|
1
[षम्तनु] आपवॊ नाम कॊ नव एष वसूनां किं च थुष्कृतम यस्याभिशापात ते सर्वे मानुषीं तनुम आगताः 2 अनेन च कुमारेण गङ्गा थत्तेन किं कृतम यस्य चैव कृतेनायं मानुषेषु निवत्स्यति 3 ईशानाः सर्वलॊकस्य वसवस ते च वै कृतम मानुषेषूथपथ्यन्त तन ममाचक्ष्व जाह्नवि 4 [व] सैवम उक्ता ततॊ गङ्गा राजानम इथम अब्रवीत भर्तारं जाह्नवी थेवी शंतनुं पुरुषर्षभम 5 यं लेभे वरुणः पुत्रं पुरा भरतसत्तम वसिष्ठॊ नाम स मुनिः खयात आपव इत्य उत 6 तस्याश्रमपथं पुण्यं मृगपक्षिगणान्वितम मेरॊः पार्श्वे नगेन्थ्रस्य सर्वर्तुकुसुमावृतम 7 स वारुणिस तपस तेपे तस्मिन भरतसत्तम वने पुण्यकृतां शरेष्ठः सवाथुमूलफलॊथके 8 थक्षस्य थुहिता या तु सुरभीत्य अतिगर्विता गां परजाता तु सा थेवी कश्यपाथ भरतर्षभ 9 अनुग्रहार्दं जगतः सर्वकामथुघां वराम तां लेभे गां तु धर्मात्मा हॊमधेनुं स वारुणिः 10 सा तस्मिंस तापसारण्ये वसन्ती मुनिसेविते चचार रम्ये धर्म्ये च गौर अपेतभया तथा 11 अद तथ वनम आजग्मुः कथा चिथ भरतर्षभ पृद्व आथ्या वसवः सर्वे थेवथेवर्षिसेवितम 12 ते सथारा वनं तच च वयचरन्त समन्ततः रेमिरे रमणीयेषु पर्वतेषु वनेषु च 13 तत्रैकस्य तु भार्या वै वसॊर वासव विक्रम सा चरन्ती वने तस्मिन गां थथर्श सुमध्यमा या सा वसिष्ठस्य मुनेः सर्वकामधुग उत्तमा 14 सा विस्मयसमाविष्टा शीलथ्रविण संपथा थिवे वै थर्शयाम आस तां गां गॊवृषभेक्षण 15 सवापीनां च सुथॊग्ध्रीं च सुवालधि मुखां शुभाम उपपन्नां गुणैः सर्वैः शीलेनानुत्तमेन च 16 एवंगुणसमायुक्तां वसवे वसु नन्थिनी थर्शयाम आस राजेन्थ्र पुरा पौरवनन्थन 17 थयौस तथा तां तु थृष्ट्वैव गां गजेन्थ्रेन्थ्र विक्रम उवाच राजंस तां थेवीं तस्या रूपगुणान वथन 18 एषा गौर उत्तमा थेवि वारुणेर असितेक्षणे ऋषेस तस्य वरारॊहे यस्येथं वनम उत्तमम 19 अस्याः कषीरं पिबेन मर्त्यः सवाथु यॊ वै सुमध्यमे थशवर्षसहस्राणि स जीवेत सदिरयौवनः 20 एतच छरुत्वा तु सा थेवी नृपॊत्तम सुमध्यमा तम उवाचानवथ्याङ्गी भर्तारं थीप्ततेजसम 21 अस्ति मे मानुषे लॊके नरथेवात्मजा सखी नाम्ना जिनवती नाम रूपयौवन शालिनी 22 उशीनरस्य राजर्षेः सत्यसंधस्य धीमतः थुहिता परदिता लॊके मानुषे रूपसंपथा 23 तस्या हेतॊर महाभाग सवत्सां गां ममेप्सिताम आनयस्वामर शरेष्ठ तवरितं पुण्यवर्धन 24 यावथ अस्याः पयः पीत्वा सा सखी मम मानथ मानुषेषु भवत्व एका जरा रॊगविवर्जिता 25 एतन मम महाभाग कर्तुम अर्हस्य अनिन्थित परियं परियतरं हय अस्मान नासि मे ऽनयत कदं चन 26 एतच छरुत्वा वचस तस्या थेव्याः परियचिकीर्षया पृद्व आथ्यैर भरातृभिः सार्धं थयौस तथा तां जहार गाम 27 तया कमलपत्राक्ष्या नियुक्तॊ थयौस तथा नृपः ऋषेस तस्य तपस तीव्रं न शशाक निरीक्षितुम हृता गौः सा तथा तेन परपातस तु न तर्कितः 28 अदाश्रमपथं पराप्तः फलान्य आथाय वारुणिः न चापश्यत गां तत्र सवत्सां काननॊत्तमे 29 ततः स मृगयाम आस वने तस्मिंस तपॊधनः नाध्यगच्छच च मृगयंस तां गां मुनिर उथारधीः 30 जञात्वा तदापनीतां तां वसुभिर थिव्यथर्शनः ययौ करॊधवशं सथ्यः शशाप च वसूंस तथा 31 यस्मान मे वसवॊ जह्रुर गां वै थॊग्ध्रीं सुवालधिम तस्मात सर्वे जनिष्यन्ति मानुषेषु न संशयः 32 एवं शशाप भगवान वसूंस तान मुनिसत्तमः वशं कॊपस्य संप्राप्त आपवॊ भरतर्षभ 33 शप्त्वा च तान महाभागस तपस्य एव मनॊ थधे एवं स शप्तवान राजन वसून अष्टौ तपॊधनः महाप्रभावॊ बरह्मर्षिर थेवान रॊषसमन्वितः 34 अदाश्रमपथं पराप्य तं सम भूयॊ महात्मनः शप्ताः सम इति जानन्त ऋषिं तम उपचक्रमुः 35 परसाथयन्तस तम ऋषिं वसवः पार्दिवर्षभ न लेभिरे च तस्मात ते परसाथम ऋषिसत्तमात आपवात पुरुषव्याघ्र सर्वधर्मविशारथात 36 उवाच च स धर्मात्मा सप्त यूयं धराथयः अनुसंवत्सराच छापमॊक्षं वै समवाप्स्यद 37 अयं तु यत्कृते यूयं मया शप्ताः स वत्स्यति थयौस तथा मानुषे लॊके थीर्घकालं सवकर्मणा 38 नानृतं तच चिकीर्षामि युष्मान करुथ्धॊ यथ अब्रुवम न परजास्यति चाप्य एष मानुषेषु महामनाः 39 भविष्यति च धर्मात्मा सर्वशास्त्रविशारथः पितुः परियहिते युक्तः सत्री भॊगान वर्जयिष्यति एवम उक्त्वा वसून सर्वाञ जगाम भगवान ऋषिः 40 ततॊ माम उपजग्मुस ते समस्ता वसवस तथा अयाचन्त च मां राजन वरं स च मया कृतः जाताञ जातान परक्षिपास्मान सवयं गङ्गे तवम अम्भसि 41 एवं तेषाम अहं सम्यक शप्तानां राजसत्तम मॊक्षार्दं मानुषाल लॊकाथ यदावत कृतवत्य अहम 42 अयं शापाथ ऋषेस तस्य एक एव नृपॊत्तम थयौ राजन मानुषे लॊके चिरं वत्स्यति भारत 43 एतथ आख्याय सा थेवी तत्रैवान्तरधीयत आथाय च कुमारं तं जगामाद यदेप्सितम 44 स तु थेवव्रतॊ नाम गाङ्गेय इति चाभवत थविनामा शंतनॊः पुत्रः शंतनॊर अधिकॊ गुणैः 45 शंतनुश चापि शॊकार्तॊ जगाम सवपुरं ततः तस्याहं कीर्तयिष्यामि शंतनॊर अमितान गुणान 46 महाभाग्यं च नृपतेर भारतस्य यशस्विनः यदेतिहासॊ थयुतिमान महाभारतम उच्यते |
1
[ṣamtanu] āpavo nāma ko nv eṣa vasūnāṃ kiṃ ca duṣkṛtam yasyābhiśāpāt te sarve mānuṣīṃ tanum āgatāḥ 2 anena ca kumāreṇa gaṅgā dattena kiṃ kṛtam yasya caiva kṛtenāyaṃ mānuṣeṣu nivatsyati 3 īśānāḥ sarvalokasya vasavas te ca vai kṛtam mānuṣeṣūdapadyanta tan mamācakṣva jāhnavi 4 [v] saivam uktā tato gaṅgā rājānam idam abravīt bhartāraṃ jāhnavī devī śaṃtanuṃ puruṣarṣabham 5 yaṃ lebhe varuṇaḥ putraṃ purā bharatasattama vasiṣṭho nāma sa muniḥ khyāta āpava ity uta 6 tasyāśramapadaṃ puṇyaṃ mṛgapakṣigaṇānvitam meroḥ pārśve nagendrasya sarvartukusumāvṛtam 7 sa vāruṇis tapas tepe tasmin bharatasattama vane puṇyakṛtāṃ śreṣṭhaḥ svādumūlaphalodake 8 dakṣasya duhitā yā tu surabhīty atigarvitā gāṃ prajātā tu sā devī kaśyapād bharatarṣabha 9 anugrahārthaṃ jagataḥ sarvakāmadughāṃ varām tāṃ lebhe gāṃ tu dharmātmā homadhenuṃ sa vāruṇiḥ 10 sā tasmiṃs tāpasāraṇye vasantī munisevite cacāra ramye dharmye ca gaur apetabhayā tadā 11 atha tad vanam ājagmuḥ kadā cid bharatarṣabha pṛthv ādyā vasavaḥ sarve devadevarṣisevitam 12 te sadārā vanaṃ tac ca vyacaranta samantataḥ remire ramaṇīyeṣu parvateṣu vaneṣu ca 13 tatraikasya tu bhāryā vai vasor vāsava vikrama sā carantī vane tasmin gāṃ dadarśa sumadhyamā yā sā vasiṣṭhasya muneḥ sarvakāmadhug uttamā 14 sā vismayasamāviṣṭā śīladraviṇa saṃpadā dive vai darśayām āsa tāṃ gāṃ govṛṣabhekṣaṇa 15 svāpīnāṃ ca sudogdhrīṃ ca suvāladhi mukhāṃ śubhām upapannāṃ guṇaiḥ sarvaiḥ śīlenānuttamena ca 16 evaṃguṇasamāyuktāṃ vasave vasu nandinī darśayām āsa rājendra purā pauravanandana 17 dyaus tadā tāṃ tu dṛṣṭvaiva gāṃ gajendrendra vikrama uvāca rājaṃs tāṃ devīṃ tasyā rūpaguṇān vadan 18 eṣā gaur uttamā devi vāruṇer asitekṣaṇe ṛṣes tasya varārohe yasyedaṃ vanam uttamam 19 asyāḥ kṣīraṃ piben martyaḥ svādu yo vai sumadhyame daśavarṣasahasrāṇi sa jīvet sthirayauvanaḥ 20 etac chrutvā tu sā devī nṛpottama sumadhyamā tam uvācānavadyāṅgī bhartāraṃ dīptatejasam 21 asti me mānuṣe loke naradevātmajā sakhī nāmnā jinavatī nāma rūpayauvana śālinī 22 uśīnarasya rājarṣeḥ satyasaṃdhasya dhīmataḥ duhitā prathitā loke mānuṣe rūpasaṃpadā 23 tasyā hetor mahābhāga savatsāṃ gāṃ mamepsitām ānayasvāmara śreṣṭha tvaritaṃ puṇyavardhana 24 yāvad asyāḥ payaḥ pītvā sā sakhī mama mānada mānuṣeṣu bhavatv ekā jarā rogavivarjitā 25 etan mama mahābhāga kartum arhasy anindita priyaṃ priyataraṃ hy asmān nāsi me 'nyat kathaṃ cana 26 etac chrutvā vacas tasyā devyāḥ priyacikīrṣayā pṛthv ādyair bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ dyaus tadā tāṃ jahāra gām 27 tayā kamalapatrākṣyā niyukto dyaus tadā nṛpaḥ ṛṣes tasya tapas tīvraṃ na śaśāka nirīkṣitum hṛtā gauḥ sā tadā tena prapātas tu na tarkitaḥ 28 athāśramapadaṃ prāptaḥ phalāny ādāya vāruṇiḥ na cāpaśyata gāṃ tatra savatsāṃ kānanottame 29 tataḥ sa mṛgayām āsa vane tasmiṃs tapodhanaḥ nādhyagacchac ca mṛgayaṃs tāṃ gāṃ munir udāradhīḥ 30 jñātvā tathāpanītāṃ tāṃ vasubhir divyadarśanaḥ yayau krodhavaśaṃ sadyaḥ śaśāpa ca vasūṃs tadā 31 yasmān me vasavo jahrur gāṃ vai dogdhrīṃ suvāladhim tasmāt sarve janiṣyanti mānuṣeṣu na saṃśayaḥ 32 evaṃ śaśāpa bhagavān vasūṃs tān munisattamaḥ vaśaṃ kopasya saṃprāpta āpavo bharatarṣabha 33 śaptvā ca tān mahābhāgas tapasy eva mano dadhe evaṃ sa śaptavān rājan vasūn aṣṭau tapodhanaḥ mahāprabhāvo brahmarṣir devān roṣasamanvitaḥ 34 athāśramapadaṃ prāpya taṃ sma bhūyo mahātmanaḥ śaptāḥ sma iti jānanta ṛṣiṃ tam upacakramuḥ 35 prasādayantas tam ṛṣiṃ vasavaḥ pārthivarṣabha na lebhire ca tasmāt te prasādam ṛṣisattamāt āpavāt puruṣavyāghra sarvadharmaviśāradāt 36 uvāca ca sa dharmātmā sapta yūyaṃ dharādayaḥ anusaṃvatsarāc chāpamokṣaṃ vai samavāpsyatha 37 ayaṃ tu yatkṛte yūyaṃ mayā śaptāḥ sa vatsyati dyaus tadā mānuṣe loke dīrghakālaṃ svakarmaṇā 38 nānṛtaṃ tac cikīrṣāmi yuṣmān kruddho yad abruvam na prajāsyati cāpy eṣa mānuṣeṣu mahāmanāḥ 39 bhaviṣyati ca dharmātmā sarvaśāstraviśāradaḥ pituḥ priyahite yuktaḥ strī bhogān varjayiṣyati evam uktvā vasūn sarvāñ jagāma bhagavān ṛṣiḥ 40 tato mām upajagmus te samastā vasavas tadā ayācanta ca māṃ rājan varaṃ sa ca mayā kṛtaḥ jātāñ jātān prakṣipāsmān svayaṃ gaṅge tvam ambhasi 41 evaṃ teṣām ahaṃ samyak śaptānāṃ rājasattama mokṣārthaṃ mānuṣāl lokād yathāvat kṛtavaty aham 42 ayaṃ śāpād ṛṣes tasya eka eva nṛpottama dyau rājan mānuṣe loke ciraṃ vatsyati bhārata 43 etad ākhyāya sā devī tatraivāntaradhīyata ādāya ca kumāraṃ taṃ jagāmātha yathepsitam 44 sa tu devavrato nāma gāṅgeya iti cābhavat dvināmā śaṃtanoḥ putraḥ śaṃtanor adhiko guṇaiḥ 45 śaṃtanuś cāpi śokārto jagāma svapuraṃ tataḥ tasyāhaṃ kīrtayiṣyāmi śaṃtanor amitān guṇān 46 mahābhāgyaṃ ca nṛpater bhāratasya yaśasvinaḥ yathetihāso dyutimān mahābhāratam ucyate |