|
1
tato hatān rākṣasapuṃgavāṃs tān; devāntakāditriśiro 'tikāyān rakṣogaṇās tatra hatāvaśiṣṭās; te rāvaṇāya tvaritaṃ śaśaṃsuḥ 2 tato hatāṃs tān sahasā niśamya; rājā mumohāśrupariplutākṣaḥ putrakṣayaṃ bhrātṛvadhaṃ ca ghoraṃ; vicintya rājā vipulaṃ pradadhyau 3 tatas tu rājānam udīkṣya dīnaṃ; śokārṇave saṃparipupluvānam atharṣabho rākṣasarājasūnur; athendrajid vākyam idaṃ babhāṣe 4 na tāta mohaṃ pratigantum arhasi; yatrendrajij jīvati rākṣasendra nendrāribāṇābhihato hi kaś cit; prāṇān samarthaḥ samare 'bhidhartum 5 paśyādya rāmaṃ sahalakṣmaṇena; madbāṇanirbhinnavikīrṇadeham gatāyuṣaṃ bhūmitale śayānaṃ; śaraiḥ śitair ācitasarvagātram 6 imāṃ pratijñāṃ śṛṇu śakraśatroḥ; suniścitāṃ pauruṣadaivayuktām adyaiva rāmaṃ sahalakṣmaṇena; saṃtāpayiṣyāmi śarair amoghaiḥ 7 adyendravaivasvataviṣṇumitra; sādhyāśvivaiśvānaracandrasūryāḥ drakṣyanti me vikramam aprameyaṃ; viṣṇor ivograṃ baliyajñavāṭe 8 sa evam uktvā tridaśendraśatrur; āpṛcchya rājānam adīnasattvaḥ samārurohānilatulyavegaṃ; rathaṃ kharaśreṣṭhasamādhiyuktam 9 samāsthāya mahātejā rathaṃ harirathopamam jagāma sahasā tatra yatra yuddham ariṃdama 10 taṃ prasthitaṃ mahātmānam anujagmur mahābalāḥ saṃharṣamāṇā bahavo dhanuḥpravarapāṇayaḥ 11 gajaskandhagatāḥ ke cit ke cit paramavājibhiḥ prāsamudgaranistriṃśa paraśvadhagadādharāḥ 12 sa śaṅkhaninadair bhīmair bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ jagāma tridaśendrāriḥ stūyamāno niśācaraiḥ 13 sa śaṅkhaśaśivarṇena chatreṇa ripusādanaḥ rarāja paripūrṇena nabhaś candramasā yathā 14 avījyata tato vīro haimair hemavibhūṣitaiḥ cārucāmaramukhyaiś ca mukhyaḥ sarvadhanuṣmatām 15 tatas tv indrajitā laṅkā sūryapratimatejasā rarājāprativīryeṇa dyaur ivārkeṇa bhāsvatā 16 sa tu dṛṣṭvā viniryāntaṃ balena mahatā vṛtam rākṣasādhipatiḥ śrīmān rāvaṇaḥ putram abravīt 17 tvam apratirathaḥ putra jitas te yudhi vāsavaḥ kiṃ punar mānuṣaṃ dhṛṣyaṃ na vadhiṣyasi rāghavam 18 tathokto rākṣasendreṇa pratigṛhya mahāśiṣaḥ rathenāśvayujā vīraḥ śīghraṃ gatvā nikumbhilām 19 sa saṃprāpya mahātejā yuddhabhūmim ariṃdamaḥ sthāpayām āsa rakṣāṃsi rathaṃ prati samantataḥ 20 tatas tu hutabhoktāraṃ hutabhuk sadṛśaprabhaḥ juhuve rākṣasaśreṣṭho mantravad vidhivat tadā 21 sa havirjālasaṃskārair mālyagandhapuraskṛtaiḥ juhuve pāvakaṃ tatra rākṣasendraḥ pratāpavān 22 śastrāṇi śarapatrāṇi samidho 'tha vibhītakaḥ lohitāni ca vāsāṃsi sruvaṃ kārṣṇāyasaṃ tathā 23 sa tatrāgniṃ samāstīrya śarapatraiḥ satomaraiḥ chāgasya sarvakṛṣṇasya galaṃ jagrāha jīvataḥ 24 sakṛd eva samiddhasya vidhūmasya mahārciṣaḥ babhūvus tāni liṅgāni vijayaṃ yāny adarśayan 25 pradakṣiṇāvartaśikhas taptakāñcanasaṃnibhaḥ havis tat pratijagrāha pāvakaḥ svayam utthitaḥ 26 so 'stram āhārayām āsa brāhmam astravidāṃ varaḥ dhanuś cātmarathaṃ caiva sarvaṃ tatrābhyamantrayat 27 tasminn āhūyamāne 'stre hūyamāne ca pāvake sārkagrahendu nakṣatraṃ vitatrāsa nabhastalam 28 sa pāvakaṃ pāvakadīptatejā; hutvā mahendrapratimaprabhāvaḥ sacāpabāṇāsirathāśvasūtaḥ; khe 'ntardadha ātmānam acintyarūpaḥ 29 sa sainyam utsṛjya sametya tūrṇaṃ; mahāraṇe vānaravāhinīṣu adṛśyamānaḥ śarajālam ugraṃ; vavarṣa nīlāmbudharo yathāmbu 30 te śakrajidbāṇaviśīrṇadehā; māyāhatā visvaram unnadantaḥ raṇe nipetur harayo 'drikalpā; yathendravajrābhihatā nagendrāḥ 31 te kevalaṃ saṃdadṛśuḥ śitāgrān; bāṇān raṇe vānaravāhinīṣu māyā nigūḍhaṃ ca surendraśatruṃ; na cātra taṃ rākṣasam abhyapaśyan 32 tataḥ sa rakṣo'dhipatir mahātmā; sarvā diśo bāṇagaṇaiḥ śitāgraiḥ pracchādayām āsa raviprakāśair; viṣādayām āsa ca vānarendrān 33 sa śūlanistriṃśa paraśvadhāni; vyāvidhya dīptānalasaṃnibhāni savisphuliṅgojjvalapāvakāni; vavarṣa tīvraṃ plavagendrasainye 34 tato jvalanasaṃkāśaiḥ śitair vānarayūthapāḥ tāḍitāḥ śakrajidbāṇaiḥ praphullā iva kiṃśukāḥ 35 anyonyam abhisarpanto ninadantaś ca visvaram rākṣasendrāstranirbhinnā nipetur vānararṣabhāḥ 36 udīkṣamāṇā gaganaṃ ke cin netreṣu tāḍitāḥ śarair viviśur anyonyaṃ petuś ca jagatītale 37 hanūmantaṃ ca sugrīvam aṅgadaṃ gandhamādanam jāmbavantaṃ suṣeṇaṃ ca vegadarśinam eva ca 38 maindaṃ ca dvividaṃ nīlaṃ gavākṣaṃ gajagomukhau kesariṃ harilomānaṃ vidyuddaṃṣṭraṃ ca vānaram 39 sūryānanaṃ jyotimukhaṃ tathā dadhimukhaṃ harim pāvakākṣaṃ nalaṃ caiva kumudaṃ caiva vānaram 40 prāsaiḥ śūlaiḥ śitair bāṇair indrajinmantrasaṃhitaiḥ vivyādha hariśārdūlān sarvāṃs tān rākṣasottamaḥ 41 sa vai gadābhir hariyūthamukhyān; nirbhidya bāṇais tapanīyapuṅkhaiḥ vavarṣa rāmaṃ śaravṛṣṭijālaiḥ; salakṣmaṇaṃ bhāskararaśmikalpaiḥ 42 sa bāṇavarṣair abhivarṣyamāṇo; dhārānipātān iva tān vicintya samīkṣamāṇaḥ paramādbhutaśrī; rāmas tadā lakṣmaṇam ity uvāca 43 asau punar lakṣmaṇa rākṣasendro; brahmāstram āśritya surendraśatruḥ nipātayitvā harisainyam ugram; asmāñ śarair ardayati prasaktam 44 svayambhuvā dattavaro mahātmā; kham āsthito 'ntarhitabhīmakāyaḥ kathaṃ nu śakyo yudhi naṣṭadeho; nihantum adyendrajid udyatāstraḥ 45 manye svayambhūr bhagavān acintyo; yasyaitad astraṃ prabhavaś ca yo 'sya bāṇāvapātāṃs tvam ihādya dhīman; mayā sahāvyagramanāḥ sahasva 46 pracchādayaty eṣa hi rākṣasendraḥ; sarvā diśaḥ sāyakavṛṣṭijālaiḥ etac ca sarvaṃ patitāgryavīraṃ; na bhrājate vānararājasainyam 47 āvāṃ tu dṛṣṭvā patitau visaṃjñau; nivṛttayuddhau hataroṣaharṣau dhruvaṃ pravekṣyaty amarārivāsaṃ; asau samādāya raṇāgralakṣmīm 48 tatas tu tāv indrajid astrajālair; babhūvatus tatra tadā viśastau sa cāpi tau tatra viṣādayitvā; nanāda harṣād yudhi rākṣasendraḥ 49 sa tat tadā vānararājasainyaṃ; rāmaṃ ca saṃkhye sahalakṣmaṇena viṣādayitvā sahasā viveśa; purīṃ daśagrīvabhujābhiguptām |
1
ततॊ हतान राक्षसपुंगवांस तान; थेवान्तकाथित्रिशिरॊ ऽतिकायान रक्षॊगणास तत्र हतावशिष्टास; ते रावणाय तवरितं शशंसुः 2 ततॊ हतांस तान सहसा निशम्य; राजा मुमॊहाश्रुपरिप्लुताक्षः पुत्रक्षयं भरातृवधं च घॊरं; विचिन्त्य राजा विपुलं परथध्यौ 3 ततस तु राजानम उथीक्ष्य थीनं; शॊकार्णवे संपरिपुप्लुवानम अदर्षभॊ राक्षसराजसूनुर; अदेन्थ्रजिथ वाक्यम इथं बभाषे 4 न तात मॊहं परतिगन्तुम अर्हसि; यत्रेन्थ्रजिज जीवति राक्षसेन्थ्र नेन्थ्रारिबाणाभिहतॊ हि कश चित; पराणान समर्दः समरे ऽभिधर्तुम 5 पश्याथ्य रामं सहलक्ष्मणेन; मथ्बाणनिर्भिन्नविकीर्णथेहम गतायुषं भूमितले शयानं; शरैः शितैर आचितसर्वगात्रम 6 इमां परतिज्ञां शृणु शक्रशत्रॊः; सुनिश्चितां पौरुषथैवयुक्ताम अथ्यैव रामं सहलक्ष्मणेन; संतापयिष्यामि शरैर अमॊघैः 7 अथ्येन्थ्रवैवस्वतविष्णुमित्र; साध्याश्विवैश्वानरचन्थ्रसूर्याः थरक्ष्यन्ति मे विक्रमम अप्रमेयं; विष्णॊर इवॊग्रं बलियज्ञवाटे 8 स एवम उक्त्वा तरिथशेन्थ्रशत्रुर; आपृच्छ्य राजानम अथीनसत्त्वः समारुरॊहानिलतुल्यवेगं; रदं खरश्रेष्ठसमाधियुक्तम 9 समास्दाय महातेजा रदं हरिरदॊपमम जगाम सहसा तत्र यत्र युथ्धम अरिंथम 10 तं परस्दितं महात्मानम अनुजग्मुर महाबलाः संहर्षमाणा बहवॊ धनुःप्रवरपाणयः 11 गजस्कन्धगताः के चित के चित परमवाजिभिः परासमुथ्गरनिस्त्रिंश परश्वधगथाधराः 12 स शङ्खनिनथैर भीमैर भेरीणां च महास्वनैः जगाम तरिथशेन्थ्रारिः सतूयमानॊ निशाचरैः 13 स शङ्खशशिवर्णेन छत्रेण रिपुसाथनः रराज परिपूर्णेन नभश चन्थ्रमसा यदा 14 अवीज्यत ततॊ वीरॊ हैमैर हेमविभूषितैः चारुचामरमुख्यैश च मुख्यः सर्वधनुष्मताम 15 ततस तव इन्थ्रजिता लङ्का सूर्यप्रतिमतेजसा रराजाप्रतिवीर्येण थयौर इवार्केण भास्वता 16 स तु थृष्ट्वा विनिर्यान्तं बलेन महता वृतम राक्षसाधिपतिः शरीमान रावणः पुत्रम अब्रवीत 17 तवम अप्रतिरदः पुत्र जितस ते युधि वासवः किं पुनर मानुषं धृष्यं न वधिष्यसि राघवम 18 तदॊक्तॊ राक्षसेन्थ्रेण परतिगृह्य महाशिषः रदेनाश्वयुजा वीरः शीघ्रं गत्वा निकुम्भिलाम 19 स संप्राप्य महातेजा युथ्धभूमिम अरिंथमः सदापयाम आस रक्षांसि रदं परति समन्ततः 20 ततस तु हुतभॊक्तारं हुतभुक सथृशप्रभः जुहुवे राक्षसश्रेष्ठॊ मन्त्रवथ विधिवत तथा 21 स हविर्जालसंस्कारैर माल्यगन्धपुरस्कृतैः जुहुवे पावकं तत्र राक्षसेन्थ्रः परतापवान 22 शस्त्राणि शरपत्राणि समिधॊ ऽद विभीतकः लॊहितानि च वासांसि सरुवं कार्ष्णायसं तदा 23 स तत्राग्निं समास्तीर्य शरपत्रैः सतॊमरैः छागस्य सर्वकृष्णस्य गलं जग्राह जीवतः 24 सकृथ एव समिथ्धस्य विधूमस्य महार्चिषः बभूवुस तानि लिङ्गानि विजयं यान्य अथर्शयन 25 परथक्षिणावर्तशिखस तप्तकाञ्चनसंनिभः हविस तत परतिजग्राह पावकः सवयम उत्दितः 26 सॊ ऽसत्रम आहारयाम आस बराह्मम अस्त्रविथां वरः धनुश चात्मरदं चैव सर्वं तत्राभ्यमन्त्रयत 27 तस्मिन्न आहूयमाने ऽसत्रे हूयमाने च पावके सार्कग्रहेन्थु नक्षत्रं वितत्रास नभस्तलम 28 स पावकं पावकथीप्ततेजा; हुत्वा महेन्थ्रप्रतिमप्रभावः सचापबाणासिरदाश्वसूतः; खे ऽनतर्थध आत्मानम अचिन्त्यरूपः 29 स सैन्यम उत्सृज्य समेत्य तूर्णं; महारणे वानरवाहिनीषु अथृश्यमानः शरजालम उग्रं; ववर्ष नीलाम्बुधरॊ यदाम्बु 30 ते शक्रजिथ्बाणविशीर्णथेहा; मायाहता विस्वरम उन्नथन्तः रणे निपेतुर हरयॊ ऽथरिकल्पा; यदेन्थ्रवज्राभिहता नगेन्थ्राः 31 ते केवलं संथथृशुः शिताग्रान; बाणान रणे वानरवाहिनीषु माया निगूढं च सुरेन्थ्रशत्रुं; न चात्र तं राक्षसम अभ्यपश्यन 32 ततः स रक्षॊऽधिपतिर महात्मा; सर्वा थिशॊ बाणगणैः शिताग्रैः परच्छाथयाम आस रविप्रकाशैर; विषाथयाम आस च वानरेन्थ्रान 33 स शूलनिस्त्रिंश परश्वधानि; वयाविध्य थीप्तानलसंनिभानि सविस्फुलिङ्गॊज्ज्वलपावकानि; ववर्ष तीव्रं पलवगेन्थ्रसैन्ये 34 ततॊ जवलनसंकाशैः शितैर वानरयूदपाः ताडिताः शक्रजिथ्बाणैः परफुल्ला इव किंशुकाः 35 अन्यॊन्यम अभिसर्पन्तॊ निनथन्तश च विस्वरम राक्षसेन्थ्रास्त्रनिर्भिन्ना निपेतुर वानरर्षभाः 36 उथीक्षमाणा गगनं के चिन नेत्रेषु ताडिताः शरैर विविशुर अन्यॊन्यं पेतुश च जगतीतले 37 हनूमन्तं च सुग्रीवम अङ्गथं गन्धमाथनम जाम्बवन्तं सुषेणं च वेगथर्शिनम एव च 38 मैन्थं च थविविथं नीलं गवाक्षं गजगॊमुखौ केसरिं हरिलॊमानं विथ्युथ्थंष्ट्रं च वानरम 39 सूर्याननं जयॊतिमुखं तदा थधिमुखं हरिम पावकाक्षं नलं चैव कुमुथं चैव वानरम 40 परासैः शूलैः शितैर बाणैर इन्थ्रजिन्मन्त्रसंहितैः विव्याध हरिशार्थूलान सर्वांस तान राक्षसॊत्तमः 41 स वै गथाभिर हरियूदमुख्यान; निर्भिथ्य बाणैस तपनीयपुङ्खैः ववर्ष रामं शरवृष्टिजालैः; सलक्ष्मणं भास्कररश्मिकल्पैः 42 स बाणवर्षैर अभिवर्ष्यमाणॊ; धारानिपातान इव तान विचिन्त्य समीक्षमाणः परमाथ्भुतश्री; रामस तथा लक्ष्मणम इत्य उवाच 43 असौ पुनर लक्ष्मण राक्षसेन्थ्रॊ; बरह्मास्त्रम आश्रित्य सुरेन्थ्रशत्रुः निपातयित्वा हरिसैन्यम उग्रम; अस्माञ शरैर अर्थयति परसक्तम 44 सवयम्भुवा थत्तवरॊ महात्मा; खम आस्दितॊ ऽनतर्हितभीमकायः कदं नु शक्यॊ युधि नष्टथेहॊ; निहन्तुम अथ्येन्थ्रजिथ उथ्यतास्त्रः 45 मन्ये सवयम्भूर भगवान अचिन्त्यॊ; यस्यैतथ अस्त्रं परभवश च यॊ ऽसय बाणावपातांस तवम इहाथ्य धीमन; मया सहाव्यग्रमनाः सहस्व 46 परच्छाथयत्य एष हि राक्षसेन्थ्रः; सर्वा थिशः सायकवृष्टिजालैः एतच च सर्वं पतिताग्र्यवीरं; न भराजते वानरराजसैन्यम 47 आवां तु थृष्ट्वा पतितौ विसंज्ञौ; निवृत्तयुथ्धौ हतरॊषहर्षौ धरुवं परवेक्ष्यत्य अमरारिवासं; असौ समाथाय रणाग्रलक्ष्मीम 48 ततस तु ताव इन्थ्रजिथ अस्त्रजालैर; बभूवतुस तत्र तथा विशस्तौ स चापि तौ तत्र विषाथयित्वा; ननाथ हर्षाथ युधि राक्षसेन्थ्रः 49 स तत तथा वानरराजसैन्यं; रामं च संख्ये सहलक्ष्मणेन विषाथयित्वा सहसा विवेश; पुरीं थशग्रीवभुजाभिगुप्ताम |