|
1
[ज] किमर्दं शार्ङ्गकान अग्निर न थथाह तदागते तस्मिन वने थह्यमाने बरह्मन्न एतथ वथाशु मे 2 अथाहे हय अश्वसेनस्य थानवस्य मयस्य च कारणं कीर्तितं बरह्मञ शार्ङ्गकानां न कीर्तितम 3 तथ एतथ अथ्भुतं बरह्मञ शार्ङ्गानाम अविनाशनम कीर्तयस्वाग्निसंमर्थे कदं ते न विनाशिताः 4 [वै] यथर्दं शार्ङ्गकान अग्निर न थथाह तदागते तत ते सर्वं यदावृत्तं कदयिष्यामि भारत 5 धर्मज्ञानां मुख्यतमस तपस्वी संशितव्रतः आसीन महर्षिः शरुतवान मन्थपाल इति शरुतः 6 स मार्गम आस्दितॊ राजन्न ऋषीणाम ऊर्ध्वरेतसाम सवाध्यायवान धर्मरतस तपस्वी विजितेन्थ्रियः 7 स गत्वा तपसः पारं थेहम उत्सृज्य भारत जगाम पितृलॊकाय न लेभे तत्र तत फलम 8 स लॊकान अफलान थृष्ट्वा तपसा निर्जितान अपि पप्रच्छ धर्मराजस्य समीपस्दान थिवौकसः 9 किमर्दम आवृता लॊका ममैते तपसार्जिताः किं मया न कृतं तत्र यस्येथं कर्मणः फलम 10 तत्राहं तत करिष्यामि यथर्दम इथम आवृतम फलम एतस्य तपसः कदयध्वं थिवौकसः 11 [थेवाह] ऋणिनॊ मानवा बरह्मञ जायन्ते येन तच छृणु करियाभिर बरह्मचर्येण परजया च न संशयः 12 तथ अपाक्रियते सर्वं यज्ञेन तपसा सुतैः तपस्वी यज्ञकृच चासि न तु ते विथ्यते परजा 13 त इमे परसवस्यार्दे तव लॊकाः समावृताः परजायस्व ततॊ लॊकान उपभॊक्तासि शाश्वतान 14 पुन नाम्नॊ नरकात पुत्रस तरातीति पितरं मुने तस्माथ अपत्यसंताने यतस्व थविजसत्तम 15 [वै] तच छरुत्वा मन्थपालस तु तेषां वाक्यं थिवौकसाम कव नु शीघ्रम अपत्यं सयाथ बहुलं चेत्य अचिन्तयत 16 स चिन्तयन्न अभ्यगच्छथ बहुल परसवान खगान शार्ङ्गिकां शार्ङ्गकॊ भूत्वा जरितां समुपेयिवान 17 तस्यां पुत्रान अजनयच चतुरॊ बरह्मवाथिनः तान अपास्य स तत्रैव जगाम लपितां परति बालान सुतान अण्ड गतान मात्रा सह मुनिर वने 18 तस्मिन गते महाभागे लपितां परति भारत अपत्यस्नेहसंविग्ना जरिता बह्व अचिन्तयत 19 तेन तयक्तान असंत्याज्यान ऋषीन अण्ड गतान वने नाजहत पुत्रकान आर्ता जरिता खाण्डवे नृप बभार चैतान संजातान सववृत्त्या सनेहविक्लवा 20 ततॊ ऽगनिं खाण्डवं थग्धुम आयान्तं थृष्टवान ऋषिः मन्थपालश चरंस तस्मिन वने लपितया सह 21 तं संकल्पं विथित्वास्य जञात्वा पुत्रांश च बालकान सॊ ऽभितुष्टाव विप्रर्षेर बराह्मणॊ जातवेथसम पुत्रान परिथथथ भीतॊ लॊकपालं महौजसम 22 [मन्थपाल] तवम अग्ने सर्वथेवानां मुखं तवम असि हव्यवाट तवम अन्तः सर्वभूतानां गूढश चरसि पावक 23 तवम एकम आहुः कवयस तवाम आहुस तरिविधं पुनः तवाम अष्टधा कल्पयित्वा यज्ञवाहम अकल्पयन 24 तवया सृष्टम इथं विश्वं वथन्ति परमर्षयः तवथृते हि जगत कृत्स्नं सथ्यॊ न सयाथ धुताशन 25 तुभ्यं कृत्वा नमॊ विप्राः सवकर्म विजितां गतिम गच्छन्ति सह पत्नीभिः सुतैर अपि च शाश्वतीम 26 तवाम अग्ने जलथान आहुः खे विषक्तान सविथ्युतः थहन्ति सर्वभूतानि तवत्तॊ निष्क्रम्य हायनाः 27 जातवेथस तवैवेयं विश्वसृष्टिर महाथ्युते तवैव कर्म विहितं भूतं सर्वं चराचरम 28 तवयापॊ विहिताः पूर्वं तवयि सर्वम इथं जगत तवयि हव्यं च कव्यं च यदावत संप्रतिष्ठितम 29 अग्ने तवम एव जवलनस तवं धाता तवं बृहस्पतिः तवम अश्विनौ यमौ मित्रः सॊमस तवम असि चानिलः 30 [वै] एवं सतुतस ततस तेन मन्थपालेन पावकः तुतॊष तस्य नृपते मुनेर अमिततेजसः उवाच चैनं परीतात्मा किम इष्टं करवाणि ते 31 तम अब्रवीन मन्थपालः पराञ्जलिर हव्यवाहनम परथहन खाण्डवं थावं मम पुत्रान विसर्जय 32 तदेति तत परतिश्रुत्य भगवान हव्यवाहनः खाण्डवे तेन कालेन परजज्वाल थिधक्षया |
1
[j] kimarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate tasmin vane dahyamāne brahmann etad vadāśu me 2 adāhe hy aśvasenasya dānavasya mayasya ca kāraṇaṃ kīrtitaṃ brahmañ śārṅgakānāṃ na kīrtitam 3 tad etad adbhutaṃ brahmañ śārṅgānām avināśanam kīrtayasvāgnisaṃmarde kathaṃ te na vināśitāḥ 4 [vai] yadarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate tat te sarvaṃ yathāvṛttaṃ kathayiṣyāmi bhārata 5 dharmajñānāṃ mukhyatamas tapasvī saṃśitavrataḥ āsīn maharṣiḥ śrutavān mandapāla iti śrutaḥ 6 sa mārgam āsthito rājann ṛṣīṇām ūrdhvaretasām svādhyāyavān dharmaratas tapasvī vijitendriyaḥ 7 sa gatvā tapasaḥ pāraṃ deham utsṛjya bhārata jagāma pitṛlokāya na lebhe tatra tat phalam 8 sa lokān aphalān dṛṣṭvā tapasā nirjitān api papraccha dharmarājasya samīpasthān divaukasaḥ 9 kimartham āvṛtā lokā mamaite tapasārjitāḥ kiṃ mayā na kṛtaṃ tatra yasyedaṃ karmaṇaḥ phalam 10 tatrāhaṃ tat kariṣyāmi yadartham idam āvṛtam phalam etasya tapasaḥ kathayadhvaṃ divaukasaḥ 11 [devāh] ṛṇino mānavā brahmañ jāyante yena tac chṛṇu kriyābhir brahmacaryeṇa prajayā ca na saṃśayaḥ 12 tad apākriyate sarvaṃ yajñena tapasā sutaiḥ tapasvī yajñakṛc cāsi na tu te vidyate prajā 13 ta ime prasavasyārthe tava lokāḥ samāvṛtāḥ prajāyasva tato lokān upabhoktāsi śāśvatān 14 pun nāmno narakāt putras trātīti pitaraṃ mune tasmād apatyasaṃtāne yatasva dvijasattama 15 [vai] tac chrutvā mandapālas tu teṣāṃ vākyaṃ divaukasām kva nu śīghram apatyaṃ syād bahulaṃ cety acintayat 16 sa cintayann abhyagacchad bahula prasavān khagān śārṅgikāṃ śārṅgako bhūtvā jaritāṃ samupeyivān 17 tasyāṃ putrān ajanayac caturo brahmavādinaḥ tān apāsya sa tatraiva jagāma lapitāṃ prati bālān sutān aṇḍa gatān mātrā saha munir vane 18 tasmin gate mahābhāge lapitāṃ prati bhārata apatyasnehasaṃvignā jaritā bahv acintayat 19 tena tyaktān asaṃtyājyān ṛṣīn aṇḍa gatān vane nājahat putrakān ārtā jaritā khāṇḍave nṛpa babhāra caitān saṃjātān svavṛttyā snehaviklavā 20 tato 'gniṃ khāṇḍavaṃ dagdhum āyāntaṃ dṛṣṭavān ṛṣiḥ mandapālaś caraṃs tasmin vane lapitayā saha 21 taṃ saṃkalpaṃ viditvāsya jñātvā putrāṃś ca bālakān so 'bhituṣṭāva viprarṣer brāhmaṇo jātavedasam putrān paridadad bhīto lokapālaṃ mahaujasam 22 [mandapāla] tvam agne sarvadevānāṃ mukhaṃ tvam asi havyavāṭ tvam antaḥ sarvabhūtānāṃ gūḍhaś carasi pāvaka 23 tvam ekam āhuḥ kavayas tvām āhus trividhaṃ punaḥ tvām aṣṭadhā kalpayitvā yajñavāham akalpayan 24 tvayā sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ vadanti paramarṣayaḥ tvadṛte hi jagat kṛtsnaṃ sadyo na syād dhutāśana 25 tubhyaṃ kṛtvā namo viprāḥ svakarma vijitāṃ gatim gacchanti saha patnībhiḥ sutair api ca śāśvatīm 26 tvām agne jaladān āhuḥ khe viṣaktān savidyutaḥ dahanti sarvabhūtāni tvatto niṣkramya hāyanāḥ 27 jātavedas tavaiveyaṃ viśvasṛṣṭir mahādyute tavaiva karma vihitaṃ bhūtaṃ sarvaṃ carācaram 28 tvayāpo vihitāḥ pūrvaṃ tvayi sarvam idaṃ jagat tvayi havyaṃ ca kavyaṃ ca yathāvat saṃpratiṣṭhitam 29 agne tvam eva jvalanas tvaṃ dhātā tvaṃ bṛhaspatiḥ tvam aśvinau yamau mitraḥ somas tvam asi cānilaḥ 30 [vai] evaṃ stutas tatas tena mandapālena pāvakaḥ tutoṣa tasya nṛpate muner amitatejasaḥ uvāca cainaṃ prītātmā kim iṣṭaṃ karavāṇi te 31 tam abravīn mandapālaḥ prāñjalir havyavāhanam pradahan khāṇḍavaṃ dāvaṃ mama putrān visarjaya 32 tatheti tat pratiśrutya bhagavān havyavāhanaḥ khāṇḍave tena kālena prajajvāla didhakṣayā |