|
1
[व] अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम बृहस्पतेश च संवाथं मरुत्तस्य च भारत 2 थेवराजस्य समयं कृतम आङ्गिरसेन ह शरुत्वा मरुत्तॊ नृपतिर मन्युम आहारयत तथा 3 संकल्प्य मनसा यज्ञं करंधम सुतात्मजः बृहस्पतिम उपागम्य वाग्मी वचनम अब्रवीत 4 भगवन यन मया पूर्वम अभिगम्य तपॊधन कृतॊ ऽभिसंधिर यज्ञाय भवतॊ वचनाथ गुरॊ 5 तम अहं यष्टुम इच्छामि संभाराः संभृताश च मे याज्यॊ ऽसमि भवतः साधॊ तत पराप्नुहि विधत्स्व च 6 [ब] न कामये याजयितुं तवाम अहं पृदिवीपते वृतॊ ऽसमि थेवराजेन परतिज्ञातं च तस्य मे 7 [म] पित्र्यम अस्मि तव कषेत्रं बहु मन्ये च ते भृशम न चास्म्य अयाज्यतां पराप्तॊ भजमानं भजस्व माम 8 [ब] अमर्त्यं याजयित्वाहं याजयिष्ये न मानुषम मरुत्त गच्छ वा मा वा निवृत्तॊ ऽसम्य अथ्य याजनात 9 न तवां याजयितास्म्य अथ्य वृणु तवं यम इहेच्छसि उपाध्यायं महाबाहॊ यस ते यज्ञं करिष्यति 10 [व] एवम उक्तस तु नृपतिर मरुत्तॊ वरीडितॊ ऽभवत परत्यागच्छच च संविग्नॊ थथर्श पदि नारथम 11 थेवर्षिणा समागम्य नारथेन स पार्दिवः विधिवत पराञ्जलिस तस्दाव अदैनं नारथॊ ऽबरवीत 12 राजर्षे नातिहृष्टॊ ऽसि कच चित कषेमं तवानघ कव गतॊ ऽसि कुतॊ वेथम अप्रीति सदानम आगतम 13 शरॊतव्यं चेन मया राजन बरूहि मे पार्दिवर्षभ वयपनेष्यामि ते मन्युं सर्वयत्नैर नराधिप 14 एवम उक्तॊ मरुत्तस तु नारथेन महर्षिणा विप्रलम्भम उपाध्यायात सर्वम एव नयवेथयत 15 गतॊ ऽसम्य अङ्गिरसः पुत्रं थेवाचार्यं बृहस्पतिम यज्ञार्दम ऋत्विजं थरष्टुं स च मां नाभ्यनन्थत 16 परत्याख्यातश च तेनाहं जीवितुं नाथ्य कामये परित्यक्तश च गुरुणा थूषितश चास्मि नारथ 17 एवम उक्तस तु राज्ञा स नारथः परत्युवाच ह आविक्षितं महाराज वाचा संजीवयन्न इव 18 राजन्न अङ्गिरसः पुत्रः संवर्तॊ नाम धार्मिकः चङ्क्रमीति थिशः सर्वा थिग वासा मॊहयन परजाः 19 तं गच्छ यथि याज्यं तवां न वाञ्छति बृहस्पतिः परसन्नस तवां महाराज संवर्तॊ याजयिष्यति 20 [म] संजीवितॊ ऽहं भवता वाक्येनानेन नारथ पश्येयं कव नु संवर्तं शंस मे वथतां वर 21 कदं च तस्मै वर्तेयं कदं मां न परित्यजेत परत्याख्यातश च तेनापि नाहं जीवितुम उत्सहे 22 [न] उन्मत्तवेषं बिभ्रत स चङ्क्रमीति यदासुखम वाराणसीं तु नगरीम अभीक्ष्णम उपसेवते 23 तस्या थवारं समासाथ्य नयसेदाः कुणपं कव चित तं थृष्ट्वा यॊ निवर्तेत स संवर्तॊ महीपते 24 तं पृष्ठतॊ ऽनुगच्छेदा यत्र गच्छेत स वीर्यवान तम एकान्ते समासाथ्य पराञ्जलिः शरणं वरजेः 25 पृच्छेत तवां यथि केनाहं तवाख्यात इति सम ह बरूयास तवं नारथेनेति संतप्त इव शत्रुहन 26 स चेत तवाम अनुयुञ्जीत ममाभिगमनेप्सया शंसेदा वह्निम आरूढं माम अपि तवम अशङ्कया 27 [व] स तदेति परतिश्रुत्य पूजयित्वा च नारथम अभ्यनुज्ञाय राजर्षिर ययौ वाराणसीं पुरीम 28 तत्र गत्वा यदॊक्तं स पुर्या थवारे महायशाः कुणपं सदापयाम आस नारथस्य वचः समरन 29 यौगपथ्येन विप्रश च स पुरी थवारम आविशत ततः स कुणपं थृष्ट्वा सहसा स नयवर्तत 30 स तं निवृत्तम आलक्ष्य पराञ्जलिः पृष्ठतॊ ऽनवगात आविक्षितॊ महीपालः संवर्तम उपशिक्षितुम 31 स एनं विजने थृष्ट्वा पांसुभिः कर्थमेन च शलेष्मणा चापि राजानं षठीवनैश च समाकिरत 32 स तदा बाध्यमानॊ ऽपि संवर्तेन महीपतिः अन्वगाथ एव तम ऋषिं पराञ्जलिः संप्रसाथयन 33 ततॊ निवृत्य संवर्तः परिश्रान्त उपाविशत शीतलच छायम आसाथ्य नयग्रॊधं बहुशाखिनम |
1
[v] atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam bṛhaspateś ca saṃvādaṃ maruttasya ca bhārata 2 devarājasya samayaṃ kṛtam āṅgirasena ha śrutvā marutto nṛpatir manyum āhārayat tadā 3 saṃkalpya manasā yajñaṃ karaṃdhama sutātmajaḥ bṛhaspatim upāgamya vāgmī vacanam abravīt 4 bhagavan yan mayā pūrvam abhigamya tapodhana kṛto 'bhisaṃdhir yajñāya bhavato vacanād guro 5 tam ahaṃ yaṣṭum icchāmi saṃbhārāḥ saṃbhṛtāś ca me yājyo 'smi bhavataḥ sādho tat prāpnuhi vidhatsva ca 6 [b] na kāmaye yājayituṃ tvām ahaṃ pṛthivīpate vṛto 'smi devarājena pratijñātaṃ ca tasya me 7 [m] pitryam asmi tava kṣetraṃ bahu manye ca te bhṛśam na cāsmy ayājyatāṃ prāpto bhajamānaṃ bhajasva mām 8 [b] amartyaṃ yājayitvāhaṃ yājayiṣye na mānuṣam marutta gaccha vā mā vā nivṛtto 'smy adya yājanāt 9 na tvāṃ yājayitāsmy adya vṛṇu tvaṃ yam ihecchasi upādhyāyaṃ mahābāho yas te yajñaṃ kariṣyati 10 [v] evam uktas tu nṛpatir marutto vrīḍito 'bhavat pratyāgacchac ca saṃvigno dadarśa pathi nāradam 11 devarṣiṇā samāgamya nāradena sa pārthivaḥ vidhivat prāñjalis tasthāv athainaṃ nārado 'bravīt 12 rājarṣe nātihṛṣṭo 'si kac cit kṣemaṃ tavānagha kva gato 'si kuto vedam aprīti sthānam āgatam 13 śrotavyaṃ cen mayā rājan brūhi me pārthivarṣabha vyapaneṣyāmi te manyuṃ sarvayatnair narādhipa 14 evam ukto maruttas tu nāradena maharṣiṇā vipralambham upādhyāyāt sarvam eva nyavedayat 15 gato 'smy aṅgirasaḥ putraṃ devācāryaṃ bṛhaspatim yajñārtham ṛtvijaṃ draṣṭuṃ sa ca māṃ nābhyanandata 16 pratyākhyātaś ca tenāhaṃ jīvituṃ nādya kāmaye parityaktaś ca guruṇā dūṣitaś cāsmi nārada 17 evam uktas tu rājñā sa nāradaḥ pratyuvāca ha āvikṣitaṃ mahārāja vācā saṃjīvayann iva 18 rājann aṅgirasaḥ putraḥ saṃvarto nāma dhārmikaḥ caṅkramīti diśaḥ sarvā dig vāsā mohayan prajāḥ 19 taṃ gaccha yadi yājyaṃ tvāṃ na vāñchati bṛhaspatiḥ prasannas tvāṃ mahārāja saṃvarto yājayiṣyati 20 [m] saṃjīvito 'haṃ bhavatā vākyenānena nārada paśyeyaṃ kva nu saṃvartaṃ śaṃsa me vadatāṃ vara 21 kathaṃ ca tasmai varteyaṃ kathaṃ māṃ na parityajet pratyākhyātaś ca tenāpi nāhaṃ jīvitum utsahe 22 [n] unmattaveṣaṃ bibhrat sa caṅkramīti yathāsukham vārāṇasīṃ tu nagarīm abhīkṣṇam upasevate 23 tasyā dvāraṃ samāsādya nyasethāḥ kuṇapaṃ kva cit taṃ dṛṣṭvā yo nivarteta sa saṃvarto mahīpate 24 taṃ pṛṣṭhato 'nugacchethā yatra gacchet sa vīryavān tam ekānte samāsādya prāñjaliḥ śaraṇaṃ vrajeḥ 25 pṛcchet tvāṃ yadi kenāhaṃ tavākhyāta iti sma ha brūyās tvaṃ nāradeneti saṃtapta iva śatruhan 26 sa cet tvām anuyuñjīta mamābhigamanepsayā śaṃsethā vahnim ārūḍhaṃ mām api tvam aśaṅkayā 27 [v] sa tatheti pratiśrutya pūjayitvā ca nāradam abhyanujñāya rājarṣir yayau vārāṇasīṃ purīm 28 tatra gatvā yathoktaṃ sa puryā dvāre mahāyaśāḥ kuṇapaṃ sthāpayām āsa nāradasya vacaḥ smaran 29 yaugapadyena vipraś ca sa purī dvāram āviśat tataḥ sa kuṇapaṃ dṛṣṭvā sahasā sa nyavartata 30 sa taṃ nivṛttam ālakṣya prāñjaliḥ pṛṣṭhato 'nvagāt āvikṣito mahīpālaḥ saṃvartam upaśikṣitum 31 sa enaṃ vijane dṛṣṭvā pāṃsubhiḥ kardamena ca śleṣmaṇā cāpi rājānaṃ ṣṭhīvanaiś ca samākirat 32 sa tathā bādhyamāno 'pi saṃvartena mahīpatiḥ anvagād eva tam ṛṣiṃ prāñjaliḥ saṃprasādayan 33 tato nivṛtya saṃvartaḥ pariśrānta upāviśat śītalac chāyam āsādya nyagrodhaṃ bahuśākhinam |