|
1
[वै] मन्थपालॊ ऽपि कौरव्य चिन्तयानः सुतांस तथा उक्तवान अप्य अशीतांशुं नैव स सम न तप्यते 2 स तप्यमानः पुत्रार्दे लपिताम इथम अब्रवीत कदं नव अशक्ताः पलवने लपिते मम पुत्रकाः 3 वर्धमाने हुतवहे वाते शीघ्रं परवायति असमर्दा विमॊक्षाय भविष्यन्ति ममात्मजाः 4 कदं नव अशक्ता तराणाय माता तेषां तपस्विनी भविष्यत्य असुखाविष्टा पुत्र तराणम अपश्यती 5 कदं नु सरणे ऽशक्तान पतने च ममात्मजान संतप्यमाना अभितॊ वाशमानाभिधावती 6 जरितारिः कदं पुत्रः सारिसृक्वः कदं च मे सतम्ब मित्रः कदं थरॊणः कदं सा च तपस्विनी 7 लालप्यमानं तम ऋषिं मन्थपालं तदा वने लपिता परत्युवाचेथं सासूयम इव भारत 8 न ते सुतेष्व अवेक्षास्ति तान ऋषीन उक्तवान असि तेजस्विनॊ वीर्यवन्तॊ न तेषां जवलनाथ भयम 9 तदाग्नौ ते परीत्ताश च तवया हि मम संनिधौ परतिश्रुतं तदा चेति जवलनेन महात्मना 10 लॊकपालॊ ऽनृतां वाचं न तु वक्ता कदं चन समर्दास ते च वक्तारॊ न ते तेष्व अस्ति मानसम 11 ताम एव तु ममामित्रीं चिन्तयन परितप्यसे धरुवं मयि न ते सनेहॊ यदा तस्यां पुराभवत 12 न हि पक्षवता नयाय्यं निःस्नेहेन सुहृज्जने पीड्यमान उपथ्रष्टुं शक्तेनात्मा कदं चन 13 गच्छ तवं जरिताम एव यथर्दं परितप्यसे चरिष्याम्य अहम अप्य एका यदा कापुरुषे तदा 14 [मन्थपाल] नाहम एवं चरे लॊके यदा तवम अभिमन्यसे अपत्यहेतॊर विचरे तच च कृच्छ्रगतं मम 15 भूतं हित्वा भविष्ये ऽरदे यॊ ऽवलम्बेत मन्थधीः अवमन्येत तं लॊकॊ यदेच्छसि तदा कुरु 16 एष हि जवलमानॊ ऽगनिर लेलिहानॊ महीरुहान थवेष्यं हि हृथि संतापं जनयत्य अशिवं मम 17 [वै] तस्माथ थेशाथ अतिक्रान्ते जवलने जरिता ततः जगाम पुत्रकान एव तवरिता पुत्रगृथ्धिनी 18 सा तान कुशलिनः सर्वान निर्मुक्ताञ जातवेथसः रॊरूयमाणा कृपणा सुतान थृष्टवती वने 19 अश्रथ्धेयतमं तेषां थर्शनं सा पुनः पुनः एकैकशश च तान पुत्रान करॊशमानान्वपथ्यत 20 ततॊ ऽभयगच्छत सहसा मन्थपालॊ ऽपि भारत अद ते सर्वम एवैनं नाभ्यनन्थन्त वै सुताः 21 लालप्यमानम एकैकं जरितां च पुनः पुनः नॊचुस ते वचनं किं चित तम ऋषिं साध्व असाधु वा 22 [मन्थपाल] जयेष्ठः सुतस ते कतमः कतमस तथनन्तरः मध्यमः कतमः पुत्रः कनिष्ठः कतमश च ते 23 एवं बरुवन्तं थुःखार्तं किं मां न परतिभाषसे कृतवान अस्मि हव्याशे नैव शान्तिम इतॊ लभे 24 [जरिता] किं ते जयेष्ठे सुते कार्यं किम अनन्तरजेन वा किं च ते मध्यमे कार्यं किं कनिष्ठे तपस्विनि 25 यस तवं मां सर्वशॊ हीनाम उत्सृज्यासि गतः पुरा ताम एव लपितां गच्छ तरुणीं चारुहासिनीम 26 [मन्थपाल] न सत्रीणां विथ्यते किं चिथ अन्यत्र पुरुषान्तरात सापत्नकम ऋते लॊके भवितव्यं हि तत तदा 27 सुव्रतापि हि कल्याणी सर्वलॊकपरिश्रुता अरुन्धती पर्यशङ्कथ वसिष्ठम ऋषिसत्तमम 28 विशुथ्धभावम अत्यन्तं सथा परियहिते रतम सप्तर्षिमध्यगं वीरम अवमेने च तं मुनिम 29 अपध्यानेन सा तेन धूमारुण समप्रभा लक्ष्यालक्ष्या नाभिरूपा निमित्तम इव लक्ष्यते 30 अपत्यहेतॊः संप्राप्तं तदा तवम अपि माम इह इष्टम एवंगते हित्वा सा तदैव च वर्तसे 31 नैव भार्येति विश्वासः कार्यः पुंसा कदं चन न हि कार्यम अनुध्याति भार्या पुत्रवती सती 32 [वै] ततस ते सर्व एवैनं पुत्राः सम्यग उपासिरे स च तान आत्मजान राजन्न आश्वासयितुम आरभत |
1
[vai] mandapālo 'pi kauravya cintayānaḥ sutāṃs tadā uktavān apy aśītāṃśuṃ naiva sa sma na tapyate 2 sa tapyamānaḥ putrārthe lapitām idam abravīt kathaṃ nv aśaktāḥ plavane lapite mama putrakāḥ 3 vardhamāne hutavahe vāte śīghraṃ pravāyati asamarthā vimokṣāya bhaviṣyanti mamātmajāḥ 4 kathaṃ nv aśaktā trāṇāya mātā teṣāṃ tapasvinī bhaviṣyaty asukhāviṣṭā putra trāṇam apaśyatī 5 kathaṃ nu saraṇe 'śaktān patane ca mamātmajān saṃtapyamānā abhito vāśamānābhidhāvatī 6 jaritāriḥ kathaṃ putraḥ sārisṛkvaḥ kathaṃ ca me stamba mitraḥ kathaṃ droṇaḥ kathaṃ sā ca tapasvinī 7 lālapyamānaṃ tam ṛṣiṃ mandapālaṃ tathā vane lapitā pratyuvācedaṃ sāsūyam iva bhārata 8 na te suteṣv avekṣāsti tān ṛṣīn uktavān asi tejasvino vīryavanto na teṣāṃ jvalanād bhayam 9 tathāgnau te parīttāś ca tvayā hi mama saṃnidhau pratiśrutaṃ tathā ceti jvalanena mahātmanā 10 lokapālo 'nṛtāṃ vācaṃ na tu vaktā kathaṃ cana samarthās te ca vaktāro na te teṣv asti mānasam 11 tām eva tu mamāmitrīṃ cintayan paritapyase dhruvaṃ mayi na te sneho yathā tasyāṃ purābhavat 12 na hi pakṣavatā nyāyyaṃ niḥsnehena suhṛjjane pīḍyamāna upadraṣṭuṃ śaktenātmā kathaṃ cana 13 gaccha tvaṃ jaritām eva yadarthaṃ paritapyase cariṣyāmy aham apy ekā yathā kāpuruṣe tathā 14 [mandapāla] nāham evaṃ care loke yathā tvam abhimanyase apatyahetor vicare tac ca kṛcchragataṃ mama 15 bhūtaṃ hitvā bhaviṣye 'rthe yo 'valambeta mandadhīḥ avamanyeta taṃ loko yathecchasi tathā kuru 16 eṣa hi jvalamāno 'gnir lelihāno mahīruhān dveṣyaṃ hi hṛdi saṃtāpaṃ janayaty aśivaṃ mama 17 [vai] tasmād deśād atikrānte jvalane jaritā tataḥ jagāma putrakān eva tvaritā putragṛddhinī 18 sā tān kuśalinaḥ sarvān nirmuktāñ jātavedasaḥ rorūyamāṇā kṛpaṇā sutān dṛṣṭavatī vane 19 aśraddheyatamaṃ teṣāṃ darśanaṃ sā punaḥ punaḥ ekaikaśaś ca tān putrān krośamānānvapadyata 20 tato 'bhyagacchat sahasā mandapālo 'pi bhārata atha te sarvam evainaṃ nābhyanandanta vai sutāḥ 21 lālapyamānam ekaikaṃ jaritāṃ ca punaḥ punaḥ nocus te vacanaṃ kiṃ cit tam ṛṣiṃ sādhv asādhu vā 22 [mandapāla] jyeṣṭhaḥ sutas te katamaḥ katamas tadanantaraḥ madhyamaḥ katamaḥ putraḥ kaniṣṭhaḥ katamaś ca te 23 evaṃ bruvantaṃ duḥkhārtaṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase kṛtavān asmi havyāśe naiva śāntim ito labhe 24 [jaritā] kiṃ te jyeṣṭhe sute kāryaṃ kim anantarajena vā kiṃ ca te madhyame kāryaṃ kiṃ kaniṣṭhe tapasvini 25 yas tvaṃ māṃ sarvaśo hīnām utsṛjyāsi gataḥ purā tām eva lapitāṃ gaccha taruṇīṃ cāruhāsinīm 26 [mandapāla] na strīṇāṃ vidyate kiṃ cid anyatra puruṣāntarāt sāpatnakam ṛte loke bhavitavyaṃ hi tat tathā 27 suvratāpi hi kalyāṇī sarvalokapariśrutā arundhatī paryaśaṅkad vasiṣṭham ṛṣisattamam 28 viśuddhabhāvam atyantaṃ sadā priyahite ratam saptarṣimadhyagaṃ vīram avamene ca taṃ munim 29 apadhyānena sā tena dhūmāruṇa samaprabhā lakṣyālakṣyā nābhirūpā nimittam iva lakṣyate 30 apatyahetoḥ saṃprāptaṃ tathā tvam api mām iha iṣṭam evaṃgate hitvā sā tathaiva ca vartase 31 naiva bhāryeti viśvāsaḥ kāryaḥ puṃsā kathaṃ cana na hi kāryam anudhyāti bhāryā putravatī satī 32 [vai] tatas te sarva evainaṃ putrāḥ samyag upāsire sa ca tān ātmajān rājann āśvāsayitum ārabhat |