|
1
[व] शरुत्वा तु नृपतिर वीरं पितरं बभ्रु वाहनः निर्ययौ विनयेनार्यॊ बराह्मणार्घ्य पुरःसरः 2 मणिपूरेश्वरं तव एवम उपयातं धनंजयः नाभ्यनन्थत मेधावी कषत्रधर्मम अनुस्मरन 3 उवाच चैनं धर्मात्मा स मन्युः फल्गुनस तथा परक्रियेयं न ते युक्ता बहिस तवं कषत्रधर्मतः 4 संरक्ष्यमाणं तुरगं यौधिष्ठिरम उपागतम यज्ञियं विषयान्ते मां नायॊत्सीः किं नु पुत्रक 5 धिक्त्वाम अस्तु सुथुर्बुथ्धिं कषत्रधर्मविशारथम यॊ मां युथ्धाय संप्राप्तं साम्नैवादॊ तवम अग्रहीः 6 न तवया पुरुषार्दश च कश चिथ अस्तीह जीवता यस तवं सत्रीवथ युधा पराप्तं साम्ना मां परत्यगृह्णदाः 7 यथ्य अहं नयस्तशस्त्रस तवाम आगच्छेयं सुथुर्मते परक्रियेयं ततॊ युक्ता भवेत तव नराधम 8 तम एवम उक्तं भर्त्रा तु विथित्वा पन्नगात्मजा अमृष्यमाणा भित्त्वॊर्वीम उलूपी तम उपागमत 9 सा थथर्श ततः पुत्रं विमृशन्तम अधॊमुखम संतर्ज्यमानम असकृथ भर्त्रा युथ्धार्दिना विभॊ 10 ततः सा चारुसर्वाङ्गी तम उपेत्यॊरगात्मजा उलूपी पराह वचनं कषत्रधर्मविशारथा 11 उलूपीं मां निबॊध तवं मातरं पन्नगात्मजाम कुरुष्व वचनं पुत्र धर्मस ते भविता परः 12 युध्यस्वैनं कुरुश्रेष्ठं धनंजयम अरिंथम एवम एष हि ते परीतॊ भविष्यति न संशयः 13 एवम उथ्धर्षितॊ मात्रा स राजा बभ्रु वाहनः मनश चक्रे महातेजा युथ्धाय भरतर्षभ 14 संनह्य काञ्चनं वर्म शिरस तराणं च भानुमत तूणी रशत संबाधम आरुरॊह महारदम 15 सर्वॊपकरणैर युक्तं युक्तम अश्वैर मनॊजवैः सुचक्रॊपस्करं धीमान हेमभाण्ड परिष्कृतम 16 परमार्चितम उच्छ्रित्य धवजं सिंहं हिरण्मयम परययौ पार्दम उथ्थिश्य स राजा बभ्रु वाहनः 17 ततॊ ऽभयेत्य हयं वीरॊ यज्ञियं पार्द रक्षितम गराहयाम आस पुरुषैर हयशिक्षा विशारथैः 18 गृहीतं वाजिनं थृष्ट्वा परीतात्मा सधनंजयः पुत्रं रदस्दं भूमिष्ठः संन्यवारयथ आहवे 19 ततः स राजा तं वीरं शरव्रातैः सहस्रशः अर्थयाम आस निशितैर आशीविषविषॊपमैः 20 तयॊः समभवथ युथ्धं पितुः पुत्रस्य चातुलम थेवासुररणप्रख्यम उभयॊः परीयमाणयॊः 21 किरीटिनं तु विव्याध शरेण नतपर्वणा जत्रु थेशे नरव्याघ्रः परहसन बभ्रु वाहनः 22 सॊ ऽभयगात सह पुङ्खेन वल्मीकम इव पन्नगः विनिर्भिथ्य च कौन्तेयं महीतलम अदाविशत 23 स गाढवेथनॊ धीमान आलम्ब्य धनुर उत्तमम थिव्यं तेजः समाविश्य परमीत इव संबभौ 24 स संज्ञाम उपलभ्याद परशस्य पुरुषर्षभः पुत्रं शक्रात्मजॊ वाक्यम इथम आह महीपते 25 साधु साधु महाबाहॊ वत्स चित्राङ्गथात्मज सथृशं कर्म ते थृष्ट्वा परीतिमान अस्मि पुत्रक 26 विमुञ्चाम्य एष बाणांस ते पुत्र युथ्धे सदिरॊ भव इत्य एवम उक्त्वा नाराचैर अभ्यवर्षथ अमित्रहा 27 तान स गाण्डीवनिर्मुक्तान वज्राशनिसमप्रभान नाराचैर अच्छिनथ राजा सर्वान एव तरिधा तरिधा 28 तस्य पार्दः शरैर थिव्यैर धवजं हेमपरिष्कृतम सुवर्णतालप्रतिमं कषुरेणापाहरथ रदात 29 हयांश चास्य महाकायान महावेगपराक्रमान चकार राज्ञॊ निर्जीवान परहसन पाण्डवर्षभः 30 स रदाथ अवतीर्याशु राजा परमकॊपनः पथातिः पितरं कॊपाथ यॊधयाम आस पाण्डवम 31 संप्रीयमाणः पाण्डूनाम ऋषभः पुत्र विक्रमात नात्यर्दं पीडयाम आस पुत्रं वज्रधरादमः 32 स हन्यमानॊ विमुखं पितरं बभ्रु वाहनः शरैर आशीविषाकारैः पुनर एवार्थयथ बली 33 ततः स बाल्यात पितरं विव्याध हृथि पत्रिणा निशितेन सुपुङ्खेन बलवथ बभ्रु वाहनः 34 स बाणस तेजसा थीप्तॊ जवलन्न इव हुताशनः विवेश पाण्डवं राजन मर्म भित्त्वातिथुःख कृत 35 स तेनातिभृशं विथ्धः पुत्रेण कुरुनन्थनः महीं जगाम मॊहार्तस ततॊ राजन धनंजयः 36 तस्मिन निपतिते वीरे कौरवाणां धुरंधरे सॊ ऽपि मॊहं जगामाशु ततश चित्राङ्गथा सुतः 37 वयायम्य संयुगे राजा थृष्ट्वा च पितरं हतम पूर्वम एव च बाणौघैर गाढविथ्धॊ ऽरजुनेन सः 38 भर्तारं निहतं थृष्ट्वा पुत्रं च पतितं भुवि चित्राङ्गथा परित्रस्ता परविवेश रणाजिरम 39 शॊकसंतप्त हृथया रुथती सा ततः शुभा मणिपूर पतेर माता थथर्श निहतं पतिम |
1
[v] śrutvā tu nṛpatir vīraṃ pitaraṃ babhru vāhanaḥ niryayau vinayenāryo brāhmaṇārghya puraḥsaraḥ 2 maṇipūreśvaraṃ tv evam upayātaṃ dhanaṃjayaḥ nābhyanandata medhāvī kṣatradharmam anusmaran 3 uvāca cainaṃ dharmātmā sa manyuḥ phalgunas tadā prakriyeyaṃ na te yuktā bahis tvaṃ kṣatradharmataḥ 4 saṃrakṣyamāṇaṃ turagaṃ yaudhiṣṭhiram upāgatam yajñiyaṃ viṣayānte māṃ nāyotsīḥ kiṃ nu putraka 5 dhiktvām astu sudurbuddhiṃ kṣatradharmaviśāradam yo māṃ yuddhāya saṃprāptaṃ sāmnaivātho tvam agrahīḥ 6 na tvayā puruṣārthaś ca kaś cid astīha jīvatā yas tvaṃ strīvad yudhā prāptaṃ sāmnā māṃ pratyagṛhṇathāḥ 7 yady ahaṃ nyastaśastras tvām āgaccheyaṃ sudurmate prakriyeyaṃ tato yuktā bhavet tava narādhama 8 tam evam uktaṃ bhartrā tu viditvā pannagātmajā amṛṣyamāṇā bhittvorvīm ulūpī tam upāgamat 9 sā dadarśa tataḥ putraṃ vimṛśantam adhomukham saṃtarjyamānam asakṛd bhartrā yuddhārthinā vibho 10 tataḥ sā cārusarvāṅgī tam upetyoragātmajā ulūpī prāha vacanaṃ kṣatradharmaviśāradā 11 ulūpīṃ māṃ nibodha tvaṃ mātaraṃ pannagātmajām kuruṣva vacanaṃ putra dharmas te bhavitā paraḥ 12 yudhyasvainaṃ kuruśreṣṭhaṃ dhanaṃjayam ariṃdama evam eṣa hi te prīto bhaviṣyati na saṃśayaḥ 13 evam uddharṣito mātrā sa rājā babhru vāhanaḥ manaś cakre mahātejā yuddhāya bharatarṣabha 14 saṃnahya kāñcanaṃ varma śiras trāṇaṃ ca bhānumat tūṇī raśata saṃbādham āruroha mahāratham 15 sarvopakaraṇair yuktaṃ yuktam aśvair manojavaiḥ sucakropaskaraṃ dhīmān hemabhāṇḍa pariṣkṛtam 16 paramārcitam ucchritya dhvajaṃ siṃhaṃ hiraṇmayam prayayau pārtham uddiśya sa rājā babhru vāhanaḥ 17 tato 'bhyetya hayaṃ vīro yajñiyaṃ pārtha rakṣitam grāhayām āsa puruṣair hayaśikṣā viśāradaiḥ 18 gṛhītaṃ vājinaṃ dṛṣṭvā prītātmā sadhanaṃjayaḥ putraṃ rathasthaṃ bhūmiṣṭhaḥ saṃnyavārayad āhave 19 tataḥ sa rājā taṃ vīraṃ śaravrātaiḥ sahasraśaḥ ardayām āsa niśitair āśīviṣaviṣopamaiḥ 20 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ pituḥ putrasya cātulam devāsuraraṇaprakhyam ubhayoḥ prīyamāṇayoḥ 21 kirīṭinaṃ tu vivyādha śareṇa nataparvaṇā jatru deśe naravyāghraḥ prahasan babhru vāhanaḥ 22 so 'bhyagāt saha puṅkhena valmīkam iva pannagaḥ vinirbhidya ca kaunteyaṃ mahītalam athāviśat 23 sa gāḍhavedano dhīmān ālambya dhanur uttamam divyaṃ tejaḥ samāviśya pramīta iva saṃbabhau 24 sa saṃjñām upalabhyātha praśasya puruṣarṣabhaḥ putraṃ śakrātmajo vākyam idam āha mahīpate 25 sādhu sādhu mahābāho vatsa citrāṅgadātmaja sadṛśaṃ karma te dṛṣṭvā prītimān asmi putraka 26 vimuñcāmy eṣa bāṇāṃs te putra yuddhe sthiro bhava ity evam uktvā nārācair abhyavarṣad amitrahā 27 tān sa gāṇḍīvanirmuktān vajrāśanisamaprabhān nārācair acchinad rājā sarvān eva tridhā tridhā 28 tasya pārthaḥ śarair divyair dhvajaṃ hemapariṣkṛtam suvarṇatālapratimaṃ kṣureṇāpāharad rathāt 29 hayāṃś cāsya mahākāyān mahāvegaparākramān cakāra rājño nirjīvān prahasan pāṇḍavarṣabhaḥ 30 sa rathād avatīryāśu rājā paramakopanaḥ padātiḥ pitaraṃ kopād yodhayām āsa pāṇḍavam 31 saṃprīyamāṇaḥ pāṇḍūnām ṛṣabhaḥ putra vikramāt nātyarthaṃ pīḍayām āsa putraṃ vajradharāthamaḥ 32 sa hanyamāno vimukhaṃ pitaraṃ babhru vāhanaḥ śarair āśīviṣākāraiḥ punar evārdayad balī 33 tataḥ sa bālyāt pitaraṃ vivyādha hṛdi patriṇā niśitena supuṅkhena balavad babhru vāhanaḥ 34 sa bāṇas tejasā dīpto jvalann iva hutāśanaḥ viveśa pāṇḍavaṃ rājan marma bhittvātiduḥkha kṛt 35 sa tenātibhṛśaṃ viddhaḥ putreṇa kurunandanaḥ mahīṃ jagāma mohārtas tato rājan dhanaṃjayaḥ 36 tasmin nipatite vīre kauravāṇāṃ dhuraṃdhare so 'pi mohaṃ jagāmāśu tataś citrāṅgadā sutaḥ 37 vyāyamya saṃyuge rājā dṛṣṭvā ca pitaraṃ hatam pūrvam eva ca bāṇaughair gāḍhaviddho 'rjunena saḥ 38 bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā putraṃ ca patitaṃ bhuvi citrāṅgadā paritrastā praviveśa raṇājiram 39 śokasaṃtapta hṛdayā rudatī sā tataḥ śubhā maṇipūra pater mātā dadarśa nihataṃ patim |