Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 14 Index  Previous  Next 

Book 14 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 14
Chapter 24

  1 [बराह्मण]
      अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
      नारथस्य च संवाथम ऋषेर थेवमतस्य च
  2 [थेवमत]
      जन्तॊः संजायमानस्य किं नु पूर्वं परवर्तते
      पराणॊ ऽपानः समानॊ वा वयानॊ वॊथान एव च
  3 [नारथ]
      येनायं सृज्यते जन्तुस ततॊ ऽनयः पूर्वम एति तम
      पराणथ्वंथ्वं च विज्ञेयं तिर्यगं चॊर्ध्वगं च यत
  4 [थ]
      केनायं सृज्यते जन्तुः कश चान्यः पूर्वम एति तम
      पराणथ्वंथ्वं च मे बरूहि तिर्यग ऊर्ध्वं च निश्चयात
  5 [न]
      संकल्पाज जायते हर्षः शब्थाथ अपि च जायते
      रसात संजायते चापि रूपाथ अपि च जायते
  6 सपर्शात संजायते चापि गन्धाथ अपि च जायते
      एतथ रूपम उथानस्य हर्षॊ मिदुन संभवः
  7 कामात संजायते शुक्रं कामात संजायते रसः
      समानव्यान जनिते सामान्ये शुक्रशॊणिते
  8 शुक्राच छॊणित संसृष्टात पूर्वं पराणः परवर्तते
      पराणेन विकृते शुक्रे ततॊ ऽपानः परवर्तते
  9 पराणापानाव इथं थवंथ्वम अवाक्चॊर्ध्वं च गच्छतः
      वयानः समानश चैवॊभौ तिर्यग थवंथ्वत्वम उच्यते
  10 अग्निर वै थेवताः सर्वा इति वेथस्य शासनम
     संजायते बराह्मणेषु जञानं बुथ्धिसमन्वितम
 11 तस्य धूमस तमॊ रूपं रजॊ भस्म सुरेतसः
     सत्त्वं संजायते तस्य यत्र परक्षिप्यते हविः
 12 आघारौ समानॊ वयानश चेति यज्ञविथॊ विथुः
     पराणापानाव आज्यभागौ तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 13 निर्थ्वंथ्वम इति यत तव एतत तन मे निगथतः शृणु
 14 अहॊरात्रम इथं थवंथ्वं तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 15 उभे चैवायने थवंथ्वं तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 16 उभे सत्यानृते थवंथ्वं तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 17 उभे शुभाशुभे थवंथ्वं तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 18 सच चासच चैव तथ थवंथ्वं तयॊर मध्ये हुताशनः
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
 19 परदमं समानॊ वयानॊ वयस्यते कर्म तेन तत
     तृतीयं तु समानेन पुनर एव वयवस्यते
 20 शान्त्य अर्दं वामथेवं च शान्तिर बरह्म सनातनम
     एतथ रूपम उथानस्य परमं बराह्मणा विथुः
  1 [brāhmaṇa]
      atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
      nāradasya ca saṃvādam ṛṣer devamatasya ca
  2 [devamata]
      jantoḥ saṃjāyamānasya kiṃ nu pūrvaṃ pravartate
      prāṇo 'pānaḥ samāno vā vyāno vodāna eva ca
  3 [nārada]
      yenāyaṃ sṛjyate jantus tato 'nyaḥ pūrvam eti tam
      prāṇadvaṃdvaṃ ca vijñeyaṃ tiryagaṃ cordhvagaṃ ca yat
  4 [d]
      kenāyaṃ sṛjyate jantuḥ kaś cānyaḥ pūrvam eti tam
      prāṇadvaṃdvaṃ ca me brūhi tiryag ūrdhvaṃ ca niścayāt
  5 [n]
      saṃkalpāj jāyate harṣaḥ śabdād api ca jāyate
      rasāt saṃjāyate cāpi rūpād api ca jāyate
  6 sparśāt saṃjāyate cāpi gandhād api ca jāyate
      etad rūpam udānasya harṣo mithuna saṃbhavaḥ
  7 kāmāt saṃjāyate śukraṃ kāmāt saṃjāyate rasaḥ
      samānavyāna janite sāmānye śukraśoṇite
  8 śukrāc choṇita saṃsṛṣṭāt pūrvaṃ prāṇaḥ pravartate
      prāṇena vikṛte śukre tato 'pānaḥ pravartate
  9 prāṇāpānāv idaṃ dvaṃdvam avākcordhvaṃ ca gacchataḥ
      vyānaḥ samānaś caivobhau tiryag dvaṃdvatvam ucyate
  10 agnir vai devatāḥ sarvā iti vedasya śāsanam
     saṃjāyate brāhmaṇeṣu jñānaṃ buddhisamanvitam
 11 tasya dhūmas tamo rūpaṃ rajo bhasma suretasaḥ
     sattvaṃ saṃjāyate tasya yatra prakṣipyate haviḥ
 12 āghārau samāno vyānaś ceti yajñavido viduḥ
     prāṇāpānāv ājyabhāgau tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 13 nirdvaṃdvam iti yat tv etat tan me nigadataḥ śṛṇu
 14 ahorātram idaṃ dvaṃdvaṃ tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 15 ubhe caivāyane dvaṃdvaṃ tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 16 ubhe satyānṛte dvaṃdvaṃ tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 17 ubhe śubhāśubhe dvaṃdvaṃ tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 18 sac cāsac caiva tad dvaṃdvaṃ tayor madhye hutāśanaḥ
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ
 19 prathamaṃ samāno vyāno vyasyate karma tena tat
     tṛtīyaṃ tu samānena punar eva vyavasyate
 20 śānty arthaṃ vāmadevaṃ ca śāntir brahma sanātanam
     etad rūpam udānasya paramaṃ brāhmaṇā viduḥ


Next: Chapter 25