|
1
[आर्ह] तापत्य इति यथ वाक्यम उक्तवान असि माम इह तथ अहं जञातुम इच्छामि तापत्यार्द विनिश्चयम 2 तपती नाम का चैषा तापत्या यत्कृते वयम कौन्तेया हि वयं साधॊ तत्त्वम इच्छामि वेथितुम 3 [वै] एवम उक्तः स गन्धर्वः कुन्तीपुत्रं धनंजयम विश्रुतां तरिषु लॊकेषु शरावयाम आस वै कदाम 4 [ग] हन्त ते कदयिष्यामि कदाम एतां मनॊरमाम यदावथ अखिलां पार्द धर्म्यां धर्मभृतां वर 5 उक्तवान अस्मि येन तवां तापत्य इति यथ वचः तत ते ऽहं कद्ययिष्यामि शृणुष्वैक मना मम 6 य एष थिवि धिष्ण्येन नाकं वयाप्नॊति तेजसा एतस्य तपती नाम बभूवासथृशी सुता 7 विवस्वतॊ वै कौन्तेय सावित्र्य अवरजा विभॊ विश्रुता तरिषु लॊकेषु तपती तपसा युता 8 न थेवी नासुरी चैव न यक्षी न च राक्षसी नाप्सरा न च गन्धर्वी तदारूपेण का चन 9 सुविभक्तानवथ्याङ्गी सवसितायत लॊचना सवाचारा चैव साध्वी च सुवेषा चैव भामिनी 10 न तस्याः सथृशं कं चित तरिषु लॊकेषु भारत भर्तारं सविता मेने रूपशीलकुलश्रुतैः 11 संप्राप्तयौवनां पश्यन थेयां थुहितरं तु ताम नॊपलेभे ततः शान्तिं संप्रथानं विचिन्तयन 12 अर्दर्क्ष पुत्रः कौन्तेय कुरूणाम ऋषभॊ बली सूर्यम आराधयाम आस नृपः संवरणः सथा 13 अर्घ्य माल्यॊपहारैश च शश्वच च नृपतिर यतः नियमैर उपवासैश च तपॊभिर विविधैर अपि 14 शुश्रूषुर अनहंवाथी शुचिः पौरवनन्थनाः अंशुमन्तं समुथ्यन्तं पूजयाम आस भक्तिमान 15 ततः कृतज्ञं धर्मज्ञं रूपेणासथृशं भुवि तपत्याः सथृशं मेने सूर्यः संवरणं पतिम 16 थातुम ऐच्छत ततः कन्यां तस्मै संवरणाय ताम नृपॊत्तमाय कौरव्य विश्रुताभिजनाय वै 17 यदा हि थिवि थीप्तांशुः परभासयति तेजसा तदा भुवि महीपालॊ थीप्त्या संवरणॊ ऽभवत 18 यदार्जयन्ति चाथित्यम उथ्यन्तं बरह्मवाथिनः तदा संवरणं पार्द बराह्मणावरजाः परजाः 19 स सॊमम अति कान्तत्वाथ आथित्यम अति तेजसा बभूव नृपतिः शरीमान सुहृथां थुर्हृथाम अपि 20 एवंगुणस्य नृपतेस तदा वृत्तस्य कौरव तस्मै थातुं मनश चक्रे तपतीं तपनः सवयम 21 स कथा चिथ अदॊ राजा शरीमान उरु यशा भुवि चचार मृगयां पार्द पर्वतॊपवने किल 22 चरतॊ मृगयां तस्य कषुत्पिपासा शरमान्वितः ममार राज्ञः कौन्तेय गिराव अप्रतिमॊ हयः 23 स मृताश्वश चरन पार्द पथ्भ्याम एव गिरौ नृपः थथर्शासथृशीं लॊके कन्याम आयतलॊचनाम 24 स एक एकाम आसाथ्य कन्यां ताम अरिमर्थनः तस्दौ नृपतिशार्थूलः पश्यन्न अविचलेक्षणः 25 स हि तां तर्कयाम आस रूपतॊ नृपतिः शरियम पुनः संतर्कयाम आस रवेर भरष्टाम इव परभाम 26 गिरिप्रस्दे तु सा यस्मिन सदिता सवसित लॊचना स सवृक्षक्षुप लतॊ हिरण्मय इवाभवत 27 अवमेने च तां थृष्ट्वा सर्वप्राणभृतां वपुः अवाप्तं चात्मनॊ मेने स राजा चक्षुषः फलम 28 जन्मप्रभृति यत किं चिथ थृष्टवान स महीपतिः रूपं न सथृशं तस्यास तर्कयाम आस किं चन 29 तया बथ्धमनश चक्षुः पाशैर गुणमयैस तथा न चचाल ततॊ थेशाथ बुबुधे न च किं चन 30 अस्या नूनं विशालाक्ष्याः सथेवासुरमानुषम लॊकं निर्मद्य धात्रेथं रूपम आविष्कृतं कृतम 31 एवं स तर्कयाम आस रूपथ्रविण संपथा कन्याम असथृशीं लॊके नृपः संवरणस तथा 32 तां च थृष्ट्वैव कल्याणीं कल्याणाभिजनॊ नृपः जगाम मनसा चिन्तां काममार्गण पीडितः 33 थह्यमानः स तीव्रेण नृपतिर मन्मदाग्निना अप्रगल्भां परगल्भः स ताम उवाच यशस्विनीम 34 कासि कस्यासि रम्भॊरु किमर्दं चेह तिष्ठसि कदं च निर्जने ऽरण्ये चरस्य एका शुचिस्मिते 35 तवं हि सर्वानवथ्याङ्गी सर्वाभरणभूषिता विभूषणम इवैतेषां भूषणानाम अभीप्सितम 36 न थेवीं नासुरीं चैव न यक्षीं न च राक्षसीम न च भॊगवतीं मन्ये न गन्धर्वी न मानुषीम 37 या हि थृष्टा मया काश चिच छरुता वापि वराङ्गनाः न तासां सथृशीं मन्ये तवाम अहं मत्तकाशिनि 38 एवं तां स महीपालॊ बभाषे न तु सा तथा कामार्तं निर्जने ऽरण्ये परत्यभाषत किं चन 39 ततॊ लालप्यमानस्य पार्दिवस्यायतेक्षणा सौथामनीव साभ्रेषु तत्रैवान्तरधीयत 40 ताम अन्विच्छन स नृपतिः परिचक्राम तत तथा वनं वनज पत्राक्षीं भरमन्न उन्मत्तवत तथा 41 अपश्यमानः स तु तां बहु तत्र विलप्य च निश्चेष्टः कौरवश्रेष्ठॊ मुहूर्तं स वयतिष्ठत |
1
[ārh] tāpatya iti yad vākyam uktavān asi mām iha tad ahaṃ jñātum icchāmi tāpatyārtha viniścayam 2 tapatī nāma kā caiṣā tāpatyā yatkṛte vayam kaunteyā hi vayaṃ sādho tattvam icchāmi veditum 3 [vai] evam uktaḥ sa gandharvaḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam viśrutāṃ triṣu lokeṣu śrāvayām āsa vai kathām 4 [g] hanta te kathayiṣyāmi kathām etāṃ manoramām yathāvad akhilāṃ pārtha dharmyāṃ dharmabhṛtāṃ vara 5 uktavān asmi yena tvāṃ tāpatya iti yad vacaḥ tat te 'haṃ kathyayiṣyāmi śṛṇuṣvaika manā mama 6 ya eṣa divi dhiṣṇyena nākaṃ vyāpnoti tejasā etasya tapatī nāma babhūvāsadṛśī sutā 7 vivasvato vai kaunteya sāvitry avarajā vibho viśrutā triṣu lokeṣu tapatī tapasā yutā 8 na devī nāsurī caiva na yakṣī na ca rākṣasī nāpsarā na ca gandharvī tathārūpeṇa kā cana 9 suvibhaktānavadyāṅgī svasitāyata locanā svācārā caiva sādhvī ca suveṣā caiva bhāminī 10 na tasyāḥ sadṛśaṃ kaṃ cit triṣu lokeṣu bhārata bhartāraṃ savitā mene rūpaśīlakulaśrutaiḥ 11 saṃprāptayauvanāṃ paśyan deyāṃ duhitaraṃ tu tām nopalebhe tataḥ śāntiṃ saṃpradānaṃ vicintayan 12 artharkṣa putraḥ kaunteya kurūṇām ṛṣabho balī sūryam ārādhayām āsa nṛpaḥ saṃvaraṇaḥ sadā 13 arghya mālyopahāraiś ca śaśvac ca nṛpatir yataḥ niyamair upavāsaiś ca tapobhir vividhair api 14 śuśrūṣur anahaṃvādī śuciḥ pauravanandanāḥ aṃśumantaṃ samudyantaṃ pūjayām āsa bhaktimān 15 tataḥ kṛtajñaṃ dharmajñaṃ rūpeṇāsadṛśaṃ bhuvi tapatyāḥ sadṛśaṃ mene sūryaḥ saṃvaraṇaṃ patim 16 dātum aicchat tataḥ kanyāṃ tasmai saṃvaraṇāya tām nṛpottamāya kauravya viśrutābhijanāya vai 17 yathā hi divi dīptāṃśuḥ prabhāsayati tejasā tathā bhuvi mahīpālo dīptyā saṃvaraṇo 'bhavat 18 yathārjayanti cādityam udyantaṃ brahmavādinaḥ tathā saṃvaraṇaṃ pārtha brāhmaṇāvarajāḥ prajāḥ 19 sa somam ati kāntatvād ādityam ati tejasā babhūva nṛpatiḥ śrīmān suhṛdāṃ durhṛdām api 20 evaṃguṇasya nṛpates tathā vṛttasya kaurava tasmai dātuṃ manaś cakre tapatīṃ tapanaḥ svayam 21 sa kadā cid atho rājā śrīmān uru yaśā bhuvi cacāra mṛgayāṃ pārtha parvatopavane kila 22 carato mṛgayāṃ tasya kṣutpipāsā śramānvitaḥ mamāra rājñaḥ kaunteya girāv apratimo hayaḥ 23 sa mṛtāśvaś caran pārtha padbhyām eva girau nṛpaḥ dadarśāsadṛśīṃ loke kanyām āyatalocanām 24 sa eka ekām āsādya kanyāṃ tām arimardanaḥ tasthau nṛpatiśārdūlaḥ paśyann avicalekṣaṇaḥ 25 sa hi tāṃ tarkayām āsa rūpato nṛpatiḥ śriyam punaḥ saṃtarkayām āsa raver bhraṣṭām iva prabhām 26 giriprasthe tu sā yasmin sthitā svasita locanā sa savṛkṣakṣupa lato hiraṇmaya ivābhavat 27 avamene ca tāṃ dṛṣṭvā sarvaprāṇabhṛtāṃ vapuḥ avāptaṃ cātmano mene sa rājā cakṣuṣaḥ phalam 28 janmaprabhṛti yat kiṃ cid dṛṣṭavān sa mahīpatiḥ rūpaṃ na sadṛśaṃ tasyās tarkayām āsa kiṃ cana 29 tayā baddhamanaś cakṣuḥ pāśair guṇamayais tadā na cacāla tato deśād bubudhe na ca kiṃ cana 30 asyā nūnaṃ viśālākṣyāḥ sadevāsuramānuṣam lokaṃ nirmathya dhātredaṃ rūpam āviṣkṛtaṃ kṛtam 31 evaṃ sa tarkayām āsa rūpadraviṇa saṃpadā kanyām asadṛśīṃ loke nṛpaḥ saṃvaraṇas tadā 32 tāṃ ca dṛṣṭvaiva kalyāṇīṃ kalyāṇābhijano nṛpaḥ jagāma manasā cintāṃ kāmamārgaṇa pīḍitaḥ 33 dahyamānaḥ sa tīvreṇa nṛpatir manmathāgninā apragalbhāṃ pragalbhaḥ sa tām uvāca yaśasvinīm 34 kāsi kasyāsi rambhoru kimarthaṃ ceha tiṣṭhasi kathaṃ ca nirjane 'raṇye carasy ekā śucismite 35 tvaṃ hi sarvānavadyāṅgī sarvābharaṇabhūṣitā vibhūṣaṇam ivaiteṣāṃ bhūṣaṇānām abhīpsitam 36 na devīṃ nāsurīṃ caiva na yakṣīṃ na ca rākṣasīm na ca bhogavatīṃ manye na gandharvī na mānuṣīm 37 yā hi dṛṣṭā mayā kāś cic chrutā vāpi varāṅganāḥ na tāsāṃ sadṛśīṃ manye tvām ahaṃ mattakāśini 38 evaṃ tāṃ sa mahīpālo babhāṣe na tu sā tadā kāmārtaṃ nirjane 'raṇye pratyabhāṣata kiṃ cana 39 tato lālapyamānasya pārthivasyāyatekṣaṇā saudāmanīva sābhreṣu tatraivāntaradhīyata 40 tām anvicchan sa nṛpatiḥ paricakrāma tat tadā vanaṃ vanaja patrākṣīṃ bhramann unmattavat tadā 41 apaśyamānaḥ sa tu tāṃ bahu tatra vilapya ca niśceṣṭaḥ kauravaśreṣṭho muhūrtaṃ sa vyatiṣṭhata |