|
1
pratibuddho muhur tena śokopahatacetanaḥ atha rājā daśarathaḥ sa cintām abhyapadyata 2 rāmalakṣmaṇayoś caiva vivāsād vāsavopamam āviveśopasargas taṃ tamaḥ sūryam ivāsuram 3 sa rājā rajanīṃ ṣaṣṭhīṃ rāme pravrajite vanam ardharātre daśarathaḥ saṃsmaran duṣkṛtaṃ kṛtam kausalyāṃ putraśokārtām idaṃ vacanam abravīt 4 yad ācarati kalyāṇi śubhaṃ vā yadi vāśubham tad eva labhate bhadre kartā karmajam ātmanaḥ 5 guru lāghavam arthānām ārambhe karmaṇāṃ phalam doṣaṃ vā yo na jānāti sa bāla iti hocyate 6 kaś cid āmravaṇaṃ chittvā palāśāṃś ca niṣiñcati puṣpaṃ dṛṣṭvā phale gṛdhnuḥ sa śocati phalāgame 7 so 'ham āmravaṇaṃ chittvā palāśāṃś ca nyaṣecayam rāmaṃ phalāgame tyaktvā paścāc chocāmi durmatiḥ 8 labdhaśabdena kausalye kumāreṇa dhanuṣmatā kumāraḥ śabdavedhīti mayā pāpam idaṃ kṛtam tad idaṃ me 'nusaṃprāptaṃ devi duḥkhaṃ svayaṃ kṛtam 9 saṃmohād iha bālena yathā syād bhakṣitaṃ viṣam evaṃ mamāpy avijñātaṃ śabdavedhyamayaṃ phalam 10 devy anūḍhā tvam abhavo yuvarājo bhavāmy aham tataḥ prāvṛḍ anuprāptā madakāmavivardhinī 11 upāsyahi rasān bhaumāṃs taptvā ca jagad aṃśubhiḥ paretācaritāṃ bhīmāṃ ravir āviśate diśam 12 uṣṇam antardadhe sadyaḥ snigdhā dadṛśire ghanāḥ tato jahṛṣire sarve bhekasāraṅgabarhiṇaḥ 13 patitenāmbhasā channaḥ patamānena cāsakṛt ābabhau mattasāraṅgas toyarāśir ivācalaḥ 14 tasminn atisukhe kāle dhanuṣmān iṣumān rathī vyāyāma kṛtasaṃkalpaḥ sarayūm anvagāṃ nadīm 15 nipāne mahiṣaṃ rātrau gajaṃ vābhyāgataṃ nadīm anyaṃ vā śvāpadaṃ kaṃ cij jighāṃsur ajitendriyaḥ 16 athāndhakāre tv aśrauṣaṃ jale kumbhasya paryataḥ acakṣur viṣaye ghoṣaṃ vāraṇasyeva nardataḥ 17 tato 'haṃ śaram uddhṛtya dīptam āśīviṣopamam amuñcaṃ niśitaṃ bāṇam aham āśīviṣopamam 18 tatra vāg uṣasi vyaktā prādurāsīd vanaukasaḥ hā heti patatas toye vāg abhūt tatra mānuṣī katham asmadvidhe śastraṃ nipatet tu tapasvini 19 praviviktāṃ nadīṃ rātrāv udāhāro 'ham āgataḥ iṣuṇābhihataḥ kena kasya vā kiṃ kṛtaṃ mayā 20 ṛṣer hi nyasta daṇḍasya vane vanyena jīvataḥ kathaṃ nu śastreṇa vadho madvidhasya vidhīyate 21 jaṭābhāradharasyaiva valkalājinavāsasaḥ ko vadhena mamārthī syāt kiṃ vāsyāpakṛtaṃ mayā 22 evaṃ niṣphalam ārabdhaṃ kevalānarthasaṃhitam na kaś cit sādhu manyeta yathaiva gurutalpagam 23 nemaṃ tathānuśocāmi jīvitakṣayam ātmanaḥ mātaraṃ pitaraṃ cobhāv anuśocāmi madvidhe 24 tad etān mithunaṃ vṛddhaṃ cirakālabhṛtaṃ mayā mayi pañcatvam āpanne kāṃ vṛttiṃ vartayiṣyati 25 vṛddhau ca mātāpitarāv ahaṃ caikeṣuṇā hataḥ kena sma nihatāḥ sarve subālenākṛtātmanā 26 taṃ giraṃ karuṇāṃ śrutvā mama dharmānukāṅkṣiṇaḥ karābhyāṃ saśaraṃ cāpaṃ vyathitasyāpatad bhuvi 27 taṃ deśam aham āgamya dīnasattvaḥ sudurmanāḥ apaśyam iṣuṇā tīre sarayvās tāpasaṃ hatam 28 sa mām udvīkṣya netrābhyāṃ trastam asvasthacetasaṃ ity uvāca vacaḥ krūraṃ didhakṣann iva tejasā 29 kiṃ tavāpakṛtaṃ rājan vane nivasatā mayā jihīrṣiur ambho gurvarthaṃ yad ahaṃ tāḍitas tvayā 30 ekena khalu bāṇena marmaṇy abhihate mayi dvāv andhau nihatau vṛddhau mātā janayitā ca me 31 tau nūnaṃ durbalāv andhau matpratīkṣau pipāsitau ciram āśākṛtāṃ tṛṣṇāṃ kaṣṭāṃ saṃdhārayiṣyataḥ 32 na nūnaṃ tapaso vāsti phalayogaḥ śrutasya vā pitā yan māṃ na jānāti śayānaṃ patitaṃ bhuvi 33 jānann api ca kiṃ kuryād aśaktir aparikramaḥ bhidyamānam ivāśaktas trātum anyo nago nagam 34 pitus tvam eva me gatvā śīghram ācakṣva rāghava na tvām anudahet kruddho vanaṃ vahnir ivaidhitaḥ 35 iyam ekapadī rājan yato me pitur āśramaḥ taṃ prasādaya gatvā tvaṃ na tvāṃ sa kupitaḥ śapet 36 viśalyaṃ kuru māṃ rājan marma me niśitaḥ śaraḥ ruṇaddhi mṛdu sotsedhaṃ tīram amburayo yathā 37 na dvijātir ahaṃ rājan mā bhūt te manaso vyathā śūdrāyām asmi vaiśyena jāto janapadādhipa 38 itīva vadataḥ kṛcchrād bāṇābhihatamarmaṇaḥ tasya tv ānamyamānasya taṃ bāṇam aham uddharam 39 jalārdragātraṃ tu vilapya kṛcchān; marmavraṇaṃ saṃtatam ucchasantam tataḥ sarayvāṃ tam ahaṃ śayānaṃ; samīkṣya bhadre subhṛśaṃ viṣaṇṇaḥ |
1
परतिबुथ्धॊ मुहुर तेन शॊकॊपहतचेतनः अद राजा थशरदः स चिन्ताम अभ्यपथ्यत 2 रामलक्ष्मणयॊश चैव विवासाथ वासवॊपमम आविवेशॊपसर्गस तं तमः सूर्यम इवासुरम 3 स राजा रजनीं षष्ठीं रामे परव्रजिते वनम अर्धरात्रे थशरदः संस्मरन थुष्कृतं कृतम कौसल्यां पुत्रशॊकार्ताम इथं वचनम अब्रवीत 4 यथ आचरति कल्याणि शुभं वा यथि वाशुभम तथ एव लभते भथ्रे कर्ता कर्मजम आत्मनः 5 गुरु लाघवम अर्दानाम आरम्भे कर्मणां फलम थॊषं वा यॊ न जानाति स बाल इति हॊच्यते 6 कश चिथ आम्रवणं छित्त्वा पलाशांश च निषिञ्चति पुष्पं थृष्ट्वा फले गृध्नुः स शॊचति फलागमे 7 सॊ ऽहम आम्रवणं छित्त्वा पलाशांश च नयषेचयम रामं फलागमे तयक्त्वा पश्चाच छॊचामि थुर्मतिः 8 लब्धशब्थेन कौसल्ये कुमारेण धनुष्मता कुमारः शब्थवेधीति मया पापम इथं कृतम तथ इथं मे ऽनुसंप्राप्तं थेवि थुःखं सवयं कृतम 9 संमॊहाथ इह बालेन यदा सयाथ भक्षितं विषम एवं ममाप्य अविज्ञातं शब्थवेध्यमयं फलम 10 थेव्य अनूढा तवम अभवॊ युवराजॊ भवाम्य अहम ततः परावृड अनुप्राप्ता मथकामविवर्धिनी 11 उपास्यहि रसान भौमांस तप्त्वा च जगथ अंशुभिः परेताचरितां भीमां रविर आविशते थिशम 12 उष्णम अन्तर्थधे सथ्यः सनिग्धा थथृशिरे घनाः ततॊ जहृषिरे सर्वे भेकसारङ्गबर्हिणः 13 पतितेनाम्भसा छन्नः पतमानेन चासकृत आबभौ मत्तसारङ्गस तॊयराशिर इवाचलः 14 तस्मिन्न अतिसुखे काले धनुष्मान इषुमान रदी वयायाम कृतसंकल्पः सरयूम अन्वगां नथीम 15 निपाने महिषं रात्रौ गजं वाभ्यागतं नथीम अन्यं वा शवापथं कं चिज जिघांसुर अजितेन्थ्रियः 16 अदान्धकारे तव अश्रौषं जले कुम्भस्य पर्यतः अचक्षुर विषये घॊषं वारणस्येव नर्थतः 17 ततॊ ऽहं शरम उथ्धृत्य थीप्तम आशीविषॊपमम अमुञ्चं निशितं बाणम अहम आशीविषॊपमम 18 तत्र वाग उषसि वयक्ता पराथुरासीथ वनौकसः हा हेति पततस तॊये वाग अभूत तत्र मानुषी कदम अस्मथ्विधे शस्त्रं निपतेत तु तपस्विनि 19 परविविक्तां नथीं रात्राव उथाहारॊ ऽहम आगतः इषुणाभिहतः केन कस्य वा किं कृतं मया 20 ऋषेर हि नयस्त थण्डस्य वने वन्येन जीवतः कदं नु शस्त्रेण वधॊ मथ्विधस्य विधीयते 21 जटाभारधरस्यैव वल्कलाजिनवाससः कॊ वधेन ममार्दी सयात किं वास्यापकृतं मया 22 एवं निष्फलम आरब्धं केवलानर्दसंहितम न कश चित साधु मन्येत यदैव गुरुतल्पगम 23 नेमं तदानुशॊचामि जीवितक्षयम आत्मनः मातरं पितरं चॊभाव अनुशॊचामि मथ्विधे 24 तथ एतान मिदुनं वृथ्धं चिरकालभृतं मया मयि पञ्चत्वम आपन्ने कां वृत्तिं वर्तयिष्यति 25 वृथ्धौ च मातापितराव अहं चैकेषुणा हतः केन सम निहताः सर्वे सुबालेनाकृतात्मना 26 तं गिरं करुणां शरुत्वा मम धर्मानुकाङ्क्षिणः कराभ्यां सशरं चापं वयदितस्यापतथ भुवि 27 तं थेशम अहम आगम्य थीनसत्त्वः सुथुर्मनाः अपश्यम इषुणा तीरे सरय्वास तापसं हतम 28 स माम उथ्वीक्ष्य नेत्राभ्यां तरस्तम अस्वस्दचेतसं इत्य उवाच वचः करूरं थिधक्षन्न इव तेजसा 29 किं तवापकृतं राजन वने निवसता मया जिहीर्षिुर अम्भॊ गुर्वर्दं यथ अहं ताडितस तवया 30 एकेन खलु बाणेन मर्मण्य अभिहते मयि थवाव अन्धौ निहतौ वृथ्धौ माता जनयिता च मे 31 तौ नूनं थुर्बलाव अन्धौ मत्प्रतीक्षौ पिपासितौ चिरम आशाकृतां तृष्णां कष्टां संधारयिष्यतः 32 न नूनं तपसॊ वास्ति फलयॊगः शरुतस्य वा पिता यन मां न जानाति शयानं पतितं भुवि 33 जानन्न अपि च किं कुर्याथ अशक्तिर अपरिक्रमः भिथ्यमानम इवाशक्तस तरातुम अन्यॊ नगॊ नगम 34 पितुस तवम एव मे गत्वा शीघ्रम आचक्ष्व राघव न तवाम अनुथहेत करुथ्धॊ वनं वह्निर इवैधितः 35 इयम एकपथी राजन यतॊ मे पितुर आश्रमः तं परसाथय गत्वा तवं न तवां स कुपितः शपेत 36 विशल्यं कुरु मां राजन मर्म मे निशितः शरः रुणथ्धि मृथु सॊत्सेधं तीरम अम्बुरयॊ यदा 37 न थविजातिर अहं राजन मा भूत ते मनसॊ वयदा शूथ्रायाम अस्मि वैश्येन जातॊ जनपथाधिप 38 इतीव वथतः कृच्छ्राथ बाणाभिहतमर्मणः तस्य तव आनम्यमानस्य तं बाणम अहम उथ्धरम 39 जलार्थ्रगात्रं तु विलप्य कृच्छान; मर्मव्रणं संततम उच्छसन्तम ततः सरय्वां तम अहं शयानं; समीक्ष्य भथ्रे सुभृशं विषण्णः |