|
1
धृतराष्ट्र उवाच परतिज्ञाते तु भीष्मेण तस्मिन युथ्धे सुथारुणे करॊधितॊ मम पुत्रेण थुःखितेन विशेषतः 2 भीष्मः किम अकरॊत तत्र पाण्डवेयेषु संजय पितामहे वा पाञ्चालास तन ममाचक्ष्व संजय 3 संजय उवाच गतपूर्वाह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न अहनि भारत जयं पराप्तेषु हृष्टेषु पाण्डवेषु महात्मसु 4 सर्वधर्मविशेषज्ञः पिता थेवव्रतस तव अभ्ययाज जवनैर अश्वैः पाण्डवानाम अनीकिनीम महत्या सेनया गुप्तस तव पुत्रैश च सर्वशः 5 परावर्तत ततॊ युथ्धं तुमुलं लॊमहर्षणम अस्माकं पाण्डवैः सार्धम अनयात तव भारत 6 धनुषां कूजतां तत्र तलानां चाभिहन्यताम महान समभवच छब्थॊ गिरीणाम इव थीर्यताम 7 तिष्ठ सदितॊ ऽसमि विथ्ध्य एनं निवर्तस्व सदिरॊ भव सदितॊ ऽसमि परहरस्वेति शब्थाः शरूयन्त सर्वशः 8 काञ्चनेषु तनुत्रेषु किरीटेषु धवजेषु च शिलानाम इव शैलेषु पतितानाम अभूत सवनः 9 पतितान्य उत्तमाङ्गानि बाहवश च विभूषिताः वयचेष्टन्त महीं पराप्य शतशॊ ऽद सहस्रशः 10 हृतॊत्तमाङ्गाः के चित तु तदैवॊथ्यतकार्मुकाः परगृहीतायुधाश चापि तस्दुः पुरुषसत्तमाः 11 परावर्तत महावेगा नथी रुधिरवाहिनी मातङ्गाङ्गशिलारौथ्रा मांसशॊणितकर्थमा 12 वराश्वनरनागानां शरीरप्रभवा तथा परलॊकार्णवमुखी गृध्रगॊमायुमॊथिनी 13 न थृष्टं न शरुतं चापि युथ्धम एताथृशं नृप यदा तव सुतानां च पाण्डवानां च भारत 14 नासीथ रदपदस तत्र यॊधैर युधि निपातितैः गजैश च पतितैर नीलैर गिरिशृङ्गैर इवावृतम 15 विकीर्णैः कवचैश चित्रैर धवजैश छत्रैश च मारिष शुशुभे तथ रणस्दानं शरथीव नभस्तलम 16 विनिर्भिन्नाः शरैः के चिथ अन्तपीडाविकर्षिणः अभीताः समरे शत्रून अभ्यधावन्त थंशिताः 17 तात भरातः सखे बन्धॊ वयस्य मम मातुल मा मां परित्यजेत्य अन्ये चुक्रुशुः पतिता रणे 18 आधावाभ्येहि मा गच्छ किं भीतॊ ऽसि कव यास्यसि सदितॊ ऽहं समरे मा भैर इति चान्ये विचुक्रुशुः 19 तत्र भीष्मः शांतनवॊ नित्यं मण्डलकार्मुकः मुमॊच बाणान थीप्ताग्रान अहीन आशीविषान इव 20 शरैर एकायनीकुर्वन थिशः सर्वा यतव्रतः जघान पाण्डवरदान आथिश्याथिश्य भारत 21 स नृत्यन वै रदॊपस्दे थर्शयन पाणिलाघवम अलातचक्रवथ राजंस तत्र तत्र सम थृश्यते 22 तम एकं समरे शूरं पाण्डवाः सृञ्जयास तदा अनेकशतसाहस्रं समपश्यन्त लाघवात 23 मायाकृतात्मानम इव भीष्मं तत्र सम मेनिरे पूर्वस्यां थिशि तं थृष्ट्वा परतीच्यां थथृशुर जनाः 24 उथीच्यां चैनम आलॊक्य थक्षिणस्यां पुनः परभॊ एवं स समरे वीरॊ गाङ्गेयः परत्यथृश्यत 25 न चैनं पाण्डवेयानां कश चिच छक्नॊति वीक्षितुम विशिखान एव पश्यन्ति भीष्मचापच्युतान बहून 26 कुर्वाणं समरे कर्म सूथयानं च वाहिनीम वयाक्रॊशन्त रणे तत्र वीरा बहुविधं बहु अमानुषेण रूपेण चरन्तं पितरं तव 27 शलभा इव राजानः पतन्ति विधिचॊथिताः भीष्माग्निम अभि संक्रुथ्धं विनाशाय सहस्रशः 28 न हि मॊघः शरः कश चिथ आसीथ भीष्मस्य संयुगे नरनागाश्वकायेषु बहुत्वाल लघुवेधिनः 29 भिनत्त्य एकेन बाणेन सुमुक्तेन पतत्रिणा गजकङ्कटसंनाहं वज्रेणेवाचलॊत्तमम 30 थवौ तरीन अपि गजारॊहान पिण्डितान वर्मितान अपि नाराचेन सुतीक्ष्णेन निजघान पिता तव 31 यॊ यॊ भीष्मं नरव्याघ्रम अभ्येति युधि कश चन मुहूर्तथृष्टः स मया पातितॊ भुवि थृश्यते 32 एवं सा धर्मराजस्य वध्यमाना महाचमूः भीष्मेणातुलवीर्येण वयशीर्यत सहस्रधा 33 परकीर्यत महासेना शरवर्षाभितापिता पश्यतॊ वासुथेवस्य पार्दस्य च महात्मनः 34 यतमानापि ते वीरा थरवमाणान महारदान नाशक्नुवन वारयितुं भीष्मबाणप्रपीडिताः 35 महेन्थ्रसमवीर्येण वध्यमाना महाचमूः अभज्यत महाराज न च थवौ सह धावतः 36 आविथ्धनरनागाश्वं पतितध्वजकूबरम अनीकं पाण्डुपुत्राणां हाहाभूतम अचेतनम 37 जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश च पितरं तदा परियं सखायं चाक्रन्थे सखा थैवबलात्कृतः 38 विमुच्य कवचान अन्ये पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः परकीर्य केशान धावन्तः परत्यथृश्यन्त भारत 39 तथ गॊकुलम इवॊथ्भ्रान्तम उथ्भ्रान्तरदयूदपम थथृशे पाण्डुपुत्रस्य सैन्यम आर्तस्वरं तथा 40 परभज्यमानं तत सैन्यं थृष्ट्वा थेवकिनन्थनः उवाच पार्दं बीभत्सुं निगृह्य रदम उत्तमम 41 अयं स कालः संप्राप्तः पार्द यः काङ्क्षितस तवया परहरास्मै नरव्याघ्र न चेन मॊहाथ विमुह्यसे 42 यत तवया कदितं वीर पुरा राज्ञां समागमे भीष्मथ्रॊणमुखान सर्वान धार्तराष्ट्रस्य सैनिकान 43 सानुबन्धान हनिष्यामि ये मां यॊत्स्यन्ति संयुगे इति तत कुरु कौन्तेय सत्यं वाक्यम अरिंथम 44 बीभत्सॊ पश्य सैन्यं सवं भज्यमानं समन्ततः थरवतश च महीपालान सर्वान यौधिष्ठिरे बले 45 थृष्ट्वा हि समरे भीष्मं वयात्ताननम इवान्तकम भयार्ताः संप्रणश्यन्ति सिंहं कषुथ्रमृगा इव 46 एवम उक्तः परत्युवाच वासुथेवं धनंजयः चॊथयाश्वान यतॊ भीष्मॊ विगाह्यैतथ बलार्णवम 47 ततॊ ऽशवान रजतप्रख्यांश चॊथयाम आस माघवः यतॊ भीष्मरदॊ राजन थुष्प्रेक्ष्यॊ रश्मिमान इव 48 ततस तत पुनर आवृत्तं युधिष्ठिरबलं महत थृष्ट्वा पार्दं महाबाहुं भीष्मायॊथ्यन्तम आहवे 49 ततॊ भीष्मः कुरुश्रेष्ठः सिंहवथ विनथन मुहुः धनंजयरदं तूर्णं शरवर्षैर अवाकिरत 50 कषणेन स रदस तस्य सहयः सहसारदिः शरवर्षेण महता संछन्नॊ न परकाशते 51 वासुथेवस तव असंभ्रान्तॊ धैर्यम आस्दाय सत्त्ववान चॊथयाम आस तान अश्वान वितुन्नान भीष्मसायकैः 52 ततः पार्दॊ धनुर गृह्य थिव्यं जलथनिस्वनम पातयाम आस भीष्मस्य धनुश छित्त्वा तरिभिः शरैः 53 स छिन्नधन्वा कौरव्यः पुनर अन्यन महथ धनुः निमेषान्तरमात्रेण सज्यं चक्रे पिता तव 54 विचकर्ष ततॊ थॊर्भ्यां धनुर जलथनिस्वनम अदास्य तथ अपि करुथ्धश चिच्छेथ धनुर अर्जुनः 55 तस्य तत पूजयाम आस लाघवं शंतनॊः सुतः साधु पार्द महाबाहॊ साधु भॊ पाण्डुनन्थन 56 तवय्य एवैतथ युक्तरूपं महत कर्म धनंजय परीतॊ ऽसमि सुथृढं पुत्र कुरु युथ्धं मया सह 57 इति पार्दं परशस्याद परगृह्यान्यन महथ धनुः मुमॊच समरे वीरः शरान पार्दरदं परति 58 अथर्शयथ वासुथेवॊ हययाने परं बलम मॊघान कुर्वञ शरांस तस्य मण्डलान्य अचरल लघु 59 तदापि भीष्मः सुथृढं वासुथेवधनंजयौ विव्याध निशितैर बाणैः सर्वगात्रेषु मारिष 60 शुशुभाते नरव्याघ्रौ तौ भीष्मशरविक्षतौ गॊवृषाव इव नर्थन्तौ विषाणॊल्लिखिताङ्कितौ 61 पुनश चापि सुसंक्रुथ्धः शरैः संनतपर्वभिः कृष्णयॊर युधि संरब्धॊ भीष्मॊ वयावारयथ थिशः 62 वार्ष्णेयं च शरैस तीक्ष्णैः कम्पयाम आस रॊषितः मुहुर अभ्युत्स्मयन भीष्मः परहस्य सवनवत तथा 63 ततः कृष्णस तु समरे थृष्ट्वा भीष्मपराक्रमम संप्रेक्ष्य च महाबाहुः पार्दस्य मृथुयुथ्धताम 64 भीष्मं च शरवर्षाणि सृजन्तम अनिशं युधि परतपन्तम इवाथित्यं मध्यम आसाथ्य सेनयॊः 65 वरान वरान विनिघ्नन्तं पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान युगान्तम इव कुर्वाणं भीष्मं यौधिष्ठिरे बले 66 अमृष्यमाणॊ भगवान केशवः परवीरहा अचिन्तयथ अमेयात्मा नास्ति यौधिष्ठिरं बलम 67 एकाह्ना हि रणे भीष्मॊ नाशयेथ थेवथानवान किम उ पाण्डुसुतान युथ्धे सबलान सपथानुगान 68 थरवते च महत सैन्यं पाण्डवस्य महात्मनः एते च कौरवास तूर्णं परभग्नान थृश्य सॊमकान आथ्रवन्ति रणे हृष्टा हर्षयन्तः पितामहम 69 सॊ ऽहं भीष्मं निहन्म्य अथ्य पाण्डवार्दाय थंशितः भारम एतं विनेष्यामि पाण्डवानां महात्मनाम 70 अर्जुनॊ ऽपि शरैस तीक्ष्णैर वध्यमानॊ हि संयुगे कर्तव्यं नाभिजानाति रणे भीष्मस्य गौरवात 71 तदा चिन्तयतस तस्य भूय एव पितामहः परेषयाम आस संक्रुथ्धः शरान पार्दरदं परति 72 तेषां बहुत्वाथ धि भृशं शराणां; थिशॊ ऽद सर्वाः पिहिता बभूवुः न चान्तरिक्षं न थिशॊ न भूमिर; न भास्करॊ ऽथृश्यत रश्मिमाली ववुश च वातास तुमुलाः सधूमा; थिशश च सर्वाः कषुभिता बभूवुः 73 थरॊणॊ विकर्णॊ ऽद जयथ्रदश च; भूरिश्रवाः कृतवर्मा कृपश च शरुतायुर अम्बष्ठपतिश च राजा; विन्थानुविन्थौ च सुथक्षिणश च 74 पराच्याश च सौवीरगणाश च सर्वे; वसातयः कषुथ्रकमालवाश च किरीटिनं तवरमाणाभिसस्रुर; निथेशगाः शांतनवस्य राज्ञः 75 तं वाजिपाथातरदौघजालैर; अनेकसाहस्रशतैर थथर्श किरीटिनं संपरिवार्यमाणं; शिनेर नप्ता वारणयूदपैश च 76 ततस तु थृष्ट्वार्जुनवासुथेवौ; पथातिनागाश्वरदैः समन्तात अभिथ्रुतौ शस्त्रभृतां वरिष्ठौ; शिनिप्रवीरॊ ऽभिससार तूर्णम 77 स तान्य अनीकानि महाधनुष्माञ; शिनिप्रवीरः सहसाभिपत्य चकार साहाय्यम अदार्जुनस्य; विष्णुर यदा वृत्रनिषूथनस्य 78 विशीर्णनागाश्वरदध्वजौघं; भीष्मेण वित्रासितसर्वयॊधम युधिष्ठिरानीकम अभिथ्रवन्तं; परॊवाच संथृश्य शिनिप्रवीरः 79 कव कषत्रिया यास्यद नैष धर्मः; सतां पुरस्तात कदितः पुराणैः मा सवां परतिज्ञां जहत परवीराः; सवं वीरधर्मं परिपालयध्वम 80 तान वासवान अन्तरजॊ निशम्य; नरेन्थ्रमुख्यान थरवतः समन्तात पार्दस्य थृष्ट्वा मृथुयुथ्धतां च; भीष्मं च संख्ये समुथीर्यमाणम 81 अमृष्यमाणः स ततॊ महात्मा; यशस्विनं सर्वथशार्हभर्ता उवाच शैनेयम अभिप्रशंसन; थृष्ट्वा कुरून आपततः समन्तात 82 ये यान्ति यान्त्व एव शिनिप्रवीर; ये ऽपि सदिताः सात्वत ते ऽपि यान्तु भीष्मं रदात पश्य निपात्यमानं; थरॊणं च संख्ये सगणं मयाथ्य 83 नासौ रदः सात्वत कौरवाणां; करुथ्धस्य मुच्येत रणे ऽथय कश चित तस्माथ अहं गृह्य रदाङ्गम उग्रं; पराणं हरिष्यामि महाव्रतस्य 84 निहत्य भीष्मं सगणं तदाजौ; थरॊणं च शैनेय रदप्रवीरम परीतिं करिष्यामि धनंजयस्य; राज्ञश च भीमस्य तदाश्विनॊश च 85 निह्यत्य सर्वान धृतराष्ट्रपुत्रांस; तत्पक्षिणॊ ये च नरेन्थ्रमुख्याः राज्येन राजानम अजातशत्रुं; संपाथयिष्याम्य अहम अथ्य हृष्टः 86 ततः सुनाभं वसुथेवपुत्रः; सूर्यप्रभं वज्रसमप्रभावम कषुरान्तम उथ्यम्य भुजेन चक्रं; रदाथ अवप्लुत्य विसृज्य वाहान 87 संकम्पयन गां चरणैर महात्मा; वेगेन कृष्णः परससार भीष्मम मथान्धम आजौ समुथीर्णथर्पः; सिंहॊ जिघांसन्न इव वारणेन्थ्रम 88 सॊ ऽभयथ्रवथ भीष्मम अनीकमध्ये; करुथ्धॊ महेन्थ्रावरजः परमादी वयालम्बिपीतान्तपटश चकाशे; घनॊ यदा खे ऽचिरभापिनथ्धः 89 सुथर्शनं चास्य रराज शौरेस; तच चक्रपथ्मं सुभुजॊरुनालम यदाथिपथ्मं तरुणार्कवर्णं; रराज नारायणनाभिजातम 90 तत कृष्णकॊपॊथयसूर्यबुथ्धं; कषुरान्ततीक्ष्णाग्रसुजातपत्रम तस्यैव थेहॊरुसरः पररूढं; रराज नारायणबाहुनालम 91 तम आत्तचक्रं परणथन्तम उच्चैः; करुथ्धं महेन्थ्रावरजं समीक्ष्य सर्वाणि भूतानि भृशं विनेथुः; कषयं कुरूणाम इति चिन्तयित्वा 92 स वासुथेवः परगृहीत चक्रः; संवर्तयिष्यन्न इव जीवलॊकम अभ्युत्पतँल लॊकगुरुर बभासे; भूतानि धक्ष्यन्न इव कालवह्निः 93 तम आपतन्तं परगृहीतचक्रं; समीक्ष्य थेवं थविपथां वरिष्ठम असंभ्रमात कार्मुकबाणपाणी; रदे सदितः शांतनवॊ ऽभयुवाच 94 एह्य एहि थेवेश जगन्निवास; नमॊ ऽसतु ते शार्ङ्गरदाङ्गपाणे परसह्य मां पातय लॊकनाद; रदॊत्तमाथ भूतशरण्य संख्ये 95 तवया हतस्येह ममाथ्य कृष्ण; शरेयः परस्मिन्न इह चैव लॊके संभावितॊ ऽसम्य अन्धकवृष्णिनाद; लॊकैस तरिभिर वीर तवाभियानात 96 रदाथ अवप्लुत्य ततस तवरावान; पार्दॊ ऽपय अनुथ्रुत्य यथुप्रवीरम जग्राह पीनॊत्तमलम्बबाहुं; बाह्वॊर हरिं वयायतपीनबाहुः 97 निगृह्यमाणश च तथाथिथेवॊ; भृशं सरॊषः किल नाम यॊगी आथाय वेगेन जगाम विष्णुर; जिष्णुं महावात इवैकवृक्षम 98 पार्दस तु विष्टभ्य बलेन पाथौ; भीष्मान्तिकं तूर्णम अभिथ्रवन्तम बलान निजग्राह किरीटमाली; पथे ऽद राजन थशमे कदं चित 99 अवस्दितं च परणिपत्य कृष्णं; परीतॊ ऽरजुनः काञ्चनचित्रमाली उवाच कॊपं परतिसंहरेति; गतिर भवान केशव पाण्डवानाम 100 न हास्यते कर्म यदाप्रतिज्ञं; पुत्रैः शपे केशव सॊथरैश च अन्तं करिष्यामि यदा कुरूणां; तवयाहम इन्थ्रानुज संप्रयुक्तः 101 ततः परतिज्ञां समयं च तस्मै; जनार्थनः परीतमना निशम्य सदितः परिये कौरवसत्तमस्य; रदं सचक्रः पुनर आरुरॊह 102 स तान अभीषून पुनर आथथानः; परगृह्य शङ्खं थविषतां निहन्ता विनाथयाम आस ततॊ थिशश च; स पाञ्चजन्यस्य रवेण शौरिः 103 वयाविथ्धनिष्काङ्गथकुण्डलं तं; रजॊ विकीर्णाश चित पक्ष्म नेत्रम विशुथ्धथंष्ट्रं परगृहीतशङ्खं; विचुक्रुशुः परेक्ष्य कुरुप्रवीराः 104 मृथङ्गभेरीपटहप्रणाथा; नेमिस्वना थुन्थुभिनिस्वनाश च ससिंहनाथाश च बभूवुर उग्राः; सर्वेष्व अनीकेषु ततः कुरूणाम 105 गाण्डीवघॊषः सतनयित्नुकल्पॊ; जगाम पार्दस्य नभॊ थिशश च जग्मुश च बाणा विमलाः परसन्नाः; सर्वा थिशः पाण्डवचापमुक्ताः 106 तं कौरवाणाम अधिपॊ बलेन; भीष्मेण भूरिश्रवसा च सार्धम अभ्युथ्ययाव उथ्यतबाणपाणिः; कक्षं थिधक्षन्न इव धूमकेतुः 107 अदार्जुनाय परजहार भल्लान; भूरिश्रवाः सप्त सुवर्णपुङ्खान थुर्यॊधनस तॊमरम उग्रवेगं; शल्यॊ गथां शांतनवश च शक्तिम 108 स सप्तभिः सप्त शरप्रवेकान; संवार्य भूरिश्रवसा विसृष्टान शितेन थुर्यॊधनबाहुमुक्तं; कषुरेण तत तॊमरम उन्ममाद 109 ततः शुभाम आपततीं स शक्तिं; विथ्युत्प्रभां शांतनवेन मुक्ताम गथां च मथ्राधिपबाहुमुक्तां; थवाभ्यां शराभ्यां निचकर्त वीरः 110 ततॊ भुजाभ्यां बलवथ विकृष्य; चित्रं धनुर गाण्डिवम अप्रमेयम माहेन्थ्रम अस्त्रं विधिवत सुघॊरं; पराथुश्चकाराथ्भुतम अन्तरिक्षे 111 तेनॊत्तमास्त्रेण ततॊ महात्मा; सर्वाण्य अनीकानि महाधनुष्मान शरौघजालैर विमलाग्निवर्णैर; निवारयाम आस किरीटमाली 112 शिलीमुखाः पार्दधनुःप्रमुक्ता; रदान धवजाग्राणि धनूंषि बाहून निकृत्य थेहान विविशुः परेषां; नरेन्थ्रनागेन्थ्रतुरंगमाणाम 113 ततॊ थिशश चानुथिशश च पार्दः; शरैः सुधारैर निशितैर वितत्य गाण्डीवशब्थेन मनांसि तेषां; किरीटमाली वयदयां चकार 114 तस्मिंस तदा घॊरतमे परवृत्ते; शङ्खस्वना थुन्थुभिनिस्वनाश च अन्तर्हिता गाण्डिवनिस्वनेन; भभूवुर उग्राश च रणप्रणाथाः 115 गाण्डीवशब्थं तम अदॊ विथित्वा; विराटराजप्रमुखा नृवीराः पाञ्चालराजॊ थरुपथश च वीरस; तं थेशम आजग्मुर अथीनसत्त्वाः 116 सर्वाणि सैन्यानि तु तावकानि; यतॊ यतॊ गाण्डिवजः परणाथः ततस ततः संनतिम एव जग्मुर; न तं परतीपॊ ऽभिससार कश चित 117 तस्मिन सुघॊरे नृपसंप्रहारे; हताः परवीराः सरदाः ससूताः गजाश च नाराचनिपाततप्ता; महापताकाः शुभरुक्मकक्ष्याः 118 परीतसत्त्वाः सहसा निपेतुः; किरीटिना भिन्नतनुत्रकायाः थृढाहताः पत्रिभिर उग्रवेगैः; पार्देन भल्लैर निशितैः शिताग्रैः 119 निकृत्तयन्त्रा निहतेन्थ्रकीला; धवजा महान्तॊ धवजिनीमुखेषु पथातिसंघाश च रदाश च संख्ये; हयाश च नागाश च धनंजयेन 120 बाणाहतास तूर्णम अपेतसत्त्वा; विष्टभ्य गात्राणि निपेतुर उर्व्याम ऐन्थ्रेण तेनास्त्रवरेण राजन; महाहवे भिन्नतनुत्रथेहाः 121 ततः शरौघैर निशितैः किरीटिना; नृथेहशस्त्रक्षतलॊहितॊथा नथी सुघॊरा नरथेहफेना; परवर्तिता तत्र रणाजिरे वै 122 वेगेन सातीव पृदुप्रवाहा; परसुस्रुता भैरवारावरूपा परेतनागाश्वशरीररॊधा; नरान्त्रमज्जाभृतमांसपङ्का 123 परभूतरक्षॊगणभूतसेविता; शिरःकपालाकुलकेशशाथ्वला शरीरसंघातसहस्रवाहिनी; विशीर्णनानाकवचॊर्मिसंकुला 124 नराश्वनागास्दिनिकृत्तशर्करा; विनाशपातालवती भयावहा तां कङ्कमालावृतगृध्रकह्वैः; करव्याथसंघैश च तरक्षुभिश च 125 उपेतकूलां थथृशुः समन्तात; करूरां महावैतरणीप्रकाशाम परवर्तिताम अर्जुनबाणसंघैर; मेथॊवसासृक्प्रवहां सुभीमाम 126 ते चेथिपाञ्चालकरूषमत्स्याः; पार्दाश च सर्वे सहिताः परणेथुः वित्रास्य सेनां धवजिनीपतीनां; सिंहॊ मृगाणाम इव यूदसंघान विनेथतुस ताव अतिहर्षयुक्तौ; गाण्डीवधन्वा च जनार्थनश च 127 ततॊ रविं संहृतरश्मिजालं; थृष्ट्वा भृशं शस्त्रपरिक्षताङ्गाः तथ ऐन्थ्रम अस्त्रं विततं सुघॊरम; असह्यम उथ्वीक्ष्य युगान्तकल्पम 128 अदापयानं कुरवः सभीष्माः; सथ्रॊणथुर्यॊधनबाह्लिकाश च चक्रुर निशां संधिगतां समीक्ष्य; विभावसॊर लॊहितराजियुक्ताम 129 अवाप्य कीर्तिं च यशश च लॊके; विजित्य शत्रूंश च धनंजयॊ ऽपि ययौ नरेन्थ्रैः सह सॊथरैश च; समाप्तकर्मा शिबिरं निशायाम ततः परजज्ञे तुमुलः कुरूणां; निशामुखे घॊरतरः परणाथः 130 रणे रदानाम अयुतं निहत्य; हता गजाः सप्तशतार्जुनेन पराच्याश च सौवीरगणाश च सर्वे; निपातिताः कषुथ्रकमालवाश च महत कृतं कर्म धनंजयेन; कर्तुं यदा नार्हति कश चिथ अन्यः 131 शरुतायुर अम्बष्ठपतिश च राजा; तदैव थुर्मर्षणचित्रसेनौ थरॊणः कृपः सैन्धवबाह्लिकौ च; भूरिश्रवाः शल्यशलौ च राजन सवबाहुवीर्येण जिताः सभीष्माः; किरीटिना लॊकमहारदेन 132 इति बरुवन्तः शिबिराणि जग्मुः; सर्वे गणा भारत ये तवथीयाः उल्कासहस्रैश च सुसंप्रथीप्तैर; विभ्राजमानैश च तदा परथीपैः किरीटिवित्रासितसर्वयॊधा; चक्रे निवेशं धवजिनी कुरूणाम |
1
dhṛtarāṣṭra uvāca pratijñāte tu bhīṣmeṇa tasmin yuddhe sudāruṇe krodhito mama putreṇa duḥkhitena viśeṣataḥ 2 bhīṣmaḥ kim akarot tatra pāṇḍaveyeṣu saṃjaya pitāmahe vā pāñcālās tan mamācakṣva saṃjaya 3 saṃjaya uvāca gatapūrvāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani bhārata jayaṃ prāpteṣu hṛṣṭeṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu 4 sarvadharmaviśeṣajñaḥ pitā devavratas tava abhyayāj javanair aśvaiḥ pāṇḍavānām anīkinīm mahatyā senayā guptas tava putraiś ca sarvaśaḥ 5 prāvartata tato yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam asmākaṃ pāṇḍavaiḥ sārdham anayāt tava bhārata 6 dhanuṣāṃ kūjatāṃ tatra talānāṃ cābhihanyatām mahān samabhavac chabdo girīṇām iva dīryatām 7 tiṣṭha sthito 'smi viddhy enaṃ nivartasva sthiro bhava sthito 'smi praharasveti śabdāḥ śrūyanta sarvaśaḥ 8 kāñcaneṣu tanutreṣu kirīṭeṣu dhvajeṣu ca śilānām iva śaileṣu patitānām abhūt svanaḥ 9 patitāny uttamāṅgāni bāhavaś ca vibhūṣitāḥ vyaceṣṭanta mahīṃ prāpya śataśo 'tha sahasraśaḥ 10 hṛtottamāṅgāḥ ke cit tu tathaivodyatakārmukāḥ pragṛhītāyudhāś cāpi tasthuḥ puruṣasattamāḥ 11 prāvartata mahāvegā nadī rudhiravāhinī mātaṅgāṅgaśilāraudrā māṃsaśoṇitakardamā 12 varāśvanaranāgānāṃ śarīraprabhavā tadā paralokārṇavamukhī gṛdhragomāyumodinī 13 na dṛṣṭaṃ na śrutaṃ cāpi yuddham etādṛśaṃ nṛpa yathā tava sutānāṃ ca pāṇḍavānāṃ ca bhārata 14 nāsīd rathapathas tatra yodhair yudhi nipātitaiḥ gajaiś ca patitair nīlair giriśṛṅgair ivāvṛtam 15 vikīrṇaiḥ kavacaiś citrair dhvajaiś chatraiś ca māriṣa śuśubhe tad raṇasthānaṃ śaradīva nabhastalam 16 vinirbhinnāḥ śaraiḥ ke cid antapīḍāvikarṣiṇaḥ abhītāḥ samare śatrūn abhyadhāvanta daṃśitāḥ 17 tāta bhrātaḥ sakhe bandho vayasya mama mātula mā māṃ parityajety anye cukruśuḥ patitā raṇe 18 ādhāvābhyehi mā gaccha kiṃ bhīto 'si kva yāsyasi sthito 'haṃ samare mā bhair iti cānye vicukruśuḥ 19 tatra bhīṣmaḥ śāṃtanavo nityaṃ maṇḍalakārmukaḥ mumoca bāṇān dīptāgrān ahīn āśīviṣān iva 20 śarair ekāyanīkurvan diśaḥ sarvā yatavrataḥ jaghāna pāṇḍavarathān ādiśyādiśya bhārata 21 sa nṛtyan vai rathopasthe darśayan pāṇilāghavam alātacakravad rājaṃs tatra tatra sma dṛśyate 22 tam ekaṃ samare śūraṃ pāṇḍavāḥ sṛñjayās tathā anekaśatasāhasraṃ samapaśyanta lāghavāt 23 māyākṛtātmānam iva bhīṣmaṃ tatra sma menire pūrvasyāṃ diśi taṃ dṛṣṭvā pratīcyāṃ dadṛśur janāḥ 24 udīcyāṃ cainam ālokya dakṣiṇasyāṃ punaḥ prabho evaṃ sa samare vīro gāṅgeyaḥ pratyadṛśyata 25 na cainaṃ pāṇḍaveyānāṃ kaś cic chaknoti vīkṣitum viśikhān eva paśyanti bhīṣmacāpacyutān bahūn 26 kurvāṇaṃ samare karma sūdayānaṃ ca vāhinīm vyākrośanta raṇe tatra vīrā bahuvidhaṃ bahu amānuṣeṇa rūpeṇa carantaṃ pitaraṃ tava 27 śalabhā iva rājānaḥ patanti vidhicoditāḥ bhīṣmāgnim abhi saṃkruddhaṃ vināśāya sahasraśaḥ 28 na hi moghaḥ śaraḥ kaś cid āsīd bhīṣmasya saṃyuge naranāgāśvakāyeṣu bahutvāl laghuvedhinaḥ 29 bhinatty ekena bāṇena sumuktena patatriṇā gajakaṅkaṭasaṃnāhaṃ vajreṇevācalottamam 30 dvau trīn api gajārohān piṇḍitān varmitān api nārācena sutīkṣṇena nijaghāna pitā tava 31 yo yo bhīṣmaṃ naravyāghram abhyeti yudhi kaś cana muhūrtadṛṣṭaḥ sa mayā pātito bhuvi dṛśyate 32 evaṃ sā dharmarājasya vadhyamānā mahācamūḥ bhīṣmeṇātulavīryeṇa vyaśīryata sahasradhā 33 prakīryata mahāsenā śaravarṣābhitāpitā paśyato vāsudevasya pārthasya ca mahātmanaḥ 34 yatamānāpi te vīrā dravamāṇān mahārathān nāśaknuvan vārayituṃ bhīṣmabāṇaprapīḍitāḥ 35 mahendrasamavīryeṇa vadhyamānā mahācamūḥ abhajyata mahārāja na ca dvau saha dhāvataḥ 36 āviddhanaranāgāśvaṃ patitadhvajakūbaram anīkaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ hāhābhūtam acetanam 37 jaghānātra pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ tathā priyaṃ sakhāyaṃ cākrande sakhā daivabalātkṛtaḥ 38 vimucya kavacān anye pāṇḍuputrasya sainikāḥ prakīrya keśān dhāvantaḥ pratyadṛśyanta bhārata 39 tad gokulam ivodbhrāntam udbhrāntarathayūthapam dadṛśe pāṇḍuputrasya sainyam ārtasvaraṃ tadā 40 prabhajyamānaṃ tat sainyaṃ dṛṣṭvā devakinandanaḥ uvāca pārthaṃ bībhatsuṃ nigṛhya ratham uttamam 41 ayaṃ sa kālaḥ saṃprāptaḥ pārtha yaḥ kāṅkṣitas tvayā praharāsmai naravyāghra na cen mohād vimuhyase 42 yat tvayā kathitaṃ vīra purā rājñāṃ samāgame bhīṣmadroṇamukhān sarvān dhārtarāṣṭrasya sainikān 43 sānubandhān haniṣyāmi ye māṃ yotsyanti saṃyuge iti tat kuru kaunteya satyaṃ vākyam ariṃdama 44 bībhatso paśya sainyaṃ svaṃ bhajyamānaṃ samantataḥ dravataś ca mahīpālān sarvān yaudhiṣṭhire bale 45 dṛṣṭvā hi samare bhīṣmaṃ vyāttānanam ivāntakam bhayārtāḥ saṃpraṇaśyanti siṃhaṃ kṣudramṛgā iva 46 evam uktaḥ pratyuvāca vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ codayāśvān yato bhīṣmo vigāhyaitad balārṇavam 47 tato 'śvān rajataprakhyāṃś codayām āsa māghavaḥ yato bhīṣmaratho rājan duṣprekṣyo raśmimān iva 48 tatas tat punar āvṛttaṃ yudhiṣṭhirabalaṃ mahat dṛṣṭvā pārthaṃ mahābāhuṃ bhīṣmāyodyantam āhave 49 tato bhīṣmaḥ kuruśreṣṭhaḥ siṃhavad vinadan muhuḥ dhanaṃjayarathaṃ tūrṇaṃ śaravarṣair avākirat 50 kṣaṇena sa rathas tasya sahayaḥ sahasārathiḥ śaravarṣeṇa mahatā saṃchanno na prakāśate 51 vāsudevas tv asaṃbhrānto dhairyam āsthāya sattvavān codayām āsa tān aśvān vitunnān bhīṣmasāyakaiḥ 52 tataḥ pārtho dhanur gṛhya divyaṃ jaladanisvanam pātayām āsa bhīṣmasya dhanuś chittvā tribhiḥ śaraiḥ 53 sa chinnadhanvā kauravyaḥ punar anyan mahad dhanuḥ nimeṣāntaramātreṇa sajyaṃ cakre pitā tava 54 vicakarṣa tato dorbhyāṃ dhanur jaladanisvanam athāsya tad api kruddhaś ciccheda dhanur arjunaḥ 55 tasya tat pūjayām āsa lāghavaṃ śaṃtanoḥ sutaḥ sādhu pārtha mahābāho sādhu bho pāṇḍunandana 56 tvayy evaitad yuktarūpaṃ mahat karma dhanaṃjaya prīto 'smi sudṛḍhaṃ putra kuru yuddhaṃ mayā saha 57 iti pārthaṃ praśasyātha pragṛhyānyan mahad dhanuḥ mumoca samare vīraḥ śarān pārtharathaṃ prati 58 adarśayad vāsudevo hayayāne paraṃ balam moghān kurvañ śarāṃs tasya maṇḍalāny acaral laghu 59 tathāpi bhīṣmaḥ sudṛḍhaṃ vāsudevadhanaṃjayau vivyādha niśitair bāṇaiḥ sarvagātreṣu māriṣa 60 śuśubhāte naravyāghrau tau bhīṣmaśaravikṣatau govṛṣāv iva nardantau viṣāṇollikhitāṅkitau 61 punaś cāpi susaṃkruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ kṛṣṇayor yudhi saṃrabdho bhīṣmo vyāvārayad diśaḥ 62 vārṣṇeyaṃ ca śarais tīkṣṇaiḥ kampayām āsa roṣitaḥ muhur abhyutsmayan bhīṣmaḥ prahasya svanavat tadā 63 tataḥ kṛṣṇas tu samare dṛṣṭvā bhīṣmaparākramam saṃprekṣya ca mahābāhuḥ pārthasya mṛduyuddhatām 64 bhīṣmaṃ ca śaravarṣāṇi sṛjantam aniśaṃ yudhi pratapantam ivādityaṃ madhyam āsādya senayoḥ 65 varān varān vinighnantaṃ pāṇḍuputrasya sainikān yugāntam iva kurvāṇaṃ bhīṣmaṃ yaudhiṣṭhire bale 66 amṛṣyamāṇo bhagavān keśavaḥ paravīrahā acintayad ameyātmā nāsti yaudhiṣṭhiraṃ balam 67 ekāhnā hi raṇe bhīṣmo nāśayed devadānavān kim u pāṇḍusutān yuddhe sabalān sapadānugān 68 dravate ca mahat sainyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ ete ca kauravās tūrṇaṃ prabhagnān dṛśya somakān ādravanti raṇe hṛṣṭā harṣayantaḥ pitāmaham 69 so 'haṃ bhīṣmaṃ nihanmy adya pāṇḍavārthāya daṃśitaḥ bhāram etaṃ vineṣyāmi pāṇḍavānāṃ mahātmanām 70 arjuno 'pi śarais tīkṣṇair vadhyamāno hi saṃyuge kartavyaṃ nābhijānāti raṇe bhīṣmasya gauravāt 71 tathā cintayatas tasya bhūya eva pitāmahaḥ preṣayām āsa saṃkruddhaḥ śarān pārtharathaṃ prati 72 teṣāṃ bahutvād dhi bhṛśaṃ śarāṇāṃ; diśo 'tha sarvāḥ pihitā babhūvuḥ na cāntarikṣaṃ na diśo na bhūmir; na bhāskaro 'dṛśyata raśmimālī vavuś ca vātās tumulāḥ sadhūmā; diśaś ca sarvāḥ kṣubhitā babhūvuḥ 73 droṇo vikarṇo 'tha jayadrathaś ca; bhūriśravāḥ kṛtavarmā kṛpaś ca śrutāyur ambaṣṭhapatiś ca rājā; vindānuvindau ca sudakṣiṇaś ca 74 prācyāś ca sauvīragaṇāś ca sarve; vasātayaḥ kṣudrakamālavāś ca kirīṭinaṃ tvaramāṇābhisasrur; nideśagāḥ śāṃtanavasya rājñaḥ 75 taṃ vājipādātarathaughajālair; anekasāhasraśatair dadarśa kirīṭinaṃ saṃparivāryamāṇaṃ; śiner naptā vāraṇayūthapaiś ca 76 tatas tu dṛṣṭvārjunavāsudevau; padātināgāśvarathaiḥ samantāt abhidrutau śastrabhṛtāṃ variṣṭhau; śinipravīro 'bhisasāra tūrṇam 77 sa tāny anīkāni mahādhanuṣmāñ; śinipravīraḥ sahasābhipatya cakāra sāhāyyam athārjunasya; viṣṇur yathā vṛtraniṣūdanasya 78 viśīrṇanāgāśvarathadhvajaughaṃ; bhīṣmeṇa vitrāsitasarvayodham yudhiṣṭhirānīkam abhidravantaṃ; provāca saṃdṛśya śinipravīraḥ 79 kva kṣatriyā yāsyatha naiṣa dharmaḥ; satāṃ purastāt kathitaḥ purāṇaiḥ mā svāṃ pratijñāṃ jahata pravīrāḥ; svaṃ vīradharmaṃ paripālayadhvam 80 tān vāsavān antarajo niśamya; narendramukhyān dravataḥ samantāt pārthasya dṛṣṭvā mṛduyuddhatāṃ ca; bhīṣmaṃ ca saṃkhye samudīryamāṇam 81 amṛṣyamāṇaḥ sa tato mahātmā; yaśasvinaṃ sarvadaśārhabhartā uvāca śaineyam abhipraśaṃsan; dṛṣṭvā kurūn āpatataḥ samantāt 82 ye yānti yāntv eva śinipravīra; ye 'pi sthitāḥ sātvata te 'pi yāntu bhīṣmaṃ rathāt paśya nipātyamānaṃ; droṇaṃ ca saṃkhye sagaṇaṃ mayādya 83 nāsau rathaḥ sātvata kauravāṇāṃ; kruddhasya mucyeta raṇe 'dya kaś cit tasmād ahaṃ gṛhya rathāṅgam ugraṃ; prāṇaṃ hariṣyāmi mahāvratasya 84 nihatya bhīṣmaṃ sagaṇaṃ tathājau; droṇaṃ ca śaineya rathapravīram prītiṃ kariṣyāmi dhanaṃjayasya; rājñaś ca bhīmasya tathāśvinoś ca 85 nihyatya sarvān dhṛtarāṣṭraputrāṃs; tatpakṣiṇo ye ca narendramukhyāḥ rājyena rājānam ajātaśatruṃ; saṃpādayiṣyāmy aham adya hṛṣṭaḥ 86 tataḥ sunābhaṃ vasudevaputraḥ; sūryaprabhaṃ vajrasamaprabhāvam kṣurāntam udyamya bhujena cakraṃ; rathād avaplutya visṛjya vāhān 87 saṃkampayan gāṃ caraṇair mahātmā; vegena kṛṣṇaḥ prasasāra bhīṣmam madāndham ājau samudīrṇadarpaḥ; siṃho jighāṃsann iva vāraṇendram 88 so 'bhyadravad bhīṣmam anīkamadhye; kruddho mahendrāvarajaḥ pramāthī vyālambipītāntapaṭaś cakāśe; ghano yathā khe 'cirabhāpinaddhaḥ 89 sudarśanaṃ cāsya rarāja śaures; tac cakrapadmaṃ subhujorunālam yathādipadmaṃ taruṇārkavarṇaṃ; rarāja nārāyaṇanābhijātam 90 tat kṛṣṇakopodayasūryabuddhaṃ; kṣurāntatīkṣṇāgrasujātapatram tasyaiva dehorusaraḥ prarūḍhaṃ; rarāja nārāyaṇabāhunālam 91 tam āttacakraṃ praṇadantam uccaiḥ; kruddhaṃ mahendrāvarajaṃ samīkṣya sarvāṇi bhūtāni bhṛśaṃ vineduḥ; kṣayaṃ kurūṇām iti cintayitvā 92 sa vāsudevaḥ pragṛhīta cakraḥ; saṃvartayiṣyann iva jīvalokam abhyutpataṁl lokagurur babhāse; bhūtāni dhakṣyann iva kālavahniḥ 93 tam āpatantaṃ pragṛhītacakraṃ; samīkṣya devaṃ dvipadāṃ variṣṭham asaṃbhramāt kārmukabāṇapāṇī; rathe sthitaḥ śāṃtanavo 'bhyuvāca 94 ehy ehi deveśa jagannivāsa; namo 'stu te śārṅgarathāṅgapāṇe prasahya māṃ pātaya lokanātha; rathottamād bhūtaśaraṇya saṃkhye 95 tvayā hatasyeha mamādya kṛṣṇa; śreyaḥ parasminn iha caiva loke saṃbhāvito 'smy andhakavṛṣṇinātha; lokais tribhir vīra tavābhiyānāt 96 rathād avaplutya tatas tvarāvān; pārtho 'py anudrutya yadupravīram jagrāha pīnottamalambabāhuṃ; bāhvor hariṃ vyāyatapīnabāhuḥ 97 nigṛhyamāṇaś ca tadādidevo; bhṛśaṃ saroṣaḥ kila nāma yogī ādāya vegena jagāma viṣṇur; jiṣṇuṃ mahāvāta ivaikavṛkṣam 98 pārthas tu viṣṭabhya balena pādau; bhīṣmāntikaṃ tūrṇam abhidravantam balān nijagrāha kirīṭamālī; pade 'tha rājan daśame kathaṃ cit 99 avasthitaṃ ca praṇipatya kṛṣṇaṃ; prīto 'rjunaḥ kāñcanacitramālī uvāca kopaṃ pratisaṃhareti; gatir bhavān keśava pāṇḍavānām 100 na hāsyate karma yathāpratijñaṃ; putraiḥ śape keśava sodaraiś ca antaṃ kariṣyāmi yathā kurūṇāṃ; tvayāham indrānuja saṃprayuktaḥ 101 tataḥ pratijñāṃ samayaṃ ca tasmai; janārdanaḥ prītamanā niśamya sthitaḥ priye kauravasattamasya; rathaṃ sacakraḥ punar āruroha 102 sa tān abhīṣūn punar ādadānaḥ; pragṛhya śaṅkhaṃ dviṣatāṃ nihantā vinādayām āsa tato diśaś ca; sa pāñcajanyasya raveṇa śauriḥ 103 vyāviddhaniṣkāṅgadakuṇḍalaṃ taṃ; rajo vikīrṇāś cita pakṣma netram viśuddhadaṃṣṭraṃ pragṛhītaśaṅkhaṃ; vicukruśuḥ prekṣya kurupravīrāḥ 104 mṛdaṅgabherīpaṭahapraṇādā; nemisvanā dundubhinisvanāś ca sasiṃhanādāś ca babhūvur ugrāḥ; sarveṣv anīkeṣu tataḥ kurūṇām 105 gāṇḍīvaghoṣaḥ stanayitnukalpo; jagāma pārthasya nabho diśaś ca jagmuś ca bāṇā vimalāḥ prasannāḥ; sarvā diśaḥ pāṇḍavacāpamuktāḥ 106 taṃ kauravāṇām adhipo balena; bhīṣmeṇa bhūriśravasā ca sārdham abhyudyayāv udyatabāṇapāṇiḥ; kakṣaṃ didhakṣann iva dhūmaketuḥ 107 athārjunāya prajahāra bhallān; bhūriśravāḥ sapta suvarṇapuṅkhān duryodhanas tomaram ugravegaṃ; śalyo gadāṃ śāṃtanavaś ca śaktim 108 sa saptabhiḥ sapta śarapravekān; saṃvārya bhūriśravasā visṛṣṭān śitena duryodhanabāhumuktaṃ; kṣureṇa tat tomaram unmamātha 109 tataḥ śubhām āpatatīṃ sa śaktiṃ; vidyutprabhāṃ śāṃtanavena muktām gadāṃ ca madrādhipabāhumuktāṃ; dvābhyāṃ śarābhyāṃ nicakarta vīraḥ 110 tato bhujābhyāṃ balavad vikṛṣya; citraṃ dhanur gāṇḍivam aprameyam māhendram astraṃ vidhivat sughoraṃ; prāduścakārādbhutam antarikṣe 111 tenottamāstreṇa tato mahātmā; sarvāṇy anīkāni mahādhanuṣmān śaraughajālair vimalāgnivarṇair; nivārayām āsa kirīṭamālī 112 śilīmukhāḥ pārthadhanuḥpramuktā; rathān dhvajāgrāṇi dhanūṃṣi bāhūn nikṛtya dehān viviśuḥ pareṣāṃ; narendranāgendraturaṃgamāṇām 113 tato diśaś cānudiśaś ca pārthaḥ; śaraiḥ sudhārair niśitair vitatya gāṇḍīvaśabdena manāṃsi teṣāṃ; kirīṭamālī vyathayāṃ cakāra 114 tasmiṃs tathā ghoratame pravṛtte; śaṅkhasvanā dundubhinisvanāś ca antarhitā gāṇḍivanisvanena; bhabhūvur ugrāś ca raṇapraṇādāḥ 115 gāṇḍīvaśabdaṃ tam atho viditvā; virāṭarājapramukhā nṛvīrāḥ pāñcālarājo drupadaś ca vīras; taṃ deśam ājagmur adīnasattvāḥ 116 sarvāṇi sainyāni tu tāvakāni; yato yato gāṇḍivajaḥ praṇādaḥ tatas tataḥ saṃnatim eva jagmur; na taṃ pratīpo 'bhisasāra kaś cit 117 tasmin sughore nṛpasaṃprahāre; hatāḥ pravīrāḥ sarathāḥ sasūtāḥ gajāś ca nārācanipātataptā; mahāpatākāḥ śubharukmakakṣyāḥ 118 parītasattvāḥ sahasā nipetuḥ; kirīṭinā bhinnatanutrakāyāḥ dṛḍhāhatāḥ patribhir ugravegaiḥ; pārthena bhallair niśitaiḥ śitāgraiḥ 119 nikṛttayantrā nihatendrakīlā; dhvajā mahānto dhvajinīmukheṣu padātisaṃghāś ca rathāś ca saṃkhye; hayāś ca nāgāś ca dhanaṃjayena 120 bāṇāhatās tūrṇam apetasattvā; viṣṭabhya gātrāṇi nipetur urvyām aindreṇa tenāstravareṇa rājan; mahāhave bhinnatanutradehāḥ 121 tataḥ śaraughair niśitaiḥ kirīṭinā; nṛdehaśastrakṣatalohitodā nadī sughorā naradehaphenā; pravartitā tatra raṇājire vai 122 vegena sātīva pṛthupravāhā; prasusrutā bhairavārāvarūpā paretanāgāśvaśarīrarodhā; narāntramajjābhṛtamāṃsapaṅkā 123 prabhūtarakṣogaṇabhūtasevitā; śiraḥkapālākulakeśaśādvalā śarīrasaṃghātasahasravāhinī; viśīrṇanānākavacormisaṃkulā 124 narāśvanāgāsthinikṛttaśarkarā; vināśapātālavatī bhayāvahā tāṃ kaṅkamālāvṛtagṛdhrakahvaiḥ; kravyādasaṃghaiś ca tarakṣubhiś ca 125 upetakūlāṃ dadṛśuḥ samantāt; krūrāṃ mahāvaitaraṇīprakāśām pravartitām arjunabāṇasaṃghair; medovasāsṛkpravahāṃ subhīmām 126 te cedipāñcālakarūṣamatsyāḥ; pārthāś ca sarve sahitāḥ praṇeduḥ vitrāsya senāṃ dhvajinīpatīnāṃ; siṃho mṛgāṇām iva yūthasaṃghān vinedatus tāv atiharṣayuktau; gāṇḍīvadhanvā ca janārdanaś ca 127 tato raviṃ saṃhṛtaraśmijālaṃ; dṛṣṭvā bhṛśaṃ śastraparikṣatāṅgāḥ tad aindram astraṃ vitataṃ sughoram; asahyam udvīkṣya yugāntakalpam 128 athāpayānaṃ kuravaḥ sabhīṣmāḥ; sadroṇaduryodhanabāhlikāś ca cakrur niśāṃ saṃdhigatāṃ samīkṣya; vibhāvasor lohitarājiyuktām 129 avāpya kīrtiṃ ca yaśaś ca loke; vijitya śatrūṃś ca dhanaṃjayo 'pi yayau narendraiḥ saha sodaraiś ca; samāptakarmā śibiraṃ niśāyām tataḥ prajajñe tumulaḥ kurūṇāṃ; niśāmukhe ghorataraḥ praṇādaḥ 130 raṇe rathānām ayutaṃ nihatya; hatā gajāḥ saptaśatārjunena prācyāś ca sauvīragaṇāś ca sarve; nipātitāḥ kṣudrakamālavāś ca mahat kṛtaṃ karma dhanaṃjayena; kartuṃ yathā nārhati kaś cid anyaḥ 131 śrutāyur ambaṣṭhapatiś ca rājā; tathaiva durmarṣaṇacitrasenau droṇaḥ kṛpaḥ saindhavabāhlikau ca; bhūriśravāḥ śalyaśalau ca rājan svabāhuvīryeṇa jitāḥ sabhīṣmāḥ; kirīṭinā lokamahārathena 132 iti bruvantaḥ śibirāṇi jagmuḥ; sarve gaṇā bhārata ye tvadīyāḥ ulkāsahasraiś ca susaṃpradīptair; vibhrājamānaiś ca tathā pradīpaiḥ kirīṭivitrāsitasarvayodhā; cakre niveśaṃ dhvajinī kurūṇām |