|
1
tataḥ sa kapiśārdūlas tena vākyena harṣitaḥ sītām uvāca tac chrutvā vākyaṃ vākyaviśāradaḥ 2 yuktarūpaṃ tvayā devi bhāṣitaṃ śubhadarśane sadṛśaṃ strīsvabhāvasya sādhvīnāṃ vinayasya ca 3 strītvaṃ na tu samarthaṃ hi sāgaraṃ vyativartitum mām adhiṣṭhāya vistīrṇaṃ śatayojanam āyatam 4 dvitīyaṃ kāraṇaṃ yac ca bravīṣi vinayānvite rāmād anyasya nārhāmi saṃsparśam iti jānaki 5 etat te devi sadṛśaṃ patnyās tasya mahātmanaḥ kā hy anyā tvām ṛte devi brūyād vacanam īdṛśam 6 śroṣyate caiva kākutsthaḥ sarvaṃ niravaśeṣataḥ ceṣṭitaṃ yat tvayā devi bhāṣitaṃ mama cāgrataḥ 7 kāraṇair bahubhir devi rāma priyacikīrṣayā snehapraskannamanasā mayaitat samudīritam 8 laṅkāyā duṣpraveśatvād dustaratvān mahodadheḥ sāmarthyād ātmanaś caiva mayaitat samudāhṛtam 9 icchāmi tvāṃ samānetum adyaiva raghubandhunā gurusnehena bhaktyā ca nānyathā tad udāhṛtam 10 yadi notsahase yātuṃ mayā sārdham anindite abhijñānaṃ prayaccha tvaṃ jānīyād rāghavo hi yat 11 evam uktā hanumatā sītā surasutopamā uvāca vacanaṃ mandaṃ bāṣpapragrathitākṣaram 12 idaṃ śreṣṭham abhijñānaṃ brūyās tvaṃ tu mama priyam śailasya citrakūṭasya pāde pūrvottare tadā 13 tāpasāśramavāsinyāḥ prājyamūlaphalodake tasmin siddhāśrame deśe mandākinyā adūrataḥ 14 tasyopavanaṣaṇḍeṣu nānāpuṣpasugandhiṣu vihṛtya salilaklinnā tavāṅke samupāviśam 15 paryāyeṇa prasuptaś ca mamāṅke bharatāgrajaḥ 16 tato māṃsasamāyukto vāyasaḥ paryatuṇḍayat tam ahaṃ loṣṭam udyamya vārayāmi sma vāyasaṃ 17 dārayan sa ca māṃ kākas tatraiva parilīyate na cāpy uparaman māṃsād bhakṣārthī balibhojanaḥ 18 utkarṣantyāṃ ca raśanāṃ kruddhāyāṃ mayi pakṣiṇe sraṃsamāne ca vasane tato dṛṣṭā tvayā hy aham 19 tvayā vihasitā cāhaṃ kruddhā saṃlajjitā tadā bhakṣya gṛddhena kālena dāritā tvām upāgatā 20 āsīnasya ca te śrāntā punar utsaṅgam āviśam krudhyantī ca prahṛṣṭena tvayāhaṃ parisāntvitā 21 bāṣpapūrṇamukhī mandaṃ cakṣuṣī parimārjatī lakṣitāhaṃ tvayā nātha vāyasena prakopitā 22 āśīviṣa iva kruddhaḥ śvasān vākyam abhāṣathāḥ kena te nāganāsoru vikṣataṃ vai stanāntaram kaḥ krīḍati saroṣeṇa pañcavaktreṇa bhoginā 23 vīkṣamāṇas tatas taṃ vai vāyasaṃ samavaikṣathāḥ nakhaiḥ sarudhirais tīkṣṇair mām evābhimukhaṃ sthitam 24 putraḥ kila sa śakrasya vāyasaḥ patatāṃ varaḥ dharāntaracaraḥ śīghraṃ pavanasya gatau samaḥ 25 tatas tasmin mahābāhuḥ kopasaṃvartitekṣaṇaḥ vāyase kṛtavān krūrāṃ matiṃ matimatāṃ vara 26 sa darbhasaṃstarād gṛhya brahmaṇo 'streṇa yojayaḥ sa dīpta iva kālāgnir jajvālābhimukho dvijam 27 cikṣepitha pradīptāṃ tām iṣīkāṃ vāyasaṃ prati anusṛṣṭas tadā kālo jagāma vividhāṃ gatim trāṇakāma imaṃ lokaṃ sarvaṃ vai vicacāra ha 28 sa pitrā ca parityaktaḥ suraiḥ sarvair maharṣibhiḥ trīṁl lokān saṃparikramya tvām eva śaraṇaṃ gataḥ 29 taṃ tvaṃ nipatitaṃ bhūmau śaraṇyaḥ śaraṇāgatam vadhārham api kākutstha kṛpayā paryapālayaḥ na śarma labdhvā lokeṣu tvām eva śaraṇaṃ gataḥ 30 paridyūnaṃ viṣaṇṇaṃ ca sa tvam āyāntam uktavān moghaṃ kartuṃ na śakyaṃ tu brāhmam astraṃ tad ucyatām 31 tatas tasyākṣi kākasya hinasti sma sa dakṣiṇam 32 sa te tadā namaskṛtvā rājñe daśarathāya ca tvayā vīra visṛṣṭas tu pratipede svam ālayam 33 matkṛte kākamātre 'pi brahmāstraṃ samudīritam kasmād yo māṃ harat tvattaḥ kṣamase taṃ mahīpate 34 sa kuruṣva mahotsāhaṃ kṛpāṃ mayi nararṣabha ānṛśaṃsyaṃ paro dharmas tvatta eva mayā śrutaḥ 35 jānāmi tvāṃ mahāvīryaṃ mahotsāhaṃ mahābalam apārapāram akṣobhyaṃ gāmbhīryāt sāgaropamam bhartāraṃ sasamudrāyā dharaṇyā vāsavopamam 36 evam astravidāṃ śreṣṭhaḥ sattvavān balavān api kimartham astraṃ rakṣaḥsu na yojayasi rāghava 37 na nāgā nāpi gandharvā nāsurā na marudgaṇāḥ rāmasya samare vegaṃ śaktāḥ prati samādhitum 38 tasyā vīryavataḥ kaś cid yady asti mayi saṃbhramaḥ kimarthaṃ na śarais tīkṣṇaiḥ kṣayaṃ nayati rākṣasān 39 bhrātur ādeśam ādāya lakṣmaṇo vā paraṃtapaḥ kasya hetor na māṃ vīraḥ paritrāti mahābalaḥ 40 yadi tau puruṣavyāghrau vāyvindrasamatejasau surāṇām api durdharṣo kimarthaṃ mām upekṣataḥ 41 mamaiva duṣkṛtaṃ kiṃ cin mahad asti na saṃśayaḥ samarthāv api tau yan māṃ nāvekṣete paraṃtapau 42 kausalyā lokabhartāraṃ suṣuve yaṃ manasvinī taṃ mamārthe sukhaṃ pṛccha śirasā cābhivādaya 43 srajaś ca sarvaratnāni priyā yāś ca varāṅganāḥ aiśvaryaṃ ca viśālāyāṃ pṛthivyām api durlabham 44 pitaraṃ mātaraṃ caiva saṃmānyābhiprasādya ca anupravrajito rāmaṃ sumitrā yena suprajāḥ ānukūlyena dharmātmā tyaktvā sukham anuttamam 45 anugacchati kākutsthaṃ bhrātaraṃ pālayan vane siṃhaskandho mahābāhur manasvī priyadarśanaḥ 46 pitṛvad vartate rāme mātṛvan māṃ samācaran hriyamāṇāṃ tadā vīro na tu māṃ veda lakṣmaṇaḥ 47 vṛddhopasevī lakṣmīvāñ śakto na bahubhāṣitā rājaputraḥ priyaśreṣṭhaḥ sadṛśaḥ śvaśurasya me 48 mattaḥ priyataro nityaṃ bhrātā rāmasya lakṣmaṇaḥ niyukto dhuri yasyāṃ tu tām udvahati vīryavān 49 yaṃ dṛṣṭvā rāghavo naiva vṛddham āryam anusmarat sa mamārthāya kuśalaṃ vaktavyo vacanān mama mṛdur nityaṃ śucir dakṣaḥ priyo rāmasya lakṣmaṇaḥ 50 idaṃ brūyāś ca me nāthaṃ śūraṃ rāmaṃ punaḥ punaḥ jīvitaṃ dhārayiṣyāmi māsaṃ daśarathātmaja ūrdhvaṃ māsān na jīveyaṃ satyenāhaṃ bravīmi te 51 rāvaṇenoparuddhāṃ māṃ nikṛtyā pāpakarmaṇā trātum arhasi vīra tvaṃ pātālād iva kauśikīm 52 tato vastragataṃ muktvā divyaṃ cūḍāmaṇiṃ śubham pradeyo rāghavāyeti sītā hanumate dadau 53 pratigṛhya tato vīro maṇiratnam anuttamam aṅgulyā yojayām āsa na hy asyā prābhavad bhujaḥ 54 maṇiratnaṃ kapivaraḥ pratigṛhyābhivādya ca sītāṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā praṇataḥ pārśvataḥ sthitaḥ 55 harṣeṇa mahatā yuktaḥ sītādarśanajena saḥ hṛdayena gato rāmaṃ śarīreṇa tu viṣṭhitaḥ 56 maṇivaram upagṛhya taṃ mahārhaṃ; janakanṛpātmajayā dhṛtaṃ prabhāvāt girivarapavanāvadhūtamuktaḥ; sukhitamanāḥ pratisaṃkramaṃ prapede |
1
ततः स कपिशार्थूलस तेन वाक्येन हर्षितः सीताम उवाच तच छरुत्वा वाक्यं वाक्यविशारथः 2 युक्तरूपं तवया थेवि भाषितं शुभथर्शने सथृशं सत्रीस्वभावस्य साध्वीनां विनयस्य च 3 सत्रीत्वं न तु समर्दं हि सागरं वयतिवर्तितुम माम अधिष्ठाय विस्तीर्णं शतयॊजनम आयतम 4 थवितीयं कारणं यच च बरवीषि विनयान्विते रामाथ अन्यस्य नार्हामि संस्पर्शम इति जानकि 5 एतत ते थेवि सथृशं पत्न्यास तस्य महात्मनः का हय अन्या तवाम ऋते थेवि बरूयाथ वचनम ईथृशम 6 शरॊष्यते चैव काकुत्स्दः सर्वं निरवशेषतः चेष्टितं यत तवया थेवि भाषितं मम चाग्रतः 7 कारणैर बहुभिर थेवि राम परियचिकीर्षया सनेहप्रस्कन्नमनसा मयैतत समुथीरितम 8 लङ्काया थुष्प्रवेशत्वाथ थुस्तरत्वान महॊथधेः सामर्द्याथ आत्मनश चैव मयैतत समुथाहृतम 9 इच्छामि तवां समानेतुम अथ्यैव रघुबन्धुना गुरुस्नेहेन भक्त्या च नान्यदा तथ उथाहृतम 10 यथि नॊत्सहसे यातुं मया सार्धम अनिन्थिते अभिज्ञानं परयच्छ तवं जानीयाथ राघवॊ हि यत 11 एवम उक्ता हनुमता सीता सुरसुतॊपमा उवाच वचनं मन्थं बाष्पप्रग्रदिताक्षरम 12 इथं शरेष्ठम अभिज्ञानं बरूयास तवं तु मम परियम शैलस्य चित्रकूटस्य पाथे पूर्वॊत्तरे तथा 13 तापसाश्रमवासिन्याः पराज्यमूलफलॊथके तस्मिन सिथ्धाश्रमे थेशे मन्थाकिन्या अथूरतः 14 तस्यॊपवनषण्डेषु नानापुष्पसुगन्धिषु विहृत्य सलिलक्लिन्ना तवाङ्के समुपाविशम 15 पर्यायेण परसुप्तश च ममाङ्के भरताग्रजः 16 ततॊ मांससमायुक्तॊ वायसः पर्यतुण्डयत तम अहं लॊष्टम उथ्यम्य वारयामि सम वायसं 17 थारयन स च मां काकस तत्रैव परिलीयते न चाप्य उपरमन मांसाथ भक्षार्दी बलिभॊजनः 18 उत्कर्षन्त्यां च रशनां करुथ्धायां मयि पक्षिणे सरंसमाने च वसने ततॊ थृष्टा तवया हय अहम 19 तवया विहसिता चाहं करुथ्धा संलज्जिता तथा भक्ष्य गृथ्धेन कालेन थारिता तवाम उपागता 20 आसीनस्य च ते शरान्ता पुनर उत्सङ्गम आविशम करुध्यन्ती च परहृष्टेन तवयाहं परिसान्त्विता 21 बाष्पपूर्णमुखी मन्थं चक्षुषी परिमार्जती लक्षिताहं तवया नाद वायसेन परकॊपिता 22 आशीविष इव करुथ्धः शवसान वाक्यम अभाषदाः केन ते नागनासॊरु विक्षतं वै सतनान्तरम कः करीडति सरॊषेण पञ्चवक्त्रेण भॊगिना 23 वीक्षमाणस ततस तं वै वायसं समवैक्षदाः नखैः सरुधिरैस तीक्ष्णैर माम एवाभिमुखं सदितम 24 पुत्रः किल स शक्रस्य वायसः पततां वरः धरान्तरचरः शीघ्रं पवनस्य गतौ समः 25 ततस तस्मिन महाबाहुः कॊपसंवर्तितेक्षणः वायसे कृतवान करूरां मतिं मतिमतां वर 26 स थर्भसंस्तराथ गृह्य बरह्मणॊ ऽसत्रेण यॊजयः स थीप्त इव कालाग्निर जज्वालाभिमुखॊ थविजम 27 चिक्षेपिद परथीप्तां ताम इषीकां वायसं परति अनुसृष्टस तथा कालॊ जगाम विविधां गतिम तराणकाम इमं लॊकं सर्वं वै विचचार ह 28 स पित्रा च परित्यक्तः सुरैः सर्वैर महर्षिभिः तरीँल लॊकान संपरिक्रम्य तवाम एव शरणं गतः 29 तं तवं निपतितं भूमौ शरण्यः शरणागतम वधार्हम अपि काकुत्स्द कृपया पर्यपालयः न शर्म लब्ध्वा लॊकेषु तवाम एव शरणं गतः 30 परिथ्यूनं विषण्णं च स तवम आयान्तम उक्तवान मॊघं कर्तुं न शक्यं तु बराह्मम अस्त्रं तथ उच्यताम 31 ततस तस्याक्षि काकस्य हिनस्ति सम स थक्षिणम 32 स ते तथा नमस्कृत्वा राज्ञे थशरदाय च तवया वीर विसृष्टस तु परतिपेथे सवम आलयम 33 मत्कृते काकमात्रे ऽपि बरह्मास्त्रं समुथीरितम कस्माथ यॊ मां हरत तवत्तः कषमसे तं महीपते 34 स कुरुष्व महॊत्साहं कृपां मयि नरर्षभ आनृशंस्यं परॊ धर्मस तवत्त एव मया शरुतः 35 जानामि तवां महावीर्यं महॊत्साहं महाबलम अपारपारम अक्षॊभ्यं गाम्भीर्यात सागरॊपमम भर्तारं ससमुथ्राया धरण्या वासवॊपमम 36 एवम अस्त्रविथां शरेष्ठः सत्त्ववान बलवान अपि किमर्दम अस्त्रं रक्षःसु न यॊजयसि राघव 37 न नागा नापि गन्धर्वा नासुरा न मरुथ्गणाः रामस्य समरे वेगं शक्ताः परति समाधितुम 38 तस्या वीर्यवतः कश चिथ यथ्य अस्ति मयि संभ्रमः किमर्दं न शरैस तीक्ष्णैः कषयं नयति राक्षसान 39 भरातुर आथेशम आथाय लक्ष्मणॊ वा परंतपः कस्य हेतॊर न मां वीरः परित्राति महाबलः 40 यथि तौ पुरुषव्याघ्रौ वाय्विन्थ्रसमतेजसौ सुराणाम अपि थुर्धर्षॊ किमर्दं माम उपेक्षतः 41 ममैव थुष्कृतं किं चिन महथ अस्ति न संशयः समर्दाव अपि तौ यन मां नावेक्षेते परंतपौ 42 कौसल्या लॊकभर्तारं सुषुवे यं मनस्विनी तं ममार्दे सुखं पृच्छ शिरसा चाभिवाथय 43 सरजश च सर्वरत्नानि परिया याश च वराङ्गनाः ऐश्वर्यं च विशालायां पृदिव्याम अपि थुर्लभम 44 पितरं मातरं चैव संमान्याभिप्रसाथ्य च अनुप्रव्रजितॊ रामं सुमित्रा येन सुप्रजाः आनुकूल्येन धर्मात्मा तयक्त्वा सुखम अनुत्तमम 45 अनुगच्छति काकुत्स्दं भरातरं पालयन वने सिंहस्कन्धॊ महाबाहुर मनस्वी परियथर्शनः 46 पितृवथ वर्तते रामे मातृवन मां समाचरन हरियमाणां तथा वीरॊ न तु मां वेथ लक्ष्मणः 47 वृथ्धॊपसेवी लक्ष्मीवाञ शक्तॊ न बहुभाषिता राजपुत्रः परियश्रेष्ठः सथृशः शवशुरस्य मे 48 मत्तः परियतरॊ नित्यं भराता रामस्य लक्ष्मणः नियुक्तॊ धुरि यस्यां तु ताम उथ्वहति वीर्यवान 49 यं थृष्ट्वा राघवॊ नैव वृथ्धम आर्यम अनुस्मरत स ममार्दाय कुशलं वक्तव्यॊ वचनान मम मृथुर नित्यं शुचिर थक्षः परियॊ रामस्य लक्ष्मणः 50 इथं बरूयाश च मे नादं शूरं रामं पुनः पुनः जीवितं धारयिष्यामि मासं थशरदात्मज ऊर्ध्वं मासान न जीवेयं सत्येनाहं बरवीमि ते 51 रावणेनॊपरुथ्धां मां निकृत्या पापकर्मणा तरातुम अर्हसि वीर तवं पातालाथ इव कौशिकीम 52 ततॊ वस्त्रगतं मुक्त्वा थिव्यं चूडामणिं शुभम परथेयॊ राघवायेति सीता हनुमते थथौ 53 परतिगृह्य ततॊ वीरॊ मणिरत्नम अनुत्तमम अङ्गुल्या यॊजयाम आस न हय अस्या पराभवथ भुजः 54 मणिरत्नं कपिवरः परतिगृह्याभिवाथ्य च सीतां परथक्षिणं कृत्वा परणतः पार्श्वतः सदितः 55 हर्षेण महता युक्तः सीताथर्शनजेन सः हृथयेन गतॊ रामं शरीरेण तु विष्ठितः 56 मणिवरम उपगृह्य तं महार्हं; जनकनृपात्मजया धृतं परभावात गिरिवरपवनावधूतमुक्तः; सुखितमनाः परतिसंक्रमं परपेथे |