाथश च न सपृहा चाविशन्त ता
 48 साहम एवंगुणेष्व एव थानवेष्व अवसं पुरा
     परजा सर्गम उपाथाय नैकं युगविपर्यमम
 49 ततः कालविपर्यासे तेषां गुणविपर्ययात
     अपश्यं विगतं धर्मं कामक्रॊधवशात्मनाम
 50 सभा सथां ते वृथ्धानां सत्याः कदयतां कदाः
     पराहसन्न अभ्यसूयंश च सर्ववृथ्धान गुणावराः
 51 यूनः सह समासीनान वृथ्धान अभिगतान सतः
     नाभ्युत्दानाभिवाथाभ्यां यदापूर्वम अपूजयन
 52 वर्तयन्त्य एव पितरि पुत्राः परभवतात्मनः
     अमित्रभृत्यतां पराप्य खयापयन्तॊ ऽनपत्रपाः
 53 तदा धर्माथ अपेतेन कर्मणा गर्हितेन ये
     महतः पराप्नुवन्त्य अर्दांस तेष्व एषाम अभवत सपृहा
 54 उच्छैश चाप्य अवथन रात्रौ नीचैस तत्राग्निर अज्वलत
     पुत्राः पितॄन अभ्यवथन भार्याश चाभ्यवथन पतीन
 55 मातरं पितरं वृथ्धम आचार्यम अतिदिं गुरुम
     गुरुवन नाभ्यनन्थन्त कुमारान नान्वपालयन
 56 भिक्षां बलिम अथत्त्वा च सवयम अन्नानि भुञ्जते
     अनिष्ट्वा संविभज्याद पितृथेवातिदीन गुरून
 57 न शौचम अनुरुध्यन्त तेषां सूथजनास तदा
     मनसा कर्मणा वाचा भकम आसीथ अनावृतम
 58 विप्रकीर्णानि धान्यानि काकमूषक भॊजनम
     अपावृतं पयॊ ऽतिष्ठथ उच्छिष्टाश चास्पृशन घृतम
 59 कुथ्थाल पाती पतकं परकीर्णं कांस्यभाजनम
     थरव्यॊपकरणं सर्वं नान्ववैक्षत कुतुम्बिनी
 60 पराकारागार विध्वंसान न सम ते परतिकुर्वते
     नाथ्रियन्ते पशून बथ्ध्वा यवसेनॊथकेन च
 61 बालानां परेक्षमाणानां सवयं भक्षान अभक्षयन
     तदा भृत्यजनं सर्वं पर्यश्नन्ति च थानवाः
 62 पायसं कृसरं मांसम अपूपान अद शस्कुलीः
     अपाचयन्न आत्मनॊ ऽरदे वृदा मांसान्य अभक्षयन
 63 उत्सूर्य शायिनश चासन सर्वे चासन परगेनिशाः
     अवर्तन कलहाश चात्र थिवारात्रं गृहे गृहे
 64 अनार्याश चार्यम आसीनं पर्युपासन न तत्र ह
     आश्रमस्दान विकर्मस्दाः परथ्विषन्ति परस्परम
     संकराश चाप्य अवर्तन्त न च शौचम अवर्तत
 65 ये च वेथ विथॊ विप्रा विस्पष्टम अनृचश च ये
     निरन्तरविशेषास ते बहुमानावमानयॊः
 66 हावम आभरणं वेषं गतिं सदितिम अवेक्षितुम
     असेवन्त भुजिष्या वै थुर्जनाचरितं विधिम
 67 सत्रियः पुरुषवेषेण पुंसः सत्री वेषधारिणः
     करीथा रतिविहारेषु परां मुथम अवाप्नुवन
 68 परभवथ्भिः पुरा थायान अर्हेभ्यः परतिपाथितान
     नाभ्यवर्तन्त नास्तिक्याथ वर्तन्तः संभवेष्व अपि
 69 मित्रेणाभ्यर्दितं मित्रम अर्दे संशयिते कव चित
     बाल कॊत्य अग्रमात्रेण सवार्देनाघ्नत तथ वसु
 70 परस्वाथान रुचयॊ विपन्य वयवहारिणः
     अथृश्यन्तार्य वर्णेषु शूथ्राश चापि तपॊधनाः
 71 अधीयन्ते ऽवरताः के चिथ वृदा वरतम अदापरे
     अशुश्रूसुर गुरॊः शिष्यः कश चिच छिष्य सखॊ गुरुः
 72 पिता चैव जनित्री च शरान्तौ वृत्तॊत्सवाव इव
     अप्रभुत्वे सदितौ वृत्दाव अन्नं परार्दयतः सुतान
 73 तत्र वेथ विथः पराज्ञा गाम्भीर्ये सगरॊपमाः
     कृष्याथिष्व अभवन सक्ता मूर्खाः शराथ्धान्य अभुञ्जत
 74 परातः परातर च सुप्रश्नं कल्पनं परेषण करियाः
     शिष्यानुप्रहितास तस्मिन्न अकुर्वन गुरवश च ह
 75 शवश्रू शवशुरयॊर अग्रे वधूः परेष्यान अशासत
     अन्वशासच च भर्तारं समाहूयाभिजल्पती
 76 परयत्नेनापि चारक्षच चित्तं पुत्रस्य वै पिता
     वयभजंश चापि संरम्भाथ थुःखवासं तदावसन
 77 अग्निथाहेन चॊरैर वा राजभिर वा हृतं धनम
     थृष्ट्वा थवेषात पराहसन्त सुहृत संभाविता हय अपि
 78 कृतघ्ना नास्तिकाः पापा गुरु थाराभिमर्शिनः
     अभक्ष्य भक्षण रता निर्मर्याथा हतत्विषः
 79 तेष्व एवमाथीन आचारान आचरत्सु विपर्यये
     नाहं थेवेन्थ्र वत्स्यामि थानवेष्व इति मे मतिः
 80 तां मां सवयम अनुप्राप्ताम अभिनन्थ शचीपते
     तवयार्चितां मां थेवेश पुरॊधास्यन्ति थेवताः
 81 यत्राहं तत्र मत कान्ता मथ्विशिष्टा मथर्पणाः
     सप्त थेव्यॊ मयास्तम्यॊ वसं चेष्यन्ति मे ऽसतधा
 82 आशा शरथ्धा धृतिः कान्तिर विजितिः सन्नतिः कषमा
     अस्तमी वृत्तिर एतासां पुरॊगा पाकशासन
 83 ताश चाहं चासुरांस तयक्त्वा युष्मथ विषयम आगता
     तरिथशेषु निवत्स्यामॊ धर्मनिष्ठान्तर आत्मसु
 84 [भी]
     इत्य उक्तवचनां थेवीम अत्यर्दं तौ ननन्थतुः
     नारथश च तरिलॊकर्षिर वृत्र हन्ता च वासवः
 85 ततॊ ऽनल सखॊ वायुः परववौ थेव वेश्मसु
     इष्टगन्धः सुखस्पर्शः सर्वेन्थ्रियसुखावहः
 86 शुचौ चाभ्यर्चिते थेशे तरिथशाः परायशः सदिताः
     लक्ष्म्या सहितम आसीनं मघवन्तं थिथृक्षवः
 87 ततॊ थिवं पराप्य सहस्रलॊचनः; शरियॊपपन्नः सुहृथा सुरर्षिणा
     रदेन हर्यश्वयुजा सुरर्षभः; सथः सुराणाम अभिसत्कृतॊ ययौ
 88 अदेङ्गितं वज्रधरस्य नारथः; शरियाश च थेव्या मनसा विचारयन
     शरियै शशंसामर थृष्टपौरुषः; शिवेन तत्रागमनं महर्थ्धिमत
 89 ततॊ ऽमृतं थयौः परववर्ष भास्वती; पितामहस्यायतने सवयम्भुवः
     अनाहत थुन्थुभयश च नेथिरे; तदा परसन्नाश च थिशश चकाशिरे
 90 यदर्तु सस्येषु ववर्ष वासवॊ; न धर्ममार्गाथ विचचाल कश चन
     अनेकरत्राकर भूसना च भूः; सुघॊषघॊषा भुवनौकसां जये
 91 करियाभिरामा मनुजा यशस्विनॊ; बभुः शुभे पुण्यकृतां पदि सदिताः
     नरामराः किंनरयक्षराक्षसाः; समृथ्धिमन्तः सुखिनॊ यशस्विनः
 92 न जात्व अकाले कुसुमं कुतः फलं; पपात वृक्षात पवनेरिताथ अपि
     रसप्रथाः कामथुघाश च धेनवॊ; न थारुणा वाग विचचार कस्य चित
 93 इमां सपर्यां सह सर्वकामथैः; शरियां च शक्र परमुखैश च थैवतैः
     पदन्ति ये विप्रसथः समागमे; समृथ्धकामाः शरियम आप्नुवन्ति ते
 94 तवया कुरूणां वरयत परचॊथितं; भवाभवस्येह परं निथर्शनम
     तथ अथ्य सर्वं परिकीर्तितं मया; परीक्ष्य तत्त्वं परिगन्तुम अर्हसि
  1 [y]
      pūrvarūpāṇi me rājan puruṣasya bhaviṣyataḥ
      parābhaviṣyataś caiva tvaṃ me brūhi pitāmaha
  2 [bhī]
      mana eva manuṣyasya pūrvarūpāṇi śaṃsati
      bhaviṣyataś ca bhadraṃ te tathaiva na bhaviṣyataḥ
  3 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
      śriyā śakrasya saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
  4 mahatas tapaso vyuṣṭyā paśyaṁl lokau parāvarau
      sāmānyam ṛṣibhir gatvā brahmalokanivāsibhiḥ
  5 brahmaivāmita dīptaujāḥ śāntapāpmā mahātapāḥ
      vicacāra yathākāmaṃ triṣu lokeṣu nāradaḥ
  6 kadā cit prātar utthāya pispṛkṣuḥ salilaṃ śuci
      dhruvadvāra bhavāṃ gaṅgāṃ jagāmāvatatāra ca
  7 sahasranayanaś cāpi vajrī śambara pākahā
      tasyā devarṣijuṣṭāyās tīram abhyājagāma ha
  8 tāv āplutya yatātmānau kṛtajapyau samāsatuḥ
      nadyāḥ pulinam āsādya sūkṣmakāñcanavālikam
  9 puṇyakarmabhir ākhyātā devarṣikathitāḥ kathāḥ
      cakratus tau kathāśīlau śuci saṃhṛṣṭamānasau
      pūrvavṛttavyapetāni kathayantau samāhitau
  10 atha bhāskaram udyantaṃ raśmijālapuraskṛtam
     pūrṇamandalam ālokya tāv utthāyopatasthatuḥ
 11 abhitas tūdayantaṃ tam arkam arkam ivāparam
     ākāśe dadṛśe jyotir udyatārciḥ samaprabham
 12 tayoḥ samīpaṃ saṃprāptaṃ pratyadṛśyata bhārata
     tat suparṇārka caritam āsthitaṃ vaiṣnavaṃ padam
     bhābhir apratimaṃ bhāti trailokyam avabhāsayat
 13 divyābhirūpa śobhābhir apsarobhiḥ puraskṛtām
     bṛhatīm aṃśumat prakhyāṃ bṛhad bhānor ivārciṣam
 14 nakṣatrakalpābharaṇāṃ tārā bhaktisamasrajam
     śriyaṃ dadṛśatuḥ padmāṃ sākṣāt padmatalasthitām
 15 sāvaruhya vimānāgrād aṅganānām anuttamā
     abhyagacchat trilokeśaṃ śakraṃ carṣiṃ ca nāradam
 16 nāradānugataḥ sākṣān maghavāṃs tām upāgamat
     kṛtāñjaliputo devīṃ nivedyātmānam ātmanā
 17 cakre cānupamāṃ pūjāṃ tasyāś cāpi sa sarvavit
     devarājaḥ śriyaṃ rājan vākyaṃ cedam uvāca ha
 18 kā tvaṃ kena ca kāryeṇa saṃprāptā cāruhāsini
     kutaś cāgamyate subhru gantavyaṃ kva ca te śubhe
 19 [ṣrī]
     puṇyeṣu triṣu lokeṣu sarve sthāvarajaṅgamaḥ
     mamātmabhāvam icchanto yatante paramātmanā
 20 sāhaṃ vai paṅkaje jātā sūryaraśmi vibodhite
     bhūtyarthaṃ sarvabhūtānāṃ padmā śrīḥ padmamālinī
 21 ahaṃ lakṣmīr ahaṃ bhūtiḥ śrīś cāhaṃ balasūdana
     ahaṃ śraddhā ca medhā ca sannatir vijitiḥ sthitiḥ
 22 ahaṃ dhṛtir ahaṃ siddhir ahaṃ tviḍ bhūtir eva ca
     ahaṃ svāhā svadhā caiva saṃstutir niyatiḥ kṛtiḥ
 23 rājñāṃ vijayamānānāṃ senāgreṣu dhvajeṣu ca
     nivāse dharmaśīlānāṃ viṣayeṣu pureṣu ca
 24 jitakāśini śūre ca saṃgrāmeṣv anivartini
     nivasāmi manuṣyendre sadaiva balasūdalan
 25 dharmanitye mahābuddhau brahmaṇye satyavādini
     praśrite dānaśīle ca sadaiva nivasāmy aham
 26 asureṣv avasaṃs pūrvaṃ satyadharmanibandhanā
     vipārītāṃs tu tān buddhvā tvayi vāsam arocayam
 27 [ṣakra]
     kathaṃ vṛtteṣu daityeṣu tvam avātsīr varānane
     dṛṣṭvā ca kim ihāgās tvaṃ hitvā daiteya dānavān
 28 [ṣrī]
     svadharmam anutiṣṭhatsu dhairyād acaliteṣu ca
     svargamārgābhirāmeṣu sattveṣu niratā hy aham
 29 dānādhyayanayajñejyā guru daivatapūjanam
     viprāṇām atithīnāṃ ca teṣāṃ nityam avartata
 30 susaṃmṛṣṭa gṛhāś cāsañ jitastrīkā hutāgnayaḥ
     guru śuśrūsavo dāntā brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ
 31 śraddadhānā jitakrodhā dānaśīlānasūyakāḥ
     bhṛtaputrā bhṛtāmātyā bhṛtadārā hy anīrṣavaḥ
 32 amarṣaṇā na cānyonyaṃ spṛhayanti kadā cana
     na ca jātūpatapyante dhīrāḥ parasamṛddhibhiḥ
 33 dātāraḥ saṃgṛhītāra āryāḥ karuṇavedinaḥ
     mahāprasādā ṛjavo dṛdha bhaktā jitendriyāḥ
 34 saṃtuṣṭabhṛtyasacivāḥ kṛtajñāḥ priyavādinaḥ
     yathārthamānārtha karā hrīniṣedhā yatavratāḥ
 35 nityaṃ parvasu susnātāḥ svanuliptāḥ svalaṃkṛtāḥ
     upavāsatapaḥ śīlāḥ pratītā brahmavādinaḥ
 36 nainān abhyudiyāt sūryo na cāpy āsan prageniśāḥ
     rātrau dadhi ca saktūṃś ca nityam eva vyavarjayan
 37 kālyaṃ ghṛtaṃ cānvavekṣan prayatā brahmacāriṇaḥ
     maṅgalān api cāpaśyan brāhmaṇāṃś cāpy apūjayan
 38 sadā hi dadatāṃ dharmaḥ sadā cāpratigṛhṇatām
     ardhaṃ ca rātryāḥ svapatāṃ divā cāsvapatāṃ tathā
 39 kṛpaṇānātha vṛddhānāṃ durbalātura yoṣitām
     dāyaṃ ca saṃvibhāgaṃ ca nityam evānumodatām
 40 viṣaṇṇaṃ trastam udvignaṃ bhayārtaṃ vyādhipīḍitam
     hṛtasvaṃ vyasanārtaṃ ca nityam āśvāsayanti te
 41 dharmam evānvavartanta na hiṃsanti parasparam
     anukūlāṃś ca kāryeṣu guru vṛddhopasevinaḥ
 42 pitṛdevātithīṃś caiva yathāvat te 'bhyapūjayan
     avaśeṣāṇi cāśnanti nityaṃ satyatapo ratāḥ
 43 naike 'śnanti susaṃpannaṃ na gacchanti parastriyam
     sarvabhūteṣv avartanta yathātmani dayāṃ prati
 44 naivākāśe na paśuṣu nāyonau na ca parvasu
     indriyasya visargaṃ te 'rocayanta kadā cana
 45 nityaṃ dānaṃ tathā dākṣyam ārjavaṃ caiva nityadā
     utsāhaś cānahaṃkāraḥ paramaṃ sauhṛdaṃ kṣamā
 46 satyaṃ dānaṃ tapaḥ śaucaṃ kāruṇyaṃ vāg aniṣṭhurā
     mitreṣu cānabhidrohaḥ sarvaṃ teṣv abhavat prabho
 47 nidrā tandrī rasaṃ prītir asūyā cānavekṣitā
     aratiś ca viṣādaś ca na spṛhā cāviśanta tā
 48 sāham evaṃguṇeṣv eva dānaveṣv avasaṃ purā
     prajā sargam upādāya naikaṃ yugaviparyamam
 49 tataḥ kālaviparyāse teṣāṃ guṇaviparyayāt
     apaśyaṃ vigataṃ dharmaṃ kāmakrodhavaśātmanām
 50 sabhā sadāṃ te vṛddhānāṃ satyāḥ kathayatāṃ kathāḥ
     prāhasann abhyasūyaṃś ca sarvavṛddhān guṇāvarāḥ
 51 yūnaḥ saha samāsīnān vṛddhān abhigatān sataḥ
     nābhyutthānābhivādābhyāṃ yathāpūrvam apūjayan
 52 vartayanty eva pitari putrāḥ prabhavatātmanaḥ
     amitrabhṛtyatāṃ prāpya khyāpayanto 'napatrapāḥ
 53 tathā dharmād apetena karmaṇā garhitena ye
     mahataḥ prāpnuvanty arthāṃs teṣv eṣām abhavat spṛhā
 54 ucchaiś cāpy avadan rātrau nīcais tatrāgnir ajvalat
     putrāḥ pitṝn abhyavadan bhāryāś cābhyavadan patīn
 55 mātaraṃ pitaraṃ vṛddham ācāryam atithiṃ gurum
     guruvan nābhyanandanta kumārān nānvapālayan
 56 bhikṣāṃ balim adattvā ca svayam annāni bhuñjate
     aniṣṭvā saṃvibhajyātha pitṛdevātithīn gurūn
 57 na śaucam anurudhyanta teṣāṃ sūdajanās tathā
     manasā karmaṇā vācā bhakam āsīd anāvṛtam
 58 viprakīrṇāni dhānyāni kākamūṣaka bhojanam
     apāvṛtaṃ payo 'tiṣṭhad ucchiṣṭāś cāspṛśan ghṛtam
 59 kuddāla pātī patakaṃ prakīrṇaṃ kāṃsyabhājanam
     dravyopakaraṇaṃ sarvaṃ nānvavaikṣat kutumbinī
 60 prākārāgāra vidhvaṃsān na sma te pratikurvate
     nādriyante paśūn baddhvā yavasenodakena ca
 61 bālānāṃ prekṣamāṇānāṃ svayaṃ bhakṣān abhakṣayan
     tathā bhṛtyajanaṃ sarvaṃ paryaśnanti ca dānavāḥ
 62 pāyasaṃ kṛsaraṃ māṃsam apūpān atha śaskulīḥ
     apācayann ātmano 'rthe vṛthā māṃsāny abhakṣayan
 63 utsūrya śāyinaś cāsan sarve cāsan prageniśāḥ
     avartan kalahāś cātra divārātraṃ gṛhe gṛhe
 64 anāryāś cāryam āsīnaṃ paryupāsan na tatra ha
     āśramasthān vikarmasthāḥ pradviṣanti parasparam
     saṃkarāś cāpy avartanta na ca śaucam avartata
 65 ye ca veda vido viprā vispaṣṭam anṛcaś ca ye
     nirantaraviśeṣās te bahumānāvamānayoḥ
 66 hāvam ābharaṇaṃ veṣaṃ gatiṃ sthitim avekṣitum
     asevanta bhujiṣyā vai durjanācaritaṃ vidhim
 67 striyaḥ puruṣaveṣeṇa puṃsaḥ strī veṣadhāriṇaḥ
     krīdā rativihāreṣu parāṃ mudam avāpnuvan
 68 prabhavadbhiḥ purā dāyān arhebhyaḥ pratipāditān
     nābhyavartanta nāstikyād vartantaḥ saṃbhaveṣv api
 69 mitreṇābhyarthitaṃ mitram arthe saṃśayite kva cit
     bāla koty agramātreṇa svārthenāghnata tad vasu
 70 parasvādāna rucayo vipanya vyavahāriṇaḥ
     adṛśyantārya varṇeṣu śūdrāś cāpi tapodhanāḥ
 71 adhīyante 'vratāḥ ke cid vṛthā vratam athāpare
     aśuśrūsur guroḥ śiṣyaḥ kaś cic chiṣya sakho guruḥ
 72 pitā caiva janitrī ca śrāntau vṛttotsavāv iva
     aprabhutve sthitau vṛtthāv annaṃ prārthayataḥ sutān
 73 tatra veda vidaḥ prājñā gāmbhīrye sagaropamāḥ
     kṛṣyādiṣv abhavan saktā mūrkhāḥ śrāddhāny abhuñjata
 74 prātaḥ prātar ca supraśnaṃ kalpanaṃ preṣaṇa kriyāḥ
     śiṣyānuprahitās tasminn akurvan guravaś ca ha
 75 śvaśrū śvaśurayor agre vadhūḥ preṣyān aśāsata
     anvaśāsac ca bhartāraṃ samāhūyābhijalpatī
 76 prayatnenāpi cārakṣac cittaṃ putrasya vai pitā
     vyabhajaṃś cāpi saṃrambhād duḥkhavāsaṃ tathāvasan
 77 agnidāhena corair vā rājabhir vā hṛtaṃ dhanam
     dṛṣṭvā dveṣāt prāhasanta suhṛt saṃbhāvitā hy api
 78 kṛtaghnā nāstikāḥ pāpā guru dārābhimarśinaḥ
     abhakṣya bhakṣaṇa ratā nirmaryādā hatatviṣaḥ
 79 teṣv evamādīn ācārān ācaratsu viparyaye
     nāhaṃ devendra vatsyāmi dānaveṣv iti me matiḥ
 80 tāṃ māṃ svayam anuprāptām abhinanda śacīpate
     tvayārcitāṃ māṃ deveśa purodhāsyanti devatāḥ
 81 yatrāhaṃ tatra mat kāntā madviśiṣṭā madarpaṇāḥ
     sapta devyo mayāstamyo vasaṃ ceṣyanti me 'stadhā
 82 āśā śraddhā dhṛtiḥ kāntir vijitiḥ sannatiḥ kṣamā
     astamī vṛttir etāsāṃ purogā pākaśāsana
 83 tāś cāhaṃ cāsurāṃs tyaktvā yuṣmad viṣayam āgatā
     tridaśeṣu nivatsyāmo dharmaniṣṭhāntar ātmasu
 84 [bhī]
     ity uktavacanāṃ devīm atyarthaṃ tau nanandatuḥ
     nāradaś ca trilokarṣir vṛtra hantā ca vāsavaḥ
 85 tato 'nala sakho vāyuḥ pravavau deva veśmasu
     iṣṭagandhaḥ sukhasparśaḥ sarvendriyasukhāvahaḥ
 86 śucau cābhyarcite deśe tridaśāḥ prāyaśaḥ sthitāḥ
     lakṣmyā sahitam āsīnaṃ maghavantaṃ didṛkṣavaḥ
 87 tato divaṃ prāpya sahasralocanaḥ; śriyopapannaḥ suhṛdā surarṣiṇā
     rathena haryaśvayujā surarṣabhaḥ; sadaḥ surāṇām abhisatkṛto yayau
 88 atheṅgitaṃ vajradharasya nāradaḥ; śriyāś ca devyā manasā vicārayan
     śriyai śaśaṃsāmara dṛṣṭapauruṣaḥ; śivena tatrāgamanaṃ maharddhimat
 89 tato 'mṛtaṃ dyauḥ pravavarṣa bhāsvatī; pitāmahasyāyatane svayambhuvaḥ
     anāhata dundubhayaś ca nedire; tathā prasannāś ca diśaś cakāśire
 90 yathartu sasyeṣu vavarṣa vāsavo; na dharmamārgād vicacāla kaś cana
     anekaratrākara bhūsanā ca bhūḥ; sughoṣaghoṣā bhuvanaukasāṃ jaye
 91 kriyābhirāmā manujā yaśasvino; babhuḥ śubhe puṇyakṛtāṃ pathi sthitāḥ
     narāmarāḥ kiṃnarayakṣarākṣasāḥ; samṛddhimantaḥ sukhino yaśasvinaḥ
 92 na jātv akāle kusumaṃ kutaḥ phalaṃ; papāta vṛkṣāt pavaneritād api
     rasapradāḥ kāmadughāś ca dhenavo; na dāruṇā vāg vicacāra kasya cit
 93 imāṃ saparyāṃ saha sarvakāmadaiḥ; śriyāṃ ca śakra pramukhaiś ca daivataiḥ
     pathanti ye viprasadaḥ samāgame; samṛddhakāmāḥ śriyam āpnuvanti te
 94 tvayā kurūṇāṃ varayat pracoditaṃ; bhavābhavasyeha paraṃ nidarśanam
     tad adya sarvaṃ parikīrtitaṃ mayā; parīkṣya tattvaṃ parigantum arhasi


Next: Chapter 222