|
1
[वै] ते परतस्दुः पुरस्कृत्य मातरं पुरुषर्षभाः समैर उथङ्मुखैर मार्गैर यदॊथ्थिष्टं परंतपाः 2 ते गच्छन्तस तव अहॊरात्रं तीर्दं सॊमश्रवायणम आसेथुः पुरुषव्याघ्रा गङ्गायां पाण्डुनन्थनाः 3 उल्मुकं तु समुथ्यम्य तेषाम अग्रे धनंजयः परकाशार्दं ययौ तत्र रक्षार्दं च महायशाः 4 तत्र गङ्गा जले रम्ये विविक्ते करीडयन सत्रियः ईर्ष्युर गन्धर्वराजः सम जलक्रीडाम उपागतः 5 शब्थं तेषां स शुश्राव नथीं समुपसर्पताम तेन शब्थेन चाविष्टश चुक्रॊध बलवथ बली 6 स थृष्ट्वा पाण्डवांस तत्र सह मात्रा परंतपान विस्फारयन धनुर घॊरम इथं वचनम अव्रवीत 7 संध्या संरज्यते घॊरा पूर्वरात्रागमेषु या अशीतिभिस तरुटैर हीनं तं मुहूर्तं परचक्षते 8 विहितं कामचाराणां यक्षगन्धर्वरक्षसाम शेषम अन्यन मनुष्याणां कामचारम इह समृतम 9 लॊभात परचारं चरतस तासु वेलासु वै नरान उपक्रान्ता निगृह्णीमॊ राक्षसैः सह बालिशान 10 ततॊ रात्रौ पराप्नुवतॊ जलं बरह्मविथॊ जनाः गर्हयन्ति नरान सर्वान बलस्दान नृपतीन अपि 11 आरात तिष्ठत मा मह्यं समीपम उपसर्पत कस्मान मां नाभिजानीत पराप्तं भागीरदी जलम 12 अङ्गारपर्णं गन्धर्वं वित्तमां सवबलाश्रयम अहं हि मानी चेर्ष्युश च कुबेरस्य परियः सखा 13 अङ्गारपर्णम इति च खयतं वनम इथं मम अनु गङ्गां च वाकां च चित्रं यत्र वसाम्य अहम 14 न कुणपाः शृङ्गिणॊ वा न थेवा न च मानुषाः इथं समुपसर्पन्ति तत किं समुपसर्पद 15 [आर्ज] समुथ्रे हिमवत्पार्श्वे नथ्याम अस्यां च थुर्मते रात्राव अहनि संध्यौ च कस्य कॢप्तः परिग्रहः 16 वयं च शक्तिसंपन्ना अकाले तवाम अधृष्णुमः अशक्ता हि कषणे करूरे युष्मान अर्चन्ति मानवाः 17 पुरा हिमवतश चैषा हेमशृङ्गाथ विनिःसृता गङ्गा गत्वा समुथ्राम्भः सप्तधा परतिपथ्यते 18 इयं भूत्वा चैकवप्रा शुचिर आकाशगा पुनः थेवेषु गङ्गा गन्धर्व पराप्नॊत्य अलक नन्थताम 19 तदा पितॄन वैतरणी थुस्तरा पापकर्मभिः गङ्गा भवति गन्धर्व यदा थवैपायनॊ ऽबरवीत 20 असंबाधा थेव नथी सवर्गसंपाथनी शुभा कदम इच्छसि तां रॊथ्धुं नैष धर्मः सनातनः 21 अनिवार्यम असंबाधं तव वाचा कदं वयम न सपृशेम यदाकामं पुण्यं भागीरदी जलम 22 [वै] अङ्गारपर्णस तच छरुत्वा करुथ्ध आनम्य कार्मुकम मुमॊच सायकान थीप्तान अहीन आशीविषान इव 23 उल्मुकं भरामयंस तूर्णं पाण्डवश चर्म चॊत्तमम वयपॊवाह शरांस तस्य सर्वान एव धनंजयः 24 [आर्ज] बिभीषिकैषा गन्धर्व नास्त्रज्ञेषु परयुज्यते अस्त्रज्ञेषु परयुक्तैषा फेनवत परविलीयते 25 मानुषान अति गन्धर्वान सर्वान गन्धर्व लक्षये तस्माथ अस्त्रेण थिव्येन यॊत्स्ये ऽहं न तु मायया 26 पुरास्त्रम इथम आग्नेयं पराथात किल बृहस्पतिः भरथ्वाजस्य गन्धर्व गुरुपुत्रः शतक्रतॊः 27 भरथ्वाजाथ अग्निवेश्यॊ अग्निवेश्याथ गुरुर मम स तव इथं मह्यम अथथाथ थरॊणॊ बराह्मणसत्तमः 28 [वै] इत्य उक्त्वा पाण्डवः करुथ्धॊ गन्धर्वाय मुमॊच ह परथीप्तम अस्त्रम आग्नेयं थथाहास्य रदं तु तत 29 विरदं विप्लुतं तं तु स गन्धर्वं महाबलम अस्त्रतेजः परमूढं च परपतन्तम अवाङ्मुखम 30 शिरॊरुहेषु जग्राह माल्यवत्सु धनंजयः भरातॄन परति चकर्षाद सॊ ऽसत्रपाताथ अचेतसम 31 युधिष्ठिरं तस्य भार्या परपेथे शरणार्दिनी नाम्ना कुम्भीनसी नाम पतित्राणम अभीप्सती 32 [गन्धर्वी] तराहि तवं मां महाराज पतिं चेमं विमुञ्च मे गन्धर्वीं शरणं पराप्तां नाम्ना कुम्बीनसीं परभॊ 33 [य] युथ्धे जितं यशॊ हीनं सत्री नादम अपराक्रमम कॊ नु हन्याथ रिपुं तवाथृङ मुञ्चेमं रिपुसूथन 34 [आर्ज] अङ्गेमं परतिपथ्यस्व गच्छ गन्धर्व मा शुचः परथिशत्य अभयं ते ऽथय कुरुराजॊ युधिष्ठिरः 35 [ग] जितॊ ऽहं पूर्वकं नाम मुञ्चाम्य अङ्गारपर्णताम न च शलाघे बलेनाथ्य न नाम्ना जनसंसथि 36 साध्व इमं लब्धवाँल लाभं यॊ ऽहं थिव्यास्त्रधारिणम गान्धर्व्या मायया यॊथ्धुम इच्छामि वयसा वरम 37 अस्त्राग्निना विचित्रॊ ऽयं थग्धॊ मे रद उत्तमः सॊ ऽहं चित्ररदॊ भूत्वा नाम्ना थग्धरदॊ ऽभवम 38 संभृता चैव विथ्येयं तपसेह पुरा मया निवेथयिष्ये ताम अथ्य पराणथाया महात्मने 39 संस्तम्भितं हि तरसा जितं शरणम आगतम यॊ ऽरिं संयॊजयेत पराणैः कल्याणं किं न सॊ ऽरहति 40 चक्षुषी नाम विथ्येयं यां सॊमाय थथौ मनुः थथौ स विश्वावसवे मह्यं विश्वावसुर थथौ 41 सेयं कापुरुषं पराप्ता गुरु थत्ता परणश्यति आगमॊ ऽसया मया परॊक्ता वीर्यं परतिनिबॊध मे 42 यच चक्षुषा थरष्टुम इच्छेत तरिषु लॊकेषु किं चन तत पश्येथ याथृशं चेच्छेत ताथृषं थरष्टुम अर्हति 43 समानपथ्ये षन मासान सदितॊ विथ्यां लभेथ इमाम अनुनेष्याम्य अहं विथ्यां सवयं तुभ्यं वरते कृते 44 विथ्यया हय अनया राजन वयं नृभ्यॊ विशेषिताः अविशिष्टाश च थेवानाम अनुभाव परवर्तिताः 45 गन्धर्वजानाम अश्वानाम अहं पुरुषसत्तम भरातृभ्यस तव पञ्चभ्यः पृदग थाता शतं शतम 46 थेवगन्धर्ववाहास ते थिव्यगन्धा मनॊ गमाः कषीणाः कषीणा भवन्त्य एते न हीयन्ते च रंहसः 47 पुरा कृतं महेन्थ्रस्य वज्रं वृत्र निबर्हणे थशधा शतधा चैव तच छीर्णं वृत्रमूर्धनि 48 ततॊ भागी कृतॊ थेवैर वज्रभाग उपास्यते लॊके यत साधनं किं चित सा वै वज्रतनुः समृता 49 वज्रपाणिर बराह्मणः सयात कषत्रं वज्ररदं समृतम वैश्या वै थानवज्राश च कर्म वर्जा यवीयसः 50 वज्रं कषत्रस्य वाजिनॊ अवध्या वाजिनः समृताः रदाङ्गं वडवा सूते सूताश चाश्वेषु ये मताः 51 कामवर्णाः कामजवाः कामतः समुपस्दिताः इमे गन्धर्वजाः कामं पूरयिष्यन्ति ते हयाः 52 [आर्ज] यथि परीतेन वा थत्तं संशये जीवितस्य वा विथ्या वित्तं शरुतं वापि न तथ गन्धर्व कामये 53 [ग] संयॊगॊ वै परीतिकरः संसत्सु परतिथृश्यते जीवितस्य परथानेन परीतॊ विथ्यां थथामि ते 54 तवत्तॊ हय अहं गरहीष्यामि अस्त्रम आग्नेयम उत्तमम तदैव सख्यं बीभत्सॊ चिराय भरतर्षभ 55 [आर्ज] तवत्तॊ ऽसत्रेण वृणॊम्य अश्वान संयॊगः शाश्वतॊ ऽसतु नौ सखे तथ बरूहि गन्धर्व युष्मभ्यॊ यथ भयं तयजेत |
1
[vai] te pratasthuḥ puraskṛtya mātaraṃ puruṣarṣabhāḥ samair udaṅmukhair mārgair yathoddiṣṭaṃ paraṃtapāḥ 2 te gacchantas tv ahorātraṃ tīrthaṃ somaśravāyaṇam āseduḥ puruṣavyāghrā gaṅgāyāṃ pāṇḍunandanāḥ 3 ulmukaṃ tu samudyamya teṣām agre dhanaṃjayaḥ prakāśārthaṃ yayau tatra rakṣārthaṃ ca mahāyaśāḥ 4 tatra gaṅgā jale ramye vivikte krīḍayan striyaḥ īrṣyur gandharvarājaḥ sma jalakrīḍām upāgataḥ 5 śabdaṃ teṣāṃ sa śuśrāva nadīṃ samupasarpatām tena śabdena cāviṣṭaś cukrodha balavad balī 6 sa dṛṣṭvā pāṇḍavāṃs tatra saha mātrā paraṃtapān visphārayan dhanur ghoram idaṃ vacanam avravīt 7 saṃdhyā saṃrajyate ghorā pūrvarātrāgameṣu yā aśītibhis truṭair hīnaṃ taṃ muhūrtaṃ pracakṣate 8 vihitaṃ kāmacārāṇāṃ yakṣagandharvarakṣasām śeṣam anyan manuṣyāṇāṃ kāmacāram iha smṛtam 9 lobhāt pracāraṃ caratas tāsu velāsu vai narān upakrāntā nigṛhṇīmo rākṣasaiḥ saha bāliśān 10 tato rātrau prāpnuvato jalaṃ brahmavido janāḥ garhayanti narān sarvān balasthān nṛpatīn api 11 ārāt tiṣṭhata mā mahyaṃ samīpam upasarpata kasmān māṃ nābhijānīta prāptaṃ bhāgīrathī jalam 12 aṅgāraparṇaṃ gandharvaṃ vittamāṃ svabalāśrayam ahaṃ hi mānī cerṣyuś ca kuberasya priyaḥ sakhā 13 aṅgāraparṇam iti ca khyataṃ vanam idaṃ mama anu gaṅgāṃ ca vākāṃ ca citraṃ yatra vasāmy aham 14 na kuṇapāḥ śṛṅgiṇo vā na devā na ca mānuṣāḥ idaṃ samupasarpanti tat kiṃ samupasarpatha 15 [ārj] samudre himavatpārśve nadyām asyāṃ ca durmate rātrāv ahani saṃdhyau ca kasya kḷptaḥ parigrahaḥ 16 vayaṃ ca śaktisaṃpannā akāle tvām adhṛṣṇumaḥ aśaktā hi kṣaṇe krūre yuṣmān arcanti mānavāḥ 17 purā himavataś caiṣā hemaśṛṅgād viniḥsṛtā gaṅgā gatvā samudrāmbhaḥ saptadhā pratipadyate 18 iyaṃ bhūtvā caikavaprā śucir ākāśagā punaḥ deveṣu gaṅgā gandharva prāpnoty alaka nandatām 19 tathā pitṝn vaitaraṇī dustarā pāpakarmabhiḥ gaṅgā bhavati gandharva yathā dvaipāyano 'bravīt 20 asaṃbādhā deva nadī svargasaṃpādanī śubhā katham icchasi tāṃ roddhuṃ naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ 21 anivāryam asaṃbādhaṃ tava vācā kathaṃ vayam na spṛśema yathākāmaṃ puṇyaṃ bhāgīrathī jalam 22 [vai] aṅgāraparṇas tac chrutvā kruddha ānamya kārmukam mumoca sāyakān dīptān ahīn āśīviṣān iva 23 ulmukaṃ bhrāmayaṃs tūrṇaṃ pāṇḍavaś carma cottamam vyapovāha śarāṃs tasya sarvān eva dhanaṃjayaḥ 24 [ārj] bibhīṣikaiṣā gandharva nāstrajñeṣu prayujyate astrajñeṣu prayuktaiṣā phenavat pravilīyate 25 mānuṣān ati gandharvān sarvān gandharva lakṣaye tasmād astreṇa divyena yotsye 'haṃ na tu māyayā 26 purāstram idam āgneyaṃ prādāt kila bṛhaspatiḥ bharadvājasya gandharva guruputraḥ śatakratoḥ 27 bharadvājād agniveśyo agniveśyād gurur mama sa tv idaṃ mahyam adadād droṇo brāhmaṇasattamaḥ 28 [vai] ity uktvā pāṇḍavaḥ kruddho gandharvāya mumoca ha pradīptam astram āgneyaṃ dadāhāsya rathaṃ tu tat 29 virathaṃ viplutaṃ taṃ tu sa gandharvaṃ mahābalam astratejaḥ pramūḍhaṃ ca prapatantam avāṅmukham 30 śiroruheṣu jagrāha mālyavatsu dhanaṃjayaḥ bhrātṝn prati cakarṣātha so 'strapātād acetasam 31 yudhiṣṭhiraṃ tasya bhāryā prapede śaraṇārthinī nāmnā kumbhīnasī nāma patitrāṇam abhīpsatī 32 [gandharvī] trāhi tvaṃ māṃ mahārāja patiṃ cemaṃ vimuñca me gandharvīṃ śaraṇaṃ prāptāṃ nāmnā kumbīnasīṃ prabho 33 [y] yuddhe jitaṃ yaśo hīnaṃ strī nātham aparākramam ko nu hanyād ripuṃ tvādṛṅ muñcemaṃ ripusūdana 34 [ārj] aṅgemaṃ pratipadyasva gaccha gandharva mā śucaḥ pradiśaty abhayaṃ te 'dya kururājo yudhiṣṭhiraḥ 35 [g] jito 'haṃ pūrvakaṃ nāma muñcāmy aṅgāraparṇatām na ca ślāghe balenādya na nāmnā janasaṃsadi 36 sādhv imaṃ labdhavāṁl lābhaṃ yo 'haṃ divyāstradhāriṇam gāndharvyā māyayā yoddhum icchāmi vayasā varam 37 astrāgninā vicitro 'yaṃ dagdho me ratha uttamaḥ so 'haṃ citraratho bhūtvā nāmnā dagdharatho 'bhavam 38 saṃbhṛtā caiva vidyeyaṃ tapaseha purā mayā nivedayiṣye tām adya prāṇadāyā mahātmane 39 saṃstambhitaṃ hi tarasā jitaṃ śaraṇam āgatam yo 'riṃ saṃyojayet prāṇaiḥ kalyāṇaṃ kiṃ na so 'rhati 40 cakṣuṣī nāma vidyeyaṃ yāṃ somāya dadau manuḥ dadau sa viśvāvasave mahyaṃ viśvāvasur dadau 41 seyaṃ kāpuruṣaṃ prāptā guru dattā praṇaśyati āgamo 'syā mayā proktā vīryaṃ pratinibodha me 42 yac cakṣuṣā draṣṭum icchet triṣu lokeṣu kiṃ cana tat paśyed yādṛśaṃ cecchet tādṛṣaṃ draṣṭum arhati 43 samānapadye ṣan māsān sthito vidyāṃ labhed imām anuneṣyāmy ahaṃ vidyāṃ svayaṃ tubhyaṃ vrate kṛte 44 vidyayā hy anayā rājan vayaṃ nṛbhyo viśeṣitāḥ aviśiṣṭāś ca devānām anubhāva pravartitāḥ 45 gandharvajānām aśvānām ahaṃ puruṣasattama bhrātṛbhyas tava pañcabhyaḥ pṛthag dātā śataṃ śatam 46 devagandharvavāhās te divyagandhā mano gamāḥ kṣīṇāḥ kṣīṇā bhavanty ete na hīyante ca raṃhasaḥ 47 purā kṛtaṃ mahendrasya vajraṃ vṛtra nibarhaṇe daśadhā śatadhā caiva tac chīrṇaṃ vṛtramūrdhani 48 tato bhāgī kṛto devair vajrabhāga upāsyate loke yat sādhanaṃ kiṃ cit sā vai vajratanuḥ smṛtā 49 vajrapāṇir brāhmaṇaḥ syāt kṣatraṃ vajrarathaṃ smṛtam vaiśyā vai dānavajrāś ca karma varjā yavīyasaḥ 50 vajraṃ kṣatrasya vājino avadhyā vājinaḥ smṛtāḥ rathāṅgaṃ vaḍavā sūte sūtāś cāśveṣu ye matāḥ 51 kāmavarṇāḥ kāmajavāḥ kāmataḥ samupasthitāḥ ime gandharvajāḥ kāmaṃ pūrayiṣyanti te hayāḥ 52 [ārj] yadi prītena vā dattaṃ saṃśaye jīvitasya vā vidyā vittaṃ śrutaṃ vāpi na tad gandharva kāmaye 53 [g] saṃyogo vai prītikaraḥ saṃsatsu pratidṛśyate jīvitasya pradānena prīto vidyāṃ dadāmi te 54 tvatto hy ahaṃ grahīṣyāmi astram āgneyam uttamam tathaiva sakhyaṃ bībhatso cirāya bharatarṣabha 55 [ārj] tvatto 'streṇa vṛṇomy aśvān saṃyogaḥ śāśvato 'stu nau sakhe tad brūhi gandharva yuṣmabhyo yad bhayaṃ tyajet |