|
1
[य] नेह पश्यामि विबुधा राधेयम अमितौजसम भरातरौ च महात्मानौ युधामन्यूत्तमौजसौ 2 जुहुवुर ये शरीराणि रणवह्नौ महारदाः राजानॊ राजपुत्राश च ये मथर्दे हता रणे 3 कव ते महारदाः सर्वे शार्थूलसमविक्रमाः तैर अप्य अयं जितॊ लॊकः कच चित पुरुषसत्तमैः 4 यथि लॊकान इमान पराप्तास ते च सर्वे महारदाः सदितं वित्तहि मां थेवाः सहितं तैर महात्मभिः 5 कच चिन न तैर अवाप्तॊ ऽयं नृपैर लॊकॊ ऽकषयः शुभः न तैर अहं विना वत्स्ये जञातिभिर भरातृभिस तदा 6 मातुर हि वचनं शरुत्वा तथा सलिलकर्मणि कर्णस्य करियतां तॊयम इति तप्यामि तेन वै 7 इथं च परितप्यामि पुनः पुनर अहं सुराः यन मातुः सथृशौ पाथौ तस्याहम अमितौजसः 8 थृष्ट्वैव तं नानुगतः कर्णं परबलार्थनम न हय अस्मान कर्ण सहिताञ जयेच छक्रॊ ऽपि संयुगे 9 तम अहं यत्र तत्रस्दं थरष्टुम इच्छामि सूर्यजम अविज्ञातॊ मया यॊ ऽसौ घातितः सव्यसाचिना 10 भीमं च भीमविक्रान्तं पराणेभ्यॊ ऽपि परियं मम अर्जुनं चेन्थ्र संकाशं यमौ तौ च यमॊपमौ 11 थरष्टुम इच्छामि तां चाहं पाञ्चालीं धर्मचारिणीम न चेह सदातुम इच्छामि सत्यम एतथ बरवीमि वः 12 किं मे भरातृविहीनस्य सवर्गेण सुरसत्तमाः यत्र ते स मम सवर्गॊ नायं सवर्गॊ मतॊ मम 13 [थेवाह] यथि वै तत्र ते शरथ्धा गम्यतां पुत्र माचिरम परिये हि तव वर्तामॊ थेवराजस्य शासनात 14 [वै] इत्य उक्त्वा तं ततॊ थेवा थेवथूतम उपाथिशम युधिष्ठिरस्य सुहृथॊ थर्शयेति परंतप 15 ततः कुन्तीसुतॊ राजा थेवथूतश च जग्मतुः सहितौ राजशार्थूल यत्र ते पुरुषर्षभाः 16 अग्रतॊ थेवथूतस तु ययौ राजा च पृष्ठतः पन्दानम अशुभं थुर्गं सेवितं पापकर्मभिः 17 तपसा संवृतं घॊरं केशशौवल शाथ्वलम युक्तं पापकृतां गन्धैर मांसशॊणितकर्थमम 18 थंशॊत्दानं सझिल्लीकं मक्षिका मशकावृतम इतश चेतश च कुणपैः समन्तात परिवारितम 19 अस्दि केशसमाकीर्णं कृमिकीट समाकुलम जवलनेन परथीप्तेन समन्तात परिवेष्टितम 20 अयॊ मूखैश च काकॊलैर गृध्रैश च समभिथ्रुतम सूचीमुखैस तदा परेतैर विन्ध्यशैलॊपमैर वृतम 21 मेथॊ रुधिरयुक्तैश च छिन्नबाहूरुपाणिभिः निकृत्तॊथर पाथैश च तत्र तत्र परवेरितैः 22 स तत कुणप थुर्गन्धम अशिवं रॊमहर्षणम जगाम राजा धर्मात्मा मध्ये बहु विचिन्तयन 23 थथर्शॊष्णॊथकैः पूर्णां नथीं चापि सुथुर्गमाम असि पत्रवनं चैव निशितक्षुर संवृतम 24 करम्भ वालुकास तप्ता आयसीश च शिलाः पृदक लॊहकुम्भीश च तैलस्य कवाद्यमानाः समन्ततः 25 कूटशाल्मलिकं चापि थुस्पर्शं तिक्ष्ण कण्टकम थथर्श चापि कौन्तेयॊ यातनाः पापकर्मिणाम 26 स तं थुर्गन्धम आलक्ष्य थेवथूतम उवाच ह कियथ अध्वानम अस्माभिर गन्तव्यम इथम ईथृशम 27 कव च ते भरातरॊ मह्यं तन ममाख्यातुम अर्हसि थेशॊ ऽयं कश च थेवानाम एतथ इच्छामि वेथितुम 28 स संनिववृते शरुत्वा धर्मराजस्य भाषितम थेवथूतॊ ऽबरवीच चैनम एतावथ गमनं तव 29 निवर्तितव्यं हि मया तदास्म्य उक्तॊ थिवौकसैः यथि शरान्तॊ ऽसि राजेन्थ्र तवम अदागन्तुम अर्हसि 30 युधिष्ठिरस तु निर्विण्णस तेन गन्धेन मूर्छितः निवर्तने धृतमनाः पर्यावर्तत भारत 31 स संनिवृत्तॊ धर्मात्मा थुःखशॊकसमन्वितः शुश्राव तत्र वथतां थीना वाचः समन्ततः 32 भॊ भॊ धर्मज राजर्षे पुण्याभिजन पाण्डव अनुग्रहार्दम अस्माकं तिष्ठ तावन मुहूर्तकम 33 आयाति तवयि थुर्धर्षे वाति पुण्यः समीरणः तव गन्धानुगस तात येनास्मान सुखम आगमत 34 ते वयं पार्द थीर्घस्य कालस्य पुरुषर्षभ सुखम आसाथयिष्यामस तवां थृष्ट्वा राजसत्तम 35 संतिष्ठस्व महाबाहॊ मुहूर्तम अपि भारत तवयि तिष्ठति कौरव्य यतनास्मान न बाधते 36 एवं बहुविधा वाचः कृपणा वेथनावताम तस्मिन थेशे स शुश्राव समन्ताथ वथतां नृप 37 तेषां तथ वचनं शरुत्वा थयावान थीनभाषिणाम अहॊ कृच्छ्रम इति पराह तस्दौ स च युधिष्ठिरः 38 स ता गिरः पुरस्ताथ वै शरुतपूर्वाः पुनः पुनः गलानानां थुःखितानां च नाभ्यजानत पाण्डवः 39 अबुध्यमानस ता वाचॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः उवाच के भवन्तॊ वै किमर्दम इह तिष्ठद 40 इत्य उक्तास ते ततः सर्वे समन्ताथ अवभाषिरे कर्णॊ ऽहं भीमसेनॊ ऽहम अर्जुनॊ ऽहम इति परभॊ 41 नकुलः सहथेवॊ ऽहं धृष्टथ्युम्नॊ ऽहम इत्य उत थरौपथी थरौपथेयाश च इत्य एवं ते विचुक्रुशुः 42 ता वाचः सा तथा शरुत्वा तथ थेशसथृशीर नृप ततॊ विममृशे राजा किं नव इथं थैवकारितम 43 किं नु तत कलुषं कर्मकृतम एभिर महात्मभिः कर्णेन थरौपथेयैर वा पाञ्चाल्या वा सुमध्यया 44 य इमे पापगन्धे ऽसमिन थेशे सन्ति सुथारुणे न हि जानामि सर्वेषां थुष्कृतं पुण्यकर्मणाम 45 किं कृत्वा धृतराष्ट्रस्य पुत्रॊ राजसुयॊधनः तदा शरिया युतः पापः सह सर्वैः पथानुगैः 46 महेन्थ्र इव लक्ष्मीवान आस्ते परमपूजितः कस्येथानीं विकारॊ ऽयं यथ इमे नरकं गतः 47 सर्वधर्मविथः शूराः सत्यागम परायणाः कषात्र धर्मपराः पराज्ञा यज्वानॊ भूरिथक्षिणाः 48 किं नु सुप्तॊ ऽसमि जागर्मि चेतयानॊ न चेतये अहॊ चित्तविकारॊ ऽयं सयाथ वा मे चित्तविभ्रमः 49 एवं बहुविधं राजा विममर्श युधिष्ठिरः थुःखशॊकसमाविष्टश चिन्ताव्याकुलितेन्थ्रियः 50 करॊधम आहारयच चैव तीव्रं धर्मसुतॊ नृपः थेवांश च गर्हयाम आस धर्मं चैव युधिष्ठिरः 51 स तीव्रगन्धसंतप्तॊ थेवथूतम उवाच ह गम्यतां भथ्र येषां तवं थूतस तेषाम उपान्तिकम 52 न हय अहं तत्र यास्म्यामि सदितॊ ऽसमीति निवेथ्यताम मत संश्रयाथ इमे थूत सुखिनॊ भरातरॊ हि मे 53 इत्य उक्तः स तथा थूतः पाण्डुपुत्रेण धीमता जगाम तत्र यत्रास्ते थेवराजः शतक्रतुः 54 निवेथयाम आस च तथ धर्मराज चिकीर्षितम यदॊक्तं धर्मपुत्रेण सर्वम एव जनाधिप |
1
[y] neha paśyāmi vibudhā rādheyam amitaujasam bhrātarau ca mahātmānau yudhāmanyūttamaujasau 2 juhuvur ye śarīrāṇi raṇavahnau mahārathāḥ rājāno rājaputrāś ca ye madarthe hatā raṇe 3 kva te mahārathāḥ sarve śārdūlasamavikramāḥ tair apy ayaṃ jito lokaḥ kac cit puruṣasattamaiḥ 4 yadi lokān imān prāptās te ca sarve mahārathāḥ sthitaṃ vittahi māṃ devāḥ sahitaṃ tair mahātmabhiḥ 5 kac cin na tair avāpto 'yaṃ nṛpair loko 'kṣayaḥ śubhaḥ na tair ahaṃ vinā vatsye jñātibhir bhrātṛbhis tathā 6 mātur hi vacanaṃ śrutvā tadā salilakarmaṇi karṇasya kriyatāṃ toyam iti tapyāmi tena vai 7 idaṃ ca paritapyāmi punaḥ punar ahaṃ surāḥ yan mātuḥ sadṛśau pādau tasyāham amitaujasaḥ 8 dṛṣṭvaiva taṃ nānugataḥ karṇaṃ parabalārdanam na hy asmān karṇa sahitāñ jayec chakro 'pi saṃyuge 9 tam ahaṃ yatra tatrasthaṃ draṣṭum icchāmi sūryajam avijñāto mayā yo 'sau ghātitaḥ savyasācinā 10 bhīmaṃ ca bhīmavikrāntaṃ prāṇebhyo 'pi priyaṃ mama arjunaṃ cendra saṃkāśaṃ yamau tau ca yamopamau 11 draṣṭum icchāmi tāṃ cāhaṃ pāñcālīṃ dharmacāriṇīm na ceha sthātum icchāmi satyam etad bravīmi vaḥ 12 kiṃ me bhrātṛvihīnasya svargeṇa surasattamāḥ yatra te sa mama svargo nāyaṃ svargo mato mama 13 [devāh] yadi vai tatra te śraddhā gamyatāṃ putra māciram priye hi tava vartāmo devarājasya śāsanāt 14 [vai] ity uktvā taṃ tato devā devadūtam upādiśam yudhiṣṭhirasya suhṛdo darśayeti paraṃtapa 15 tataḥ kuntīsuto rājā devadūtaś ca jagmatuḥ sahitau rājaśārdūla yatra te puruṣarṣabhāḥ 16 agrato devadūtas tu yayau rājā ca pṛṣṭhataḥ panthānam aśubhaṃ durgaṃ sevitaṃ pāpakarmabhiḥ 17 tapasā saṃvṛtaṃ ghoraṃ keśaśauvala śādvalam yuktaṃ pāpakṛtāṃ gandhair māṃsaśoṇitakardamam 18 daṃśotthānaṃ sajhillīkaṃ makṣikā maśakāvṛtam itaś cetaś ca kuṇapaiḥ samantāt parivāritam 19 asthi keśasamākīrṇaṃ kṛmikīṭa samākulam jvalanena pradīptena samantāt pariveṣṭitam 20 ayo mūkhaiś ca kākolair gṛdhraiś ca samabhidrutam sūcīmukhais tathā pretair vindhyaśailopamair vṛtam 21 medo rudhirayuktaiś ca chinnabāhūrupāṇibhiḥ nikṛttodara pādaiś ca tatra tatra praveritaiḥ 22 sa tat kuṇapa durgandham aśivaṃ romaharṣaṇam jagāma rājā dharmātmā madhye bahu vicintayan 23 dadarśoṣṇodakaiḥ pūrṇāṃ nadīṃ cāpi sudurgamām asi patravanaṃ caiva niśitakṣura saṃvṛtam 24 karambha vālukās taptā āyasīś ca śilāḥ pṛthak lohakumbhīś ca tailasya kvāthyamānāḥ samantataḥ 25 kūṭaśālmalikaṃ cāpi dusparśaṃ tikṣṇa kaṇṭakam dadarśa cāpi kaunteyo yātanāḥ pāpakarmiṇām 26 sa taṃ durgandham ālakṣya devadūtam uvāca ha kiyad adhvānam asmābhir gantavyam idam īdṛśam 27 kva ca te bhrātaro mahyaṃ tan mamākhyātum arhasi deśo 'yaṃ kaś ca devānām etad icchāmi veditum 28 sa saṃnivavṛte śrutvā dharmarājasya bhāṣitam devadūto 'bravīc cainam etāvad gamanaṃ tava 29 nivartitavyaṃ hi mayā tathāsmy ukto divaukasaiḥ yadi śrānto 'si rājendra tvam athāgantum arhasi 30 yudhiṣṭhiras tu nirviṇṇas tena gandhena mūrchitaḥ nivartane dhṛtamanāḥ paryāvartata bhārata 31 sa saṃnivṛtto dharmātmā duḥkhaśokasamanvitaḥ śuśrāva tatra vadatāṃ dīnā vācaḥ samantataḥ 32 bho bho dharmaja rājarṣe puṇyābhijana pāṇḍava anugrahārtham asmākaṃ tiṣṭha tāvan muhūrtakam 33 āyāti tvayi durdharṣe vāti puṇyaḥ samīraṇaḥ tava gandhānugas tāta yenāsmān sukham āgamat 34 te vayaṃ pārtha dīrghasya kālasya puruṣarṣabha sukham āsādayiṣyāmas tvāṃ dṛṣṭvā rājasattama 35 saṃtiṣṭhasva mahābāho muhūrtam api bhārata tvayi tiṣṭhati kauravya yatanāsmān na bādhate 36 evaṃ bahuvidhā vācaḥ kṛpaṇā vedanāvatām tasmin deśe sa śuśrāva samantād vadatāṃ nṛpa 37 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā dayāvān dīnabhāṣiṇām aho kṛcchram iti prāha tasthau sa ca yudhiṣṭhiraḥ 38 sa tā giraḥ purastād vai śrutapūrvāḥ punaḥ punaḥ glānānāṃ duḥkhitānāṃ ca nābhyajānata pāṇḍavaḥ 39 abudhyamānas tā vāco dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ uvāca ke bhavanto vai kimartham iha tiṣṭhatha 40 ity uktās te tataḥ sarve samantād avabhāṣire karṇo 'haṃ bhīmaseno 'ham arjuno 'ham iti prabho 41 nakulaḥ sahadevo 'haṃ dhṛṣṭadyumno 'ham ity uta draupadī draupadeyāś ca ity evaṃ te vicukruśuḥ 42 tā vācaḥ sā tadā śrutvā tad deśasadṛśīr nṛpa tato vimamṛśe rājā kiṃ nv idaṃ daivakāritam 43 kiṃ nu tat kaluṣaṃ karmakṛtam ebhir mahātmabhiḥ karṇena draupadeyair vā pāñcālyā vā sumadhyayā 44 ya ime pāpagandhe 'smin deśe santi sudāruṇe na hi jānāmi sarveṣāṃ duṣkṛtaṃ puṇyakarmaṇām 45 kiṃ kṛtvā dhṛtarāṣṭrasya putro rājasuyodhanaḥ tathā śriyā yutaḥ pāpaḥ saha sarvaiḥ padānugaiḥ 46 mahendra iva lakṣmīvān āste paramapūjitaḥ kasyedānīṃ vikāro 'yaṃ yad ime narakaṃ gataḥ 47 sarvadharmavidaḥ śūrāḥ satyāgama parāyaṇāḥ kṣātra dharmaparāḥ prājñā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ 48 kiṃ nu supto 'smi jāgarmi cetayāno na cetaye aho cittavikāro 'yaṃ syād vā me cittavibhramaḥ 49 evaṃ bahuvidhaṃ rājā vimamarśa yudhiṣṭhiraḥ duḥkhaśokasamāviṣṭaś cintāvyākulitendriyaḥ 50 krodham āhārayac caiva tīvraṃ dharmasuto nṛpaḥ devāṃś ca garhayām āsa dharmaṃ caiva yudhiṣṭhiraḥ 51 sa tīvragandhasaṃtapto devadūtam uvāca ha gamyatāṃ bhadra yeṣāṃ tvaṃ dūtas teṣām upāntikam 52 na hy ahaṃ tatra yāsmyāmi sthito 'smīti nivedyatām mat saṃśrayād ime dūta sukhino bhrātaro hi me 53 ity uktaḥ sa tadā dūtaḥ pāṇḍuputreṇa dhīmatā jagāma tatra yatrāste devarājaḥ śatakratuḥ 54 nivedayām āsa ca tad dharmarāja cikīrṣitam yathoktaṃ dharmaputreṇa sarvam eva janādhipa |