|
1
śrutvā tu param ānandaṃ bharataḥ satyavikramaḥ hṛṣṭam ājñāpayām āsa śatrughnaṃ paravīrahā 2 daivatāni ca sarvāṇi caityāni nagarasya ca sugandhamālyair vāditrair arcantu śucayo narāḥ 3 rājadārās tathāmātyāḥ sainyāḥ senāgaṇāṅganāḥ abhiniryāntu rāmasya draṣṭuṃ śaśinibhaṃ mukham 4 bharatasya vacaḥ śrutvā śatrughnaḥ paravīrahā viṣṭīr anekasāhasrīś codayām āsa vīryavān 5 samīkuruta nimnāni viṣamāṇi samāni ca sthānāni ca nirasyantāṃ nandigrāmād itaḥ param 6 siñcantu pṛthivīṃ kṛtsnāṃ himaśītena vāriṇā tato 'bhyavakiraṃs tv anye lājaiḥ puṣpaiś ca sarvataḥ 7 samucchritapatākās tu rathyāḥ puravarottame śobhayantu ca veśmāni sūryasyodayanaṃ prati 8 sragdāmamuktapuṣpaiś ca sugandhaiḥ pañcavarṇakaiḥ rājamārgam asaṃbādhaṃ kirantu śataśo narāḥ 9 mattair nāgasahasraiś ca śātakumbhavibhūṣitaḥ apare hemakakṣyābhiḥ sagajābhiḥ kareṇubhiḥ niryayus tvarayā yuktā rathaiś ca sumahārathāḥ 10 tato yānāny upārūḍhāḥ sarvā daśarathastriyaḥ kausalyāṃ pramukhe kṛtvā sumitrāṃ cāpi niryayuḥ 11 aśvānāṃ khuraśabdena rathanemisvanena ca śaṅkhadundubhinādena saṃcacāleva medinī 12 kṛtsnaṃ ca nagaraṃ tat tu nandigrāmam upāgamat dvijātimukhyair dharmātmā śreṇīmukhyaiḥ sanaigamaiḥ 13 mālyamodaka hastaiś ca mantribhir bharato vṛtaḥ śaṅkhabherīninādaiś ca bandibhiś cābhivanditaḥ 14 āryapādau gṛhītvā tu śirasā dharmakovidaḥ pāṇḍuraṃ chatram ādāya śuklamālyopaśobhitam 15 śukle ca vālavyajane rājārhe hemabhūṣite upavāsakṛśo dīnaś cīrakṛṣṇājināmbaraḥ 16 bhrātur āgamanaṃ śrutvā tat pūrvaṃ harṣam āgataḥ pratyudyayau tadā rāmaṃ mahātmā sacivaiḥ saha 17 samīkṣya bharato vākyam uvāca pavanātmajam kac cin na khalu kāpeyī sevyate calacittatā na hi paśyāmi kākutsthaṃ rāmam āryaṃ paraṃtapam 18 athaivam ukte vacane hanūmān idam abravīt arthaṃ vijñāpayann eva bharataṃ satyavikramam 19 sadā phalān kusumitān vṛkṣān prāpya madhusravān bharadvājaprasādena mattabhramaranāditān 20 tasya caiṣa varo datto vāsavena paraṃtapa sasainyasya tadātithyaṃ kṛtaṃ sarvaguṇānvitam 21 nisvanaḥ śrūyate bhīmaḥ prahṛṣṭānāṃ vanaukasām manye vānarasenā sā nadīṃ tarati gomatīm 22 rajovarṣaṃ samudbhūtaṃ paśya vālukinīṃ prati manye sālavanaṃ ramyaṃ lolayanti plavaṃgamāḥ 23 tad etad dṛśyate dūrād vimalaṃ candrasaṃnibham vimānaṃ puṣpakaṃ divyaṃ manasā brahmanirmitam 24 rāvaṇaṃ bāndhavaiḥ sārdhaṃ hatvā labdhaṃ mahātmanā dhanadasya prasādena divyam etan manojavam 25 etasmin bhrātarau vīrau vaidehyā saha rāghavau sugrīvaś ca mahātejā rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ 26 tato harṣasamudbhūto nisvano divam aspṛśat strībālayuvavṛddhānāṃ rāmo 'yam iti kīrtitaḥ 27 rathakuñjaravājibhyas te 'vatīrya mahīṃ gatāḥ dadṛśus taṃ vimānasthaṃ narāḥ somam ivāmbare 28 prāñjalir bharato bhūtvā prahṛṣṭo rāghavonmukhaḥ svāgatena yathārthena tato rāmam apūjayat 29 manasā brahmaṇā sṛṣṭe vimāne lakṣmaṇāgrajaḥ rarāja pṛthudīrghākṣo vajrapāṇir ivāparaḥ 30 tato vimānāgragataṃ bharato bhrātaraṃ tadā vavande praṇato rāmaṃ merustham iva bhāskaram 31 āropito vimānaṃ tad bharataḥ satyavikramaḥ rāmam āsādya muditaḥ punar evābhyavādayat 32 taṃ samutthāpya kākutsthaś cirasyākṣipathaṃ gatam aṅke bharatam āropya muditaḥ pariṣaṣvaje 33 tato lakṣmaṇam āsādya vaidehīṃ ca paraṃtapaḥ abhyavādayata prīto bharato nāma cābravīt 34 sugrīvaṃ kaikayī putro jāmbavantaṃ tathāṅgadam maindaṃ ca dvividaṃ nīlam ṛṣabhaṃ caiva sasvaje 35 te kṛtvā mānuṣaṃ rūpaṃ vānarāḥ kāmarūpiṇaḥ kuśalaṃ paryapṛṣhanta prahṛṣṭā bharataṃ tadā 36 vibhīṣaṇaṃ ca bharataḥ sāntvayan vākyam abravīt diṣṭyā tvayā sahāyena kṛtaṃ karma suduṣkaram 37 śatrughnaś ca tadā rāmam abhivādya salakṣmaṇam sītāyāś caraṇau paścād vavande vinayānvitaḥ 38 rāmo mātaram āsādya viṣaṇṇaṃ śokakarśitām jagrāha praṇataḥ pādau mano mātuḥ prasādayan 39 abhivādya sumitrāṃ ca kaikeyīṃ ca yaśasvinīm sa mātṝś ca tadā sarvāḥ purohitam upāgamat 40 svāgataṃ te mahābāho kausalyānandavardhana iti prāñjalayaḥ sarve nāgarā rāmam abruvan 41 tany añjalisahasrāṇi pragṛhītāni nāgaraiḥ ākośānīva padmāni dadarśa bharatāgrajaḥ 42 pāduke te tu rāmasya gṛhītvā bharataḥ svayam caraṇābhyāṃ narendrasya yojayām āsa dharmavit 43 abravīc ca tadā rāmaṃ bharataḥ sa kṛtāñjaliḥ etat te rakṣitaṃ rājan rājyaṃ niryātitaṃ mayā 44 adya janma kṛtārthaṃ me saṃvṛttaś ca manorathaḥ yas tvāṃ paśyāmi rājānam ayodhyāṃ punar āgatam 45 avekṣatāṃ bhavān kośaṃ koṣṭhāgāraṃ puraṃ balam bhavatas tejasā sarvaṃ kṛtaṃ daśaguṇaṃ mayā 46 tathā bruvāṇaṃ bharataṃ dṛṣṭvā taṃ bhrātṛvatsalam mumucur vānarā bāṣpaṃ rākṣasaś ca vibhīṣaṇaḥ 47 tataḥ praharṣād bharatam aṅkam āropya rāghavaḥ yayau tena vimānena sasainyo bharatāśramam 48 bharatāśramam āsādya sasainyo rāghavas tadā avatīrya vimānāgrād avatasthe mahītale 49 abravīc ca tadā rāmas tadvimānam anuttamam vaha vaiśravaṇaṃ devam anujānāmi gamyatām 50 tato rāmābhyanujñātaṃ tadvimānam anuttamam uttarāṃ diśam uddiśya jagāma dhanadālayam 51 purohitasyātmasamasya rāghavo; bṛhaspateḥ śakra ivāmarādhīaph nipīḍya pādau pṛthag āsane śubhe; sahaiva tenopaviveśa vīryavān |
1
शरुत्वा तु परम आनन्थं भरतः सत्यविक्रमः हृष्टम आज्ञापयाम आस शत्रुघ्नं परवीरहा 2 थैवतानि च सर्वाणि चैत्यानि नगरस्य च सुगन्धमाल्यैर वाथित्रैर अर्चन्तु शुचयॊ नराः 3 राजथारास तदामात्याः सैन्याः सेनागणाङ्गनाः अभिनिर्यान्तु रामस्य थरष्टुं शशिनिभं मुखम 4 भरतस्य वचः शरुत्वा शत्रुघ्नः परवीरहा विष्टीर अनेकसाहस्रीश चॊथयाम आस वीर्यवान 5 समीकुरुत निम्नानि विषमाणि समानि च सदानानि च निरस्यन्तां नन्थिग्रामाथ इतः परम 6 सिञ्चन्तु पृदिवीं कृत्स्नां हिमशीतेन वारिणा ततॊ ऽभयवकिरंस तव अन्ये लाजैः पुष्पैश च सर्वतः 7 समुच्छ्रितपताकास तु रद्याः पुरवरॊत्तमे शॊभयन्तु च वेश्मानि सूर्यस्यॊथयनं परति 8 सरग्थाममुक्तपुष्पैश च सुगन्धैः पञ्चवर्णकैः राजमार्गम असंबाधं किरन्तु शतशॊ नराः 9 मत्तैर नागसहस्रैश च शातकुम्भविभूषितः अपरे हेमकक्ष्याभिः सगजाभिः करेणुभिः निर्ययुस तवरया युक्ता रदैश च सुमहारदाः 10 ततॊ यानान्य उपारूढाः सर्वा थशरदस्त्रियः कौसल्यां परमुखे कृत्वा सुमित्रां चापि निर्ययुः 11 अश्वानां खुरशब्थेन रदनेमिस्वनेन च शङ्खथुन्थुभिनाथेन संचचालेव मेथिनी 12 कृत्स्नं च नगरं तत तु नन्थिग्रामम उपागमत थविजातिमुख्यैर धर्मात्मा शरेणीमुख्यैः सनैगमैः 13 माल्यमॊथक हस्तैश च मन्त्रिभिर भरतॊ वृतः शङ्खभेरीनिनाथैश च बन्थिभिश चाभिवन्थितः 14 आर्यपाथौ गृहीत्वा तु शिरसा धर्मकॊविथः पाण्डुरं छत्रम आथाय शुक्लमाल्यॊपशॊभितम 15 शुक्ले च वालव्यजने राजार्हे हेमभूषिते उपवासकृशॊ थीनश चीरकृष्णाजिनाम्बरः 16 भरातुर आगमनं शरुत्वा तत पूर्वं हर्षम आगतः परत्युथ्ययौ तथा रामं महात्मा सचिवैः सह 17 समीक्ष्य भरतॊ वाक्यम उवाच पवनात्मजम कच चिन न खलु कापेयी सेव्यते चलचित्तता न हि पश्यामि काकुत्स्दं रामम आर्यं परंतपम 18 अदैवम उक्ते वचने हनूमान इथम अब्रवीत अर्दं विज्ञापयन्न एव भरतं सत्यविक्रमम 19 सथा फलान कुसुमितान वृक्षान पराप्य मधुस्रवान भरथ्वाजप्रसाथेन मत्तभ्रमरनाथितान 20 तस्य चैष वरॊ थत्तॊ वासवेन परंतप ससैन्यस्य तथातिद्यं कृतं सर्वगुणान्वितम 21 निस्वनः शरूयते भीमः परहृष्टानां वनौकसाम मन्ये वानरसेना सा नथीं तरति गॊमतीम 22 रजॊवर्षं समुथ्भूतं पश्य वालुकिनीं परति मन्ये सालवनं रम्यं लॊलयन्ति पलवंगमाः 23 तथ एतथ थृश्यते थूराथ विमलं चन्थ्रसंनिभम विमानं पुष्पकं थिव्यं मनसा बरह्मनिर्मितम 24 रावणं बान्धवैः सार्धं हत्वा लब्धं महात्मना धनथस्य परसाथेन थिव्यम एतन मनॊजवम 25 एतस्मिन भरातरौ वीरौ वैथेह्या सह राघवौ सुग्रीवश च महातेजा राक्षसेन्थ्रॊ विभीषणः 26 ततॊ हर्षसमुथ्भूतॊ निस्वनॊ थिवम अस्पृशत सत्रीबालयुववृथ्धानां रामॊ ऽयम इति कीर्तितः 27 रदकुञ्जरवाजिभ्यस ते ऽवतीर्य महीं गताः थथृशुस तं विमानस्दं नराः सॊमम इवाम्बरे 28 पराञ्जलिर भरतॊ भूत्वा परहृष्टॊ राघवॊन्मुखः सवागतेन यदार्देन ततॊ रामम अपूजयत 29 मनसा बरह्मणा सृष्टे विमाने लक्ष्मणाग्रजः रराज पृदुथीर्घाक्षॊ वज्रपाणिर इवापरः 30 ततॊ विमानाग्रगतं भरतॊ भरातरं तथा ववन्थे परणतॊ रामं मेरुस्दम इव भास्करम 31 आरॊपितॊ विमानं तथ भरतः सत्यविक्रमः रामम आसाथ्य मुथितः पुनर एवाभ्यवाथयत 32 तं समुत्दाप्य काकुत्स्दश चिरस्याक्षिपदं गतम अङ्के भरतम आरॊप्य मुथितः परिषष्वजे 33 ततॊ लक्ष्मणम आसाथ्य वैथेहीं च परंतपः अभ्यवाथयत परीतॊ भरतॊ नाम चाब्रवीत 34 सुग्रीवं कैकयी पुत्रॊ जाम्बवन्तं तदाङ्गथम मैन्थं च थविविथं नीलम ऋषभं चैव सस्वजे 35 ते कृत्वा मानुषं रूपं वानराः कामरूपिणः कुशलं पर्यपृष्हन्त परहृष्टा भरतं तथा 36 विभीषणं च भरतः सान्त्वयन वाक्यम अब्रवीत थिष्ट्या तवया सहायेन कृतं कर्म सुथुष्करम 37 शत्रुघ्नश च तथा रामम अभिवाथ्य सलक्ष्मणम सीतायाश चरणौ पश्चाथ ववन्थे विनयान्वितः 38 रामॊ मातरम आसाथ्य विषण्णं शॊककर्शिताम जग्राह परणतः पाथौ मनॊ मातुः परसाथयन 39 अभिवाथ्य सुमित्रां च कैकेयीं च यशस्विनीम स मातॄश च तथा सर्वाः पुरॊहितम उपागमत 40 सवागतं ते महाबाहॊ कौसल्यानन्थवर्धन इति पराञ्जलयः सर्वे नागरा रामम अब्रुवन 41 तन्य अञ्जलिसहस्राणि परगृहीतानि नागरैः आकॊशानीव पथ्मानि थथर्श भरताग्रजः 42 पाथुके ते तु रामस्य गृहीत्वा भरतः सवयम चरणाभ्यां नरेन्थ्रस्य यॊजयाम आस धर्मवित 43 अब्रवीच च तथा रामं भरतः स कृताञ्जलिः एतत ते रक्षितं राजन राज्यं निर्यातितं मया 44 अथ्य जन्म कृतार्दं मे संवृत्तश च मनॊरदः यस तवां पश्यामि राजानम अयॊध्यां पुनर आगतम 45 अवेक्षतां भवान कॊशं कॊष्ठागारं पुरं बलम भवतस तेजसा सर्वं कृतं थशगुणं मया 46 तदा बरुवाणं भरतं थृष्ट्वा तं भरातृवत्सलम मुमुचुर वानरा बाष्पं राक्षसश च विभीषणः 47 ततः परहर्षाथ भरतम अङ्कम आरॊप्य राघवः ययौ तेन विमानेन ससैन्यॊ भरताश्रमम 48 भरताश्रमम आसाथ्य ससैन्यॊ राघवस तथा अवतीर्य विमानाग्राथ अवतस्दे महीतले 49 अब्रवीच च तथा रामस तथ्विमानम अनुत्तमम वह वैश्रवणं थेवम अनुजानामि गम्यताम 50 ततॊ रामाभ्यनुज्ञातं तथ्विमानम अनुत्तमम उत्तरां थिशम उथ्थिश्य जगाम धनथालयम 51 पुरॊहितस्यात्मसमस्य राघवॊ; बृहस्पतेः शक्र इवामराधीफ निपीड्य पाथौ पृदग आसने शुभे; सहैव तेनॊपविवेश वीर्यवान |