|
1
tad vacaḥ pathyam aklībaṃ sāraṇenābhibhāṣitam niśamya rāvaṇo rājā pratyabhāṣata sāraṇam 2 yadi mām abhiyuñjīran devagandharvadānavāḥ naiva sītāṃ pradāsyāmi sarvalokabhayād api 3 tvaṃ tu saumya paritrasto haribhir nirjito bhṛśam pratipradānam adyaiva sītāyāḥ sādhu manyase ko hi nāma sapatno māṃ samare jetum arhati 4 ity uktvā paruṣaṃ vākyaṃ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ āruroha tataḥ śrīmān prāsādaṃ himapāṇḍuram bahutālasamutsedhaṃ rāvaṇo 'tha didṛkṣayā 5 tābhyāṃ carābhyāṃ sahito rāvaṇaḥ krodhamūrchitaḥ paśyamānaḥ samudraṃ ca parvatāṃś ca vanāni ca dadarśa pṛthivīdeśaṃ susaṃpūrṇaṃ plavaṃgamaiḥ 6 tad apāram asaṃkhyeyaṃ vānarāṇāṃ mahad balam ālokya rāvaṇo rājā paripapraccha sāraṇam 7 eṣāṃ vānaramukhyānāṃ ke śūrāḥ ke mahābalāḥ ke pūrvam abhivartante mahotsāhāḥ samantataḥ 8 keṣāṃ śṛṇoti sugrīvaḥ ke vā yūthapayūthapāḥ sāraṇācakṣva me sarvaṃ ke pradhānāḥ plavaṃgamāḥ 9 sāraṇo rākṣasendrasya vacanaṃ paripṛcchataḥ ācacakṣe 'tha mukhyajño mukhyāṃs tāṃs tu vanaukasaḥ 10 eṣa yo 'bhimukho laṅkāṃ nardaṃs tiṣṭhati vānaraḥ yūthapānāṃ sahasrāṇāṃ śatena parivāritaḥ 11 yasya ghoṣeṇa mahatā saprākārā satoraṇā laṅkā pravepate sarvā saśailavanakānanā 12 sarvaśākhāmṛgendrasya sugrīvasya mahātmanaḥ balāgre tiṣṭhate vīro nīlo nāmaiṣa yūthapaḥ 13 bāhū pragṛhya yaḥ padbhyāṃ mahīṃ gacchati vīryavān laṅkām abhimukhaḥ kopād abhīkṣṇaṃ ca vijṛmbhate 14 giriśṛṅgapratīkāśaḥ padmakiñjalkasaṃnibhaḥ sphoṭayaty abhisaṃrabdho lāṅgūlaṃ ca punaḥ punaḥ 15 yasya lāṅgūlaśabdena svanantīva diśo daśa eṣa vānararājena surgrīveṇābhiṣecitaḥ yauvarājye 'ṅgado nāma tvām āhvayati saṃyuge 16 ye tu viṣṭabhya gātrāṇi kṣveḍayanti nadanti ca utthāya ca vijṛmbhante krodhena haripuṃgavāḥ 17 ete duṣprasahā ghorāś caṇḍāś caṇḍaparākramāḥ aṣṭau śatasahasrāṇi daśakoṭiśatāni ca 18 ya enam anugacchanti vīrāś candanavāsinaḥ eṣa āśaṃsate laṅkāṃ svenānīkena marditum 19 śveto rajatasaṃkāśaḥ sabalo bhīmavikramaḥ buddhimān vānaraḥ śūras triṣu lokeṣu viśrutaḥ 20 tūrṇaṃ sugrīvam āgamya punar gacchati vānaraḥ vibhajan vānarīṃ senām anīkāni praharṣayan 21 yaḥ purā gomatītīre ramyaṃ paryeti parvatam nāmnā saṃkocano nāma nānānagayuto giriḥ 22 tatra rājyaṃ praśāsty eṣa kumudo nāma yūthapaḥ yo 'sau śatasahasrāṇāṃ sahasraṃ parikarṣati 23 yasya vālā bahuvyāmā dīrghalāṅgūlam āśritāḥ tāmrāḥ pītāḥ sitāḥ śvetāḥ prakīrṇā ghorakarmaṇaḥ 24 adīno roṣaṇaś caṇḍaḥ saṃgrāmam abhikāṅkṣati eṣaivāśaṃsate laṅkāṃ svenānīkena marditum 25 yas tv eṣa siṃhasaṃkāśaḥ kapilo dīrghakesaraḥ nibhṛtaḥ prekṣate laṅkāṃ didhakṣann iva cakṣuṣā 26 vindhyaṃ kṛṣṇagiriṃ sahyaṃ parvataṃ ca sudarśanam rājan satatam adhyāste rambho nāmaiṣa yūthapaḥ 27 śataṃ śatasahasrāṇāṃ triṃśac ca hariyūthapāḥ parivāryānugacchanti laṅkāṃ marditum ojasā 28 yas tu karṇau vivṛṇute jṛmbhate ca punaḥ punaḥ na ca saṃvijate mṛtyor na ca yūthād vidhāvati 29 mahābalo vītabhayo ramyaṃ sālveya parvatam rājan satatam adhyāste śarabho nāma yūthapaḥ 30 etasya balinaḥ sarve vihārā nāma yūthapāḥ rājañ śatasahasrāṇi catvāriṃśat tathaiva ca 31 yas tu megha ivākāśaṃ mahān āvṛtya tiṣṭhati madhye vānaravīrāṇāṃ surāṇām iva vāsavaḥ 32 bherīṇām iva saṃnādo yasyaiṣa śrūyate mahān ghoraḥ śākhāmṛgendrāṇāṃ saṃgrāmam abhikāṅkṣatām 33 eṣa parvatam adhyāste pāriyātram anuttamam yuddhe duṣprasaho nityaṃ panaso nāma yūthapaḥ 34 enaṃ śatasahasrāṇāṃ śatārdhaṃ paryupāsate yūthapā yūthapaśreṣṭhaṃ yeṣāṃ yūthāni bhāgaśaḥ 35 yas tu bhīmāṃ pravalgantīṃ camūṃ tiṣṭhati śobhayan sthitāṃ tīre samudrasya dvitīya iva sāgaraḥ 36 eṣa dardarasaṃkāśo vinato nāma yūthapaḥ pibaṃś carati parṇāśāṃ nadīnām uttamāṃ nadīm 37 ṣaṣṭiḥ śatasahasrāṇi balam asya plavaṃgamāḥ tvām āhvayati yuddhāya krathano nāma yūthapaḥ 38 yas tu gairikavarṇābhaṃ vapuḥ puṣyati vānaraḥ gavayo nāma tejasvī tvāṃ krodhād abhivartate 39 enaṃ śatasahasrāṇi saptatiḥ paryupāsate eṣa āśaṃsate laṅkāṃ svenānīkena marditum 40 ete duṣprasahā ghorā balinaḥ kāmarūpiṇaḥ yūthapā yūthapaśreṣṭhā yeṣāṃ saṃkhyā na vidyate |
1
तथ वचः पद्यम अक्लीबं सारणेनाभिभाषितम निशम्य रावणॊ राजा परत्यभाषत सारणम 2 यथि माम अभियुञ्जीरन थेवगन्धर्वथानवाः नैव सीतां परथास्यामि सर्वलॊकभयाथ अपि 3 तवं तु सौम्य परित्रस्तॊ हरिभिर निर्जितॊ भृशम परतिप्रथानम अथ्यैव सीतायाः साधु मन्यसे कॊ हि नाम सपत्नॊ मां समरे जेतुम अर्हति 4 इत्य उक्त्वा परुषं वाक्यं रावणॊ राक्षसाधिपः आरुरॊह ततः शरीमान परासाथं हिमपाण्डुरम बहुतालसमुत्सेधं रावणॊ ऽद थिथृक्षया 5 ताभ्यां चराभ्यां सहितॊ रावणः करॊधमूर्छितः पश्यमानः समुथ्रं च पर्वतांश च वनानि च थथर्श पृदिवीथेशं सुसंपूर्णं पलवंगमैः 6 तथ अपारम असंख्येयं वानराणां महथ बलम आलॊक्य रावणॊ राजा परिपप्रच्छ सारणम 7 एषां वानरमुख्यानां के शूराः के महाबलाः के पूर्वम अभिवर्तन्ते महॊत्साहाः समन्ततः 8 केषां शृणॊति सुग्रीवः के वा यूदपयूदपाः सारणाचक्ष्व मे सर्वं के परधानाः पलवंगमाः 9 सारणॊ राक्षसेन्थ्रस्य वचनं परिपृच्छतः आचचक्षे ऽद मुख्यज्ञॊ मुख्यांस तांस तु वनौकसः 10 एष यॊ ऽभिमुखॊ लङ्कां नर्थंस तिष्ठति वानरः यूदपानां सहस्राणां शतेन परिवारितः 11 यस्य घॊषेण महता सप्राकारा सतॊरणा लङ्का परवेपते सर्वा सशैलवनकानना 12 सर्वशाखामृगेन्थ्रस्य सुग्रीवस्य महात्मनः बलाग्रे तिष्ठते वीरॊ नीलॊ नामैष यूदपः 13 बाहू परगृह्य यः पथ्भ्यां महीं गच्छति वीर्यवान लङ्काम अभिमुखः कॊपाथ अभीक्ष्णं च विजृम्भते 14 गिरिशृङ्गप्रतीकाशः पथ्मकिञ्जल्कसंनिभः सफॊटयत्य अभिसंरब्धॊ लाङ्गूलं च पुनः पुनः 15 यस्य लाङ्गूलशब्थेन सवनन्तीव थिशॊ थश एष वानरराजेन सुर्ग्रीवेणाभिषेचितः यौवराज्ये ऽङगथॊ नाम तवाम आह्वयति संयुगे 16 ये तु विष्टभ्य गात्राणि कष्वेडयन्ति नथन्ति च उत्दाय च विजृम्भन्ते करॊधेन हरिपुंगवाः 17 एते थुष्प्रसहा घॊराश चण्डाश चण्डपराक्रमाः अष्टौ शतसहस्राणि थशकॊटिशतानि च 18 य एनम अनुगच्छन्ति वीराश चन्थनवासिनः एष आशंसते लङ्कां सवेनानीकेन मर्थितुम 19 शवेतॊ रजतसंकाशः सबलॊ भीमविक्रमः बुथ्धिमान वानरः शूरस तरिषु लॊकेषु विश्रुतः 20 तूर्णं सुग्रीवम आगम्य पुनर गच्छति वानरः विभजन वानरीं सेनाम अनीकानि परहर्षयन 21 यः पुरा गॊमतीतीरे रम्यं पर्येति पर्वतम नाम्ना संकॊचनॊ नाम नानानगयुतॊ गिरिः 22 तत्र राज्यं परशास्त्य एष कुमुथॊ नाम यूदपः यॊ ऽसौ शतसहस्राणां सहस्रं परिकर्षति 23 यस्य वाला बहुव्यामा थीर्घलाङ्गूलम आश्रिताः ताम्राः पीताः सिताः शवेताः परकीर्णा घॊरकर्मणः 24 अथीनॊ रॊषणश चण्डः संग्रामम अभिकाङ्क्षति एषैवाशंसते लङ्कां सवेनानीकेन मर्थितुम 25 यस तव एष सिंहसंकाशः कपिलॊ थीर्घकेसरः निभृतः परेक्षते लङ्कां थिधक्षन्न इव चक्षुषा 26 विन्ध्यं कृष्णगिरिं सह्यं पर्वतं च सुथर्शनम राजन सततम अध्यास्ते रम्भॊ नामैष यूदपः 27 शतं शतसहस्राणां तरिंशच च हरियूदपाः परिवार्यानुगच्छन्ति लङ्कां मर्थितुम ओजसा 28 यस तु कर्णौ विवृणुते जृम्भते च पुनः पुनः न च संविजते मृत्यॊर न च यूदाथ विधावति 29 महाबलॊ वीतभयॊ रम्यं साल्वेय पर्वतम राजन सततम अध्यास्ते शरभॊ नाम यूदपः 30 एतस्य बलिनः सर्वे विहारा नाम यूदपाः राजञ शतसहस्राणि चत्वारिंशत तदैव च 31 यस तु मेघ इवाकाशं महान आवृत्य तिष्ठति मध्ये वानरवीराणां सुराणाम इव वासवः 32 भेरीणाम इव संनाथॊ यस्यैष शरूयते महान घॊरः शाखामृगेन्थ्राणां संग्रामम अभिकाङ्क्षताम 33 एष पर्वतम अध्यास्ते पारियात्रम अनुत्तमम युथ्धे थुष्प्रसहॊ नित्यं पनसॊ नाम यूदपः 34 एनं शतसहस्राणां शतार्धं पर्युपासते यूदपा यूदपश्रेष्ठं येषां यूदानि भागशः 35 यस तु भीमां परवल्गन्तीं चमूं तिष्ठति शॊभयन सदितां तीरे समुथ्रस्य थवितीय इव सागरः 36 एष थर्थरसंकाशॊ विनतॊ नाम यूदपः पिबंश चरति पर्णाशां नथीनाम उत्तमां नथीम 37 षष्टिः शतसहस्राणि बलम अस्य पलवंगमाः तवाम आह्वयति युथ्धाय करदनॊ नाम यूदपः 38 यस तु गैरिकवर्णाभं वपुः पुष्यति वानरः गवयॊ नाम तेजस्वी तवां करॊधाथ अभिवर्तते 39 एनं शतसहस्राणि सप्ततिः पर्युपासते एष आशंसते लङ्कां सवेनानीकेन मर्थितुम 40 एते थुष्प्रसहा घॊरा बलिनः कामरूपिणः यूदपा यूदपश्रेष्ठा येषां संख्या न विथ्यते |