|
1
[ज] य एते कीर्तिता बरह्मन ये चान्ये नानुकीर्तिताः सम्यक ताञ शरॊतुम इच्छामि राज्ञश चान्यान सुवर्चसः 2 यथर्दम इह संभूता थेवकल्पा महारदाः भुवि तन मे महाभाग सम्यग आख्यातुम अर्हसि 3 [व] रहस्यं खल्व इथं राजन थेवानाम इति नः शरुतम तत तु ते कदयिष्यामि नमस्कृत्वा सवयं भुवे 4 तरिः सप्तकृत्वः पृदिवीं कृत्वा निःक्षत्रियां पुरा जामथग्न्यस तपस तेपे महेन्थ्रे पर्वतॊत्तमे 5 तथा निःक्षत्रिये लॊके भार्गवेण कृते सति बराह्मणान कषत्रिया राजन गर्भार्दिन्यॊ ऽभिचक्रमुः 6 ताभिः सह समापेतुर बराह्मणाः संशितव्रताः ऋताव ऋतौ नरव्याघ्र न कामान नानृतौ तदा 7 तेभ्यस तु लेभिरे गर्भान कषत्रियास ताः सहस्रशः ततः सुषुविरे राजन कषत्रियान वीर्यसंमतान कुमारांश च कुमारीश च पुनः कषत्राभिवृथ्धये 8 एवं तथ बराह्मणैः कषत्रं कषत्रियासु तपस्विभिः जातम ऋध्यत धर्मेण सुथीर्घेणायुषान्वितम चत्वारॊ ऽपि तथा वर्णा बभूवुर बराह्मणॊत्तराः 9 अभ्यगच्छन्न ऋतौ नारीं न कामान नानृतौ तदा तदैवान्यानि भूतानि तिर्यग्यॊनिगतान्य अपि ऋतौ थारांश च गच्छन्ति तथा सम भरतर्षभ 10 ततॊ ऽवर्धन्त धर्मेण सहस्रशतजीविनः ताः परजाः पृदिवीपाल धर्मव्रतपरायणाः आधिभिर वयाधिभिश चैव विमुक्ताः सर्वशॊ नराः 11 अदेमां सागरापाङ्गां गां गजेन्थ्र गताखिलाम अध्यतिष्ठत पुनः कषत्रं सशैलवनकाननाम 12 परशासति पुनः कषत्रे धर्मेणेमां वसुंधराम बराह्मणाथ्यास तथा वर्णा लेभिरे मुथम उत्तमाम 13 कामक्रॊधॊथ्भवान थॊषान निरस्य च नराधिपाः थण्डं थण्ड्येषु धर्मेण परणयन्तॊ ऽनवपालयन 14 तदा धर्मपरे कषत्रे सहस्राक्षः शतक्रतुः सवाथु थेशे च काले च ववर्षाप्याययन परजाः 15 न बाल एव मरियते तथा कश चिन नराधिप न च सत्रियं परजानाति कश चिथ अप्राप्तयौवनः 16 एवम आयुष्मतीभिस तु परजाभिर भरतर्षभ इयं सागरपर्यन्ता समापूर्यत मेथिनी 17 ईजिरे च महायज्ञैः कषत्रिया बहु थक्षिणैः साङ्गॊपनिषथान वेथान विप्राश चाधीयते तथा 18 न च विक्रीणते बरह्म बराह्मणाः सम तथा नृप न च शूथ्र समाभ्याशे वेथान उच्चारयन्त्य उत 19 कारयन्तः कृषिं गॊभिस तदा वैश्याः कषिताव इह न गाम अयुञ्जन्त धुरि कृशाङ्गाश चाप्य अजीवयन 20 फेनपांश च तदा वत्सान न थुहन्ति सम मानवाः न कूटमानैर वणिजः पण्यं विक्रीणते तथा 21 कर्माणि च नरव्याघ्र धर्मॊपेतानि मानवाः धर्मम एवानुपश्यन्तश चक्रुर धर्मपरायणाः 22 सवकर्मनिरताश चासन सर्वे वर्णा नराधिप एवं तथा नरव्याघ्र धर्मॊ न हरसते कव चित 23 काले गावः परसूयन्ते नार्यश च भरतर्षभ फलन्त्य ऋतुषु वृष्काश च पुष्पाणि च फलानि च 24 एवं कृतयुगे सम्यग वर्तमाने तथा नृप आपूर्यते महीकृत्स्ना पराणिभिर बहुभिर भृशम 25 ततः समुथिते लॊके मानुषे भरतर्षभ असुरा जज्ञिरे कषेत्रे राज्ञां मनुजपुंगव 26 आथित्यैर हि तथा थैत्या बहुशॊ निर्जिता युधि ऐश्वर्याथ भरंशिताश चापि संबभूवुः कषिताव इह 27 इह थेवत्वम इच्छन्तॊ मानुषेषु मनस्विनः जज्ञिरे भुवि भूतेषु तेषु तेष्व असुरा विभॊ 28 गॊष्व अश्वेषु च राजेन्थ्र खरॊष्ट्रमहिषेषु च करव्याथेषु च भूतेषु गजेषु च मृगेषु च 29 जातैर इह महीपाल जायमानैश च तैर मही न शशाकात्मनात्मानम इयं धारयितुं धरा 30 अद जाता महीपालाः के चिथ बलसमन्विताः थितेः पुत्रा थनॊश चैव तस्माल लॊकाथ इह चयुताः 31 वीर्यवन्तॊ ऽवलिप्तास ते नानारूपधरा महीम इमां सागरपर्यन्तां परीयुर अरिमर्थनाः 32 बराह्मणान कषत्रियान वैश्याञ शूथ्रांश चैवाप्य अपीडयन अन्यानि चैव भूतानि पीडयाम आसुर ओजसा 33 तरासयन्तॊ विनिघ्नन्तस तांस तान भूतगणांश च ते विचेरुः सर्वतॊ राजन महीं शतसहस्रशः 34 आश्रमस्दान महर्षींश च धर्षयन्तस ततस ततः अब्रह्मण्या वीर्यमथा मत्ता मथबलेन च 35 एवं वीर्यबलॊत्सिक्तैर भूर इयं तैर महासुरैः पीड्यमाना महीपाल बरह्माणम उपचक्रमे 36 न हीमां पवनॊ राजन न नागा न नगा महीम तथा धारयितुं शेकुर आक्रान्तां थानवैर बलात 37 ततॊ मही महीपाल भारार्ता भयपीडिता जगाम शरणं थेवं सर्वभूतपितामहम 38 सा संवृतं महाभागैर थेवथ्विज महर्षिभिः थथर्श थेवं बरह्माणं लॊककर्तारम अव्ययम 39 गन्धर्वैर अप्सरॊभिश च बन्थि कर्मसु निष्ठितैः वन्थ्यमानं मुथॊपेतैर ववन्थे चैनम एत्य सा 40 अद विज्ञापयाम आस भूमिस तं शरणार्दिनी संनिधौ लॊकपालानां सर्वेषाम एव भारत 41 तत परधानात्मनस तस्य भूमेः कृत्यं सवयं भुवः पूर्वम एवाभवथ राजन विथितं परमेष्ठिनः 42 सरष्टा हि जगतः कस्मान न संबुध्येत भारत सुरासुराणां लॊकानाम अशेषेण मनॊगतम 43 तम उवाच महाराज भूमिं भूमिपतिर विभुः परभवः सर्वभूतानाम ईशः शम्भुः परजापतिः 44 यथर्दम असि संप्राप्ता मत्सकाशं वसुंधरे तथर्दं संनियॊक्ष्यामि सर्वान एव थिवौकसः 45 इत्य उक्त्वा स महीं थेवॊ बरह्मा राजन विसृज्य च आथिथेश तथा सर्वान विबुधान भूतकृत सवयम 46 अस्या भूमेर निरसितुं भारं भागैः पृदक पृदक अस्याम एव परसूयध्वं विरॊधायेति चाब्रवीत 47 तदैव च समानीय गन्धर्वाप्सरसां गणान उवाच भगवान सर्वान इथं वचनम उत्तमम सवैर अंशैः संप्रसूयध्वं यदेष्टं मानुषेष्व इति 48 अद शक्राथयः सर्वे शरुत्वा सुरगुरॊर वचः तद्यम अर्द्यं च पद्यं च तस्य ते जगृहुस तथा 49 अद ते सर्वशॊ ऽंशैः सवैर गन्तुं भूमिं कृतक्षणाः नारायणम अमित्रघ्नं वैकुण्ठम उपचक्रमुः 50 यः सचक्रगथापाणिः पीतवासासित परभः पथ्मनाभः सुरारिघ्नः पृदुचार्वञ्चितेक्षणः 51 तं भुवः शॊधनायेन्थ्र उवाच पुरुषॊत्तमम अंशेनावतरस्वेति तदेत्य आह च तं हरिः |
1
[j] ya ete kīrtitā brahman ye cānye nānukīrtitāḥ samyak tāñ śrotum icchāmi rājñaś cānyān suvarcasaḥ 2 yadartham iha saṃbhūtā devakalpā mahārathāḥ bhuvi tan me mahābhāga samyag ākhyātum arhasi 3 [v] rahasyaṃ khalv idaṃ rājan devānām iti naḥ śrutam tat tu te kathayiṣyāmi namaskṛtvā svayaṃ bhuve 4 triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivīṃ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ purā jāmadagnyas tapas tepe mahendre parvatottame 5 tadā niḥkṣatriye loke bhārgaveṇa kṛte sati brāhmaṇān kṣatriyā rājan garbhārthinyo 'bhicakramuḥ 6 tābhiḥ saha samāpetur brāhmaṇāḥ saṃśitavratāḥ ṛtāv ṛtau naravyāghra na kāmān nānṛtau tathā 7 tebhyas tu lebhire garbhān kṣatriyās tāḥ sahasraśaḥ tataḥ suṣuvire rājan kṣatriyān vīryasaṃmatān kumārāṃś ca kumārīś ca punaḥ kṣatrābhivṛddhaye 8 evaṃ tad brāhmaṇaiḥ kṣatraṃ kṣatriyāsu tapasvibhiḥ jātam ṛdhyata dharmeṇa sudīrgheṇāyuṣānvitam catvāro 'pi tadā varṇā babhūvur brāhmaṇottarāḥ 9 abhyagacchann ṛtau nārīṃ na kāmān nānṛtau tathā tathaivānyāni bhūtāni tiryagyonigatāny api ṛtau dārāṃś ca gacchanti tadā sma bharatarṣabha 10 tato 'vardhanta dharmeṇa sahasraśatajīvinaḥ tāḥ prajāḥ pṛthivīpāla dharmavrataparāyaṇāḥ ādhibhir vyādhibhiś caiva vimuktāḥ sarvaśo narāḥ 11 athemāṃ sāgarāpāṅgāṃ gāṃ gajendra gatākhilām adhyatiṣṭhat punaḥ kṣatraṃ saśailavanakānanām 12 praśāsati punaḥ kṣatre dharmeṇemāṃ vasuṃdharām brāhmaṇādyās tadā varṇā lebhire mudam uttamām 13 kāmakrodhodbhavān doṣān nirasya ca narādhipāḥ daṇḍaṃ daṇḍyeṣu dharmeṇa praṇayanto 'nvapālayan 14 tathā dharmapare kṣatre sahasrākṣaḥ śatakratuḥ svādu deśe ca kāle ca vavarṣāpyāyayan prajāḥ 15 na bāla eva mriyate tadā kaś cin narādhipa na ca striyaṃ prajānāti kaś cid aprāptayauvanaḥ 16 evam āyuṣmatībhis tu prajābhir bharatarṣabha iyaṃ sāgaraparyantā samāpūryata medinī 17 ījire ca mahāyajñaiḥ kṣatriyā bahu dakṣiṇaiḥ sāṅgopaniṣadān vedān viprāś cādhīyate tadā 18 na ca vikrīṇate brahma brāhmaṇāḥ sma tadā nṛpa na ca śūdra samābhyāśe vedān uccārayanty uta 19 kārayantaḥ kṛṣiṃ gobhis tathā vaiśyāḥ kṣitāv iha na gām ayuñjanta dhuri kṛśāṅgāś cāpy ajīvayan 20 phenapāṃś ca tathā vatsān na duhanti sma mānavāḥ na kūṭamānair vaṇijaḥ paṇyaṃ vikrīṇate tadā 21 karmāṇi ca naravyāghra dharmopetāni mānavāḥ dharmam evānupaśyantaś cakrur dharmaparāyaṇāḥ 22 svakarmaniratāś cāsan sarve varṇā narādhipa evaṃ tadā naravyāghra dharmo na hrasate kva cit 23 kāle gāvaḥ prasūyante nāryaś ca bharatarṣabha phalanty ṛtuṣu vṛṣkāś ca puṣpāṇi ca phalāni ca 24 evaṃ kṛtayuge samyag vartamāne tadā nṛpa āpūryate mahīkṛtsnā prāṇibhir bahubhir bhṛśam 25 tataḥ samudite loke mānuṣe bharatarṣabha asurā jajñire kṣetre rājñāṃ manujapuṃgava 26 ādityair hi tadā daityā bahuśo nirjitā yudhi aiśvaryād bhraṃśitāś cāpi saṃbabhūvuḥ kṣitāv iha 27 iha devatvam icchanto mānuṣeṣu manasvinaḥ jajñire bhuvi bhūteṣu teṣu teṣv asurā vibho 28 goṣv aśveṣu ca rājendra kharoṣṭramahiṣeṣu ca kravyādeṣu ca bhūteṣu gajeṣu ca mṛgeṣu ca 29 jātair iha mahīpāla jāyamānaiś ca tair mahī na śaśākātmanātmānam iyaṃ dhārayituṃ dharā 30 atha jātā mahīpālāḥ ke cid balasamanvitāḥ diteḥ putrā danoś caiva tasmāl lokād iha cyutāḥ 31 vīryavanto 'valiptās te nānārūpadharā mahīm imāṃ sāgaraparyantāṃ parīyur arimardanāḥ 32 brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṃś caivāpy apīḍayan anyāni caiva bhūtāni pīḍayām āsur ojasā 33 trāsayanto vinighnantas tāṃs tān bhūtagaṇāṃś ca te viceruḥ sarvato rājan mahīṃ śatasahasraśaḥ 34 āśramasthān maharṣīṃś ca dharṣayantas tatas tataḥ abrahmaṇyā vīryamadā mattā madabalena ca 35 evaṃ vīryabalotsiktair bhūr iyaṃ tair mahāsuraiḥ pīḍyamānā mahīpāla brahmāṇam upacakrame 36 na hīmāṃ pavano rājan na nāgā na nagā mahīm tadā dhārayituṃ śekur ākrāntāṃ dānavair balāt 37 tato mahī mahīpāla bhārārtā bhayapīḍitā jagāma śaraṇaṃ devaṃ sarvabhūtapitāmaham 38 sā saṃvṛtaṃ mahābhāgair devadvija maharṣibhiḥ dadarśa devaṃ brahmāṇaṃ lokakartāram avyayam 39 gandharvair apsarobhiś ca bandi karmasu niṣṭhitaiḥ vandyamānaṃ mudopetair vavande cainam etya sā 40 atha vijñāpayām āsa bhūmis taṃ śaraṇārthinī saṃnidhau lokapālānāṃ sarveṣām eva bhārata 41 tat pradhānātmanas tasya bhūmeḥ kṛtyaṃ svayaṃ bhuvaḥ pūrvam evābhavad rājan viditaṃ parameṣṭhinaḥ 42 sraṣṭā hi jagataḥ kasmān na saṃbudhyeta bhārata surāsurāṇāṃ lokānām aśeṣeṇa manogatam 43 tam uvāca mahārāja bhūmiṃ bhūmipatir vibhuḥ prabhavaḥ sarvabhūtānām īśaḥ śambhuḥ prajāpatiḥ 44 yadartham asi saṃprāptā matsakāśaṃ vasuṃdhare tadarthaṃ saṃniyokṣyāmi sarvān eva divaukasaḥ 45 ity uktvā sa mahīṃ devo brahmā rājan visṛjya ca ādideśa tadā sarvān vibudhān bhūtakṛt svayam 46 asyā bhūmer nirasituṃ bhāraṃ bhāgaiḥ pṛthak pṛthak asyām eva prasūyadhvaṃ virodhāyeti cābravīt 47 tathaiva ca samānīya gandharvāpsarasāṃ gaṇān uvāca bhagavān sarvān idaṃ vacanam uttamam svair aṃśaiḥ saṃprasūyadhvaṃ yatheṣṭaṃ mānuṣeṣv iti 48 atha śakrādayaḥ sarve śrutvā suraguror vacaḥ tathyam arthyaṃ ca pathyaṃ ca tasya te jagṛhus tadā 49 atha te sarvaśo 'ṃśaiḥ svair gantuṃ bhūmiṃ kṛtakṣaṇāḥ nārāyaṇam amitraghnaṃ vaikuṇṭham upacakramuḥ 50 yaḥ sacakragadāpāṇiḥ pītavāsāsita prabhaḥ padmanābhaḥ surārighnaḥ pṛthucārvañcitekṣaṇaḥ 51 taṃ bhuvaḥ śodhanāyendra uvāca puruṣottamam aṃśenāvatarasveti tathety āha ca taṃ hariḥ |