|
1
sumālinaṃ hataṃ dṛṣṭvā vasunā bhasmasātkṛtam vidrutaṃ cāpi svaṃ sainyaṃ lakṣayitvārditaṃ śaraiḥ 2 tataḥ sa balavān kruddho rāvaṇasya suto yudhi nivartya rākṣasān sarvān meghanādo vyatiṣṭhata 3 sa rathenāgnivarṇena kāmagena mahārathaḥ abhidudrāva senāṃ tāṃ vanāny agnir iva jvalan 4 tataḥ praviśatas tasya vividhāyudhadhāriṇaḥ vidudruvur diśaḥ sarvā devās tasya ca darśanāt 5 na tatrāvasthitaḥ kaś cid raṇe tasya yuyutsataḥ sarvān āvidhya vitrastān dṛṣṭvā śakro 'bhyabhāṣata 6 na bhetavyaṃ na gantavyaṃ nivartadhvaṃ raṇaṃ prati eṣa gacchati me putro yuddhārtham aparājitaḥ 7 tataḥ śakrasuto devo jayanta iti viśrutaḥ rathenādbhutakalpena saṃgrāmam abhivartata 8 tatas te tridaśāḥ sarve parivārya śacīsutam rāvaṇasya sutaṃ yuddhe samāsādya vyavasthitaḥ 9 teṣāṃ yuddhaṃ mahad abhūt sadṛśaṃ devarākṣasām kṛte mahendraputrasya rākṣasendrasutasya ca 10 tato mātaliputre tu gomukhe rākṣasātmajaḥ sārathau pātayām āsa śarān kāñcanabhūṣaṇān 11 śacīsutas tv api tathā jayantas tasya sārathim taṃ caiva rāvaṇiṃ kruddhaḥ pratyavidhyad raṇājire 12 tataḥ kruddho mahātejā rakṣo visphāritekṣaṇaḥ rāvaṇiḥ śakraputraṃ taṃ śaravarṣair avākirat 13 tataḥ pragṛhya śastrāṇi sāravanti mahānti ca śataghnīs tomarān prāsān gadākhaḍgaparaśvadhān sumahānty adriśṛṅgāṇi pātayām āsa rāvaṇiḥ 14 tataḥ pravyathito lokāḥ saṃjajñe ca tamo mahat tasya rāvaṇaputrasya tadā śatrūn abhighnataḥ 15 tatas tad daivatabalaṃ samantāt taṃ śacīsutam bahuprakāram asvasthaṃ tatra tatra sma dhāvati 16 nābhyajānaṃs tadānyonyaṃ śatrūn vā daivatāni vā tatra tatra viparyastaṃ samantāt paridhāvitam 17 etasminn antare śūraḥ pulomā nāma vīryavān daiteyas tena saṃgṛhya śacīputro 'pavāhitaḥ 18 gṛhītvā taṃ tu naptāraṃ praviṣṭaḥ sa mahodadhim mātāmaho 'ryakas tasya paulomī yena sā śacī 19 praṇāśaṃ dṛśya tu surā jayantasyātidāruṇam vyathitāś cāprahṛṣṭāś ca samantād vipradudruvuḥ 20 rāvaṇis tv atha saṃhṛṣṭo balaiḥ parivṛtaḥ svakaiḥ abhyadhāvata devāṃs tān mumoca ca mahāsvanam 21 dṛṣṭvā praṇāśaṃ putrasya rāvaṇeś cāpi vikramam mātaliṃ prāha devendro rathaḥ samupanīyatām 22 sa tu divyo mahābhīmaḥ sajja eva mahārathaḥ upasthito mātalinā vāhyamānā manojavaḥ 23 tato meghā rathe tasmiṃs taḍidvanto mahāsvanāḥ agrato vāyucapālā gacchanto vyanadaṃs tadā 24 nānāvādyāni vādyanta sutayaś ca samāhitāḥ nanṛtuś cāpsaraḥsaṃghāḥ prayāte vāsave raṇam 25 rudrair vasubhir ādityaiḥ sādhyaiś ca samarudgaṇaiḥ vṛto nānāpraharaṇair niryayau tridaśādhipaḥ 26 nirgacchatas tu śakrasya paruṣaṃ pavano vavau bhāskaro niṣprabhaś cāsīn maholkāś ca prapedire 27 etasminn antare śūro daśagrīvaḥ pratāpavān āruroha rathaṃ divyaṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā 28 pannagaiḥ sumahākāyair veṣṭitaṃ lomaharṣaṇaiḥ yeṣāṃ niśvāsavātena pradīptam iva saṃyugam 29 daityair niśācaraiḥ śūrai rathaḥ saṃparivāritaḥ samarābhimukho divyo mahendram abhivartata 30 putraṃ taṃ vārayitvāsau svayam eva vyavasthitaḥ so 'pi yuddhād viniṣkramya rāvaṇiḥ samupāviśat 31 tato yuddhaṃ pravṛttaṃ tu surāṇāṃ rākṣasaiḥ saha śastrābhivarṣaṇaṃ ghoraṃ meghānām iva saṃyuge 32 kumbhakarṇas tu duṣṭātmā nānāpraharaṇodyataḥ nājñāyata tadā yuddhe saha kenāpy ayudhyata 33 dantair bhujābhyāṃ padbhyāṃ ca śaktitomarasāyakaiḥ yena kenaiva saṃrabdhas tāḍayām āsa vai surān 34 tato rudrair mahābhāgaiḥ sahādityair niśācaraiḥ prayuddhas taiś ca saṃgrāme kṛttaḥ śastrair nirantaram 35 tatas tad rākṣasaṃ sainyaṃ tridaśaiḥ samarudgaṇaiḥ raṇe vidrāvitaṃ sarvaṃ nānāpraharaṇaiḥ śitaiḥ 36 ke cid vinihatāḥ śastrair veṣṭanti sma mahītale vāhaneṣv avasaktāś ca sthitā evāpare raṇe 37 rathān nāgān kharān uṣṭrān pannagāṃs turagāṃs tathā śiṃśumārān varāhāṃś ca piśācavadanāṃs tathā 38 tān samāliṅgya bāhubhyāṃ viṣṭabdhāḥ ke cid ucchritāḥ devais tu śastrasaṃviddhā mamrire ca niśācarāḥ 39 citrakarma ivābhāti sa teṣāṃ raṇasaṃplavaḥ nihatānāṃ pramattānāṃ rākṣasānāṃ mahītale 40 śoṇitodaka niṣyandākaṅkagṛdhrasamākulā pravṛttā saṃyugamukhe śastragrāhavatī nadī 41 etasminn antare kruddho daśagrīvaḥ pratāpavān nirīkṣya tad balaṃ sarvaṃ daivatair vinipātitam 42 sa taṃ prativigāhyāśu pravṛddhaṃ sainyasāgaram tridaśān samare nighnañ śakram evābhyavartata 43 tataḥ śakro mahac cāpaṃ visphārya sumahāsvanam yasya visphāraghoṣeṇa svananti sma diśo daśa 44 tad vikṛṣya mahac cāpam indro rāvaṇamūrdhani nipātayām āsa śarān pāvakādityavarcasaḥ 45 tathaiva ca mahābāhur daśagrīvo vyavasthitaḥ śakraṃ kārmukavibhraṣṭaiḥ śaravarṣair avākirat 46 prayudhyator atha tayor bāṇavarṣaiḥ samantataḥ nājñāyata tadā kiṃ cit sarvaṃ hi tamasā vṛtam |
1
सुमालिनं हतं थृष्ट्वा वसुना भस्मसात्कृतम विथ्रुतं चापि सवं सैन्यं लक्षयित्वार्थितं शरैः 2 ततः स बलवान करुथ्धॊ रावणस्य सुतॊ युधि निवर्त्य राक्षसान सर्वान मेघनाथॊ वयतिष्ठत 3 स रदेनाग्निवर्णेन कामगेन महारदः अभिथुथ्राव सेनां तां वनान्य अग्निर इव जवलन 4 ततः परविशतस तस्य विविधायुधधारिणः विथुथ्रुवुर थिशः सर्वा थेवास तस्य च थर्शनात 5 न तत्रावस्दितः कश चिथ रणे तस्य युयुत्सतः सर्वान आविध्य वित्रस्तान थृष्ट्वा शक्रॊ ऽभयभाषत 6 न भेतव्यं न गन्तव्यं निवर्तध्वं रणं परति एष गच्छति मे पुत्रॊ युथ्धार्दम अपराजितः 7 ततः शक्रसुतॊ थेवॊ जयन्त इति विश्रुतः रदेनाथ्भुतकल्पेन संग्रामम अभिवर्तत 8 ततस ते तरिथशाः सर्वे परिवार्य शचीसुतम रावणस्य सुतं युथ्धे समासाथ्य वयवस्दितः 9 तेषां युथ्धं महथ अभूत सथृशं थेवराक्षसाम कृते महेन्थ्रपुत्रस्य राक्षसेन्थ्रसुतस्य च 10 ततॊ मातलिपुत्रे तु गॊमुखे राक्षसात्मजः सारदौ पातयाम आस शरान काञ्चनभूषणान 11 शचीसुतस तव अपि तदा जयन्तस तस्य सारदिम तं चैव रावणिं करुथ्धः परत्यविध्यथ रणाजिरे 12 ततः करुथ्धॊ महातेजा रक्षॊ विस्फारितेक्षणः रावणिः शक्रपुत्रं तं शरवर्षैर अवाकिरत 13 ततः परगृह्य शस्त्राणि सारवन्ति महान्ति च शतघ्नीस तॊमरान परासान गथाखड्गपरश्वधान सुमहान्त्य अथ्रिशृङ्गाणि पातयाम आस रावणिः 14 ततः परव्यदितॊ लॊकाः संजज्ञे च तमॊ महत तस्य रावणपुत्रस्य तथा शत्रून अभिघ्नतः 15 ततस तथ थैवतबलं समन्तात तं शचीसुतम बहुप्रकारम अस्वस्दं तत्र तत्र सम धावति 16 नाभ्यजानंस तथान्यॊन्यं शत्रून वा थैवतानि वा तत्र तत्र विपर्यस्तं समन्तात परिधावितम 17 एतस्मिन्न अन्तरे शूरः पुलॊमा नाम वीर्यवान थैतेयस तेन संगृह्य शचीपुत्रॊ ऽपवाहितः 18 गृहीत्वा तं तु नप्तारं परविष्टः स महॊथधिम मातामहॊ ऽरयकस तस्य पौलॊमी येन सा शची 19 परणाशं थृश्य तु सुरा जयन्तस्यातिथारुणम वयदिताश चाप्रहृष्टाश च समन्ताथ विप्रथुथ्रुवुः 20 रावणिस तव अद संहृष्टॊ बलैः परिवृतः सवकैः अभ्यधावत थेवांस तान मुमॊच च महास्वनम 21 थृष्ट्वा परणाशं पुत्रस्य रावणेश चापि विक्रमम मातलिं पराह थेवेन्थ्रॊ रदः समुपनीयताम 22 स तु थिव्यॊ महाभीमः सज्ज एव महारदः उपस्दितॊ मातलिना वाह्यमाना मनॊजवः 23 ततॊ मेघा रदे तस्मिंस तडिथ्वन्तॊ महास्वनाः अग्रतॊ वायुचपाला गच्छन्तॊ वयनथंस तथा 24 नानावाथ्यानि वाथ्यन्त सुतयश च समाहिताः ननृतुश चाप्सरःसंघाः परयाते वासवे रणम 25 रुथ्रैर वसुभिर आथित्यैः साध्यैश च समरुथ्गणैः वृतॊ नानाप्रहरणैर निर्ययौ तरिथशाधिपः 26 निर्गच्छतस तु शक्रस्य परुषं पवनॊ ववौ भास्करॊ निष्प्रभश चासीन महॊल्काश च परपेथिरे 27 एतस्मिन्न अन्तरे शूरॊ थशग्रीवः परतापवान आरुरॊह रदं थिव्यं निर्मितं विश्वकर्मणा 28 पन्नगैः सुमहाकायैर वेष्टितं लॊमहर्षणैः येषां निश्वासवातेन परथीप्तम इव संयुगम 29 थैत्यैर निशाचरैः शूरै रदः संपरिवारितः समराभिमुखॊ थिव्यॊ महेन्थ्रम अभिवर्तत 30 पुत्रं तं वारयित्वासौ सवयम एव वयवस्दितः सॊ ऽपि युथ्धाथ विनिष्क्रम्य रावणिः समुपाविशत 31 ततॊ युथ्धं परवृत्तं तु सुराणां राक्षसैः सह शस्त्राभिवर्षणं घॊरं मेघानाम इव संयुगे 32 कुम्भकर्णस तु थुष्टात्मा नानाप्रहरणॊथ्यतः नाज्ञायत तथा युथ्धे सह केनाप्य अयुध्यत 33 थन्तैर भुजाभ्यां पथ्भ्यां च शक्तितॊमरसायकैः येन केनैव संरब्धस ताडयाम आस वै सुरान 34 ततॊ रुथ्रैर महाभागैः सहाथित्यैर निशाचरैः परयुथ्धस तैश च संग्रामे कृत्तः शस्त्रैर निरन्तरम 35 ततस तथ राक्षसं सैन्यं तरिथशैः समरुथ्गणैः रणे विथ्रावितं सर्वं नानाप्रहरणैः शितैः 36 के चिथ विनिहताः शस्त्रैर वेष्टन्ति सम महीतले वाहनेष्व अवसक्ताश च सदिता एवापरे रणे 37 रदान नागान खरान उष्ट्रान पन्नगांस तुरगांस तदा शिंशुमारान वराहांश च पिशाचवथनांस तदा 38 तान समालिङ्ग्य बाहुभ्यां विष्टब्धाः के चिथ उच्छ्रिताः थेवैस तु शस्त्रसंविथ्धा मम्रिरे च निशाचराः 39 चित्रकर्म इवाभाति स तेषां रणसंप्लवः निहतानां परमत्तानां राक्षसानां महीतले 40 शॊणितॊथक निष्यन्थाकङ्कगृध्रसमाकुला परवृत्ता संयुगमुखे शस्त्रग्राहवती नथी 41 एतस्मिन्न अन्तरे करुथ्धॊ थशग्रीवः परतापवान निरीक्ष्य तथ बलं सर्वं थैवतैर विनिपातितम 42 स तं परतिविगाह्याशु परवृथ्धं सैन्यसागरम तरिथशान समरे निघ्नञ शक्रम एवाभ्यवर्तत 43 ततः शक्रॊ महच चापं विस्फार्य सुमहास्वनम यस्य विस्फारघॊषेण सवनन्ति सम थिशॊ थश 44 तथ विकृष्य महच चापम इन्थ्रॊ रावणमूर्धनि निपातयाम आस शरान पावकाथित्यवर्चसः 45 तदैव च महाबाहुर थशग्रीवॊ वयवस्दितः शक्रं कार्मुकविभ्रष्टैः शरवर्षैर अवाकिरत 46 परयुध्यतॊर अद तयॊर बाणवर्षैः समन्ततः नाज्ञायत तथा किं चित सर्वं हि तमसा वृतम |